Book 13. Chapter 54
The Mahabharata In Sanskrit
Book 13
Chapter 54
1
[भ]
ततः स राजा रात्र्यन्ते परतिबुद्धॊ महामनाः
कृतपूर्वाह्णिकः परायात सभार्यस तद वनं परति
2
ततॊ ददर्श नृपतिः परासादं सर्वकाञ्चनम
मणिस्तम्भसहस्राढ्यं गन्धर्वनगरॊपमम
तत्र दिव्यान अभिप्रायान ददर्श कुशिकस तदा
3
पर्वतान रम्यसानूंश च नलिनीश च स पङ्कजाः
चित्रशालाश च विविधास तॊरणानि च भारत
शाद्वलॊपचितां भूमिं तथा काञ्चनकुट्टिमाम
4
सह कारान परफुल्लांश च केतकॊद्दालकान धवान
अशॊकान मुचुकुन्दांश च फुल्लांश चैवाति मुक्तकान
5
चम्पकांस तिलकान भाव्यान पनसान वञ्जुलान अपि
पुष्पितान कर्णिकारांश च तत्र तत्र ददर्श ह
6
शयामां वारणपुष्पीं च तथाष्टा पदिकां लताम
तत्र तत्र परिकॢप्ता ददर्श स महीपतिः
7
वृक्षान पद्मॊत्पलधरान सर्वर्तुकुसुमांस तथा
विमानच छन्दकांश चापि परासादान पद्मसंनिभान
8
शीतलानि च तॊयानि कव चिद उष्णानि भारत
आसनानि विचित्राणि शयनप्रवराणि च
9
पर्यङ्कान सर्वसौवर्णान परार्ध्यास्तरणास्तृतान
भक्ष्यभॊज्यम अनन्तं च तत्र तत्रॊपकल्पितम
10
वाणी वादाञ शुकांश चापि शारिका भृङ्गराजकान
कॊकिलाञ शतपत्रांश च कॊयष्टिमक कुक्कुटान
11
मयूरान कुक्कुटांश चापि पुत्रकाञ जीव जीवकान
चकॊरान वानरान हंसान सारसांश चक्रसाह्वयान
12
समन्ततः परणदितान ददर्श सुमनॊहरान
कव चिद अप्सरसां संघान गन्धर्वाणां च पार्थिव
13
कान्ताभिर अपरांस तत्र परिष्वक्तान ददर्श ह
न ददर्श च तान भूयॊ ददर्श च पुनर नृपः
14
गीतध्वनिं सुमधुरं तथैवाध्ययन धवनिम
हंसान सुमधुरांश चापि तत्र शुश्राव पार्थिवः
15
तं दृष्ट्वात्यद्भुतं राजा मनसाचिन्तयत तदा
सवप्नॊ ऽयं चित्तविभ्रंश उताहॊ सत्यम एव तु
16
अहॊ सह शरीरेण पराप्तॊ ऽसमि परमां गतिम
उत्तरान वा कुरून पुण्यान अथ वाप्य अमरावतीम
17
किं तव इदं महद आश्चर्यं संपश्यामीत्य अचिन्तयत
एवं संचिन्तयन्न एव ददर्श मुनिपुंगवम
18
तस्मिन विमाने सौवर्णे मणिस्तम्भसमाकुले
महार्हे शयने दिव्ये शयानं भृगुनन्दनम
19
तम अभ्ययात परहर्षेण नरेन्द्रः सह भार्यया
अन्तर्हितस ततॊ भूयश चयवनः शयनं च तत
20
ततॊ ऽनयस्मिन वनॊद्देशे पुनर एव ददर्श तम
कौश्यां बृस्यां समासीनं जपमानं महाव्रतम
एवं यॊगबलाद विप्रॊ मॊहयाम आस पार्थिवम
21
कषणेन तद वनं चैव ते चैवाप्सरसां गणाः
गन्धर्वाः पादपाश चैव सर्वम अन्तरधीयत
22
निःशब्दम अभवच चापि गङ्गाकूलं पुनर नृप
कुश वल्मीक भूयिष्ठं बभूव च यथा पुरा
23
ततः स राजा कुशिकः सभार्यस तेन कर्मणा
विस्मयं परमं पराप्तस तद दृष्ट्वा महद अद्भुतम
24
ततः परॊवाच कुशिकॊ भार्यां हर्षसमन्वितः
