Book 12. Chapter 260
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 260
1
[य]
अविरॊधेन भूतानां तयागः षाद्गुण्यकारकः
यः सयाद उभय भाग्धर्मस तन मे बरूहि पितामह
2
गार्हस्थ्यस्य च धर्मस्य तयागधर्मस्य चॊभयॊः
अदूरसंप्रस्थितयॊः किं सविच छरेयः पितामह
3
[भी]
उभौ धर्मौ महाभागाव उभौ परमदुश्चरौ
उभौ महाफलौ तात सद्भिर आचरिताव उभौ
4
अत्र ते वर्तयिष्यामि परामान्यम उभयॊस तयॊः
शृणुष्वैक मनाः पार्थ छिन्नधर्मार्थसंशयम
5
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
कपिलस्य गॊश च संवादं तन निबॊध युधिष्ठिर
6
आम्नायम अनुपश्यन हि पुराणं शाश्वतं धरुवम
नहुषः पूर्वम आलेभे तवस्तुर गाम इतिनः शरुतम
7
तां नियुक्ताम अदीनात्मा सत्त्वस्थः समये रतः
जञानवान नियताहारॊ ददर्श पलिलस तदा
8
स बुद्धिम उत्तमां पराप्तॊ नैष्ठिकीम अकुतॊभयाम
समरामि शिथिलं सत्यं वेदा इत्य अब्रवीत सकृत
9
तां गाम ऋषिः सयूम रश्मिः परविश्य यतिम अब्रवीत
हंहॊ वेदा यदि मता धर्माः केनापरे मताः
10
तपस्विनॊ धृतिमतः शरुतिविज्ञानचक्षुषः
सर्वम आर्षं हि मन्यन्ते वयाहृतं विदितात्मनः
11
तस्यैवं गततृष्णस्य विज्वरस्य निराशिषः
का विवक्षास्ति वेदेषु निरारम्भस्य सर्वशः
12
[कपिल]
नाहं वेदान विनिन्दामि न विवक्षामि कर्हि चित
पृथग आश्रमिणां कर्माण्य एकार्थानीति नः शरुतम
13
गच्छत्य एव परित्यागी वानप्रस्थश च गच्छति
गृहस्थॊ बरह्मचारी च उभौ ताव अपि गच्छतः
14
देव याना हि पन्थानश चत्वारः शाश्वता मताः
तेषां जयायः कनीयस्त्वं फलेषूक्तं बलाबलम
15
एवं विदित्वा सर्वार्थान आरभेद इति वैदिकम
नारभेद इति चान्यत्र नैष्ठिकी शरूयते शरुतिः
16
अनारम्भे हय अदॊषः सयाद आरम्भे ऽदॊष उत्तमः
एवं सथितस्य शास्त्रस्य दुर्विज्ञेयं बलाबलम
17
यद्य अत्र किं चित परत्यक्षम अहिंसायाः परं मतम
ऋते तव आगमशास्त्रेभ्यॊ बरूहि तद यदि पश्यसि
18
[सयूमरष्मि]
सवर्गकामॊ यजेतेति सततं शरूयते शरुतिः
फलं परकल्प्य पूर्वं हि ततॊ यज्ञः परतायते
19
अजश चाश्वश च मेषश च गौश च पक्षिगणाश च ये
गराम्यारण्या ओषधयः पराणस्यान्नम इति शरुतिः
20
तथैवान्नं हय अहर अहः सायं परातर्निरुप्यते
पशवश चाथ धान्यं च यज्ञस्याङ्गम इति शरुतिः
21
एतानि सहयज्ञेन परजापतिर अकल्पयत
तेन परजापतिर देवान यज्ञेनायजत परभुः
22
ते समान्यॊन्यं चराः सर्वे परानिनः सप्त सप्त च
यज्ञेषूपाकृतं विश्वं पराहुर उत्तमसंज्ञितम
23
एतच चैवाभ्यनुज्ञातं पूर्वैः पूर्वतरैस तथा
कॊ जातु न विचिन्वीत विद्वान सवां शक्तिम आत्मनः
24
पशवश च मनुष्याश च दरुमाश चौषधिभिः सह
