Book 12. Chapter 189
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 189
1
[य]
चातुराश्रम्यम उक्तं ते राजधर्मास तथैव च
नानाश्रयाश च बहव इतिहासाः पृथग्विधाः
2
शरुतास तवत्तः कथाश चैव धर्मयुक्ता महामते
संदेहॊ ऽसति तु कश चिन मे तद भवान वक्तुम अर्हति
3
जापकानां फलावाप्तिं शरॊतुम इच्छामि भारत
किं फलं जपताम उक्तं कव वा तिष्ठन्ति जापकाः
4
जपस्य च विधिं कृत्स्नं वक्तुम अर्हसि मे ऽनघ
जापका इति किं चैतत सांख्ययॊगक्रिया विधिः
5
किं यज्ञविधिर एवैष किम एतज जप्यम उच्यते
एतन मे सर्वम आचक्ष्व सर्वज्ञॊ हय असि मे मतः
6
[भी]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
यमस्य यत पुरावृत्तं कालस्य बराह्मणस्य च
7
संन्यास एव वेदान्ते वर्तते जपनं परति
वेदवादाभिनिर्वृत्ता शान्तिर बरह्मण्य अवस्थितौ
मार्गौ ताव अप्य उभाव एतौ संश्रितौ न च संश्रितौ
8
यथा संश्रूयते राजन कारणं चात्र वक्ष्यते
मनः समाधिर अत्रापि तथेन्द्रिय जयः समृतः
9
सत्यम अग्निपरीचारॊ विविक्तानां च सेवनम
धयानं तपॊ दमः कषान्तिर अनसूया मिताशनम
10
विषयप्रतिसंहारॊ मित जल्पस तथा शमः
एव परवृत्तकॊ धर्मॊ निवृत्तकम अथॊ शृणु
11
यथा निवर्तते कर्म जपतॊ बरह्मचारिणः
एतत सर्वम अशेषेण यथॊक्तं परिवर्जयेत
तरिविधं मार्गम आसाद्य वयक्ताव्यक्तम अनाश्रयम
12
कुशॊच्चय निषण्णः सन कुश हस्तः कुशैः शिखी
चीरैः परिवृतस तस्मिन मध्ये छन्नः कुशैस तथा
13
विषयेभ्यॊ नमस्कुर्याद विषयान न च भावयेत
साम्यम उत्पाद्य मनसॊ मनस्य एव मनॊ दधत
14
तद धिया धयायति बरह्म जपन वै संहितां हिताम
संन्यस्यत्य अथ वा तां वै समाधौ पर्यवस्थितः
15
धयानम उत्पादयत्य अत्र संहिता बलसंश्रयात
शुद्धात्मा तपसा दान्तॊ निवृत्तद्वेषकामवान
16
अरागमॊहॊ निर्द्वन्द्वॊ न शॊचति न सज्जते
न कर्ताकरणीयानां न कार्याणाम इति सथितिः
17
न चाहंकार यॊगेन मनः परस्थापयेत कव चित
न चात्मग्रहणे युक्तॊ नावमानी न चाक्रियः
18
धयानक्रिया परॊ युक्तॊ धयानवान धयाननिश्चयः
धयाने समाधिम उत्पाद्य तद अपि तयजति करमात
19
स वै तस्याम अवस्थायां सर्वत्यागकृतः सुखी
निरीहस तयजति परानान बराह्मीं संश्रयते तनुम
20
अथ वा नेच्छते तत्र बरह्म कायनिषेवणम
उत्क्रामति च मार्गस्थॊ नैव कव चन जायते
21
आत्मबुद्धिं समास्थाय शान्ती भूतॊ निरामयः
अमृतं विरजः शुद्धम आत्मानं परतिपद्यते
1
[y]
cāturāśramyam uktaṃ te rājadharmās tathaiva ca
nānāśrayāś ca bahava itihāsāḥ pṛthagvidhāḥ
2
rutās tvattaḥ kathāś caiva dharmayuktā mahāmate
saṃdeho 'sti tu kaś cin me tad bhavān vaktum arhati
3
jāpakānāṃ phalāvāptiṃ śrotum icchāmi bhārata
kiṃ phalaṃ japatām uktaṃ kva vā tiṣṭhanti jāpakāḥ
4
japasya ca vidhiṃ kṛtsnaṃ vaktum arhasi me 'nagha
jāpakā iti kiṃ caitat sāṃkhyayogakriyā vidhiḥ
5
kiṃ yajñavidhir evaiṣa kim etaj japyam ucyate
etan me sarvam ācakṣva sarvajño hy asi me mataḥ
6
[bhī]
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
yamasya yat purāvṛttaṃ kālasya brāhmaṇasya ca
7
saṃnyāsa eva vedānte vartate japanaṃ prati
vedavādābhinirvṛttā śāntir brahmaṇy avasthitau
mārgau tāv apy ubhāv etau saṃśritau na ca saṃśritau
