Book 1. Chapter 42
The Mahabharata In Sanskrit
Book 1
Chapter 42
1
[स]
एतच छरुत्वा जरत्कारुर दुःखशॊकपरायणः
उवाच सवान पितॄन दुःखाद बाष्पसंदिग्धया गिरा
2
अहम एव जरत्कारुः किल्बिषी भवतां सुतः
तद दण्डं धारयत मे दुष्कृतेर अकृतात्मनः
3
[पितरह]
पुत्र दिष्ट्यासि संप्राप्त इमं देशं यदृच्छया
किमर्थं च तवया बरह्मन न कृतॊ दारसंग्रहः
4
[ज]
ममायं पितरॊ नित्यं हृद्य अर्थः परिवर्तते
ऊर्ध्वरेताः शरीरं वै परापयेयम अमुत्र वै
5
एवं दृष्ट्वा तु भवतः शकुन्तान इव लम्बतः
मया निवर्तिता बुद्धिर बरह्मचर्यात पितामहाः
6
करिष्ये वः परियं कामं निवेक्ष्ये नात्र संशयः
सनाम्नीं यद्य अहं कन्याम उपलप्स्ये कदा चन
7
भविष्यति च या का चिद भैक्षवत सवयम उद्यता
परतिग्रहीता ताम अस्मि न भरेयं च याम अहम
8
एवंविधम अहं कुर्यां निवेशं पराप्नुयां यदि
अन्यथा न करिष्ये तु सत्यम एतत पितामहाः
9
[स]
एवम उक्त्वा तु स पितॄंश चचार पृथिवीं मुनिः
न च सम लभते भार्यां वृद्धॊ ऽयम इति शौनक
10
यदा निर्वेदम आपन्नः पितृभिश चॊदितस तथा
तदारण्यं स गत्वॊच्चैश चुक्रॊश भृशदुःखितः
11
यानि भूतानि सन्तीह सथावराणि चराणि च
अन्तर्हितानि वा यानि तानि शृण्वन्तु मे वचः
12
उग्रे तपसि वर्तन्तं पितरश चॊदयन्ति माम
निविशस्वेति दुःखार्तास तेषां परियचिकीर्षया
13
निवेशार्थ्य अखिलां भूमिं कन्या भैक्षं चरामि भॊः
दरिद्रॊ दुःखशीलश च पितृभिः संनियॊजितः
14
यस्य कन्यास्ति भूतस्य ये मयेह परकीर्तिताः
ते मे कन्यां परयच्छन्तु चरतः सर्वतॊदिशम
15
मम कन्या सनाम्नी या भैक्षवच चॊद्यता भवेत
भरेयं चैव यां नाहं तां मे कन्यां परयच्छत
16
ततस ते पन्नगा ये वै जरत्कारौ समाहिताः
ताम आदाय परवृत्तिं ते वासुकेः परत्यवेदयन
17
तेषां शरुत्वा स नागेन्द्रः कन्यां तां समलंकृताम
परगृह्यारण्यम अगमत समीपं तस्य पन्नगः
18
तत्र तां भैक्षवत कन्यां परादात तस्मै महात्मने
नागेन्द्रॊ वासुकिर बरह्मन न स तां परत्यगृह्णत
19
असनामेति वै मत्वा भरणे चाविचारिते
मॊक्षभावे सथितश चापि दवन्द्वी भूतः परिग्रहे
20
ततॊ नाम स कन्यायाः पप्रच्छ भृगुनङ्गन
वासुके भरणं चास्या न कुर्याम इत्य उवाच ह
1
[s]
etac chrutvā jaratkārur duḥkhaśokaparāyaṇaḥ
uvāca svān pitṝn duḥkhād bāṣpasaṃdigdhayā girā
2
aham eva jaratkāruḥ kilbiṣī bhavatāṃ sutaḥ
tad daṇḍaṃ dhārayata me duṣkṛter akṛtātmanaḥ
3
[pitarah]
putra diṣṭyāsi saṃprāpta imaṃ deśaṃ yadṛcchayā
kimarthaṃ ca tvayā brahman na kṛto dārasaṃgrahaḥ
4
[j]
mamāyaṃ pitaro nityaṃ hṛdy arthaḥ parivartate
ūrdhvaretāḥ śarīraṃ vai prāpayeyam amutra vai
5
evaṃ dṛṣṭvā tu bhavataḥ śakuntān iva lambataḥ
mayā nivartitā buddhir brahmacaryāt pitāmahāḥ
6
kariṣye vaḥ priyaṃ kāmaṃ nivekṣye nātra saṃśayaḥ
sanāmnīṃ yady ahaṃ kanyām upalapsye kadā cana
7
bhaviṣyati ca yā kā cid bhaikṣavat svayam udyatā
pratigrahītā tām asmi na bhareyaṃ ca yām aham
