Fourth Book

Georgics Iv


Protinus aerii mellis caelestia dona

exsequar: hanc etiam, Maecenas, adspice partem.

Admiranda tibi levium spectacula rerum

magnanimosque duces totiusque ordine gentis

5 mores et studia et populos et proelia dicam.

In tenui labor; at tenuis non gloria, si quem

numina laeva sinunt auditque vocatus Apollo.

Principio sedes apibus statioque petenda,

quo neque sit ventis aditus -- nam pabula venti

10 ferre domum prohibent -- neque oves haedique petulci

floribus insultent aut errans bucula campo

decutiat rorem et surgentes atterat herbas.

Absint et picti squalentia terga lacerti

pinguibus a stabulis meropesque aliaeque volucres

15 et manibus Procne pectus signata cruentis;

omnia nam late vastant ipsasque volantes

ore ferunt dulcem nidis immitibus escam.

At liquidi fontes et stagna virentia musco

adsint et tenuis fugiens per gramina rivus,

20 palmaque vestibulum aut ingens oleaster inumbret,

ut, cum prima novi ducent examina reges

vere suo ludetque favis emissa iuventus,

vicina invitet decedere ripa calori,

obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos.

25 In medium, seu stabit iners seu profluet umor,

transversas salices et grandia conice saxa,

pontibus ut crebris possint consistere et alas

pandere ad aestivum solem, si forte morantes

sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus.

30 Haec circum casiae virides et olentia late

serpylla et graviter spirantis copia thymbrae

floreat inriguumque bibant violaria fontem.

Ipsa autem, seu corticibus tibi suta cavatis,

seu lento fuerint alvaria vimine texta,

35 angustos habeant aditus: nam frigore mella

cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit.

Utraque vis apibus pariter metuenda; neque illae

nequiquam in tectis certatim tenuia cera

spiramenta linunt fucoque et floribus oras

40 explent collectumque haec ipsa ad munera gluten

et visco et Phrygiae servant pice lentius Idae.

Saepe etiam effossis, si vera est fama, latebris

sub terra fovere larem, penitusque repertae

pumicibusque cavis exesaeque arboris antro.

45 Tu tamen et levi rimosa cubilia limo

ungue fovens circum et raras superinice frondes.

Neu propius tectis taxum sine, neve rubentes

ure foco cancros, altae neu crede paludi,

aut ubi odor caeni gravis aut ubi concava pulsu

50 saxa sonant vocisque offensa resultat imago.

Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit

sub terras caelumque aestiva luce reclusit,

illae continuo saltus silvasque peragrant

purpureosque metunt flores et flumina libant

55 summa leves. Hinc nescio qua dulcedine laetae

progeniem nidosque fovent, hinc arte recentes

excudunt ceras et mella tenacia fingunt.

Hinc ubi iam emissum caveis ad sidera caeli

nare per aestatem liquidam suspexeris agmen

60 obscuramque trahi vento mirabere nubem,

contemplator: aquas dulces et frondea semper

tecta petunt. Huc tu iussos adsperge sapores,

trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen,

tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum.

65 ipsae consident medicatis sedibus, ipsae

intima more suo sese in cunabula condent.

Sin autem ad pugnam exierint, nam saepe duobus

regibus incessit magno discordia motu,

continuoque animos vulgi et trepidantia bello

70 corda licet longe praesciscere; namque morantes

Martius ille aeris rauci canor increpat et vox

auditur fractos sonitus imitata tubarum;

tum trepidae inter se coeunt pennisque coruscant

spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos

75 et circa regem atque ipsa ad praetoria densae

miscentur magnisque vocant clamoribus hostem.

Ergo ubi ver nactae sudum camposque patentes,

erumpunt portis; concurritur, aethere in alto

fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem

80 praecipitesque cadunt; non densior are grando,

nec de concussa tantum pluit ilice glandis.

ipsi per medias acies insignibus alis

ingentes animos angusto in pectore versant,

usque adeo obnixi non cedere, dum gravis aut hos

85 aut hos versa fuga victor dare terga subegit.

Hi motus animorum atque haec certamina tanta

pulveris exigui iactu compressa quiescent.