पश्य भद्रे यथा भावाश चित्रा दृष्टाः सुदुर्लभाः
25
परसादाद भृगुमुख्यस्य किम अन्यत्र तपॊबलात
तपसा तद अवाप्यं हि यन न शक्यं मनॊरथैः
26
तरैलॊक्यराज्याद अपि हि तप एव विशिष्यते
तपसा हि सुतप्तेन करीडत्य एष तपॊधनः
27
अहॊ परभावॊ बरह्मर्षेश चयवनस्य महात्मनः
इच्छन्न एष तपॊ वीर्याद अन्याँल लॊकान सृजेद अपि
28
बराह्मणा एव जायेरन पुण्यवाग बुद्धिकर्मणः
उत्सहेद इह कर्तुं हि कॊ ऽनयॊ वै चयवनाद ऋते
29
बराह्मण्यं दुर्लभं लॊके राज्यं हि सुलभं नरैः
बराह्मण्यस्य परभावाद धि रथे युक्तौ सवधुर्यवत
30
इत्य एवं चिन्तयानः स विदितश चयवनस्य वै
संप्रेक्ष्यॊवाच स नृपं कषिप्रम आगम्यताम इति
31
इत्य उक्तः सह भार्यस तम अभ्यगच्छन महामुनिम
शिरसा वन्दनीयं तम अवन्दत स पार्थिवः
32
तस्याशिषः परयुज्याथ स मुनिस तं नराधिपम
निषीदेत्य अब्रवीद धीमान सान्त्वयन पुरुषर्षभ
33
ततः परकृतिम आपन्नॊ भार्गवॊ नृपते नृपम
उवाच शलक्ष्णया वाचा तर्पयन्न इव भारत
34
राजन सम्यग जितानीह पञ्च पञ्चसु यत तवया
मनःषष्ठानीन्द्रियाणि कृच्छ्रान मुक्तॊ ऽसि तेन वै
35
सम्यग आराधितः पुत्र तवयाहं वदतां वर
न हि ते वृजिनं किं चित सुसूक्ष्मम अपि विद्यते
36
अनुजानीहि मां राजन गमिष्यामि यथागतम
परीतॊ ऽसमि तव राजेन्द्र वरश च परतिगृह्यताम
37
[कुषिक]
अग्निमध्य गतेनेदं भगवन संनिधौ मया
वर्तितं भृगुशार्दूल यन न दग्धॊ ऽसमि तद बहु
38
एष एव वरॊ मुख्यः पराप्तॊ मे भृगुनन्दन
यत परीतॊ ऽसि समाचारात कुलं पूतं ममानघ
39
एष मे ऽनुग्रहॊ विप्र जीविते च परयॊजनम
एतद राज्यफलं चैव तपश चैतत परं मम
40
यदि तु परीतिमान विप्र मयि तवं भृगुनन्दन
अस्ति मे संशयः कश चित तन मे वयाख्यातुम अर्हसि
1
[bh]
tataḥ sa rājā rātryante pratibuddho mahāmanāḥ
kṛtapūrvāhṇikaḥ prāyāt sabhāryas tad vanaṃ prati
2
tato dadarśa nṛpatiḥ prāsādaṃ sarvakāñcanam
maṇistambhasahasrāḍhyaṃ gandharvanagaropamam
tatra divyān abhiprāyān dadarśa kuśikas tadā
3
parvatān ramyasānūṃś ca nalinīś ca sa paṅkajāḥ
citraśālāś ca vividhās toraṇāni ca bhārata
śādvalopacitāṃ bhūmiṃ tathā kāñcanakuṭṭimām
4
saha kārān praphullāṃś ca ketakoddālakān dhavān
aśokān mucukundāṃś ca phullāṃś caivāti muktakān
5
campakāṃs tilakān bhāvyān panasān vañjulān api
puṣpitān karṇikārāṃś ca tatra tatra dadarśa ha
6
yāmāṃ vāraṇapuṣpīṃ ca tathāṣṭā padikāṃ latām
tatra tatra parikḷptā dadarśa sa mahīpatiḥ
7
vṛkṣān padmotpaladharān sarvartukusumāṃs tathā
vimānac chandakāṃś cāpi prāsādān padmasaṃnibhān
8
