Book 12. Chapter 201
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 201
1
[य]
के पूर्वम आसन पतयः परजानां भरतर्षभ
के चर्षयॊ महाभागा दिक्षु परत्येकशः समृताः
2
[भी]
शरूयतां भरतश्रेष्ठ यन मा तवं परिपृच्छसि
परजानां पतयॊ ये सम दिक्षु परत्येकशः समृताः
3
एकः सवयम्भूर भगवान आद्यॊ बरह्मा सनातनः
बरह्मणः सप्त पुत्रा वै महात्मानः सवयम्भुवः
4
मरीचिर अत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः करतुः
वसिष्ठश च महाभागः सदृशा वै सवयम्भुवा
5
सप्त बरह्माण इत्य एष पुराणे निश्चयॊ गतः
अत ऊर्ध्वं परवक्ष्यामि सर्वान एव परजापतीन
6
अत्रिवंशसमुत्पन्नॊ बरह्मयॊनिः सनातनः
पराचीनबर्हिर भवगांस तस्मात पराचेतसॊ दश
7
दशानां तनयस तव एकॊ दक्षॊ नाम परजापतिः
तस्य दवे नामनी लॊके दक्षः क इति चॊच्यते
8
मरीचेः कश्यपः पुत्रस तस्य दवे नामनी शरुते
अरिष्टनेमिर इत्य एकं कश्यपेत्य अपरं विदुः
9
अङ्गश चैवौरसः शरीमान राजा भौमश च वीर्यवान
सहस्रं यश च दिव्यानां युगानां पर्युपासिता
10
अर्यमा चैव भगवान ये चान्ये तनया विभॊ
एते परदेशाः कथिता भुवनानां परभावनाः
11
शशबिन्दॊश च भार्याणां सहस्राणि दशाच्युत
एकैकस्यां सहस्रं तु तनयानाम अभूत तदा
12
एवं शतसहस्राणां शतं तस्य महात्मनः
पुत्राणां न च ते कं चिद इच्छन्त्य अन्यं परजापतिम
13
परजाम आचक्षते विप्राः पौराणीं शाशबिन्दवीम
स वृष्णिवंशप्रभवॊ महान वंशः परजापतेः
14
एते परजानां पतयः समुद्दिष्टा यशस्विनः
अतः परं परवक्ष्यामि देवांस तरिभुवनेश्वरान
15
भगॊ ऽंशश चार्यमा चैव मित्रॊ ऽथ वरुणस तथा
सविता चैव धाता च विवस्वांश च महाबलः
16
पूसा तवस्ता तथैवेन्द्रॊ दवादशॊ विष्णुर उच्यते
त एते दवादशादित्याः कश्यपस्यात्मसंभवाः
17
नासत्यश चैव दस्रश च समृतौ दवाव अश्विनाव अपि
मार्तन्दस्यात्मजाव एताव अस्तमस्य परजापतेः
18
तवस्तुश चैवात्मजः शरीमान विश्वरूपॊ महायशः
अजैकपाद अहिर्बुध्न्यॊ विरूपाक्षॊ ऽथ रैवतः
19
हरश च बहुरूपश च तर्यम्बकश च सुरेश्वरः
सावित्रश च जयन्तश च पिनाकी चापराजितः
पूर्वम एव महाभागा वसवॊ ऽसतौ परकीर्तिताः
20
एत एवंविधा देवा मनॊर एव परजापतेः
ते च पूर्वे सुराश चेति दविविधा पितरः समृताः
21
शीलरूपरतास तव अन्ये तथान्ये सिद्धसाध्ययॊः
ऋभवॊ मरुतश चैव देवानां चॊदिता गणाः
22
एवम एते समाम्नाता विश्वेदेवास तथाश्विनौ
आदित्याः कषत्रियास तेषां विशस तु मरुतस तथा
23
अश्विनौ तु मतौ शूद्रौ तपस्य उग्रे समाहितौ
समृतास तव अङ्गिरसॊ देवा बराह्मणा इति निश्चयः
इत्य एतत सर्वदेवानां चातुर्वर्ण्यं परकीर्तितम
24
एतान वै परातर उत्थाय देवान यस तु परकीर्तयेत
सवजाद अन्यकृताच चैव सर्वपापात परमुच्यते
25
यवक्रीतॊ ऽथ रैभ्यश च अर्वावसु परावसू