8
evaṃvidham ahaṃ kuryāṃ niveśaṃ prāpnuyāṃ yadi
anyathā na kariṣye tu satyam etat pitāmahāḥ
9
[s]
evam uktvā tu sa pitṝṃś cacāra pṛthivīṃ muniḥ
na ca sma labhate bhāryāṃ vṛddho 'yam iti śaunaka
10
yadā nirvedam āpannaḥ pitṛbhiś coditas tathā
tadāraṇyaṃ sa gatvoccaiś cukrośa bhṛśaduḥkhitaḥ
11
yāni bhūtāni santīha sthāvarāṇi carāṇi ca
antarhitāni vā yāni tāni śṛṇvantu me vacaḥ
12
ugre tapasi vartantaṃ pitaraś codayanti mām
niviśasveti duḥkhārtās teṣāṃ priyacikīrṣayā
13
niveśārthy akhilāṃ bhūmiṃ kanyā bhaikṣaṃ carāmi bhoḥ
daridro duḥkhaśīlaś ca pitṛbhiḥ saṃniyojitaḥ
14
yasya kanyāsti bhūtasya ye mayeha prakīrtitāḥ
te me kanyāṃ prayacchantu carataḥ sarvatodiśam
15
mama kanyā sanāmnī yā bhaikṣavac codyatā bhavet
bhareyaṃ caiva yāṃ nāhaṃ tāṃ me kanyāṃ prayacchata
16
tatas te pannagā ye vai jaratkārau samāhitāḥ
tām ādāya pravṛttiṃ te vāsukeḥ pratyavedayan
17
teṣāṃ rutvā sa nāgendraḥ kanyāṃ tāṃ samalaṃkṛtām
pragṛhyāraṇyam agamat samīpaṃ tasya pannagaḥ
18
tatra tāṃ bhaikṣavat kanyāṃ prādāt tasmai mahātmane
nāgendro vāsukir brahman na sa tāṃ pratyagṛhṇata
19
asanāmeti vai matvā bharaṇe cāvicārite
mokṣabhāve sthitaś cāpi dvandvī bhūtaḥ parigrahe
20
tato nāma sa kanyāyāḥ papraccha bhṛgunaṅgana
vāsuke bharaṇaṃ cāsyā na kuryām ity uvāca ha
Book 1
Chapter 42
1
[स]
एतच छरुत्वा जरत्कारुर दुःखशॊकपरायणः
उवाच सवान पितॄन दुःखाद बाष्पसंदिग्धया गिरा
2
अहम एव जरत्कारुः किल्बिषी भवतां सुतः
तद दण्डं धारयत मे दुष्कृतेर अकृतात्मनः
3
[पितरह]
पुत्र दिष्ट्यासि संप्राप्त इमं देशं यदृच्छया
किमर्थं च तवया बरह्मन न कृतॊ दारसंग्रहः
4
[ज]
ममायं पितरॊ नित्यं हृद्य अर्थः परिवर्तते
ऊर्ध्वरेताः शरीरं वै परापयेयम अमुत्र वै
5
एवं दृष्ट्वा तु भवतः शकुन्तान इव लम्बतः
मया निवर्तिता बुद्धिर बरह्मचर्यात पितामहाः
6
करिष्ये वः परियं कामं निवेक्ष्ये नात्र संशयः
सनाम्नीं यद्य अहं कन्याम उपलप्स्ये कदा चन
7
भविष्यति च या का चिद भैक्षवत सवयम उद्यता
परतिग्रहीता ताम अस्मि न भरेयं च याम अहम
8
एवंविधम अहं कुर्यां निवेशं पराप्नुयां यदि
अन्यथा न करिष्ये तु सत्यम एतत पितामहाः
9
[स]
एवम उक्त्वा तु स पितॄंश चचार पृथिवीं मुनिः
न च सम लभते भार्यां वृद्धॊ ऽयम इति शौनक
10
यदा निर्वेदम आपन्नः पितृभिश चॊदितस तथा
तदारण्यं स गत्वॊच्चैश चुक्रॊश भृशदुःखितः
11
यानि भूतानि सन्तीह सथावराणि चराणि च
अन्तर्हितानि वा यानि तानि शृण्वन्तु मे वचः
12
उग्रे तपसि वर्तन्तं पितरश चॊदयन्ति माम
निविशस्वेति दुःखार्तास तेषां परियचिकीर्षया
13
निवेशार्थ्य अखिलां भूमिं कन्या भैक्षं चरामि भॊः
दरिद्रॊ दुःखशीलश च पितृभिः संनियॊजितः
14
यस्य कन्यास्ति भूतस्य ये मयेह परकीर्तिताः
ते मे कन्यां परयच्छन्तु चरतः सर्वतॊदिशम