सवर्गम एवाभिकाङ्क्षन्ते न च सवर्गस तव ऋते मखम
25
ओषध्यः पशवॊ वृक्षा वीरुदाज्यं पयॊ दधि
हविर भूमिर दिशः शरद्धा कालश चैतानि दवादश
26
ऋचॊ यजूंसि सामानि यजमानश च सॊदशः
अग्निर जञेयॊ गृहपतिः स सप्तदश उच्यते
अङ्गान्य एतानि यज्ञस्य यज्ञॊ मूलम इति शरुतिः
27
आज्येन पयसा दध्ना शकृद आमिक्षया तवचा
वालैः शृङ्गेन पादेन संभवत्य एव गौर्मखम
एवं परत्येकशः सर्वं यद यद अस्य विधीयते
28
यज्ञं वहन्ति संभूय सहर्त्विग्भिः सदक्षिणैः
संहत्यैतानि सर्वाणि यज्ञं निर्वर्तयन्त्य उत
29
यज्ञार्थानि हि सृष्टानि यथा वै शरूयते शरुतिः
एवं पूर्वे पूर्वतराः परवृत्ताश चैव मानवाः
30
न हिनस्ति हय आरभते नाभिद्रुह्यति किं चन
यज्ञॊ यस्तव्य इत्य एव यॊ यजत्य अफलेप्सया
31
यज्ञाङ्गान्य अपि चैतानि यथॊक्तानि न संशयः
विधिना विधियुक्तानि तारयन्ति परस्परम
32
आम्नायम आर्षं पश्यामि यस्मिन वेदाः परतिष्ठिताः
तं विद्वांसॊ ऽनुपश्यन्ति बराह्मणस्यानुदर्शनात
33
बराह्मण परभवॊ यज्ञॊ बराह्मणार्पण एव च
अनु यज्ञं जगत सर्वं यज्ञश चानु जगत सदा
34
ओम इति बरह्मणॊ यॊनिर नमः सवाहा सवधा वसत
यस्यैतानि परयुज्यन्ते यथाशक्ति कृतान्य अपि
35
न तस्य तरिषु लॊकेषु परलॊकभयं विदुः
इति वेदा वदन्तीह सिद्धाश च परमर्षयः
36
रिचॊ यजूंसि सामानि सतॊभाश च विधिचॊदिताः
यस्मिन्न एतानि सर्वाणि बहिर एव स वै दविजः
37
अग्न्याधेये यद भवति यच च सॊमे सुते दविज
यच चेतरैर महायज्ञैर्वेद तद भगवान सवतः
38
तस्माद बरह्मन यजेतैव याजयेच चाविचारयन
यजतः सवर्गविधिना परेत्य सवर्गफलं महत
39
नायं लॊकॊ ऽसत्य अयज्ञानां परश चेति विनिश्चयः
वेदवादविदश चैव परमानम उभयं तदा
1
[y]
avirodhena bhūtānāṃ tyāgaḥ ṣādguṇyakārakaḥ
yaḥ syād ubhaya bhāgdharmas tan me brūhi pitāmaha
2
gārhasthyasya ca dharmasya tyāgadharmasya cobhayoḥ
adūrasaṃprasthitayoḥ kiṃ svic chreyaḥ pitāmaha
3
[bhī]
ubhau dharmau mahābhāgāv ubhau paramaduścarau
ubhau mahāphalau tāta sadbhir ācaritāv ubhau
4
atra te vartayiṣyāmi prāmānyam ubhayos tayoḥ
śṛuṣvaika manāḥ pārtha chinnadharmārthasaṃśayam
5
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
kapilasya goś ca saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
6
mnāyam anupaśyan hi purāṇaṃ śāśvataṃ dhruvam
nahuṣaḥ pūrvam ālebhe tvastur gām itinaḥ śrutam
7
tāṃ niyuktām adīnātmā sattvasthaḥ samaye rataḥ
jñānavān niyatāhāro dadarśa palilas tadā