औशिजश चैव कक्षीवान नलश चाङ्गिरसः सुताः
26
ऋषेर मेधातिथेः पुत्रः कण्वॊ बर्हिषदस तथा
तरैलॊक्यभावनास तात पराच्यां सप्तर्षयस तथा
27
उन्मुचॊ विमुचश चैव सवस्त्य आत्रेयश च वीर्यवान
परमुचश चेध्मवाहश च भगवां च दृध वरतः
28
मित्रा वरुणयॊः पुत्रस तथागस्थ्यः परतापवान
एते बरह्मर्षयॊ नित्यम आश्रिता दक्षिणां दिशम
29
रुषद्गुः कवसॊ धौम्यः परिव्याधश च वीर्यवान
एकतश च दवितश चैव तरितश चैव महर्षयः
30
अत्रेः पुत्रश च भगवांस तथा सारस्वतः परभुः
एते नव महात्मानः पश्चिमाम आश्रिता दिशम
31
आत्रेयश च वसिष्ठश च कश्यपश च महान ऋषिः
गौतमः सभरद्वाजॊ विश्वामित्रॊ ऽथ कौशिकः
32
तथैव पुत्रॊ भगवान ऋचीकस्य महात्मनः
जमदग्निश च सप्तैते उदीचीं दिशम आश्रिताः
33
एते परतिदिशं सर्वे कीर्तितास तिग्मतेजसः
साक्षिभूता महात्मानॊ भुवनानां परभावनाः
34
एवम एते महात्मानः सथिताः परत्येकशॊ दिशः
एतेषां कीर्तनं कृत्वा सर्वपापैः परमुच्यते
35
यस्यां यस्यां दिशि हय एते तां दिशं शरणं गतः
मुच्यते सर्वपापेभ्यः सवस्तिमांश च गृहान वरजेत
1
[y]
ke pūrvam āsan patayaḥ prajānāṃ bharatarṣabha
ke carṣayo mahābhāgā dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ
2
[bhī]
śrūyatāṃ bharataśreṣṭha yan mā tvaṃ paripṛcchasi
prajānāṃ patayo ye sma dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ
3
ekaḥ svayambhūr bhagavān ādyo brahmā sanātanaḥ
brahmaṇaḥ sapta putrā vai mahātmānaḥ svayambhuvaḥ
4
marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sadṛśā vai svayambhuvā
5
sapta brahmāṇa ity eṣa purāṇe niścayo gataḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi sarvān eva prajāpatīn
6
atrivaṃśasamutpanno brahmayoniḥ sanātanaḥ
prācīnabarhir bhavagāṃs tasmāt prācetaso daśa
7
daśānāṃ tanayas tv eko dakṣo nāma prajāpatiḥ
tasya dve nāmanī loke dakṣaḥ ka iti cocyate
8
marīceḥ kaśyapaḥ putras tasya dve nāmanī śrute
ariṣṭanemir ity ekaṃ kaśyapety aparaṃ viduḥ
9
aṅgaś caivaurasaḥ śrīmān rājā bhaumaś ca vīryavān
sahasraṃ yaś ca divyānāṃ yugānāṃ paryupāsitā
10
aryamā caiva bhagavān ye cānye tanayā vibho
ete pradeśāḥ kathitā bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ
11
aśabindoś ca bhāryāṇāṃ sahasrāṇi daśācyuta
ekaikasyāṃ sahasraṃ tu tanayānām abhūt tadā
12
evaṃ śatasahasrāṇāṃ ataṃ tasya mahātmanaḥ
putrāṇāṃ na ca te kaṃ cid icchanty anyaṃ prajāpatim
13
prajām ācakṣate viprāḥ paurāṇīṃ śāabindavīm
sa vṛṣṇivaṃśaprabhavo mahān vaṃśaḥ prajāpateḥ
14
ete prajānāṃ patayaḥ samuddiṣṭā yaśasvinaḥ
