Book 1. Chapter 199
The Mahabharata In Sanskrit
Book 1
Chapter 199
1
[दरुपद]
एवम एतन महाप्राज्ञ यथात्थ विदुराद्य माम
ममापि परमॊ हर्षः संबन्धे ऽसमिन कृते विभॊ
2
गमनं चापि युक्तं सयाद गृहम एषां महात्मनाम
न तु तावन मया युक्तम एतद वक्तुं सवयं गिरा
3
यदा तु मन्यते वीरः कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः
भीमसेनार्जुनौ चैव यमौ च पुरुषर्षभौ
4
राम कृष्णौ च धर्मज्ञौ तदा गच्छन्तु पाण्डवाः
एतौ हि पुरुषव्याघाव एषां परियहिते रतौ
5
[य]
परवन्तॊ वयं राजंस तवयि सर्वे सहानुगाः
यथा वक्ष्यसि नः परीत्या करिष्यामस तथा वयम
6
[वै]
ततॊ ऽबरवीद वासुदेवॊ गमनं मम रॊचते
यथा वा मन्यते राजा दरुपदः सर्वधर्मवित
7
[दरुपद]
यथैव मन्यते वीरॊ दाशार्हः पुरुषॊत्तमः
पराप्तकालं महाबाहुः सा बुद्धिर निश्चिता मम
8
यथैव हि महाभागाः कौन्तेया मम सांप्रतम
तथैव वासुदेवस्य पाण्डुपुत्रा न संशयः
9
न तद धयायति कौन्तेयॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः
यद एषां पुरुषव्याघ्रः शरेयॊ धयायति केशवः
10
[वै]
ततस ते समनुज्ञाता दरुपदेन महात्मना
पाण्डवाश चैव कृष्णश च विदुरश च महामतिः
11
आदाय दरौपदीं कृष्णां कुन्तीं चैव यशस्विनीम
सविहारं सुखं जग्मुर नगरं नागसाह्वयम
12
शरुत्वा चॊपस्थितान वीरान धृतराष्ट्रॊ ऽपि कौरवः
परतिग्रहाय पाण्डूनां परेषयाम आस कौरवान
13
विकर्णं च महेष्वासं चित्रसेनं च भारत
दरॊणं च परमेष्वासं गौतमं कृपम एव च
14
तैस ते परिवृता वीराः शॊभमाना महारथाः
नगरं हास्तिनपुरं शनैः परविविशुस तदा
15
कौतूहलेन नगरं दीर्यमाणम इवाभवत
यत्र ते पुरुषव्याघ्राः शॊकदुःखविनाशनाः
16
तत उच्चावचा वाचः परियाः परियचिकीर्षुभिः
उदीरिता अशृण्वंस ते पाण्डवा हृदयंगमाः
17
अयं स पुरुषव्याघ्रः पुनर आयाति धर्मवित
यॊ नः सवान इव दायादान धर्मेण परिरक्षति
18
अद्य पाण्डुर महाराजॊ वनाद इव वनप्रियः
आगतः परियम अस्माकं चिकीर्षुर नात्र संशयः
19
किं नु नाद्य कृतं तावत सर्वेषां नः परं परियम
यन नः कुन्तीसुता वीरा भर्तारः पुनरागताः
20
यदि दत्तं यदि हुतं विद्यते यदि नस तपः
तेन तिष्ठन्तु नगरे पाण्डवाः शरदां शतम
21
ततस ते धृतराष्ट्रस्य भीष्मस्य च महात्मनः
अन्येषां च तद अर्हाणां चक्रुः पादाभिवन्दनम
22
कृत्वा तु कुशलप्रश्नं सर्वेण नगरेण ते
समाविशन्त वेश्मानि धृतराष्ट्रस्य शासनात
23
विश्रान्तास ते महात्मानः कं चित कालं महाबलाः
आहूता धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च
24
[धृ]
भरातृभिः सह कौन्तेय निबॊधेदं वचॊ मम
पुनर वॊ विग्रहॊ मा भूत खाण्डव परस्थम आविश
25
न च वॊ वसतस तत्र कश चिच छक्तः परबाधितुम
संरक्ष्यमाणान पार्थेन तरिदशान इव वज्रिणा
अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्थम आविश
26
[वै]
परतिगृह्य तु तद वाक्यं नृपं सर्वे परणम्य च
परतस्थिरे ततॊ घॊरं वनं तन मनुजर्षभाः
अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्थम आविशन
27
ततस ते पाण्डवास तत्र गत्वा कृष्ण पुरॊगमाः