8
sa buddhim uttamāṃ prāpto naiṣṭhikīm akutobhayām
smarāmi śithilaṃ satyaṃ vedā ity abravīt sakṛt
9
tāṃ gām ṛṣiḥ syūma raśmiḥ praviśya yatim abravīt
haṃho vedā yadi matā dharmāḥ kenāpare matāḥ
10
tapasvino dhṛtimataḥ śrutivijñānacakṣuṣaḥ
sarvam ārṣaṃ hi manyante vyāhṛtaṃ viditātmanaḥ
11
tasyaivaṃ gatatṛṣṇasya vijvarasya nirāśiṣaḥ
kā vivakṣāsti vedeṣu nirārambhasya sarvaśaḥ
12
[kapila]
nāhaṃ vedān vinindāmi na vivakṣāmi karhi cit
pṛthag āśramiṇāṃ karmāṇy ekārthānīti naḥ śrutam
13
gacchaty eva parityāgī vānaprasthaś ca gacchati
gṛhastho brahmacārī ca ubhau tāv api gacchataḥ
14
deva yānā hi panthānaś catvāraḥ śāśvatā matāḥ
teṣāṃ jyāyaḥ kanīyastvaṃ phaleṣūktaṃ balābalam
15
evaṃ viditvā sarvārthān ārabhed iti vaidikam
nārabhed iti cānyatra naiṣṭhikī śrūyate śrutiḥ
16
anārambhe hy adoṣaḥ syād ārambhe 'doṣa uttamaḥ
evaṃ sthitasya śāstrasya durvijñeyaṃ balābalam
17
yady atra kiṃ cit pratyakṣam ahiṃsāyāḥ paraṃ matam
ṛte tv āgamaśāstrebhyo brūhi tad yadi paśyasi
18
[syūmaraṣmi]
svargakāmo yajeteti satataṃ śrūyate śrutiḥ
phalaṃ prakalpya pūrvaṃ hi tato yajñaḥ pratāyate
19
ajaś cāśvaś ca meṣaś ca gauś ca pakṣigaṇāś ca ye
grāmyāraṇyā oṣadhayaḥ prāṇasyānnam iti śrutiḥ
20
tathaivānnaṃ hy ahar ahaḥ sāyaṃ prātarnirupyate
paśavaś cātha dhānyaṃ ca yajñasyāṅgam iti śrutiḥ
21
etāni sahayajñena prajāpatir akalpayat
tena prajāpatir devān yajñenāyajata prabhuḥ
22
te smānyonyaṃ carāḥ sarve prāninaḥ sapta sapta ca
yajñeṣūpākṛtaṃ viśvaṃ prāhur uttamasaṃjñitam
23
etac caivābhyanujñātaṃ pūrvaiḥ pūrvatarais tathā
ko jātu na vicinvīta vidvān svāṃ śaktim ātmanaḥ
24
paśavaś ca manuṣyāś ca drumāś cauṣadhibhiḥ saha
svargam evābhikāṅkṣante na ca svargas tv ṛte makham
25
oṣadhyaḥ paśavo vṛkṣā vīrudājyaṃ payo dadhi
havir bhūmir diśaḥ śraddhā kālaś caitāni dvādaśa
26
co yajūṃsi sāmāni yajamānaś ca sodaśaḥ
agnir jñeyo gṛhapatiḥ sa saptadaśa ucyate
aṅgāny etāni yajñasya yajño mūlam iti śrutiḥ
27
jyena payasā dadhnā śakṛd āmikṣayā tvacā
vālaiḥ śṛgena pādena saṃbhavaty eva gaurmakham
evaṃ pratyekaśaḥ sarvaṃ yad yad asya vidhīyate
28
yajñaṃ vahanti saṃbhūya sahartvigbhiḥ sadakṣiṇaiḥ