śtalāni ca toyāni kva cid uṣṇāni bhārata
āsanāni vicitrāṇi śayanapravarāṇi ca
9
paryaṅkān sarvasauvarṇān parārdhyāstaraṇāstṛtān
bhakṣyabhojyam anantaṃ ca tatra tatropakalpitam
10
vāṇī vādāñ śukāṃś cāpi śārikā bhṛṅgarājakān
kokilāñ śatapatrāṃś ca koyaṣṭimaka kukkuṭān
11
mayūrān kukkuṭāṃś cāpi putrakāñ jīva jīvakān
cakorān vānarān haṃsān sārasāṃś cakrasāhvayān
12
samantataḥ praṇaditān dadarśa sumanoharān
kva cid apsarasāṃ saṃghān gandharvāṇāṃ ca pārthiva
13
kāntābhir aparāṃs tatra pariṣvaktān dadarśa ha
na dadarśa ca tān bhūyo dadarśa ca punar nṛpaḥ
14
gītadhvaniṃ sumadhuraṃ tathaivādhyayana dhvanim
haṃsān sumadhurāṃś cāpi tatra śuśrāva pārthivaḥ
15
taṃ dṛṣṭvātyadbhutaṃ rājā manasācintayat tadā
svapno 'yaṃ cittavibhraṃśa utāho satyam eva tu
16
aho saha śarīreṇa prāpto 'smi paramāṃ gatim
uttarān vā kurūn puṇyān atha vāpy amarāvatīm
17
kiṃ tv idaṃ mahad āścaryaṃ saṃpaśyāmīty acintayat
evaṃ saṃcintayann eva dadarśa munipuṃgavam
18
tasmin vimāne sauvarṇe maṇistambhasamākule
mahārhe śayane divye śayānaṃ bhṛgunandanam
19
tam abhyayāt praharṣeṇa narendraḥ saha bhāryayā
antarhitas tato bhūyaś cyavanaḥ śayanaṃ ca tat
20
tato 'nyasmin vanoddeśe punar eva dadarśa tam
kauśyāṃ bṛsyāṃ samāsīnaṃ japamānaṃ mahāvratam
evaṃ yogabalād vipro mohayām āsa pārthivam
21
kṣaṇena tad vanaṃ caiva te caivāpsarasāṃ gaṇāḥ
gandharvāḥ pādapāś caiva sarvam antaradhīyata
22
niḥśabdam abhavac cāpi gaṅgākūlaṃ punar nṛpa
kuśa valmīka bhūyiṣṭhaṃ babhūva ca yathā purā
23
tataḥ sa rājā kuśikaḥ sabhāryas tena karmaṇā
vismayaṃ paramaṃ prāptas tad dṛṣṭvā mahad adbhutam
24
tataḥ provāca kuśiko bhāryāṃ harṣasamanvitaḥ
paśya bhadre yathā bhāvāś citrā dṛṣṭāḥ sudurlabhāḥ
25
prasādād bhṛgumukhyasya kim anyatra tapobalāt
tapasā tad avāpyaṃ hi yan na śakyaṃ manorathaiḥ
26
trailokyarājyād api hi tapa eva viśiṣyate
tapasā hi sutaptena krīḍaty eṣa tapodhanaḥ
27
aho prabhāvo brahmarṣeś cyavanasya mahātmanaḥ
icchann eṣa tapo vīryād anyāṁl lokān sṛjed api
28
brāhmaṇā eva jāyeran puṇyavāg buddhikarmaṇaḥ
utsahed iha kartuṃ hi ko 'nyo vai cyavanād ṛte
29
brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke rājyaṃ hi sulabhaṃ naraiḥ
brāhmaṇyasya prabhāvād dhi rathe yuktau svadhuryavat