Verum ubi ductores acie revocaveris ambo,

deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit,

90 dede neci; melior vacua sine regnet in aula.

Alter erit maculis auro squalentibus ardens;

nam duo sunt genera: hic melior, insignis et ore

et rutilis clarus squamis, ille horridus alter

desidia latamque trahens inglorius alvum.

95 Ut binae regum facies, ita corpora plebis.

Namque aliae turpes horrent, ceu pulvere ab alto

cum venit et sicco terram spuit ore viator

aridus; elucent aliae et fulgore coruscant

ardentes auro et paribus lita corpora guttis.

100 Haec potior suboles, hinc caeli tempore certo

dulcia mella premes, nec tantum dulcia, quantum

et liquida et durum Bacchi domitura saporem.

At cum incerta volant caeloque examina ludunt

contemnuntque favos et frigida tecta relinquunt,

105 instabiles animos ludo prohibebis inani.

Nec magnus prohibere labor: tu regibus alas

eripe; non illis quisquam cunctantibus altum

ire iter aut castris audebit vellere signa.

Invitent croceis halantes floribus horti

110 et custos furum atque avium cum falce saligna

Hellespontiaci servet tutela Priapi.

Ipse thymum pinosque ferens de montibus altis

tecta serat late circum, cui talia curae;

ipse labore manum duro terat, ipse feraces

115 figat humo plantas et amicos inriget imbres.

Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum

vela traham et terris festinem advertere proram,

forsitan et, pingues hortos quae cura colendi

ornaret, canerem, biferique rosaria Paesti,

120 quoque modo potis gauderent intiba rivis

et virides apio ripae, tortusque per herbam

cresceret in ventrem cucumis; nec sera comantem

narcissum aut flexi tacuissem vimen acanthi

pallentesque hederas et amantes litora myrtos.

125 Namque sub Oebaliae memini me turribus arcis,

qua niger umectat flaventia culta Galaesus,

Corycium vidisse senem, cui pauca relicti

iugera ruris erant, nec fertilis illa iuvencis

nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho.

130 Hic rarum tamen in dumis olus albaque circum

lilia verbenasque premens vescumque papaver

regum aequabat opes animis seraque revertens

nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis.

Primus vere rosam atque autumno carpere poma,

135 et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa

rumperet et glacie cursus frenaret aquarum,

ille comam mollis iam tondebat hyacinthi

aestatem increpitans seram Zephyrosque morantes.

Ergo apibus fetis idem atque examine multo

140 primus abundare et spumantia cogere pressis

mella favis; illi tiliae atque uberrima pinus,

quotque in flore novo pomis se fertilis arbos

induerat, totidem autumno matura tenebat.

Ille etiam seras in versum distulit ulmos

145 eduramque pirum et spinos iam pruna ferentes

iamque ministrantem platanum potantibus umbras.

Verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis

praetereo atque aliis post me memoranda relinquo.

Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse

150 addidit, expediam, pro qua mercede canoros

Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae

Dictaeo caeli regem pavere sub antro.

Solae communes natos, consortia tecta

urbis habent magnisque agitant sub legibus aevum,

155 et patriam solae et certos novere penates,

venturaeque hiemis memores aestate laborem

experiuntur et in medium quaesita reponunt.

Namque aliae victu invigilant et foedere pacto

exercentur agris; pars intra saepta domorum

160 Narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten

prima favis ponunt fundamina, deinde tenaces

suspendunt ceras: aliae spem gentis adultos

educunt fetus, aliae purissima mella

stipant et liquido distendunt nectare cellas.

165 Sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti,

inque vicem speculantur aquas et nubila caeli

aut onera accipiunt venientum aut agmine facto

ignavum fucos pecus a praesepibus arcent.

Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

170 ac veluti lentis Cyclopes fulmina massis

cum properant, alii taurinis follibus auras

accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt

aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna;

illi inter sese magna vi bracchia tollunt

175 in numerum versantque tenaci forcipe ferrum:

non aliter, si parva licet componere magnis,

Cecropias innatus apes amor urget habendi,

munere quamque suo. Grandaevis oppida curae

et munire favos et daedala fingere tecta.