saṃhatyaitāni sarvāṇi yajñaṃ nirvartayanty uta
29
yajñārthāni hi sṛṣṭni yathā vai śrūyate śrutiḥ
evaṃ pūrve pūrvatarāḥ pravṛttāś caiva mānavāḥ
30
na hinasti hy ārabhate nābhidruhyati kiṃ cana
yajño yastavya ity eva yo yajaty aphalepsayā
31
yajñāṅgāny api caitāni yathoktāni na saṃśayaḥ
vidhinā vidhiyuktāni tārayanti parasparam
32
mnāyam ārṣaṃ paśyāmi yasmin vedāḥ pratiṣṭhitāḥ
taṃ vidvāṃso 'nupaśyanti brāhmaṇasyānudarśanāt
33
brāhmaṇa prabhavo yajño brāhmaṇārpaṇa eva ca
anu yajñaṃ jagat sarvaṃ yajñaś cānu jagat sadā
34
om iti brahmaṇo yonir namaḥ svāhā svadhā vasat
yasyaitāni prayujyante yathāśakti kṛtāny api
35
na tasya triṣu lokeṣu paralokabhayaṃ viduḥ
iti vedā vadantīha siddhāś ca paramarṣayaḥ
36
rico yajūṃsi sāmāni stobhāś ca vidhicoditāḥ
yasminn etāni sarvāṇi bahir eva sa vai dvijaḥ
37
agnyādheye yad bhavati yac ca some sute dvija
yac cetarair mahāyajñairveda tad bhagavān svataḥ
38
tasmād brahman yajetaiva yājayec cāvicārayan
yajataḥ svargavidhinā pretya svargaphalaṃ mahat
39
nāyaṃ loko 'sty ayajñānāṃ paraś ceti viniścayaḥ
vedavādavidaś caiva pramānam ubhayaṃ tadā
Book 12
Chapter 260
1
[य]
अविरॊधेन भूतानां तयागः षाद्गुण्यकारकः
यः सयाद उभय भाग्धर्मस तन मे बरूहि पितामह
2
गार्हस्थ्यस्य च धर्मस्य तयागधर्मस्य चॊभयॊः
अदूरसंप्रस्थितयॊः किं सविच छरेयः पितामह
3
[भी]
उभौ धर्मौ महाभागाव उभौ परमदुश्चरौ
उभौ महाफलौ तात सद्भिर आचरिताव उभौ
4
अत्र ते वर्तयिष्यामि परामान्यम उभयॊस तयॊः
शृणुष्वैक मनाः पार्थ छिन्नधर्मार्थसंशयम
5
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
कपिलस्य गॊश च संवादं तन निबॊध युधिष्ठिर
6
आम्नायम अनुपश्यन हि पुराणं शाश्वतं धरुवम
नहुषः पूर्वम आलेभे तवस्तुर गाम इतिनः शरुतम
7
तां नियुक्ताम अदीनात्मा सत्त्वस्थः समये रतः
जञानवान नियताहारॊ ददर्श पलिलस तदा
8
स बुद्धिम उत्तमां पराप्तॊ नैष्ठिकीम अकुतॊभयाम
समरामि शिथिलं सत्यं वेदा इत्य अब्रवीत सकृत
9
तां गाम ऋषिः सयूम रश्मिः परविश्य यतिम अब्रवीत
हंहॊ वेदा यदि मता धर्माः केनापरे मताः
10
तपस्विनॊ धृतिमतः शरुतिविज्ञानचक्षुषः
सर्वम आर्षं हि मन्यन्ते वयाहृतं विदितात्मनः
11
तस्यैवं गततृष्णस्य विज्वरस्य निराशिषः
का विवक्षास्ति वेदेषु निरारम्भस्य सर्वशः
12
[कपिल]
नाहं वेदान विनिन्दामि न विवक्षामि कर्हि चित