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi devāṃs tribhuvaneśvarān
15
bhago 'ṃśaś cāryamā caiva mitro 'tha varuṇas tathā
savitā caiva dhātā ca vivasvāṃś ca mahābalaḥ
16
pūsā tvastā tathaivendro dvādaśo viṣṇur ucyate
ta ete dvādaśādityāḥ kaśyapasyātmasaṃbhavāḥ
17
nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv api
mārtandasyātmajāv etāv astamasya prajāpateḥ
18
tvastuś caivātmajaḥ śrīmān viśvarūpo mahāyaśaḥ
ajaikapād ahirbudhnyo virūpākṣo 'tha raivataḥ
19
haraś ca bahurūpaś ca tryambakaś ca sureśvaraḥ
sāvitraś ca jayantaś ca pinākī cāparājitaḥ
pūrvam eva mahābhāgā vasavo 'stau prakīrtitāḥ
20
eta evaṃvidhā devā manor eva prajāpateḥ
te ca pūrve surāś ceti dvividhā pitaraḥ smṛtāḥ
21
ślarūparatās tv anye tathānye siddhasādhyayoḥ
bhavo marutaś caiva devānāṃ coditā gaṇāḥ
22
evam ete samāmnātā viśvedevās tathāśvinau
ādityāḥ kṣatriyās teṣāṃ viśas tu marutas tathā
23
aśvinau tu matau śūdrau tapasy ugre samāhitau
smṛtās tv aṅgiraso devā brāhmaṇā iti niścayaḥ
ity etat sarvadevānāṃ cāturvarṇyaṃ prakīrtitam
24
etān vai prātar utthāya devān yas tu prakīrtayet
svajād anyakṛtāc caiva sarvapāpāt pramucyate
25
yavakrīto 'tha raibhyaś ca arvāvasu parāvasū
auśijaś caiva kakṣīvān nalaś cāṅgirasaḥ sutāḥ
26
ṛer medhātitheḥ putraḥ kaṇvo barhiṣadas tathā
trailokyabhāvanās tāta prācyāṃ saptarṣayas tathā
27
unmuco vimucaś caiva svasty ātreyaś ca vīryavān
pramucaś cedhmavāhaś ca bhagavāṃ ca dṛdha vrataḥ
28
mitrā varuṇayoḥ putras tathāgasthyaḥ pratāpavān
ete brahmarṣayo nityam āśritā dakṣiṇāṃ diśam
29
ruṣadguḥ kavaso dhaumyaḥ parivyādhaś ca vīryavān
ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ
30
atreḥ putraś ca bhagavāṃs tathā sārasvataḥ prabhuḥ
ete nava mahātmānaḥ paścimām āśritā diśam
31
treyaś ca vasiṣṭhaś ca kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ
gautamaḥ sabharadvājo viśvāmitro 'tha kauśikaḥ
32
tathaiva putro bhagavān ṛcīkasya mahātmanaḥ
jamadagniś ca saptaite udīcīṃ diśam āśritāḥ
33
ete pratidiśaṃ sarve kīrtitās tigmatejasaḥ
sākṣibhūtā mahātmāno bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ
34
evam ete mahātmānaḥ sthitāḥ pratyekaśo diśaḥ
eteṣāṃ kīrtanaṃ kṛtvā sarvapāpaiḥ pramucyate
35
yasyāṃ yasyāṃ diśi hy ete tāṃ diśaṃ śaraṇaṃ gataḥ