30
ity evaṃ cintayānaḥ sa viditaś cyavanasya vai
saṃprekṣyovāca sa nṛpaṃ kṣipram āgamyatām iti
31
ity uktaḥ saha bhāryas tam abhyagacchan mahāmunim
śirasā vandanīyaṃ tam avandata sa pārthivaḥ
32
tasyāśiṣaḥ prayujyātha sa munis taṃ narādhipam
niṣīdety abravīd dhīmān sāntvayan puruṣarṣabha
33
tataḥ prakṛtim āpanno bhārgavo nṛpate nṛpam
uvāca ślakṣṇayā vācā tarpayann iva bhārata
34
rājan samyag jitānīha pañca pañcasu yat tvayā
manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi kṛcchrān mukto 'si tena vai
35
samyag ārādhitaḥ putra tvayāhaṃ vadatāṃ vara
na hi te vṛjinaṃ kiṃ cit susūkṣmam api vidyate
36
anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi yathāgatam
prīto 'smi tava rājendra varaś ca pratigṛhyatām
37
[kuṣika]
agnimadhya gatenedaṃ bhagavan saṃnidhau mayā
vartitaṃ bhṛguśārdūla yan na dagdho 'smi tad bahu
38
eṣa eva varo mukhyaḥ prāpto me bhṛgunandana
yat prīto 'si samācārāt kulaṃ pūtaṃ mamānagha
39
eṣa me 'nugraho vipra jīvite ca prayojanam
etad rājyaphalaṃ caiva tapaś caitat paraṃ mama
40
yadi tu prītimān vipra mayi tvaṃ bhṛgunandana
asti me saṃśayaḥ kaś cit tan me vyākhyātum arhasi
Book 13
Chapter 54
1
[भ]
ततः स राजा रात्र्यन्ते परतिबुद्धॊ महामनाः
कृतपूर्वाह्णिकः परायात सभार्यस तद वनं परति
2
ततॊ ददर्श नृपतिः परासादं सर्वकाञ्चनम
मणिस्तम्भसहस्राढ्यं गन्धर्वनगरॊपमम
तत्र दिव्यान अभिप्रायान ददर्श कुशिकस तदा
3
पर्वतान रम्यसानूंश च नलिनीश च स पङ्कजाः
चित्रशालाश च विविधास तॊरणानि च भारत
शाद्वलॊपचितां भूमिं तथा काञ्चनकुट्टिमाम
4
सह कारान परफुल्लांश च केतकॊद्दालकान धवान
अशॊकान मुचुकुन्दांश च फुल्लांश चैवाति मुक्तकान
5
चम्पकांस तिलकान भाव्यान पनसान वञ्जुलान अपि
पुष्पितान कर्णिकारांश च तत्र तत्र ददर्श ह
6
शयामां वारणपुष्पीं च तथाष्टा पदिकां लताम
तत्र तत्र परिकॢप्ता ददर्श स महीपतिः
7
वृक्षान पद्मॊत्पलधरान सर्वर्तुकुसुमांस तथा
विमानच छन्दकांश चापि परासादान पद्मसंनिभान
8
शीतलानि च तॊयानि कव चिद उष्णानि भारत
आसनानि विचित्राणि शयनप्रवराणि च
9
पर्यङ्कान सर्वसौवर्णान परार्ध्यास्तरणास्तृतान
भक्ष्यभॊज्यम अनन्तं च तत्र तत्रॊपकल्पितम
10
वाणी वादाञ शुकांश चापि शारिका भृङ्गराजकान
कॊकिलाञ शतपत्रांश च कॊयष्टिमक कुक्कुटान
11
मयूरान कुक्कुटांश चापि पुत्रकाञ जीव जीवकान
चकॊरान वानरान हंसान सारसांश चक्रसाह्वयान
