Book 12. Chapter 81
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 81
1
यद अप्य अल्पतरं कर्म तद अप्य एकेन दुष्करम
पुरुषेणासहायेन किम उ राज्यं पिता मह
2
किं शीलः किं समाचारॊ राज्ञॊ ऽरथसचिवॊ भवेत
कीदृशे विश्वसेद राजा कीदृशे नापि विश्वसेत
3
चतुर्विधानि मित्राणि राज्ञां राजन भवन्त्य उत
सहार्थॊ भजमानश च सहजः कृत्रिमस तथा
4
धर्मात्मा पञ्चमं मित्रं स तु नैकस्य न दवयॊः
यतॊ धर्मस ततॊ वा सयान मध्यस्थॊ वा ततॊ भवेत
5
यस तस्यार्थॊ न रॊचेत न तं तस्य परकाशयेत
धर्माधर्मेण राजानश चरन्ति विजिगीषवः
6
चतुर्णां मध्यमौ शरेष्ठौ नित्यं शङ्क्यौ तथापरौ
सर्वे नित्यं शङ्कितव्याः परत्यक्षं कार्यम आत्मनः
7
न हि राज्ञा परमादॊ वै कर्तव्यॊ मित्र रक्षणे
परमादिनं हि राजानं लॊकाः परिभवन्त्य उत
8
असाधुः साधुताम एति साधुर भवति दारुणः
अरिश च मित्रं भवति मित्रं चापि परदुष्यति
9
अनित्य चित्तः पुरुषस तस्मिन कॊ जातु विश्वसेत
तस्मात परधानं यत कार्यं परत्यक्षं तत समाचरेत
10
एकान्तेन हि विश्वासः कृत्स्नॊ धर्मार्थनाशकः
अविश्वासश च सर्वत्र मृत्युना न विशिष्यते
11
अकालमृत्युर विश्वासॊ विश्वसन हि विपद्यते
यस्मिन करॊति विश्वासम इच्छतस तस्य जीवति
12
तस्माद विश्वसितव्यं च शङ्कितव्यं च केषु चित
एषा नीतिगतिस तात लक्ष्मीश चैव सनातनी
13
यं मन्येत ममाभावाद इमम अर्थागमः सपृशेत
नित्यं तस्माच छङ्कितव्यम अमित्रं तं विदुर बुधाः
14
यस्य कषेत्राद अप्य उदकं कषेत्रम अन्यस्य गच्छति
न तत्रानिच्छतस तस्य भिद्येरन सर्वसेतवः
15
तथैवात्य उदकाद भीतस तस्य भेदनम इच्छति
यम एवं लक्षणं विद्यात तम अमित्रं विनिर्दिशेत
16
यः समृद्ध्या न तुष्येत कषये दीनतरॊ भवेत
एतद उत्तममित्रस्य निमित्तम अभिचक्षते
17
यं मन्येत ममाभावाद अस्याभावॊ भवेद इति
तस्मिन कुर्वीत विश्वासं यथा पितरि वै तथा
18
तं शक्त्या वर्धमानश च सर्वतः परिबृंहयेत
नित्यं कषताद वारयति यॊ धर्मेष्व अपि कर्मसु
19
कषताद भीतं विजानीयाद उत्तमं मित्र लक्षणम
ये तस्य कषतम इच्छन्ति ते तस्य रिपवः समृताः
20
वयसनान नित्यभीतॊ ऽसौ समृद्ध्याम एव तृप्यते
यत सयाद एवंविधं मित्रं तद आत्मसमम उच्यते
21
रूपवर्णस्वरॊपेतस तितिक्षुर अनसूयकः
कुलीनः शीलसंपन्नः स ते सयात परत्यनन्तरः
22
मेधा वी समृतिमान दक्षः परकृत्या चानृशंस वान
यॊ मानितॊ ऽमानितॊ वा न संदूष्येत कदा चन
23
ऋत्विग वा यदि वाचार्यः सखा वात्यन्त संस्तुतः
गृहे वसेद अमात्यस ते यः सयात परम अपूजितः
24
स ते विद्यात परं मन्त्रं परकृतिं चार्थधर्मयॊः
विश्वासस ते भवेत तत्र यथा पितरि वै तथा
25