8
yathā saṃśrūyate rājan kāraṇaṃ cātra vakṣyate
manaḥ samādhir atrāpi tathendriya jayaḥ smṛtaḥ
9
satyam agniparīcāro viviktānāṃ ca sevanam
dhyānaṃ tapo damaḥ kṣāntir anasūyā mitāśanam
10
viṣayapratisaṃhāro mita jalpas tathā śamaḥ
eva pravṛttako dharmo nivṛttakam atho śṛṇu
11
yathā nivartate karma japato brahmacāriṇaḥ
etat sarvam aśeṣeṇa yathoktaṃ parivarjayet
trividhaṃ mārgam āsādya vyaktāvyaktam anāśrayam
12
kuśoccaya niṣaṇṇaḥ san kuśa hastaḥ kuśaiḥ śikhī
cīraiḥ parivṛtas tasmin madhye channaḥ kuśais tathā
13
viṣayebhyo namaskuryād viṣayān na ca bhāvayet
sāmyam utpādya manaso manasy eva mano dadhat
14
tad dhiyā dhyāyati brahma japan vai saṃhitāṃ hitām
saṃnyasyaty atha vā tāṃ vai samādhau paryavasthitaḥ
15
dhyānam utpādayaty atra saṃhitā balasaṃśrayāt
śuddhātmā tapasā dānto nivṛttadveṣakāmavān
16
arāgamoho nirdvandvo na śocati na sajjate
na kartākaraṇīyānāṃ na kāryāṇām iti sthitiḥ
17
na cāhaṃkāra yogena manaḥ prasthāpayet kva cit
na cātmagrahaṇe yukto nāvamānī na cākriyaḥ
18
dhyānakriyā paro yukto dhyānavān dhyānaniścayaḥ
dhyāne samādhim utpādya tad api tyajati kramāt
19
sa vai tasyām avasthāyāṃ sarvatyāgakṛtaḥ sukhī
nirīhas tyajati prānān brāhmīṃ saṃśrayate tanum
20
atha vā necchate tatra brahma kāyaniṣevaṇam
utkrāmati ca mārgastho naiva kva cana jāyate
21
tmabuddhiṃ samāsthāya śāntī bhūto nirāmayaḥ
amṛtaṃ virajaḥ śuddham ātmānaṃ pratipadyate
Book 12
Chapter 189
1
[य]
चातुराश्रम्यम उक्तं ते राजधर्मास तथैव च
नानाश्रयाश च बहव इतिहासाः पृथग्विधाः
2
शरुतास तवत्तः कथाश चैव धर्मयुक्ता महामते
संदेहॊ ऽसति तु कश चिन मे तद भवान वक्तुम अर्हति
3
जापकानां फलावाप्तिं शरॊतुम इच्छामि भारत
किं फलं जपताम उक्तं कव वा तिष्ठन्ति जापकाः
4
जपस्य च विधिं कृत्स्नं वक्तुम अर्हसि मे ऽनघ
जापका इति किं चैतत सांख्ययॊगक्रिया विधिः
5
किं यज्ञविधिर एवैष किम एतज जप्यम उच्यते
एतन मे सर्वम आचक्ष्व सर्वज्ञॊ हय असि मे मतः
6
[भी]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
यमस्य यत पुरावृत्तं कालस्य बराह्मणस्य च
7
संन्यास एव वेदान्ते वर्तते जपनं परति
वेदवादाभिनिर्वृत्ता शान्तिर बरह्मण्य अवस्थितौ
मार्गौ ताव अप्य उभाव एतौ संश्रितौ न च संश्रितौ
8
यथा संश्रूयते राजन कारणं चात्र वक्ष्यते
मनः समाधिर अत्रापि तथेन्द्रिय जयः समृतः
9
सत्यम अग्निपरीचारॊ विविक्तानां च सेवनम
धयानं तपॊ दमः कषान्तिर अनसूया मिताशनम
10
विषयप्रतिसंहारॊ मित जल्पस तथा शमः
एव परवृत्तकॊ धर्मॊ निवृत्तकम अथॊ शृणु
11
यथा निवर्तते कर्म जपतॊ बरह्मचारिणः
एतत सर्वम अशेषेण यथॊक्तं परिवर्जयेत
तरिविधं मार्गम आसाद्य वयक्ताव्यक्तम अनाश्रयम
12
कुशॊच्चय निषण्णः सन कुश हस्तः कुशैः शिखी
चीरैः परिवृतस तस्मिन मध्ये छन्नः कुशैस तथा
13
विषयेभ्यॊ नमस्कुर्याद विषयान न च भावयेत
साम्यम उत्पाद्य मनसॊ मनस्य एव मनॊ दधत
14
तद धिया धयायति बरह्म जपन वै संहितां हिताम
संन्यस्यत्य अथ वा तां वै समाधौ पर्यवस्थितः
15