पृथग आश्रमिणां कर्माण्य एकार्थानीति नः शरुतम
13
गच्छत्य एव परित्यागी वानप्रस्थश च गच्छति
गृहस्थॊ बरह्मचारी च उभौ ताव अपि गच्छतः
14
देव याना हि पन्थानश चत्वारः शाश्वता मताः
तेषां जयायः कनीयस्त्वं फलेषूक्तं बलाबलम
15
एवं विदित्वा सर्वार्थान आरभेद इति वैदिकम
नारभेद इति चान्यत्र नैष्ठिकी शरूयते शरुतिः
16
अनारम्भे हय अदॊषः सयाद आरम्भे ऽदॊष उत्तमः
एवं सथितस्य शास्त्रस्य दुर्विज्ञेयं बलाबलम
17
यद्य अत्र किं चित परत्यक्षम अहिंसायाः परं मतम
ऋते तव आगमशास्त्रेभ्यॊ बरूहि तद यदि पश्यसि
18
[सयूमरष्मि]
सवर्गकामॊ यजेतेति सततं शरूयते शरुतिः
फलं परकल्प्य पूर्वं हि ततॊ यज्ञः परतायते
19
अजश चाश्वश च मेषश च गौश च पक्षिगणाश च ये
गराम्यारण्या ओषधयः पराणस्यान्नम इति शरुतिः
20
तथैवान्नं हय अहर अहः सायं परातर्निरुप्यते
पशवश चाथ धान्यं च यज्ञस्याङ्गम इति शरुतिः
21
एतानि सहयज्ञेन परजापतिर अकल्पयत
तेन परजापतिर देवान यज्ञेनायजत परभुः
22
ते समान्यॊन्यं चराः सर्वे परानिनः सप्त सप्त च
यज्ञेषूपाकृतं विश्वं पराहुर उत्तमसंज्ञितम
23
एतच चैवाभ्यनुज्ञातं पूर्वैः पूर्वतरैस तथा
कॊ जातु न विचिन्वीत विद्वान सवां शक्तिम आत्मनः
24
पशवश च मनुष्याश च दरुमाश चौषधिभिः सह
सवर्गम एवाभिकाङ्क्षन्ते न च सवर्गस तव ऋते मखम
25
ओषध्यः पशवॊ वृक्षा वीरुदाज्यं पयॊ दधि
हविर भूमिर दिशः शरद्धा कालश चैतानि दवादश
26
ऋचॊ यजूंसि सामानि यजमानश च सॊदशः
अग्निर जञेयॊ गृहपतिः स सप्तदश उच्यते
अङ्गान्य एतानि यज्ञस्य यज्ञॊ मूलम इति शरुतिः
27
आज्येन पयसा दध्ना शकृद आमिक्षया तवचा
वालैः शृङ्गेन पादेन संभवत्य एव गौर्मखम
एवं परत्येकशः सर्वं यद यद अस्य विधीयते
28
यज्ञं वहन्ति संभूय सहर्त्विग्भिः सदक्षिणैः
संहत्यैतानि सर्वाणि यज्ञं निर्वर्तयन्त्य उत
29
यज्ञार्थानि हि सृष्टानि यथा वै शरूयते शरुतिः
एवं पूर्वे पूर्वतराः परवृत्ताश चैव मानवाः
30
न हिनस्ति हय आरभते नाभिद्रुह्यति किं चन
यज्ञॊ यस्तव्य इत्य एव यॊ यजत्य अफलेप्सया
31
यज्ञाङ्गान्य अपि चैतानि यथॊक्तानि न संशयः
विधिना विधियुक्तानि तारयन्ति परस्परम
32
आम्नायम आर्षं पश्यामि यस्मिन वेदाः परतिष्ठिताः
तं विद्वांसॊ ऽनुपश्यन्ति बराह्मणस्यानुदर्शनात
33
बराह्मण परभवॊ यज्ञॊ बराह्मणार्पण एव च
अनु यज्ञं जगत सर्वं यज्ञश चानु जगत सदा
34
ओम इति बरह्मणॊ यॊनिर नमः सवाहा सवधा वसत
यस्यैतानि परयुज्यन्ते यथाशक्ति कृतान्य अपि
35
न तस्य तरिषु लॊकेषु परलॊकभयं विदुः
इति वेदा वदन्तीह सिद्धाश च परमर्षयः
36