नैव दवौ न तरयः कार्या न मृष्येरन परस्परम
एकार्थाद एव भूतानां भेदॊ भवति सर्वदा
26
कीर्तिप्रधानॊ यश च सयाद यश च सयात समये सथितः
समर्थान यश च न दवेष्टि समर्थान कुरुते च यः
27
यॊ न कामाद भयाल लॊभात करॊधाद वा धर्मम उत्सृजेत
दक्षः पर्याप्तवचनः स ते सयात परत्यनन्तरः
28
शूरश चार्यश च विद्वांश च परतिपत्तिविशारदः
कुलीनः शीलसंपन्नस तितिक्षुर अनसूयकः
29
एते हय अमात्याः कर्तव्याः सर्वकर्मस्व अवस्थिताः
पूजिताः संविभक्ताश च सुसहायाः सवनुष्ठिताः
30
कृत्स्नम एते विनिक्षिप्ताः परतिरूपेषु कर्मसु
युक्ता महत्सु कार्येषु शरेयांस्य उत्पादयन्ति च
31
एते कर्माणि कुर्वन्ति सपर्धमाना मिथः सदा
अनुतिष्ठन्ति चैवार्थान आचक्षाणाः परस्परम
32
जञातिभ्यश चैव बिभ्येथा मृत्यॊर इव यतः सदा
उपराजेव राजर्धिं जञातिर न सहते सदा
33
ऋजॊर मृदॊर वदान्यस्य हरीमतः सत्यवादिनः
नान्यॊ जञातेर महाबाहॊ विनाशम अभिनन्दति
34
अज्ञातिता नातिसुखा नावज्ञेयास तव अतः परम
अज्ञाति मन्तं पुरुषं परे परिभवन्त्य उत
35
निकृतस्य नरैर अन्यैर जञातिर एव परायणम
नान्यैर निकारं सहते जञातेर जञातिः कदा चन
36
आत्मानम एव जानाति निकृतं बान्धवैर अपि
तेषु सन्ति गुणाश चैव नैर्गुण्यं तेषु लक्ष्यते
37
नाज्ञातिर अनुगृह्णाति नाज्ञातिर दिग्धम अस्यति
उभयं जञातिलॊकेषु दृश्यते साध्व असाधु च
38
तान मानयेत पूजयेच च नित्यं वाचा च कर्मणा
कुर्याच च परियम एतेभ्यॊ नाप्रियं किं चिद आचरेत
39
विश्वस्तवद अविश्वस्तस तेषु वर्तेत सर्वदा
न हि दॊषॊ गुणॊ वेति निस्पृक्तस तेषु दृश्यते
40
तस्यैवं वर्तमानस्य पुरुषस्याप्रमादिनः
अमित्राः संप्रसीदन्ति तथा मित्री भवन्त्य अपि
41
य एवं वर्तते नित्यं जञातिसंबन्धिमण्डले
मित्रेष्व अमित्रेष्व ऐश्वर्ये चिरं यशसि तिष्ठति
1
yad apy alpataraṃ karma tad apy ekena duṣkaram
puruṣeṇāsahāyena kim u rājyaṃ pitā maha
2
kiṃ śīlaḥ kiṃ samācāro rājño 'rthasacivo bhavet
kīdṛśe viśvased rājā kīdṛśe nāpi viśvaset
3
caturvidhāni mitrāṇi rājñāṃ rājan bhavanty uta
sahārtho bhajamānaś ca sahajaḥ kṛtrimas tathā
4
dharmātmā pañcamaṃ mitraṃ sa tu naikasya na dvayoḥ
yato dharmas tato vā syān madhyastho vā tato bhavet
5
yas tasyārtho na roceta na taṃ tasya prakāśayet
dharmādharmeṇa rājānaś caranti vijigīṣavaḥ
6
caturṇāṃ madhyamau śreṣṭhau nityaṃ śaṅkyau tathāparau
sarve nityaṃ śaṅkitavyāḥ pratyakṣaṃ kāryam ātmanaḥ
7
na hi rājñā pramādo vai kartavyo mitra rakṣaṇe
pramādinaṃ hi rājānaṃ lokāḥ paribhavanty uta
8
asādhuḥ sādhutām eti sādhur bhavati dāruṇaḥ