मण्डयां चक्रिरे तद वै पुरं सवर्गवद अच्युताः
28
ततः पुण्ये शिवे देशे शान्तिं कृत्वा महारथाः
नगरं मापयाम आसुर दवैपायन पुरॊगमाः
29
सागरप्रतिरूपाभिः परिखाभिर अलंकृतम
पराकरेण च संपन्नं दिवम आवृत्य तिष्ठता
30
पाण्डुराभ्रप्रकाशेन हिमराशि निभेन च
शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यथा
31
दविपक्षगरुड परख्यैर दवारैर घॊरप्रदर्शनैः
गुप्तम अभ्रचय परख्यैर गॊपुरैर मन्दरॊपमैः
32
विविधैर अतिनिर्विद्धैः शस्त्रॊपेतैः सुसंवृतैः
शक्तिभिश चावृतं तद धि दविजिह्वैर इव पन्नगैः
तल्पैश चाभ्यासिकैर युक्तं शुशुभे यॊधरक्षितम
33
तीक्ष्णाङ्कुश शतघ्नीभिर यन्त्रजालैश च शॊभितम
आयसैश च महाचक्रैः शुशुभे तत पुरॊत्तमम
34
सुविभक्तमहारथ्यं देवता बाध वर्जितम
विरॊचमानं विविधैः पाण्डुरैर भवनॊत्तमैः
35
तन्त्रिविष्टप संकाशम इन्द्रप्रस्थं वयरॊचत
मेघविन्दम इवाकाशे वृद्धं विद्युत समावृतम
36
तत्र रम्ये शुभे देशे कौरवस्य निवेशनम
शुशुभे धनसंपूर्णं धनाध्यक्षक्षयॊपमम
37
तत्रागच्छन दविजा राजन सर्ववेदविदां वराः
निवासं रॊचयन्ति सम सर्वभाषाविदस तथा
38
वणिजश चाभ्ययुस तत्र देशे दिग्भ्यॊ धनार्थिनः
सर्वशिल्पविदश चैव वासायाभ्यागमंस तदा
39
उद्यानानि च रम्याणि नगरस्य समन्ततः
आम्रैर आम्रातकैर नीपैर अशॊकैश चम्पकैस तथा
40
पुंनागैर नागपुष्पैश च लकुचैः पनसैस तथा
शालतालकदम्बैश च बकुलैश च सकेतकैः
41
मनॊहरैः पुष्पितैश च फलभारावनामितैः
पराचीनामलकैर लॊध्रैर अङ्कॊलैश च सुपुष्पितैः
42
जम्बूभिः पाटलाभिश च कुब्जकैर अतिमुक्तकैः
करवीरैः पारिजातैर अन्यैश च विविधैर दरुमैः
43
नित्यपुष्पफलॊपेतैर नानाद्विज गणायुतम
मत्तबर्हिण संघुष्टं कॊकिलैश च सदा मदैः
44
गृहैर आदर्शविमलैर विविधैश च लतागृहैः
मनॊहरैश चित्रगृहैस तथा जगति पर्वतैः
वापीभिर विविधाभिश च पूर्णाभिः परमाम्भसा
45
सरॊभिर अतिरम्यैश च पद्मॊत्पलसुगन्धिभिः
हंसकारण्डव युतैश चक्रवाकॊपशॊभितैः
46
रम्याश च विविधास तत्र पुष्करिण्यॊ वनावृताः
तडागानि च रम्याणि बृहन्ति च महान्ति च
47
तेषां पुण्यजनॊपेतं राष्ट्रम आवसतां महत
पाण्डवानां महाराज शश्वत परीतिर अवर्धत
48
तत्र भीष्मेण राज्ञा च धर्मप्रणयने कृते
पाण्डवाः समपद्यन्त खाण्डव परस्थवासिनः
49
पञ्चभिस तैर महेष्वासैर इन्द्रकल्पैः समन्वितम
शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यथा
50
तान निवेश्य ततॊ वीरॊ रामेण सह केशवः
ययौ दवारवतीं राजन पाण्डवानुमते तदा
1
[drupada]
evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām
mamāpi paramo harṣaḥ saṃbandhe 'smin kṛte vibho
2
gamanaṃ cāpi yuktaṃ syād gṛham eṣāṃ mahātmanām
na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṃ svayaṃ girā
3
yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau
4
rāma kṛṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ
etau hi puruṣavyāghāv eṣāṃ priyahite ratau
5
[y]
paravanto vayaṃ rājaṃs tvayi sarve sahānugāḥ
yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam
6
[vai]
tato 'bravīd vāsudevo gamanaṃ mama rocate
yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit
7
[drupada]
yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ
prāptakālaṃ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama
8
yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṃpratam
tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṃśayaḥ
9
na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
yad eṣāṃ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ
10
[vai]
tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā
pāṇḍavāś caiva kṛṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ
11
dāya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kuntīṃ caiva yaśasvinīm
savihāraṃ sukhaṃ jagmur nagaraṃ nāgasāhvayam
12
rutvā copasthitān vīrān dhṛtarāṣṭro 'pi kauravaḥ
pratigrahāya pāṇḍūnāṃ preṣayām āsa kauravān
13
vikarṇaṃ ca maheṣvāsaṃ citrasenaṃ ca bhārata
droṇaṃ ca parameṣvāsaṃ gautamaṃ kṛpam eva ca
14
tais te parivṛtā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ
nagaraṃ hāstinapuraṃ śanaiḥ praviviśus tadā
15
kautūhalena nagaraṃ dīryamāṇam ivābhavat
yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ
16
tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ
udīritā aśṛṇvaṃs te pāṇḍavā hṛdayaṃgamāḥ
17
ayaṃ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit
yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati
18
adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ
āgataḥ priyam asmākaṃ cikīrṣur nātra saṃśayaḥ
19
kiṃ nu nādya kṛtaṃ tāvat sarveṣāṃ naḥ paraṃ priyam
yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ
20
yadi dattaṃ yadi hutaṃ vidyate yadi nas tapaḥ
tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṃ śatam
21
tatas te dhṛtarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ
anyeṣāṃ ca tad arhāṇāṃ cakruḥ pādābhivandanam
22
kṛtvā tu kuśalapraśnaṃ sarveṇa nagareṇa te
samāviśanta veśmāni dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt
23
viśrāntās te mahātmānaḥ kaṃ cit kālaṃ mahābalāḥ
hūtā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śātanavena ca
24
[dhṛ]
bhrātṛbhiḥ saha kaunteya nibodhedaṃ vaco mama
punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍava prastham āviśa
25
na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum
saṃrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā
ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśa
26
[vai]