180 At fessae multa referunt se nocte minores,

crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim

et glaucas salices casiamque crocumque rubentem

et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos.

Omnibus una quies operum, labor omnibus unus:

185 mane ruunt portis; nusquam mora; rursus easdem

vesper ubi e pastu tandem decedere campis

admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant;

fit sonitus, mussantque oras et limina circum.

Post, ubi iam thalamis se composuere, siletur

190 in noctem fessosque sopor suus occupat artus.

Nec vero a stabulis pluvia impendente recedunt

longius aut credunt caelo adventantibus Euris,

sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur,

excursusque breves temptant et saepe lapillos,

195 ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram,

tollunt, his sese per inania nubila librant.

Illum adeo placuisse apibus mirabere morem,

quod neque concubitu indulgent nec corpora segnes

in Venerem solvunt aut fetus nixibus edunt:

200 verum ipsae e foliis natos, e suavibus herbis

ore legunt, ipsae regem parvosque Quirites

sufficiunt aulasque et cerea regna refigunt.

*Saepe etiam duris errando in cotibus alas

attrivere ultroque animam sub fasce dedere:

205 tantus amor florum et generandi gloria mellis.

Ergo ipsas quamvis angusti terminus aevi

excipiat, neque enim plus septima ducitur aestas,

at genus immortale manet multosque per annos

stat fortuna domus et avi numerantur avorum.

210 Praeterea regem non sic Aegyptus et ingens

Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes

observant. Rege incolumi mens omnibus una est;

amisso rupere fidem constructaque mella

diripuere ipsae et crates solvere favorum.

215 Ille operum custos, illum admiruntur et omnes

circumstant fremitu denso stipantque frequentes

et saepe attollunt umeris et corpora bello

obiectant pulchramque petunt per vulnera mortem.

His quidam signis atque haec exempla secuti

220 esse apibus partem divinae mentis et haustus

aetherios dixere; deum namque ire per omnes

terrasque tractusque maris caelumque profundum.

Hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum,

quemque sibi tenues nascentem arcessere vitas;

225 scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri

omnia nec morti esse locum, sed viva volare

sideris in numerum atque alto succedere caelo.

Siquando sedem angustam servataque mella

thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum

230 ora fove fumosque manu praetende sequaces.

Bis gravidos cogunt fetus, duo tempora messis,

Taygete simul os terris ostendit honestum

Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnes,

aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi

235 tristior hibernas caelo descendit in undas.

Illis ira modum supra est, laesaeque venenum

morsibus inspirant et spicula caeca relinquunt

adfixae venis animasque in vulnere ponunt.

Sin duram metues hiemem parcesque futuro

240 contunsosque animos et res miserabere fractas,

at suffire thymo cerasque recidere inanes

quis dubitet? nam saepe favos ignotus adedit

stellio et lucifugis congesta cubilia blattis

immunisque sedens aliena ad pabula fucus

245 aut asper crabro imparibus se immiscuit armis,

aut dirum tiniae genus, aut invisa Minervae

laxos in foribus suspendit aranea casses.

Quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes

incumbent generis lapsi sarcire ruinas

250 complebuntque foros et floribus horrea texent.

Si vero, quoniam casus apibus quoque nostros

vita tulit, tristi languebunt corpora morbo --

quod iam non dubiis poteris cognoscere signis:

continuo est aegris alius color, horrida vultum

255 deformat macies, tum corpora luce carentum

exportant tectis et tristia funera ducunt;

aut illae pedibus conexae ad limina pendent,

aut intus clausis cunctantur in aedibus, omnes

ignavaeque fame et contracto frigore pigrae.

260 Tum sonus auditur gravior, tractimque susurrant,

frigidus ut quondam silvis immurmurat Auster,

ut mare sollicitum stridit refluentibus undis,

aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis:

hic iam galbaneos suadebo incendere odores

265 mellaque harundineis inferre canalibus, ultro

hortantem et fessas ad pabula nota vocantem.