ariś ca mitraṃ bhavati mitraṃ cāpi praduṣyati
9
anitya cittaḥ puruṣas tasmin ko jātu viśvaset
tasmāt pradhānaṃ yat kāryaṃ pratyakṣaṃ tat samācaret
10
ekāntena hi viśvāsaḥ kṛtsno dharmārthanāśakaḥ
aviśvāsaś ca sarvatra mṛtyunā na viśiṣyate
11
akālamṛtyur viśvāso viśvasan hi vipadyate
yasmin karoti viśvāsam icchatas tasya jīvati
12
tasmād viśvasitavyaṃ ca śaṅkitavyaṃ ca keṣu cit
eṣā nītigatis tāta lakṣmīś caiva sanātanī
13
yaṃ manyeta mamābhāvād imam arthāgamaḥ spṛśet
nityaṃ tasmāc chaṅkitavyam amitraṃ taṃ vidur budhāḥ
14
yasya kṣetrād apy udakaṃ kṣetram anyasya gacchati
na tatrānicchatas tasya bhidyeran sarvasetavaḥ
15
tathaivāty udakād bhītas tasya bhedanam icchati
yam evaṃ lakṣaṇaṃ vidyāt tam amitraṃ vinirdiśet
16
yaḥ samṛddhyā na tuṣyeta kṣaye dīnataro bhavet
etad uttamamitrasya nimittam abhicakṣate
17
yaṃ manyeta mamābhāvād asyābhāvo bhaved iti
tasmin kurvīta viśvāsaṃ yathā pitari vai tathā
18
taṃ śaktyā vardhamānaś ca sarvataḥ paribṛṃhayet
nityaṃ kṣatād vārayati yo dharmeṣv api karmasu
19
kṣatād bhītaṃ vijānīyād uttamaṃ mitra lakṣaṇam
ye tasya kṣatam icchanti te tasya ripavaḥ smṛtāḥ
20
vyasanān nityabhīto 'sau samṛddhyām eva tṛpyate
yat syād evaṃvidhaṃ mitraṃ tad ātmasamam ucyate
21
rūpavarṇasvaropetas titikṣur anasūyakaḥ
kulīnaḥ śīlasaṃpannaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
22
medhā vī smṛtimān dakṣaḥ prakṛtyā cānṛśaṃsa vān
yo mānito 'mānito vā na saṃdūṣyet kadā cana
23
tvig vā yadi vācāryaḥ sakhā vātyanta saṃstutaḥ
gṛhe vased amātyas te yaḥ syāt param apūjitaḥ
24
sa te vidyāt paraṃ mantraṃ prakṛtiṃ cārthadharmayoḥ
viśvāsas te bhavet tatra yathā pitari vai tathā
25
naiva dvau na trayaḥ kāryā na mṛṣyeran parasparam
ekārthād eva bhūtānāṃ bhedo bhavati sarvadā
26
kīrtipradhāno yaś ca syād yaś ca syāt samaye sthitaḥ
samarthān yaś ca na dveṣṭi samarthān kurute ca yaḥ
27
yo na kāmād bhayāl lobhāt krodhād vā dharmam utsṛjet
dakṣaḥ paryāptavacanaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
28
śraś cāryaś ca vidvāṃś ca pratipattiviśāradaḥ
kulīnaḥ śīlasaṃpannas titikṣur anasūyakaḥ
29
ete hy amātyāḥ kartavyāḥ sarvakarmasv avasthitāḥ
pūjitāḥ saṃvibhaktāś ca susahāyāḥ svanuṣṭhitāḥ