pratigṛhya tu tad vākyaṃ nṛpaṃ sarve praṇamya ca
pratasthire tato ghoraṃ vanaṃ tan manujarṣabhāḥ
ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśan
27
tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kṛṣṇa purogamāḥ
maṇḍayāṃ cakrire tad vai puraṃ svargavad acyutāḥ
28
tataḥ puṇye śive deśe śāntiṃ kṛtvā mahārathāḥ
nagaraṃ māpayām āsur dvaipāyana purogamāḥ
29
sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṃkṛtam
prākareṇa ca saṃpannaṃ divam āvṛtya tiṣṭhatā
30
pāṇḍurābhraprakāśena himarāśi nibhena ca
śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā
31
dvipakṣagaruḍa prakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ
guptam abhracaya prakhyair gopurair mandaropamaiḥ
32
vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṃvṛtaiḥ
śaktibhiś cāvṛtaṃ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ
talpaiś cābhyāsikair yuktaṃ śuśubhe yodharakṣitam
33
tīkṣṇākuśa śataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam
āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam
34
suvibhaktamahārathyaṃ devatā bādha varjitam
virocamānaṃ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ
35
tantriviṣṭapa saṃkāśam indraprasthaṃ vyarocata
meghavindam ivākāśe vṛddhaṃ vidyut samāvṛtam
36
tatra ramye śubhe deśe kauravasya niveśanam
śuśubhe dhanasaṃpūrṇaṃ dhanādhyakṣakṣayopamam
37
tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṃ varāḥ
nivāsaṃ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā
38
vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ
sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṃs tadā
39
udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ
āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā
40
puṃnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā
ślatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ
41
manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ
prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ
42
jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ
karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ
43
nityapuṣpaphalopetair nānādvija gaṇāyutam
mattabarhiṇa saṃghuṣṭaṃ kokilaiś ca sadā madaiḥ
44
gṛhair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgṛhaiḥ
manoharaiś citragṛhais tathā jagati parvataiḥ
vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā
45
sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ
haṃsakāraṇḍava yutaiś cakravākopaśobhitaiḥ
46
ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvṛtāḥ
taḍāgāni ca ramyāṇi bṛhanti ca mahānti ca