रिचॊ यजूंसि सामानि सतॊभाश च विधिचॊदिताः
यस्मिन्न एतानि सर्वाणि बहिर एव स वै दविजः
37
अग्न्याधेये यद भवति यच च सॊमे सुते दविज
यच चेतरैर महायज्ञैर्वेद तद भगवान सवतः
38
तस्माद बरह्मन यजेतैव याजयेच चाविचारयन
यजतः सवर्गविधिना परेत्य सवर्गफलं महत
39
नायं लॊकॊ ऽसत्य अयज्ञानां परश चेति विनिश्चयः
वेदवादविदश चैव परमानम उभयं तदा
1
[y]
avirodhena bhūtānāṃ tyāgaḥ ṣādguṇyakārakaḥ
yaḥ syād ubhaya bhāgdharmas tan me brūhi pitāmaha
2
gārhasthyasya ca dharmasya tyāgadharmasya cobhayoḥ
adūrasaṃprasthitayoḥ kiṃ svic chreyaḥ pitāmaha
3
[bhī]
ubhau dharmau mahābhāgāv ubhau paramaduścarau
ubhau mahāphalau tāta sadbhir ācaritāv ubhau
4
atra te vartayiṣyāmi prāmānyam ubhayos tayoḥ
śṛuṣvaika manāḥ pārtha chinnadharmārthasaṃśayam
5
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
kapilasya goś ca saṃvādaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira
6
mnāyam anupaśyan hi purāṇaṃ śāśvataṃ dhruvam
nahuṣaḥ pūrvam ālebhe tvastur gām itinaḥ śrutam
7
tāṃ niyuktām adīnātmā sattvasthaḥ samaye rataḥ
jñānavān niyatāhāro dadarśa palilas tadā
8
sa buddhim uttamāṃ prāpto naiṣṭhikīm akutobhayām
smarāmi śithilaṃ satyaṃ vedā ity abravīt sakṛt
9
tāṃ gām ṛṣiḥ syūma raśmiḥ praviśya yatim abravīt
haṃho vedā yadi matā dharmāḥ kenāpare matāḥ
10
tapasvino dhṛtimataḥ śrutivijñānacakṣuṣaḥ
sarvam ārṣaṃ hi manyante vyāhṛtaṃ viditātmanaḥ
11
tasyaivaṃ gatatṛṣṇasya vijvarasya nirāśiṣaḥ
kā vivakṣāsti vedeṣu nirārambhasya sarvaśaḥ
12
[kapila]
nāhaṃ vedān vinindāmi na vivakṣāmi karhi cit
pṛthag āśramiṇāṃ karmāṇy ekārthānīti naḥ śrutam
13
gacchaty eva parityāgī vānaprasthaś ca gacchati
gṛhastho brahmacārī ca ubhau tāv api gacchataḥ
14
deva yānā hi panthānaś catvāraḥ śāśvatā matāḥ
teṣāṃ jyāyaḥ kanīyastvaṃ phaleṣūktaṃ balābalam
15
evaṃ viditvā sarvārthān ārabhed iti vaidikam
nārabhed iti cānyatra naiṣṭhikī śrūyate śrutiḥ
16
anārambhe hy adoṣaḥ syād ārambhe 'doṣa uttamaḥ
evaṃ sthitasya śāstrasya durvijñeyaṃ balābalam
17
yady atra kiṃ cit pratyakṣam ahiṃsāyāḥ paraṃ matam
ṛte tv āgamaśāstrebhyo brūhi tad yadi paśyasi
18
[syūmaraṣmi]
svargakāmo yajeteti satataṃ śrūyate śrutiḥ
phalaṃ prakalpya pūrvaṃ hi tato yajñaḥ pratāyate