Proderit et tunsum gallae admiscere saporem

Arentesque rosas aut igni pinguia multo

defruta vel psithia passos de vite racemos

270 Cecropiumque thymum et grave olentia centaurea.

Est etiam flos in pratis, cui nomen amello

fecere agricolae, facilis quaerentibus herba;

namque uno ingentem tollit de caespite silvam,

aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum

275 funduntur, violae sublucet purpura nigrae;

[saepe deum nexis ornatae torquibus arae;]

asper in ore sapor; tonsis in vallibus illum

pastores et curva legunt prope flumina Mellae.

Huius odorato radices incoque Baccho

280 pabulaque in foribus plenis adpone canistris.

Sed siquem proles subito defecerit omnis,

nec genus unde novae stirpis revocetur habebit,

tempus et Arcadii memoranda inventa magistri

pandere, quoque modo caesis iam saepe iuvencis

285 insincerus apes tulerit cruor. Altius omnem

expediam prima repetens ab origine famam.

Nam qua Pellaei gens fortunata Canopi

accolit effuso stagnantem flumine Nilum

et circum pictis vehitur sua rura phaselis,

290 quaque pharetratae vicinia Persidis urget,

[et viridem Aegyptum nigra fecundat harena,

et diversa ruens septem discurrit in ora

usque coloratis amnis devexus ab Indis]

omnis in hac certam regio iacit arte salutem.

295 Exiguus primum atque ipsos contractus in usus

eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti

parietibusque premunt artis et quattuor addunt,

quattuor a ventis obliqua luce fenestras.

Tum vitulus bima curvans iam cornua fronte

300 quaeritur; huic geminae nares et spiritus oris

multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto

tunsa per integram solvuntur viscera pellem.

Sic positum in clauso linquunt et ramea costis

subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentes.

305 Hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas,

ante novis rubeant quam prata coloribus, ante

garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.

Interea teneris tepefactus in ossibus umor

aestuat et visenda modis animalia miris,

310 trunca pedum primo, mox et stridentia pennis,

miscentur tenuemque magis magis ara carpunt,

donec, ut aestivis effusus nubibus imber,

erupere aut ut nervo pulsante sagittae,

prima leves ineunt si quando proelia Parthi.

315 Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem?

Unde nova ingressus hominum experientia cepit?

Pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe,

amissis, ut fama, apibus morboque fameque,

tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis

320 multa querens atque hac adfatus voce parentem:

'Mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius

ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum,

si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo,

invisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri

325 pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas?

En etiam hunc ipsum vitae mortalis honorem,

quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers

omnia temptanti extuderat, te matre relinquo.

Quin age et ipsa manu felices erue silvas,

330 fer stabulis inimicum ignem atque interfice messes,

ure sata et validam in vites molire bipennem,

tanta meae si te ceperunt taedia laudis.'

At mater sonitum thalamo sub fluminis alti

sensit. Eam circum Milesia vellera Nymphae

335 carpebant hyali saturo fucata colore,

drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque,

caesariem effusae nitidam per candida colla,

Nesaee Spioque Thaliaque Cymodoceque,

Cydippeque et flava Lycorias, altera virgo,

340 altera tum primos Lucinae experta labores,

Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae,

ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae,

atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea

et tandem positis velox Arethusa sagittis.

345 Inter quas curam Clymene narrabat inanem

Vulcani Martisque dolos et dulcia furta,

aque Chao densos divum numerabat amores

carmine quo captae dum fusis mollia pensa

devolvunt, iterum maternas impulit aures

350 luctus Aristaei, vitreisque sedilibus omnes

obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores

prospiciens summa flavum caput extulit unda

et procul: 'O gemitu non frustra exterrita tanto,

Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura,

355 tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam

stat lacrimans et te crudelem nomine dicit.'

Huic percussa nova mentem formidine mater,

'duc, age, duc ad nos; fas illi limina divum

tangere,' ait. Simul alta iubet discedere late

360 flumina, qua iuvenis gressus inferret. At illum

curvata in montis faciem circumstetit unda

accepitque sinu vasto misitque sub amnem.