47
teṣāṃ puṇyajanopetaṃ rāṣṭram āvasatāṃ mahat
pāṇḍavānāṃ mahārāja śaśvat prītir avardhata
48
tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kṛte
pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍava prasthavāsinaḥ
49
pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam
śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā
50
tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ
yayau dvāravatīṃ rājan pāṇḍavānumate tadā
Book 1
Chapter 199
1
[दरुपद]
एवम एतन महाप्राज्ञ यथात्थ विदुराद्य माम
ममापि परमॊ हर्षः संबन्धे ऽसमिन कृते विभॊ
2
गमनं चापि युक्तं सयाद गृहम एषां महात्मनाम
न तु तावन मया युक्तम एतद वक्तुं सवयं गिरा
3
यदा तु मन्यते वीरः कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः
भीमसेनार्जुनौ चैव यमौ च पुरुषर्षभौ
4
राम कृष्णौ च धर्मज्ञौ तदा गच्छन्तु पाण्डवाः
एतौ हि पुरुषव्याघाव एषां परियहिते रतौ
5
[य]
परवन्तॊ वयं राजंस तवयि सर्वे सहानुगाः
यथा वक्ष्यसि नः परीत्या करिष्यामस तथा वयम
6
[वै]
ततॊ ऽबरवीद वासुदेवॊ गमनं मम रॊचते
यथा वा मन्यते राजा दरुपदः सर्वधर्मवित
7
[दरुपद]
यथैव मन्यते वीरॊ दाशार्हः पुरुषॊत्तमः
पराप्तकालं महाबाहुः सा बुद्धिर निश्चिता मम
8
यथैव हि महाभागाः कौन्तेया मम सांप्रतम
तथैव वासुदेवस्य पाण्डुपुत्रा न संशयः
9
न तद धयायति कौन्तेयॊ धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः
यद एषां पुरुषव्याघ्रः शरेयॊ धयायति केशवः
10
[वै]
ततस ते समनुज्ञाता दरुपदेन महात्मना
पाण्डवाश चैव कृष्णश च विदुरश च महामतिः
11
आदाय दरौपदीं कृष्णां कुन्तीं चैव यशस्विनीम
सविहारं सुखं जग्मुर नगरं नागसाह्वयम
12
शरुत्वा चॊपस्थितान वीरान धृतराष्ट्रॊ ऽपि कौरवः
परतिग्रहाय पाण्डूनां परेषयाम आस कौरवान
13
विकर्णं च महेष्वासं चित्रसेनं च भारत
दरॊणं च परमेष्वासं गौतमं कृपम एव च
14
तैस ते परिवृता वीराः शॊभमाना महारथाः
नगरं हास्तिनपुरं शनैः परविविशुस तदा
15
कौतूहलेन नगरं दीर्यमाणम इवाभवत
यत्र ते पुरुषव्याघ्राः शॊकदुःखविनाशनाः
16
तत उच्चावचा वाचः परियाः परियचिकीर्षुभिः
उदीरिता अशृण्वंस ते पाण्डवा हृदयंगमाः
17
अयं स पुरुषव्याघ्रः पुनर आयाति धर्मवित
यॊ नः सवान इव दायादान धर्मेण परिरक्षति
18
अद्य पाण्डुर महाराजॊ वनाद इव वनप्रियः
आगतः परियम अस्माकं चिकीर्षुर नात्र संशयः
19
किं नु नाद्य कृतं तावत सर्वेषां नः परं परियम
यन नः कुन्तीसुता वीरा भर्तारः पुनरागताः
20
यदि दत्तं यदि हुतं विद्यते यदि नस तपः
तेन तिष्ठन्तु नगरे पाण्डवाः शरदां शतम
21
ततस ते धृतराष्ट्रस्य भीष्मस्य च महात्मनः
अन्येषां च तद अर्हाणां चक्रुः पादाभिवन्दनम
22
कृत्वा तु कुशलप्रश्नं सर्वेण नगरेण ते
समाविशन्त वेश्मानि धृतराष्ट्रस्य शासनात
23
विश्रान्तास ते महात्मानः कं चित कालं महाबलाः
आहूता धृतराष्ट्रेण राज्ञा शांतनवेन च
24
[धृ]
भरातृभिः सह कौन्तेय निबॊधेदं वचॊ मम