12
समन्ततः परणदितान ददर्श सुमनॊहरान
कव चिद अप्सरसां संघान गन्धर्वाणां च पार्थिव
13
कान्ताभिर अपरांस तत्र परिष्वक्तान ददर्श ह
न ददर्श च तान भूयॊ ददर्श च पुनर नृपः
14
गीतध्वनिं सुमधुरं तथैवाध्ययन धवनिम
हंसान सुमधुरांश चापि तत्र शुश्राव पार्थिवः
15
तं दृष्ट्वात्यद्भुतं राजा मनसाचिन्तयत तदा
सवप्नॊ ऽयं चित्तविभ्रंश उताहॊ सत्यम एव तु
16
अहॊ सह शरीरेण पराप्तॊ ऽसमि परमां गतिम
उत्तरान वा कुरून पुण्यान अथ वाप्य अमरावतीम
17
किं तव इदं महद आश्चर्यं संपश्यामीत्य अचिन्तयत
एवं संचिन्तयन्न एव ददर्श मुनिपुंगवम
18
तस्मिन विमाने सौवर्णे मणिस्तम्भसमाकुले
महार्हे शयने दिव्ये शयानं भृगुनन्दनम
19
तम अभ्ययात परहर्षेण नरेन्द्रः सह भार्यया
अन्तर्हितस ततॊ भूयश चयवनः शयनं च तत
20
ततॊ ऽनयस्मिन वनॊद्देशे पुनर एव ददर्श तम
कौश्यां बृस्यां समासीनं जपमानं महाव्रतम
एवं यॊगबलाद विप्रॊ मॊहयाम आस पार्थिवम
21
कषणेन तद वनं चैव ते चैवाप्सरसां गणाः
गन्धर्वाः पादपाश चैव सर्वम अन्तरधीयत
22
निःशब्दम अभवच चापि गङ्गाकूलं पुनर नृप
कुश वल्मीक भूयिष्ठं बभूव च यथा पुरा
23
ततः स राजा कुशिकः सभार्यस तेन कर्मणा
विस्मयं परमं पराप्तस तद दृष्ट्वा महद अद्भुतम
24
ततः परॊवाच कुशिकॊ भार्यां हर्षसमन्वितः
पश्य भद्रे यथा भावाश चित्रा दृष्टाः सुदुर्लभाः
25
परसादाद भृगुमुख्यस्य किम अन्यत्र तपॊबलात
तपसा तद अवाप्यं हि यन न शक्यं मनॊरथैः
26
तरैलॊक्यराज्याद अपि हि तप एव विशिष्यते
तपसा हि सुतप्तेन करीडत्य एष तपॊधनः
27
अहॊ परभावॊ बरह्मर्षेश चयवनस्य महात्मनः
इच्छन्न एष तपॊ वीर्याद अन्याँल लॊकान सृजेद अपि
28
बराह्मणा एव जायेरन पुण्यवाग बुद्धिकर्मणः
उत्सहेद इह कर्तुं हि कॊ ऽनयॊ वै चयवनाद ऋते
29
बराह्मण्यं दुर्लभं लॊके राज्यं हि सुलभं नरैः
बराह्मण्यस्य परभावाद धि रथे युक्तौ सवधुर्यवत
30
इत्य एवं चिन्तयानः स विदितश चयवनस्य वै
संप्रेक्ष्यॊवाच स नृपं कषिप्रम आगम्यताम इति
31
इत्य उक्तः सह भार्यस तम अभ्यगच्छन महामुनिम
शिरसा वन्दनीयं तम अवन्दत स पार्थिवः
32
तस्याशिषः परयुज्याथ स मुनिस तं नराधिपम
निषीदेत्य अब्रवीद धीमान सान्त्वयन पुरुषर्षभ
33
ततः परकृतिम आपन्नॊ भार्गवॊ नृपते नृपम
उवाच शलक्ष्णया वाचा तर्पयन्न इव भारत
34
राजन सम्यग जितानीह पञ्च पञ्चसु यत तवया
मनःषष्ठानीन्द्रियाणि कृच्छ्रान मुक्तॊ ऽसि तेन वै
35
सम्यग आराधितः पुत्र तवयाहं वदतां वर
न हि ते वृजिनं किं चित सुसूक्ष्मम अपि विद्यते
36
अनुजानीहि मां राजन गमिष्यामि यथागतम
परीतॊ ऽसमि तव राजेन्द्र वरश च परतिगृह्यताम
37
[कुषिक]