mucyate sarvapāpebhyaḥ svastimāṃś ca gṛhān vrajet
Book 12
Chapter 201
1
[य]
के पूर्वम आसन पतयः परजानां भरतर्षभ
के चर्षयॊ महाभागा दिक्षु परत्येकशः समृताः
2
[भी]
शरूयतां भरतश्रेष्ठ यन मा तवं परिपृच्छसि
परजानां पतयॊ ये सम दिक्षु परत्येकशः समृताः
3
एकः सवयम्भूर भगवान आद्यॊ बरह्मा सनातनः
बरह्मणः सप्त पुत्रा वै महात्मानः सवयम्भुवः
4
मरीचिर अत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः करतुः
वसिष्ठश च महाभागः सदृशा वै सवयम्भुवा
5
सप्त बरह्माण इत्य एष पुराणे निश्चयॊ गतः
अत ऊर्ध्वं परवक्ष्यामि सर्वान एव परजापतीन
6
अत्रिवंशसमुत्पन्नॊ बरह्मयॊनिः सनातनः
पराचीनबर्हिर भवगांस तस्मात पराचेतसॊ दश
7
दशानां तनयस तव एकॊ दक्षॊ नाम परजापतिः
तस्य दवे नामनी लॊके दक्षः क इति चॊच्यते
8
मरीचेः कश्यपः पुत्रस तस्य दवे नामनी शरुते
अरिष्टनेमिर इत्य एकं कश्यपेत्य अपरं विदुः
9
अङ्गश चैवौरसः शरीमान राजा भौमश च वीर्यवान
सहस्रं यश च दिव्यानां युगानां पर्युपासिता
10
अर्यमा चैव भगवान ये चान्ये तनया विभॊ
एते परदेशाः कथिता भुवनानां परभावनाः
11
शशबिन्दॊश च भार्याणां सहस्राणि दशाच्युत
एकैकस्यां सहस्रं तु तनयानाम अभूत तदा
12
एवं शतसहस्राणां शतं तस्य महात्मनः
पुत्राणां न च ते कं चिद इच्छन्त्य अन्यं परजापतिम
13
परजाम आचक्षते विप्राः पौराणीं शाशबिन्दवीम
स वृष्णिवंशप्रभवॊ महान वंशः परजापतेः
14
एते परजानां पतयः समुद्दिष्टा यशस्विनः
अतः परं परवक्ष्यामि देवांस तरिभुवनेश्वरान
15
भगॊ ऽंशश चार्यमा चैव मित्रॊ ऽथ वरुणस तथा
सविता चैव धाता च विवस्वांश च महाबलः
16
पूसा तवस्ता तथैवेन्द्रॊ दवादशॊ विष्णुर उच्यते
त एते दवादशादित्याः कश्यपस्यात्मसंभवाः
17
नासत्यश चैव दस्रश च समृतौ दवाव अश्विनाव अपि
मार्तन्दस्यात्मजाव एताव अस्तमस्य परजापतेः
18
तवस्तुश चैवात्मजः शरीमान विश्वरूपॊ महायशः
अजैकपाद अहिर्बुध्न्यॊ विरूपाक्षॊ ऽथ रैवतः
19
हरश च बहुरूपश च तर्यम्बकश च सुरेश्वरः
सावित्रश च जयन्तश च पिनाकी चापराजितः
पूर्वम एव महाभागा वसवॊ ऽसतौ परकीर्तिताः
20
एत एवंविधा देवा मनॊर एव परजापतेः
ते च पूर्वे सुराश चेति दविविधा पितरः समृताः
21
शीलरूपरतास तव अन्ये तथान्ये सिद्धसाध्ययॊः
ऋभवॊ मरुतश चैव देवानां चॊदिता गणाः
22
एवम एते समाम्नाता विश्वेदेवास तथाश्विनौ
आदित्याः कषत्रियास तेषां विशस तु मरुतस तथा
23
अश्विनौ तु मतौ शूद्रौ तपस्य उग्रे समाहितौ
समृतास तव अङ्गिरसॊ देवा बराह्मणा इति निश्चयः
इत्य एतत सर्वदेवानां चातुर्वर्ण्यं परकीर्तितम
24
एतान वै परातर उत्थाय देवान यस तु परकीर्तयेत
सवजाद अन्यकृताच चैव सर्वपापात परमुच्यते
25
यवक्रीतॊ ऽथ रैभ्यश च अर्वावसु परावसू
औशिजश चैव कक्षीवान नलश चाङ्गिरसः सुताः