पुनर वॊ विग्रहॊ मा भूत खाण्डव परस्थम आविश
25
न च वॊ वसतस तत्र कश चिच छक्तः परबाधितुम
संरक्ष्यमाणान पार्थेन तरिदशान इव वज्रिणा
अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्थम आविश
26
[वै]
परतिगृह्य तु तद वाक्यं नृपं सर्वे परणम्य च
परतस्थिरे ततॊ घॊरं वनं तन मनुजर्षभाः
अर्धं राज्यस्य संप्राप्य खाण्डव परस्थम आविशन
27
ततस ते पाण्डवास तत्र गत्वा कृष्ण पुरॊगमाः
मण्डयां चक्रिरे तद वै पुरं सवर्गवद अच्युताः
28
ततः पुण्ये शिवे देशे शान्तिं कृत्वा महारथाः
नगरं मापयाम आसुर दवैपायन पुरॊगमाः
29
सागरप्रतिरूपाभिः परिखाभिर अलंकृतम
पराकरेण च संपन्नं दिवम आवृत्य तिष्ठता
30
पाण्डुराभ्रप्रकाशेन हिमराशि निभेन च
शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यथा
31
दविपक्षगरुड परख्यैर दवारैर घॊरप्रदर्शनैः
गुप्तम अभ्रचय परख्यैर गॊपुरैर मन्दरॊपमैः
32
विविधैर अतिनिर्विद्धैः शस्त्रॊपेतैः सुसंवृतैः
शक्तिभिश चावृतं तद धि दविजिह्वैर इव पन्नगैः
तल्पैश चाभ्यासिकैर युक्तं शुशुभे यॊधरक्षितम
33
तीक्ष्णाङ्कुश शतघ्नीभिर यन्त्रजालैश च शॊभितम
आयसैश च महाचक्रैः शुशुभे तत पुरॊत्तमम
34
सुविभक्तमहारथ्यं देवता बाध वर्जितम
विरॊचमानं विविधैः पाण्डुरैर भवनॊत्तमैः
35
तन्त्रिविष्टप संकाशम इन्द्रप्रस्थं वयरॊचत
मेघविन्दम इवाकाशे वृद्धं विद्युत समावृतम
36
तत्र रम्ये शुभे देशे कौरवस्य निवेशनम
शुशुभे धनसंपूर्णं धनाध्यक्षक्षयॊपमम
37
तत्रागच्छन दविजा राजन सर्ववेदविदां वराः
निवासं रॊचयन्ति सम सर्वभाषाविदस तथा
38
वणिजश चाभ्ययुस तत्र देशे दिग्भ्यॊ धनार्थिनः
सर्वशिल्पविदश चैव वासायाभ्यागमंस तदा
39
उद्यानानि च रम्याणि नगरस्य समन्ततः
आम्रैर आम्रातकैर नीपैर अशॊकैश चम्पकैस तथा
40
पुंनागैर नागपुष्पैश च लकुचैः पनसैस तथा
शालतालकदम्बैश च बकुलैश च सकेतकैः
41
मनॊहरैः पुष्पितैश च फलभारावनामितैः
पराचीनामलकैर लॊध्रैर अङ्कॊलैश च सुपुष्पितैः
42
जम्बूभिः पाटलाभिश च कुब्जकैर अतिमुक्तकैः
करवीरैः पारिजातैर अन्यैश च विविधैर दरुमैः
43
नित्यपुष्पफलॊपेतैर नानाद्विज गणायुतम
मत्तबर्हिण संघुष्टं कॊकिलैश च सदा मदैः
44
गृहैर आदर्शविमलैर विविधैश च लतागृहैः
मनॊहरैश चित्रगृहैस तथा जगति पर्वतैः
वापीभिर विविधाभिश च पूर्णाभिः परमाम्भसा
45
सरॊभिर अतिरम्यैश च पद्मॊत्पलसुगन्धिभिः
हंसकारण्डव युतैश चक्रवाकॊपशॊभितैः
46
रम्याश च विविधास तत्र पुष्करिण्यॊ वनावृताः
तडागानि च रम्याणि बृहन्ति च महान्ति च
47
तेषां पुण्यजनॊपेतं राष्ट्रम आवसतां महत
पाण्डवानां महाराज शश्वत परीतिर अवर्धत
48
तत्र भीष्मेण राज्ञा च धर्मप्रणयने कृते
पाण्डवाः समपद्यन्त खाण्डव परस्थवासिनः
49
पञ्चभिस तैर महेष्वासैर इन्द्रकल्पैः समन्वितम
शुशुभे तत पुरश्रेष्ठं नागैर भॊगवती यथा
50
तान निवेश्य ततॊ वीरॊ रामेण सह केशवः
ययौ दवारवतीं राजन पाण्डवानुमते तदा
1
[drupada]
evam etan mahāprājña yathāttha vidurādya mām
mamāpi paramo harṣaḥ saṃbandhe 'smin kṛte vibho