30
kṛtsnam ete vinikṣiptāḥ pratirūpeṣu karmasu
yuktā mahatsu kāryeṣu śreyāṃsy utpādayanti ca
31
ete karmāṇi kurvanti spardhamānā mithaḥ sadā
anutiṣṭhanti caivārthān ācakṣāṇāḥ parasparam
32
jñātibhyaś caiva bibhyethā mṛtyor iva yataḥ sadā
uparājeva rājardhiṃ jñātir na sahate sadā
33
jor mṛdor vadānyasya hrīmataḥ satyavādinaḥ
nānyo jñāter mahābāho vināśam abhinandati
34
ajñātitā nātisukhā nāvajñeyās tv ataḥ param
ajñāti mantaṃ puruṣaṃ pare paribhavanty uta
35
nikṛtasya narair anyair jñātir eva parāyaṇam
nānyair nikāraṃ sahate jñāter jñātiḥ kadā cana
36
tmānam eva jānāti nikṛtaṃ bāndhavair api
teṣu santi guṇāś caiva nairguṇyaṃ teṣu lakṣyate
37
nājñātir anugṛhṇāti nājñātir digdham asyati
ubhayaṃ jñātilokeṣu dṛśyate sādhv asādhu ca
38
tān mānayet pūjayec ca nityaṃ vācā ca karmaṇā
kuryāc ca priyam etebhyo nāpriyaṃ kiṃ cid ācaret
39
viśvastavad aviśvastas teṣu varteta sarvadā
na hi doṣo guṇo veti nispṛktas teṣu dṛśyate
40
tasyaivaṃ vartamānasya puruṣasyāpramādinaḥ
amitrāḥ saṃprasīdanti tathā mitrī bhavanty api
41
ya evaṃ vartate nityaṃ jñātisaṃbandhimaṇḍale
mitreṣv amitreṣv aiśvarye ciraṃ yaśasi tiṣṭhati
Book 12
Chapter 81
1
यद अप्य अल्पतरं कर्म तद अप्य एकेन दुष्करम
पुरुषेणासहायेन किम उ राज्यं पिता मह
2
किं शीलः किं समाचारॊ राज्ञॊ ऽरथसचिवॊ भवेत
कीदृशे विश्वसेद राजा कीदृशे नापि विश्वसेत
3
चतुर्विधानि मित्राणि राज्ञां राजन भवन्त्य उत
सहार्थॊ भजमानश च सहजः कृत्रिमस तथा
4
धर्मात्मा पञ्चमं मित्रं स तु नैकस्य न दवयॊः
यतॊ धर्मस ततॊ वा सयान मध्यस्थॊ वा ततॊ भवेत
5
यस तस्यार्थॊ न रॊचेत न तं तस्य परकाशयेत
धर्माधर्मेण राजानश चरन्ति विजिगीषवः
6
चतुर्णां मध्यमौ शरेष्ठौ नित्यं शङ्क्यौ तथापरौ
सर्वे नित्यं शङ्कितव्याः परत्यक्षं कार्यम आत्मनः
7
न हि राज्ञा परमादॊ वै कर्तव्यॊ मित्र रक्षणे
परमादिनं हि राजानं लॊकाः परिभवन्त्य उत
8
असाधुः साधुताम एति साधुर भवति दारुणः
अरिश च मित्रं भवति मित्रं चापि परदुष्यति
9
अनित्य चित्तः पुरुषस तस्मिन कॊ जातु विश्वसेत
तस्मात परधानं यत कार्यं परत्यक्षं तत समाचरेत
10
एकान्तेन हि विश्वासः कृत्स्नॊ धर्मार्थनाशकः
अविश्वासश च सर्वत्र मृत्युना न विशिष्यते
11
अकालमृत्युर विश्वासॊ विश्वसन हि विपद्यते
यस्मिन करॊति विश्वासम इच्छतस तस्य जीवति
12
तस्माद विश्वसितव्यं च शङ्कितव्यं च केषु चित
एषा नीतिगतिस तात लक्ष्मीश चैव सनातनी