26
ऋषेर मेधातिथेः पुत्रः कण्वॊ बर्हिषदस तथा
तरैलॊक्यभावनास तात पराच्यां सप्तर्षयस तथा
27
उन्मुचॊ विमुचश चैव सवस्त्य आत्रेयश च वीर्यवान
परमुचश चेध्मवाहश च भगवां च दृध वरतः
28
मित्रा वरुणयॊः पुत्रस तथागस्थ्यः परतापवान
एते बरह्मर्षयॊ नित्यम आश्रिता दक्षिणां दिशम
29
रुषद्गुः कवसॊ धौम्यः परिव्याधश च वीर्यवान
एकतश च दवितश चैव तरितश चैव महर्षयः
30
अत्रेः पुत्रश च भगवांस तथा सारस्वतः परभुः
एते नव महात्मानः पश्चिमाम आश्रिता दिशम
31
आत्रेयश च वसिष्ठश च कश्यपश च महान ऋषिः
गौतमः सभरद्वाजॊ विश्वामित्रॊ ऽथ कौशिकः
32
तथैव पुत्रॊ भगवान ऋचीकस्य महात्मनः
जमदग्निश च सप्तैते उदीचीं दिशम आश्रिताः
33
एते परतिदिशं सर्वे कीर्तितास तिग्मतेजसः
साक्षिभूता महात्मानॊ भुवनानां परभावनाः
34
एवम एते महात्मानः सथिताः परत्येकशॊ दिशः
एतेषां कीर्तनं कृत्वा सर्वपापैः परमुच्यते
35
यस्यां यस्यां दिशि हय एते तां दिशं शरणं गतः
मुच्यते सर्वपापेभ्यः सवस्तिमांश च गृहान वरजेत
1
[y]
ke pūrvam āsan patayaḥ prajānāṃ bharatarṣabha
ke carṣayo mahābhāgā dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ
2
[bhī]
śrūyatāṃ bharataśreṣṭha yan mā tvaṃ paripṛcchasi
prajānāṃ patayo ye sma dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ
3
ekaḥ svayambhūr bhagavān ādyo brahmā sanātanaḥ
brahmaṇaḥ sapta putrā vai mahātmānaḥ svayambhuvaḥ
4
marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sadṛśā vai svayambhuvā
5
sapta brahmāṇa ity eṣa purāṇe niścayo gataḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi sarvān eva prajāpatīn
6
atrivaṃśasamutpanno brahmayoniḥ sanātanaḥ
prācīnabarhir bhavagāṃs tasmāt prācetaso daśa
7
daśānāṃ tanayas tv eko dakṣo nāma prajāpatiḥ
tasya dve nāmanī loke dakṣaḥ ka iti cocyate
8
marīceḥ kaśyapaḥ putras tasya dve nāmanī śrute
ariṣṭanemir ity ekaṃ kaśyapety aparaṃ viduḥ
9
aṅgaś caivaurasaḥ śrīmān rājā bhaumaś ca vīryavān
sahasraṃ yaś ca divyānāṃ yugānāṃ paryupāsitā
10
aryamā caiva bhagavān ye cānye tanayā vibho
ete pradeśāḥ kathitā bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ
11
aśabindoś ca bhāryāṇāṃ sahasrāṇi daśācyuta
ekaikasyāṃ sahasraṃ tu tanayānām abhūt tadā
12
evaṃ śatasahasrāṇāṃ ataṃ tasya mahātmanaḥ
putrāṇāṃ na ca te kaṃ cid icchanty anyaṃ prajāpatim
13
prajām ācakṣate viprāḥ paurāṇīṃ śāabindavīm
sa vṛṣṇivaṃśaprabhavo mahān vaṃśaḥ prajāpateḥ
14
ete prajānāṃ patayaḥ samuddiṣṭā yaśasvinaḥ