2
gamanaṃ cāpi yuktaṃ syād gṛham eṣāṃ mahātmanām
na tu tāvan mayā yuktam etad vaktuṃ svayaṃ girā
3
yadā tu manyate vīraḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenārjunau caiva yamau ca puruṣarṣabhau
4
rāma kṛṣṇau ca dharmajñau tadā gacchantu pāṇḍavāḥ
etau hi puruṣavyāghāv eṣāṃ priyahite ratau
5
[y]
paravanto vayaṃ rājaṃs tvayi sarve sahānugāḥ
yathā vakṣyasi naḥ prītyā kariṣyāmas tathā vayam
6
[vai]
tato 'bravīd vāsudevo gamanaṃ mama rocate
yathā vā manyate rājā drupadaḥ sarvadharmavit
7
[drupada]
yathaiva manyate vīro dāśārhaḥ puruṣottamaḥ
prāptakālaṃ mahābāhuḥ sā buddhir niścitā mama
8
yathaiva hi mahābhāgāḥ kaunteyā mama sāṃpratam
tathaiva vāsudevasya pāṇḍuputrā na saṃśayaḥ
9
na tad dhyāyati kaunteyo dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
yad eṣāṃ puruṣavyāghraḥ śreyo dhyāyati keśavaḥ
10
[vai]
tatas te samanujñātā drupadena mahātmanā
pāṇḍavāś caiva kṛṣṇaś ca viduraś ca mahāmatiḥ
11
dāya draupadīṃ kṛṣṇāṃ kuntīṃ caiva yaśasvinīm
savihāraṃ sukhaṃ jagmur nagaraṃ nāgasāhvayam
12
rutvā copasthitān vīrān dhṛtarāṣṭro 'pi kauravaḥ
pratigrahāya pāṇḍūnāṃ preṣayām āsa kauravān
13
vikarṇaṃ ca maheṣvāsaṃ citrasenaṃ ca bhārata
droṇaṃ ca parameṣvāsaṃ gautamaṃ kṛpam eva ca
14
tais te parivṛtā vīrāḥ śobhamānā mahārathāḥ
nagaraṃ hāstinapuraṃ śanaiḥ praviviśus tadā
15
kautūhalena nagaraṃ dīryamāṇam ivābhavat
yatra te puruṣavyāghrāḥ śokaduḥkhavināśanāḥ
16
tata uccāvacā vācaḥ priyāḥ priyacikīrṣubhiḥ
udīritā aśṛṇvaṃs te pāṇḍavā hṛdayaṃgamāḥ
17
ayaṃ sa puruṣavyāghraḥ punar āyāti dharmavit
yo naḥ svān iva dāyādān dharmeṇa parirakṣati
18
adya pāṇḍur mahārājo vanād iva vanapriyaḥ
āgataḥ priyam asmākaṃ cikīrṣur nātra saṃśayaḥ
19
kiṃ nu nādya kṛtaṃ tāvat sarveṣāṃ naḥ paraṃ priyam
yan naḥ kuntīsutā vīrā bhartāraḥ punarāgatāḥ
20
yadi dattaṃ yadi hutaṃ vidyate yadi nas tapaḥ
tena tiṣṭhantu nagare pāṇḍavāḥ śaradāṃ śatam
21
tatas te dhṛtarāṣṭrasya bhīṣmasya ca mahātmanaḥ
anyeṣāṃ ca tad arhāṇāṃ cakruḥ pādābhivandanam
22
kṛtvā tu kuśalapraśnaṃ sarveṇa nagareṇa te
samāviśanta veśmāni dhṛtarāṣṭrasya śāsanāt
23
viśrāntās te mahātmānaḥ kaṃ cit kālaṃ mahābalāḥ
hūtā dhṛtarāṣṭreṇa rājñā śātanavena ca
24
[dhṛ]
bhrātṛbhiḥ saha kaunteya nibodhedaṃ vaco mama
punar vo vigraho mā bhūt khāṇḍava prastham āviśa
25
na ca vo vasatas tatra kaś cic chaktaḥ prabādhitum
saṃrakṣyamāṇān pārthena tridaśān iva vajriṇā
ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśa
26
[vai]
pratigṛhya tu tad vākyaṃ nṛpaṃ sarve praṇamya ca