13
यं मन्येत ममाभावाद इमम अर्थागमः सपृशेत
नित्यं तस्माच छङ्कितव्यम अमित्रं तं विदुर बुधाः
14
यस्य कषेत्राद अप्य उदकं कषेत्रम अन्यस्य गच्छति
न तत्रानिच्छतस तस्य भिद्येरन सर्वसेतवः
15
तथैवात्य उदकाद भीतस तस्य भेदनम इच्छति
यम एवं लक्षणं विद्यात तम अमित्रं विनिर्दिशेत
16
यः समृद्ध्या न तुष्येत कषये दीनतरॊ भवेत
एतद उत्तममित्रस्य निमित्तम अभिचक्षते
17
यं मन्येत ममाभावाद अस्याभावॊ भवेद इति
तस्मिन कुर्वीत विश्वासं यथा पितरि वै तथा
18
तं शक्त्या वर्धमानश च सर्वतः परिबृंहयेत
नित्यं कषताद वारयति यॊ धर्मेष्व अपि कर्मसु
19
कषताद भीतं विजानीयाद उत्तमं मित्र लक्षणम
ये तस्य कषतम इच्छन्ति ते तस्य रिपवः समृताः
20
वयसनान नित्यभीतॊ ऽसौ समृद्ध्याम एव तृप्यते
यत सयाद एवंविधं मित्रं तद आत्मसमम उच्यते
21
रूपवर्णस्वरॊपेतस तितिक्षुर अनसूयकः
कुलीनः शीलसंपन्नः स ते सयात परत्यनन्तरः
22
मेधा वी समृतिमान दक्षः परकृत्या चानृशंस वान
यॊ मानितॊ ऽमानितॊ वा न संदूष्येत कदा चन
23
ऋत्विग वा यदि वाचार्यः सखा वात्यन्त संस्तुतः
गृहे वसेद अमात्यस ते यः सयात परम अपूजितः
24
स ते विद्यात परं मन्त्रं परकृतिं चार्थधर्मयॊः
विश्वासस ते भवेत तत्र यथा पितरि वै तथा
25
नैव दवौ न तरयः कार्या न मृष्येरन परस्परम
एकार्थाद एव भूतानां भेदॊ भवति सर्वदा
26
कीर्तिप्रधानॊ यश च सयाद यश च सयात समये सथितः
समर्थान यश च न दवेष्टि समर्थान कुरुते च यः
27
यॊ न कामाद भयाल लॊभात करॊधाद वा धर्मम उत्सृजेत
दक्षः पर्याप्तवचनः स ते सयात परत्यनन्तरः
28
शूरश चार्यश च विद्वांश च परतिपत्तिविशारदः
कुलीनः शीलसंपन्नस तितिक्षुर अनसूयकः
29
एते हय अमात्याः कर्तव्याः सर्वकर्मस्व अवस्थिताः
पूजिताः संविभक्ताश च सुसहायाः सवनुष्ठिताः
30
कृत्स्नम एते विनिक्षिप्ताः परतिरूपेषु कर्मसु
युक्ता महत्सु कार्येषु शरेयांस्य उत्पादयन्ति च
31
एते कर्माणि कुर्वन्ति सपर्धमाना मिथः सदा
अनुतिष्ठन्ति चैवार्थान आचक्षाणाः परस्परम
32
जञातिभ्यश चैव बिभ्येथा मृत्यॊर इव यतः सदा
उपराजेव राजर्धिं जञातिर न सहते सदा
33
ऋजॊर मृदॊर वदान्यस्य हरीमतः सत्यवादिनः
नान्यॊ जञातेर महाबाहॊ विनाशम अभिनन्दति
34
अज्ञातिता नातिसुखा नावज्ञेयास तव अतः परम
अज्ञाति मन्तं पुरुषं परे परिभवन्त्य उत
35
निकृतस्य नरैर अन्यैर जञातिर एव परायणम
नान्यैर निकारं सहते जञातेर जञातिः कदा चन
36
आत्मानम एव जानाति निकृतं बान्धवैर अपि
तेषु सन्ति गुणाश चैव नैर्गुण्यं तेषु लक्ष्यते
37
नाज्ञातिर अनुगृह्णाति नाज्ञातिर दिग्धम अस्यति
उभयं जञातिलॊकेषु दृश्यते साध्व असाधु च