Iamque domum mirans genetricis et umida regna

speluncisque lacus clausos lucosque sonantes

365 ibat et ingenti motu stupefactus aquarum

omnia sub magna labentia flumina terra

spectabat diversa locis, Phasimque Lycumque

et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus

unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta

370 saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus,

et gemina auratus taurino cornua vultu

Eridanus, quo non alius per pinguia culta

in mare purpureum violentior effluit amnis.

Postquam est in thalami pendentia pumice tecta

375 perventum et nati fletus cognovit inanes

Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes

germanae tonsisque ferunt mantelia villis;

pars epulis onerant mensas et plena reponunt

pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae;

380 et mater, 'Cape Maeonii carchesia Bacchi:

Oceano libemus,' ait. Simul ipsa precatur

Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores

centum quae silvas, centum quae flumina servant.

Ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam,

385 ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.

Omine quo firmans animum sic incipit ipsa:

'Est in Carphatio Neptuni gurgite vates

caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor

et iuncto bipedum curru metitur equorum.

390 Hic nunc Emathiae portus patriamque revisit

Pallenen, hunc et Nymphae veneramur et ipse

grandaevus Nereus; novit namque omnia vates,

quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur;

quippe ita Neptuno visum est, immania cuius

395 armenta et turpes pascit sub gurgite phocas.

Hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem

expediat morbi causam eventusque secundet.

Nam sine vi non ulla dabit praecepta, neque illum

orando flectes; vim duram et vincula capto

400 tende; doli circum haec demum frangentur inanes.

Ipsa ego, te, medios cum sol accenderit aestus,

cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est,

in secreta senis ducam, quo fessus ab undis

se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.

405 Verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis,

tum variae eludent species atque ora ferarum

Fiet enim subito sus horridus atraque tigris

squamosusque draco et fulva cervice leaena,

aut acrem flammae sonitum dabit atque ita vinclis

410 excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit.

Sed quanto ille magis formas se vertet in omnes,

tanto, nate, magis contende tenacia vincla,

donec talis erit mutato corpore, qualem

videris, incepto tegeret cum lumina somno.

415 Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,

quo totum nati corpus perduxit; at illi

dulcis compositis spiravit crinibus aura

atque habilis membris venit vigor. Est specus ingens

exesi latere in montis, quo plurima vento

420 cogitur inque sinus scindit sese unda reductos,

deprensis olim statio tutissima nautis;

intus se vasti Proteus tegit obice saxi.

Hic iuvenem in latebris aversum a lumine Nympha

collocat; ipsa procul nebulis obscura resistit.

425 Iam rapidus torrens sitientes Sirius Indos

ardebat, caelo et medium sol igneus orbem

hauserat; arebant herbae et cava flumina siccis

faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:

cum Proteus consueta petens e fluctibus antra

430 ibat; eum vasti circum gens umida ponti

exsultans rorem late dispergit amarum.

Sternunt se somno diversae in litore phocae.

Ipse, velut stabuli custos in montibus olim,

vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit,

435 auditisque lupos acuunt balatibus agni,

considit scopulo medius numerumque recenset.

Cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas,

vix defessa senem passus componere membra

cum clamore ruit magno manicisque iacentem

440 occupat. Ille suae contra non immemor artis

omnia transformat sese in miracula rerum,

ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem.

Verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus

in sese redit atque hominis tandem ore locutus:

445

'Nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras

iussit adire domos? Quidve hinc petis?' inquit. At ille:

'Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quicquam

sed tu desine velle. Deum praecepta secuti

venimus hinc lapsis quaesitum oracula rebus.

450 Tantum effatus. Ad haec vates vi denique multa

ardentes oculos intorsit lumine glauco

et graviter frendens sic fatis ora resolvit.

Non te nullius exercent numinis irae;

magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus

455 haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant,

suscitat et rapta graviter pro coniuge saevit.

Illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps,

immanem ante pedes hydrum moritura puella

servantem ripas alta non vidit in herba.

460 At chorus aequalis Dryadum clamore supremos

implerunt montes; flerunt Rhodopeiae arces

altaque Pangaea et Rhesi mavortia tellus

atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.

Ipse cava solans aegrum testudine amorem

465 te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,

te veniente die, te decedente canebat.

Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,

et caligantem nigra formidine lucum

ingressus manesque adiit regemque tremendum

470 nesciaque humanis precibus mansuescere corda.

At cantu commotae Erebi de sedibus imis

umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,

quam multa in foliis avium se milia condunt

vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,

475 matres atque viri defunctaque corpora vita

magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,

impositique rogis iuvenes ante ora parentum,

quos circum limus niger et deformis harundo

Cocyti tardaque palus inamabilis unda

480 alligat et noviens Styx interfusa coercet.

Quin ipsae stupuere domus atque intima Leti

tartara caeruleosque implexae crinibus angues

Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora

atque Ixionii vento rota constitit orbis.

485 Iamque pedem referens casus evaserat omnes;

redditaque Eurydice superas veniebat ad auras,

pone sequens, namque hanc dederat Proserpina legem,

cum subita incautum dementia cepit amantem,

ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes.

490 Restitit Eurydicenque suam iam luce sub ipsa

immemor heu! victusque animi respexit. Ibi omnis

effusus labor atque immitis rupta tyranni

foedera, terque fragor stagnis auditus Avernis.

Illa, Quis et me, inquit, miseram et te perdidit, Orpheu,

495 quis tantus furor? En iterum crudelia retro

Fata vocant, conditque natantia lumina somnus.

Iamque vale: feror ingenti circumdata nocte

invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmas!

dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras

500 commixtus tenues, fugit diversa, neque illum,

prensantem nequiquam umbras et multa volentem

dicere, praeterea vidit, nec portitor Orci

amplius obiectam passus transire paludem.

Quid faceret? Quo se rapta bis coniuge ferret?

505 Quo fletu Manis, quae numina voce moveret?

Illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.

Septem illum totos perhibent ex ordine menses

rupe sub aria deserti ad Strymonis undam

flesse sibi et gelidis haec evolvisse sub antris

510 mulcentem tigres et agentem carmine quercus;

qualis populea maerens philomela sub umbra

amissos queritur fetus, quos durus arator

observans nido implumes detraxit; at illa

flet noctem ramoque sedens miserabile carmen

515 integrat et maestis late loca questibus implet.

Nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei.

Solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem

arvaque Rhipaeis numquam viduata pruinis

lustrabat raptam Eurydicen atque inrita Ditis

520 dona querens; spretae Ciconum quo munere matres

inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi

discerptum latos iuvenem sparsere per agros.

Tum quoque marmorea caput a cervice revulsum

gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus

525 volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua

ah miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat:

Eurydicen toto referebant flumine ripae.

Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,

quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.

530 At non Cyrene; namque ultro adfata timentem:

'Nate, licet tristes animo deponere curas.

Haec omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphae,

cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,

exitium misere apibus. Tu munera supplex

535 tende petens pacem et faciles venerare Napaeas;

namque dabunt veniam votis irasque remittent.

Sed modus orandi qui sit, prius ordine dicam.

Quattuor eximios praestanti corpore tauros,

qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei,

540 delige et intacta totidem cervice iuvencas.

Quattuor his aras alta ad delubra dearum

constitue et sacrum iugulis demitte cruorem,

corporaque ipsa boum frondoso desere luco.

Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,

545 inferias Orphei Lethaea papavera mittes

et nigram mactabis ovem lucumque revises:

placatam Eurydicen vitula venerabere caesa.

Haud mora; continuo matris praecepta facessit;

ad delubra venit, monstratas excitat aras,

550 quattuor eximios praestanti corpore tauros

ducit et intacta totidem cervice iuvencas.

Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,

inferias Orphei mittit lucumque revisit.

Hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum

555 adspiciunt, liquefacta boum per viscera toto

stridere apes utero et ruptis effervere costis,

immensasque trahi nubes, iamque arbore summa

confluere et lentis uvam demittere ramis.

Haec super arvorum cultu pecorumque canebam

560 et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum

fulminat Euphraten bello victorque volentes

per populos dat iura viamque adfectat Olympo.

Illo Vergilium me tempore dulcis alebat

Parthenope studiis florentem ignobilis oti,

565 carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa,

Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.