pratasthire tato ghoraṃ vanaṃ tan manujarṣabhāḥ
ardhaṃ rājyasya saṃprāpya khāṇḍava prastham āviśan
27
tatas te pāṇḍavās tatra gatvā kṛṣṇa purogamāḥ
maṇḍayāṃ cakrire tad vai puraṃ svargavad acyutāḥ
28
tataḥ puṇye śive deśe śāntiṃ kṛtvā mahārathāḥ
nagaraṃ māpayām āsur dvaipāyana purogamāḥ
29
sāgarapratirūpābhiḥ parikhābhir alaṃkṛtam
prākareṇa ca saṃpannaṃ divam āvṛtya tiṣṭhatā
30
pāṇḍurābhraprakāśena himarāśi nibhena ca
śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā
31
dvipakṣagaruḍa prakhyair dvārair ghorapradarśanaiḥ
guptam abhracaya prakhyair gopurair mandaropamaiḥ
32
vividhair atinirviddhaiḥ śastropetaiḥ susaṃvṛtaiḥ
śaktibhiś cāvṛtaṃ tad dhi dvijihvair iva pannagaiḥ
talpaiś cābhyāsikair yuktaṃ śuśubhe yodharakṣitam
33
tīkṣṇākuśa śataghnībhir yantrajālaiś ca śobhitam
āyasaiś ca mahācakraiḥ śuśubhe tat purottamam
34
suvibhaktamahārathyaṃ devatā bādha varjitam
virocamānaṃ vividhaiḥ pāṇḍurair bhavanottamaiḥ
35
tantriviṣṭapa saṃkāśam indraprasthaṃ vyarocata
meghavindam ivākāśe vṛddhaṃ vidyut samāvṛtam
36
tatra ramye śubhe deśe kauravasya niveśanam
śuśubhe dhanasaṃpūrṇaṃ dhanādhyakṣakṣayopamam
37
tatrāgacchan dvijā rājan sarvavedavidāṃ varāḥ
nivāsaṃ rocayanti sma sarvabhāṣāvidas tathā
38
vaṇijaś cābhyayus tatra deśe digbhyo dhanārthinaḥ
sarvaśilpavidaś caiva vāsāyābhyāgamaṃs tadā
39
udyānāni ca ramyāṇi nagarasya samantataḥ
āmrair āmrātakair nīpair aśokaiś campakais tathā
40
puṃnāgair nāgapuṣpaiś ca lakucaiḥ panasais tathā
ślatālakadambaiś ca bakulaiś ca saketakaiḥ
41
manoharaiḥ puṣpitaiś ca phalabhārāvanāmitaiḥ
prācīnāmalakair lodhrair aṅkolaiś ca supuṣpitaiḥ
42
jambūbhiḥ pāṭalābhiś ca kubjakair atimuktakaiḥ
karavīraiḥ pārijātair anyaiś ca vividhair drumaiḥ
43
nityapuṣpaphalopetair nānādvija gaṇāyutam
mattabarhiṇa saṃghuṣṭaṃ kokilaiś ca sadā madaiḥ
44
gṛhair ādarśavimalair vividhaiś ca latāgṛhaiḥ
manoharaiś citragṛhais tathā jagati parvataiḥ
vāpībhir vividhābhiś ca pūrṇābhiḥ paramāmbhasā
45
sarobhir atiramyaiś ca padmotpalasugandhibhiḥ
haṃsakāraṇḍava yutaiś cakravākopaśobhitaiḥ
46
ramyāś ca vividhās tatra puṣkariṇyo vanāvṛtāḥ
taḍāgāni ca ramyāṇi bṛhanti ca mahānti ca
47
teṣāṃ puṇyajanopetaṃ rāṣṭram āvasatāṃ mahat
pāṇḍavānāṃ mahārāja śaśvat prītir avardhata
48
tatra bhīṣmeṇa rājñā ca dharmapraṇayane kṛte
pāṇḍavāḥ samapadyanta khāṇḍava prasthavāsinaḥ
49
pañcabhis tair maheṣvāsair indrakalpaiḥ samanvitam
śuśubhe tat puraśreṣṭhaṃ nāgair bhogavatī yathā
50
tān niveśya tato vīro rāmeṇa saha keśavaḥ
yayau dvāravatīṃ rājan pāṇḍavānumate tadā