अग्निमध्य गतेनेदं भगवन संनिधौ मया
वर्तितं भृगुशार्दूल यन न दग्धॊ ऽसमि तद बहु
38
एष एव वरॊ मुख्यः पराप्तॊ मे भृगुनन्दन
यत परीतॊ ऽसि समाचारात कुलं पूतं ममानघ
39
एष मे ऽनुग्रहॊ विप्र जीविते च परयॊजनम
एतद राज्यफलं चैव तपश चैतत परं मम
40
यदि तु परीतिमान विप्र मयि तवं भृगुनन्दन
अस्ति मे संशयः कश चित तन मे वयाख्यातुम अर्हसि
1
[bh]
tataḥ sa rājā rātryante pratibuddho mahāmanāḥ
kṛtapūrvāhṇikaḥ prāyāt sabhāryas tad vanaṃ prati
2
tato dadarśa nṛpatiḥ prāsādaṃ sarvakāñcanam
maṇistambhasahasrāḍhyaṃ gandharvanagaropamam
tatra divyān abhiprāyān dadarśa kuśikas tadā
3
parvatān ramyasānūṃś ca nalinīś ca sa paṅkajāḥ
citraśālāś ca vividhās toraṇāni ca bhārata
śādvalopacitāṃ bhūmiṃ tathā kāñcanakuṭṭimām
4
saha kārān praphullāṃś ca ketakoddālakān dhavān
aśokān mucukundāṃś ca phullāṃś caivāti muktakān
5
campakāṃs tilakān bhāvyān panasān vañjulān api
puṣpitān karṇikārāṃś ca tatra tatra dadarśa ha
6
yāmāṃ vāraṇapuṣpīṃ ca tathāṣṭā padikāṃ latām
tatra tatra parikḷptā dadarśa sa mahīpatiḥ
7
vṛkṣān padmotpaladharān sarvartukusumāṃs tathā
vimānac chandakāṃś cāpi prāsādān padmasaṃnibhān
8
śtalāni ca toyāni kva cid uṣṇāni bhārata
āsanāni vicitrāṇi śayanapravarāṇi ca
9
paryaṅkān sarvasauvarṇān parārdhyāstaraṇāstṛtān
bhakṣyabhojyam anantaṃ ca tatra tatropakalpitam
10
vāṇī vādāñ śukāṃś cāpi śārikā bhṛṅgarājakān
kokilāñ śatapatrāṃś ca koyaṣṭimaka kukkuṭān
11
mayūrān kukkuṭāṃś cāpi putrakāñ jīva jīvakān
cakorān vānarān haṃsān sārasāṃś cakrasāhvayān
12
samantataḥ praṇaditān dadarśa sumanoharān
kva cid apsarasāṃ saṃghān gandharvāṇāṃ ca pārthiva
13
kāntābhir aparāṃs tatra pariṣvaktān dadarśa ha
na dadarśa ca tān bhūyo dadarśa ca punar nṛpaḥ
14
gītadhvaniṃ sumadhuraṃ tathaivādhyayana dhvanim
haṃsān sumadhurāṃś cāpi tatra śuśrāva pārthivaḥ
15
taṃ dṛṣṭvātyadbhutaṃ rājā manasācintayat tadā
svapno 'yaṃ cittavibhraṃśa utāho satyam eva tu
16
aho saha śarīreṇa prāpto 'smi paramāṃ gatim
uttarān vā kurūn puṇyān atha vāpy amarāvatīm
17
kiṃ tv idaṃ mahad āścaryaṃ saṃpaśyāmīty acintayat
evaṃ saṃcintayann eva dadarśa munipuṃgavam
18
tasmin vimāne sauvarṇe maṇistambhasamākule
mahārhe śayane divye śayānaṃ bhṛgunandanam
19
tam abhyayāt praharṣeṇa narendraḥ saha bhāryayā