38
तान मानयेत पूजयेच च नित्यं वाचा च कर्मणा
कुर्याच च परियम एतेभ्यॊ नाप्रियं किं चिद आचरेत
39
विश्वस्तवद अविश्वस्तस तेषु वर्तेत सर्वदा
न हि दॊषॊ गुणॊ वेति निस्पृक्तस तेषु दृश्यते
40
तस्यैवं वर्तमानस्य पुरुषस्याप्रमादिनः
अमित्राः संप्रसीदन्ति तथा मित्री भवन्त्य अपि
41
य एवं वर्तते नित्यं जञातिसंबन्धिमण्डले
मित्रेष्व अमित्रेष्व ऐश्वर्ये चिरं यशसि तिष्ठति
1
yad apy alpataraṃ karma tad apy ekena duṣkaram
puruṣeṇāsahāyena kim u rājyaṃ pitā maha
2
kiṃ śīlaḥ kiṃ samācāro rājño 'rthasacivo bhavet
kīdṛśe viśvased rājā kīdṛśe nāpi viśvaset
3
caturvidhāni mitrāṇi rājñāṃ rājan bhavanty uta
sahārtho bhajamānaś ca sahajaḥ kṛtrimas tathā
4
dharmātmā pañcamaṃ mitraṃ sa tu naikasya na dvayoḥ
yato dharmas tato vā syān madhyastho vā tato bhavet
5
yas tasyārtho na roceta na taṃ tasya prakāśayet
dharmādharmeṇa rājānaś caranti vijigīṣavaḥ
6
caturṇāṃ madhyamau śreṣṭhau nityaṃ śaṅkyau tathāparau
sarve nityaṃ śaṅkitavyāḥ pratyakṣaṃ kāryam ātmanaḥ
7
na hi rājñā pramādo vai kartavyo mitra rakṣaṇe
pramādinaṃ hi rājānaṃ lokāḥ paribhavanty uta
8
asādhuḥ sādhutām eti sādhur bhavati dāruṇaḥ
ariś ca mitraṃ bhavati mitraṃ cāpi praduṣyati
9
anitya cittaḥ puruṣas tasmin ko jātu viśvaset
tasmāt pradhānaṃ yat kāryaṃ pratyakṣaṃ tat samācaret
10
ekāntena hi viśvāsaḥ kṛtsno dharmārthanāśakaḥ
aviśvāsaś ca sarvatra mṛtyunā na viśiṣyate
11
akālamṛtyur viśvāso viśvasan hi vipadyate
yasmin karoti viśvāsam icchatas tasya jīvati
12
tasmād viśvasitavyaṃ ca śaṅkitavyaṃ ca keṣu cit
eṣā nītigatis tāta lakṣmīś caiva sanātanī
13
yaṃ manyeta mamābhāvād imam arthāgamaḥ spṛśet
nityaṃ tasmāc chaṅkitavyam amitraṃ taṃ vidur budhāḥ
14
yasya kṣetrād apy udakaṃ kṣetram anyasya gacchati
na tatrānicchatas tasya bhidyeran sarvasetavaḥ
15
tathaivāty udakād bhītas tasya bhedanam icchati
yam evaṃ lakṣaṇaṃ vidyāt tam amitraṃ vinirdiśet
16
yaḥ samṛddhyā na tuṣyeta kṣaye dīnataro bhavet
etad uttamamitrasya nimittam abhicakṣate
17
yaṃ manyeta mamābhāvād asyābhāvo bhaved iti
tasmin kurvīta viśvāsaṃ yathā pitari vai tathā
18
taṃ śaktyā vardhamānaś ca sarvataḥ paribṛṃhayet
nityaṃ kṣatād vārayati yo dharmeṣv api karmasu
19
kṣatād bhītaṃ vijānīyād uttamaṃ mitra lakṣaṇam