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi devāṃs tribhuvaneśvarān
15
bhago 'ṃśaś cāryamā caiva mitro 'tha varuṇas tathā
savitā caiva dhātā ca vivasvāṃś ca mahābalaḥ
16
pūsā tvastā tathaivendro dvādaśo viṣṇur ucyate
ta ete dvādaśādityāḥ kaśyapasyātmasaṃbhavāḥ
17
nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv api
mārtandasyātmajāv etāv astamasya prajāpateḥ
18
tvastuś caivātmajaḥ śrīmān viśvarūpo mahāyaśaḥ
ajaikapād ahirbudhnyo virūpākṣo 'tha raivataḥ
19
haraś ca bahurūpaś ca tryambakaś ca sureśvaraḥ
sāvitraś ca jayantaś ca pinākī cāparājitaḥ
pūrvam eva mahābhāgā vasavo 'stau prakīrtitāḥ
20
eta evaṃvidhā devā manor eva prajāpateḥ
te ca pūrve surāś ceti dvividhā pitaraḥ smṛtāḥ
21
ślarūparatās tv anye tathānye siddhasādhyayoḥ
bhavo marutaś caiva devānāṃ coditā gaṇāḥ
22
evam ete samāmnātā viśvedevās tathāśvinau
ādityāḥ kṣatriyās teṣāṃ viśas tu marutas tathā
23
aśvinau tu matau śūdrau tapasy ugre samāhitau
smṛtās tv aṅgiraso devā brāhmaṇā iti niścayaḥ
ity etat sarvadevānāṃ cāturvarṇyaṃ prakīrtitam
24
etān vai prātar utthāya devān yas tu prakīrtayet
svajād anyakṛtāc caiva sarvapāpāt pramucyate
25
yavakrīto 'tha raibhyaś ca arvāvasu parāvasū
auśijaś caiva kakṣīvān nalaś cāṅgirasaḥ sutāḥ
26
ṛer medhātitheḥ putraḥ kaṇvo barhiṣadas tathā
trailokyabhāvanās tāta prācyāṃ saptarṣayas tathā
27
unmuco vimucaś caiva svasty ātreyaś ca vīryavān
pramucaś cedhmavāhaś ca bhagavāṃ ca dṛdha vrataḥ
28
mitrā varuṇayoḥ putras tathāgasthyaḥ pratāpavān
ete brahmarṣayo nityam āśritā dakṣiṇāṃ diśam
29
ruṣadguḥ kavaso dhaumyaḥ parivyādhaś ca vīryavān
ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ
30
atreḥ putraś ca bhagavāṃs tathā sārasvataḥ prabhuḥ
ete nava mahātmānaḥ paścimām āśritā diśam
31
treyaś ca vasiṣṭhaś ca kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ
gautamaḥ sabharadvājo viśvāmitro 'tha kauśikaḥ
32
tathaiva putro bhagavān ṛcīkasya mahātmanaḥ
jamadagniś ca saptaite udīcīṃ diśam āśritāḥ
33
ete pratidiśaṃ sarve kīrtitās tigmatejasaḥ
sākṣibhūtā mahātmāno bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ
34
evam ete mahātmānaḥ sthitāḥ pratyekaśo diśaḥ
eteṣāṃ kīrtanaṃ kṛtvā sarvapāpaiḥ pramucyate
35
yasyāṃ yasyāṃ diśi hy ete tāṃ diśaṃ śaraṇaṃ gataḥ
mucyate sarvapāpebhyaḥ svastimāṃś ca gṛhān vrajet