15
मम कन्या सनाम्नी या भैक्षवच चॊद्यता भवेत
भरेयं चैव यां नाहं तां मे कन्यां परयच्छत
16
ततस ते पन्नगा ये वै जरत्कारौ समाहिताः
ताम आदाय परवृत्तिं ते वासुकेः परत्यवेदयन
17
तेषां शरुत्वा स नागेन्द्रः कन्यां तां समलंकृताम
परगृह्यारण्यम अगमत समीपं तस्य पन्नगः
18
तत्र तां भैक्षवत कन्यां परादात तस्मै महात्मने
नागेन्द्रॊ वासुकिर बरह्मन न स तां परत्यगृह्णत
19
असनामेति वै मत्वा भरणे चाविचारिते
मॊक्षभावे सथितश चापि दवन्द्वी भूतः परिग्रहे
20
ततॊ नाम स कन्यायाः पप्रच्छ भृगुनङ्गन
वासुके भरणं चास्या न कुर्याम इत्य उवाच ह
1
[s]
etac chrutvā jaratkārur duḥkhaśokaparāyaṇaḥ
uvāca svān pitṝn duḥkhād bāṣpasaṃdigdhayā girā
2
aham eva jaratkāruḥ kilbiṣī bhavatāṃ sutaḥ
tad daṇḍaṃ dhārayata me duṣkṛter akṛtātmanaḥ
3
[pitarah]
putra diṣṭyāsi saṃprāpta imaṃ deśaṃ yadṛcchayā
kimarthaṃ ca tvayā brahman na kṛto dārasaṃgrahaḥ
4
[j]
mamāyaṃ pitaro nityaṃ hṛdy arthaḥ parivartate
ūrdhvaretāḥ śarīraṃ vai prāpayeyam amutra vai
5
evaṃ dṛṣṭvā tu bhavataḥ śakuntān iva lambataḥ
mayā nivartitā buddhir brahmacaryāt pitāmahāḥ
6
kariṣye vaḥ priyaṃ kāmaṃ nivekṣye nātra saṃśayaḥ
sanāmnīṃ yady ahaṃ kanyām upalapsye kadā cana
7
bhaviṣyati ca yā kā cid bhaikṣavat svayam udyatā
pratigrahītā tām asmi na bhareyaṃ ca yām aham
8
evaṃvidham ahaṃ kuryāṃ niveśaṃ prāpnuyāṃ yadi
anyathā na kariṣye tu satyam etat pitāmahāḥ
9
[s]
evam uktvā tu sa pitṝṃś cacāra pṛthivīṃ muniḥ
na ca sma labhate bhāryāṃ vṛddho 'yam iti śaunaka
10
yadā nirvedam āpannaḥ pitṛbhiś coditas tathā
tadāraṇyaṃ sa gatvoccaiś cukrośa bhṛśaduḥkhitaḥ
11
yāni bhūtāni santīha sthāvarāṇi carāṇi ca
antarhitāni vā yāni tāni śṛṇvantu me vacaḥ
12
ugre tapasi vartantaṃ pitaraś codayanti mām
niviśasveti duḥkhārtās teṣāṃ priyacikīrṣayā
13
niveśārthy akhilāṃ bhūmiṃ kanyā bhaikṣaṃ carāmi bhoḥ
daridro duḥkhaśīlaś ca pitṛbhiḥ saṃniyojitaḥ
14
yasya kanyāsti bhūtasya ye mayeha prakīrtitāḥ
te me kanyāṃ prayacchantu carataḥ sarvatodiśam
15
mama kanyā sanāmnī yā bhaikṣavac codyatā bhavet
bhareyaṃ caiva yāṃ nāhaṃ tāṃ me kanyāṃ prayacchata
16
tatas te pannagā ye vai jaratkārau samāhitāḥ
tām ādāya pravṛttiṃ te vāsukeḥ pratyavedayan
17
teṣāṃ rutvā sa nāgendraḥ kanyāṃ tāṃ samalaṃkṛtām
pragṛhyāraṇyam agamat samīpaṃ tasya pannagaḥ
18
tatra tāṃ bhaikṣavat kanyāṃ prādāt tasmai mahātmane
nāgendro vāsukir brahman na sa tāṃ pratyagṛhṇata
19
asanāmeti vai matvā bharaṇe cāvicārite
mokṣabhāve sthitaś cāpi dvandvī bhūtaḥ parigrahe
20
tato nāma sa kanyāyāḥ papraccha bhṛgunaṅgana
vāsuke bharaṇaṃ cāsyā na kuryām ity uvāca ha