ye tasya kṣatam icchanti te tasya ripavaḥ smṛtāḥ
20
vyasanān nityabhīto 'sau samṛddhyām eva tṛpyate
yat syād evaṃvidhaṃ mitraṃ tad ātmasamam ucyate
21
rūpavarṇasvaropetas titikṣur anasūyakaḥ
kulīnaḥ śīlasaṃpannaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
22
medhā vī smṛtimān dakṣaḥ prakṛtyā cānṛśaṃsa vān
yo mānito 'mānito vā na saṃdūṣyet kadā cana
23
tvig vā yadi vācāryaḥ sakhā vātyanta saṃstutaḥ
gṛhe vased amātyas te yaḥ syāt param apūjitaḥ
24
sa te vidyāt paraṃ mantraṃ prakṛtiṃ cārthadharmayoḥ
viśvāsas te bhavet tatra yathā pitari vai tathā
25
naiva dvau na trayaḥ kāryā na mṛṣyeran parasparam
ekārthād eva bhūtānāṃ bhedo bhavati sarvadā
26
kīrtipradhāno yaś ca syād yaś ca syāt samaye sthitaḥ
samarthān yaś ca na dveṣṭi samarthān kurute ca yaḥ
27
yo na kāmād bhayāl lobhāt krodhād vā dharmam utsṛjet
dakṣaḥ paryāptavacanaḥ sa te syāt pratyanantaraḥ
28
śraś cāryaś ca vidvāṃś ca pratipattiviśāradaḥ
kulīnaḥ śīlasaṃpannas titikṣur anasūyakaḥ
29
ete hy amātyāḥ kartavyāḥ sarvakarmasv avasthitāḥ
pūjitāḥ saṃvibhaktāś ca susahāyāḥ svanuṣṭhitāḥ
30
kṛtsnam ete vinikṣiptāḥ pratirūpeṣu karmasu
yuktā mahatsu kāryeṣu śreyāṃsy utpādayanti ca
31
ete karmāṇi kurvanti spardhamānā mithaḥ sadā
anutiṣṭhanti caivārthān ācakṣāṇāḥ parasparam
32
jñātibhyaś caiva bibhyethā mṛtyor iva yataḥ sadā
uparājeva rājardhiṃ jñātir na sahate sadā
33
jor mṛdor vadānyasya hrīmataḥ satyavādinaḥ
nānyo jñāter mahābāho vināśam abhinandati
34
ajñātitā nātisukhā nāvajñeyās tv ataḥ param
ajñāti mantaṃ puruṣaṃ pare paribhavanty uta
35
nikṛtasya narair anyair jñātir eva parāyaṇam
nānyair nikāraṃ sahate jñāter jñātiḥ kadā cana
36
tmānam eva jānāti nikṛtaṃ bāndhavair api
teṣu santi guṇāś caiva nairguṇyaṃ teṣu lakṣyate
37
nājñātir anugṛhṇāti nājñātir digdham asyati
ubhayaṃ jñātilokeṣu dṛśyate sādhv asādhu ca
38
tān mānayet pūjayec ca nityaṃ vācā ca karmaṇā
kuryāc ca priyam etebhyo nāpriyaṃ kiṃ cid ācaret
39
viśvastavad aviśvastas teṣu varteta sarvadā
na hi doṣo guṇo veti nispṛktas teṣu dṛśyate
40
tasyaivaṃ vartamānasya puruṣasyāpramādinaḥ
amitrāḥ saṃprasīdanti tathā mitrī bhavanty api
41
ya evaṃ vartate nityaṃ jñātisaṃbandhimaṇḍale
mitreṣv amitreṣv aiśvarye ciraṃ yaśasi tiṣṭhati