धयानम उत्पादयत्य अत्र संहिता बलसंश्रयात
शुद्धात्मा तपसा दान्तॊ निवृत्तद्वेषकामवान
16
अरागमॊहॊ निर्द्वन्द्वॊ न शॊचति न सज्जते
न कर्ताकरणीयानां न कार्याणाम इति सथितिः
17
न चाहंकार यॊगेन मनः परस्थापयेत कव चित
न चात्मग्रहणे युक्तॊ नावमानी न चाक्रियः
18
धयानक्रिया परॊ युक्तॊ धयानवान धयाननिश्चयः
धयाने समाधिम उत्पाद्य तद अपि तयजति करमात
19
स वै तस्याम अवस्थायां सर्वत्यागकृतः सुखी
निरीहस तयजति परानान बराह्मीं संश्रयते तनुम
20
अथ वा नेच्छते तत्र बरह्म कायनिषेवणम
उत्क्रामति च मार्गस्थॊ नैव कव चन जायते
21
आत्मबुद्धिं समास्थाय शान्ती भूतॊ निरामयः
अमृतं विरजः शुद्धम आत्मानं परतिपद्यते
1
[y]
cāturāśramyam uktaṃ te rājadharmās tathaiva ca
nānāśrayāś ca bahava itihāsāḥ pṛthagvidhāḥ
2
rutās tvattaḥ kathāś caiva dharmayuktā mahāmate
saṃdeho 'sti tu kaś cin me tad bhavān vaktum arhati
3
jāpakānāṃ phalāvāptiṃ śrotum icchāmi bhārata
kiṃ phalaṃ japatām uktaṃ kva vā tiṣṭhanti jāpakāḥ
4
japasya ca vidhiṃ kṛtsnaṃ vaktum arhasi me 'nagha
jāpakā iti kiṃ caitat sāṃkhyayogakriyā vidhiḥ
5
kiṃ yajñavidhir evaiṣa kim etaj japyam ucyate
etan me sarvam ācakṣva sarvajño hy asi me mataḥ
6
[bhī]
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
yamasya yat purāvṛttaṃ kālasya brāhmaṇasya ca
7
saṃnyāsa eva vedānte vartate japanaṃ prati
vedavādābhinirvṛttā śāntir brahmaṇy avasthitau
mārgau tāv apy ubhāv etau saṃśritau na ca saṃśritau
8
yathā saṃśrūyate rājan kāraṇaṃ cātra vakṣyate
manaḥ samādhir atrāpi tathendriya jayaḥ smṛtaḥ
9
satyam agniparīcāro viviktānāṃ ca sevanam
dhyānaṃ tapo damaḥ kṣāntir anasūyā mitāśanam
10
viṣayapratisaṃhāro mita jalpas tathā śamaḥ
eva pravṛttako dharmo nivṛttakam atho śṛṇu
11
yathā nivartate karma japato brahmacāriṇaḥ
etat sarvam aśeṣeṇa yathoktaṃ parivarjayet
trividhaṃ mārgam āsādya vyaktāvyaktam anāśrayam
12
kuśoccaya niṣaṇṇaḥ san kuśa hastaḥ kuśaiḥ śikhī
cīraiḥ parivṛtas tasmin madhye channaḥ kuśais tathā
13
viṣayebhyo namaskuryād viṣayān na ca bhāvayet
sāmyam utpādya manaso manasy eva mano dadhat
14
tad dhiyā dhyāyati brahma japan vai saṃhitāṃ hitām
saṃnyasyaty atha vā tāṃ vai samādhau paryavasthitaḥ
15
dhyānam utpādayaty atra saṃhitā balasaṃśrayāt
śuddhātmā tapasā dānto nivṛttadveṣakāmavān
16
arāgamoho nirdvandvo na śocati na sajjate
na kartākaraṇīyānāṃ na kāryāṇām iti sthitiḥ
17
na cāhaṃkāra yogena manaḥ prasthāpayet kva cit
na cātmagrahaṇe yukto nāvamānī na cākriyaḥ
18
dhyānakriyā paro yukto dhyānavān dhyānaniścayaḥ
dhyāne samādhim utpādya tad api tyajati kramāt
19
sa vai tasyām avasthāyāṃ sarvatyāgakṛtaḥ sukhī
nirīhas tyajati prānān brāhmīṃ saṃśrayate tanum
20
atha vā necchate tatra brahma kāyaniṣevaṇam
utkrāmati ca mārgastho naiva kva cana jāyate
21
tmabuddhiṃ samāsthāya śāntī bhūto nirāmayaḥ
amṛtaṃ virajaḥ śuddham ātmānaṃ pratipadyate