antarhitas tato bhūyaś cyavanaḥ śayanaṃ ca tat
20
tato 'nyasmin vanoddeśe punar eva dadarśa tam
kauśyāṃ bṛsyāṃ samāsīnaṃ japamānaṃ mahāvratam
evaṃ yogabalād vipro mohayām āsa pārthivam
21
kṣaṇena tad vanaṃ caiva te caivāpsarasāṃ gaṇāḥ
gandharvāḥ pādapāś caiva sarvam antaradhīyata
22
niḥśabdam abhavac cāpi gaṅgākūlaṃ punar nṛpa
kuśa valmīka bhūyiṣṭhaṃ babhūva ca yathā purā
23
tataḥ sa rājā kuśikaḥ sabhāryas tena karmaṇā
vismayaṃ paramaṃ prāptas tad dṛṣṭvā mahad adbhutam
24
tataḥ provāca kuśiko bhāryāṃ harṣasamanvitaḥ
paśya bhadre yathā bhāvāś citrā dṛṣṭāḥ sudurlabhāḥ
25
prasādād bhṛgumukhyasya kim anyatra tapobalāt
tapasā tad avāpyaṃ hi yan na śakyaṃ manorathaiḥ
26
trailokyarājyād api hi tapa eva viśiṣyate
tapasā hi sutaptena krīḍaty eṣa tapodhanaḥ
27
aho prabhāvo brahmarṣeś cyavanasya mahātmanaḥ
icchann eṣa tapo vīryād anyāṁl lokān sṛjed api
28
brāhmaṇā eva jāyeran puṇyavāg buddhikarmaṇaḥ
utsahed iha kartuṃ hi ko 'nyo vai cyavanād ṛte
29
brāhmaṇyaṃ durlabhaṃ loke rājyaṃ hi sulabhaṃ naraiḥ
brāhmaṇyasya prabhāvād dhi rathe yuktau svadhuryavat
30
ity evaṃ cintayānaḥ sa viditaś cyavanasya vai
saṃprekṣyovāca sa nṛpaṃ kṣipram āgamyatām iti
31
ity uktaḥ saha bhāryas tam abhyagacchan mahāmunim
śirasā vandanīyaṃ tam avandata sa pārthivaḥ
32
tasyāśiṣaḥ prayujyātha sa munis taṃ narādhipam
niṣīdety abravīd dhīmān sāntvayan puruṣarṣabha
33
tataḥ prakṛtim āpanno bhārgavo nṛpate nṛpam
uvāca ślakṣṇayā vācā tarpayann iva bhārata
34
rājan samyag jitānīha pañca pañcasu yat tvayā
manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi kṛcchrān mukto 'si tena vai
35
samyag ārādhitaḥ putra tvayāhaṃ vadatāṃ vara
na hi te vṛjinaṃ kiṃ cit susūkṣmam api vidyate
36
anujānīhi māṃ rājan gamiṣyāmi yathāgatam
prīto 'smi tava rājendra varaś ca pratigṛhyatām
37
[kuṣika]
agnimadhya gatenedaṃ bhagavan saṃnidhau mayā
vartitaṃ bhṛguśārdūla yan na dagdho 'smi tad bahu
38
eṣa eva varo mukhyaḥ prāpto me bhṛgunandana
yat prīto 'si samācārāt kulaṃ pūtaṃ mamānagha
39
eṣa me 'nugraho vipra jīvite ca prayojanam
etad rājyaphalaṃ caiva tapaś caitat paraṃ mama
40
yadi tu prītimān vipra mayi tvaṃ bhṛgunandana
asti me saṃśayaḥ kaś cit tan me vyākhyātum arhasi