19
ajaś cāśvaś ca meṣaś ca gauś ca pakṣigaṇāś ca ye
grāmyāraṇyā oṣadhayaḥ prāṇasyānnam iti śrutiḥ
20
tathaivānnaṃ hy ahar ahaḥ sāyaṃ prātarnirupyate
paśavaś cātha dhānyaṃ ca yajñasyāṅgam iti śrutiḥ
21
etāni sahayajñena prajāpatir akalpayat
tena prajāpatir devān yajñenāyajata prabhuḥ
22
te smānyonyaṃ carāḥ sarve prāninaḥ sapta sapta ca
yajñeṣūpākṛtaṃ viśvaṃ prāhur uttamasaṃjñitam
23
etac caivābhyanujñātaṃ pūrvaiḥ pūrvatarais tathā
ko jātu na vicinvīta vidvān svāṃ śaktim ātmanaḥ
24
paśavaś ca manuṣyāś ca drumāś cauṣadhibhiḥ saha
svargam evābhikāṅkṣante na ca svargas tv ṛte makham
25
oṣadhyaḥ paśavo vṛkṣā vīrudājyaṃ payo dadhi
havir bhūmir diśaḥ śraddhā kālaś caitāni dvādaśa
26
co yajūṃsi sāmāni yajamānaś ca sodaśaḥ
agnir jñeyo gṛhapatiḥ sa saptadaśa ucyate
aṅgāny etāni yajñasya yajño mūlam iti śrutiḥ
27
jyena payasā dadhnā śakṛd āmikṣayā tvacā
vālaiḥ śṛgena pādena saṃbhavaty eva gaurmakham
evaṃ pratyekaśaḥ sarvaṃ yad yad asya vidhīyate
28
yajñaṃ vahanti saṃbhūya sahartvigbhiḥ sadakṣiṇaiḥ
saṃhatyaitāni sarvāṇi yajñaṃ nirvartayanty uta
29
yajñārthāni hi sṛṣṭni yathā vai śrūyate śrutiḥ
evaṃ pūrve pūrvatarāḥ pravṛttāś caiva mānavāḥ
30
na hinasti hy ārabhate nābhidruhyati kiṃ cana
yajño yastavya ity eva yo yajaty aphalepsayā
31
yajñāṅgāny api caitāni yathoktāni na saṃśayaḥ
vidhinā vidhiyuktāni tārayanti parasparam
32
mnāyam ārṣaṃ paśyāmi yasmin vedāḥ pratiṣṭhitāḥ
taṃ vidvāṃso 'nupaśyanti brāhmaṇasyānudarśanāt
33
brāhmaṇa prabhavo yajño brāhmaṇārpaṇa eva ca
anu yajñaṃ jagat sarvaṃ yajñaś cānu jagat sadā
34
om iti brahmaṇo yonir namaḥ svāhā svadhā vasat
yasyaitāni prayujyante yathāśakti kṛtāny api
35
na tasya triṣu lokeṣu paralokabhayaṃ viduḥ
iti vedā vadantīha siddhāś ca paramarṣayaḥ
36
rico yajūṃsi sāmāni stobhāś ca vidhicoditāḥ
yasminn etāni sarvāṇi bahir eva sa vai dvijaḥ
37
agnyādheye yad bhavati yac ca some sute dvija
yac cetarair mahāyajñairveda tad bhagavān svataḥ
38
tasmād brahman yajetaiva yājayec cāvicārayan
yajataḥ svargavidhinā pretya svargaphalaṃ mahat
39
nāyaṃ loko 'sty ayajñānāṃ paraś ceti viniścayaḥ
vedavādavidaś caiva pramānam ubhayaṃ tadā
