Book 15. Chapter 44
The Mahabharata In Sanskrit
Book 15
Chapter 44
1
[ज]
दृष्ट्वा पुत्रांस तथा पौत्रान सानुबन्धाञ जनाधिपः
धृतराष्ट्रः किम अकरॊद राजा चैव युधिष्ठिरः
2
[वै]
तद दृष्ट्वा महद आश्चर्यं पुत्राणां दर्शनं पुनः
वीतशॊकः स राजर्षिः पुनर आश्रमम आगमत
3
इतरस तु जनः सर्वस ते चैव परमर्षयः
परतिजग्मुर यथाकामं धृतराष्ट्राभ्यनुज्ञया
4
पाण्डवास तु महात्मानॊ लघु भूयिष्ठ सैनिकाः
अनुजग्मुर महात्मानं सदारं तं महीपतिम
5
तम आश्रमगतं धीमान बरह्मर्षिर लॊकपूजितः
मुनिः सत्यवती पुत्रॊ धृतराष्ट्रम अभाषत
6
धृतराष्ट्र महाबाहॊ शृणु कौरवनन्दन
शरुतं ते जञानवृद्धानाम ऋषीणां पुण्यकर्मणाम
7
ऋद्धाभिजन वृद्धानां वेदवेदाङ्गवेदिनाम
धर्मज्ञानां पुराणानां वदतां विविधाः कथाः
8
मा सम शॊके मनः कार्षीद इष्टेन वयथते बुधः
शरुतं देव रहस्यं ते नारदाद देव दर्शनात
9
गतास ते कषत्रधर्मेण शस्त्रपूतां गतिं शुभाम
यथादृष्टास तवया पुत्रा यथा कामविहारिणः
10
युधिष्ठिरस तव अयं धीमान भवन्तम अनुरुध्यते
सहितॊ भरातृभिः सर्वैः सदारः ससुहृज्जनः
11
विसर्जयैनं यात्व एष सवराज्यम अनुशासताम
मासः समधिकॊ हय एषाम अतीतॊ वसतां वने
12
एतद धि नित्यं यत्नेन पदं रक्ष्यं परंतप
बहु परत्यर्थिकं हय एतद राज्यं नाम नराधिप
13
इत्य उक्तः कौरवॊ राजा वयासेनामित बुद्धिना
युधिष्ठिरम अथाहूय वाग्मी वचनम अब्रवीत
14
अजातशत्रॊ भद्रं ते शृणु मे भरातृभिः सह
तवत्प्रसादान महीपाल शॊकॊ नास्मान परबाधते
15
रमे चाहं तवया पुत्रपुरेव गजसाह्वये
नाथेनानुगतॊ विद्वान परियेषु परिवर्तिना
16
पराप्तं पुत्रफलं तवत्तः परीतिर मे विपुला तवयि
न मे मन्युर महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम
17
भवन्तं चेह संप्रेक्ष्य तपॊ मे परिहीयते
तपॊ युक्तं शरीरं च तवां दृष्ट्वा धारितं पुनः
18
मातरौ ते तथैवेमे शीर्णपर्णकृताशने
मम तुल्यव्रते पुत्र नचिरं वर्तयिष्यतः
19
दुर्यॊधनप्रभृतयॊ दृष्टा लॊकान्तरं गताः
वयासस्य तपसॊ वीर्याद भवतश च समागमात
20
परयॊजनं चिरं वृत्तं जीवितस्य च मे ऽनघ
उग्रं तपः समास्थास्ये तवम अनुज्ञातुम अर्हसि
21
तवय्य अद्य पिण्डः कीर्तिश च कुलं चेदं परतिष्ठितम
शवॊ वाद्य वा महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम
22
राजनीतिः सुबहुशः शरुता ते भरतर्षभ
संदेष्टव्यं न पश्यामि कृतम एतावता विभॊ
23
इत्य उक्तवचनं तात नृपॊ राजानम अब्रवीत
न माम अर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुम अनागसम
24
कामं गच्छन्तु मे सर्वे भरातरॊ ऽनुचरास तथा
भवन्तम अहम अन्विष्ये मातरौ च यतव्रते
25
तम उवाचाथ गान्धारी मैवं पुत्र शृणुष्व मे
तवय्य अधीनं कुरु कुलं पिण्डश च शवशुरस्य मे
26
गम्यतां पुत्र पर्याप्तम एतावत पूजिता वयम
राजा यद आह तत कार्यं तवया पुत्र पितुर वचः
27
इत्य उक्तः सा तु गान्धार्या कुन्तीम इदम उवाच ह
सनेहबाष्पाकुले नेत्रे परमृज्य रुदतीं वचः
28
विसर्जयति मां राजा गान्धारी च यशस्विनी
भवत्यां बद्धचित्तस तु कथं यास्यामि दुःखितः
29
न चॊत्सहे तपॊविघ्नं कर्तुं ते धर्मचारिणि
तपसॊ हि परं नास्ति तपसा विन्दते महत
30
ममापि न तथा राज्ञि राज्ये बुद्धिर यथा पुरा
तपस्य एवानुरक्तं मे मनः सार्वात्मना तथा
31
शून्येयं च मही सर्वा न मे परीतिकरी शुभे
बान्धवा नः परिक्षीणा बलं नॊ न यथा पुरा
32
पाञ्चालाः सुभृशं कषीणाः कन्या मात्रावशेषिताः
न तेषां कुर कर्तारं कं चित पश्याम्य अहं शुभे
33
सर्वे हि भस्मसान नीता दरॊणेनैकेन संयुगे
अवशेषास तु निहता दरॊणपुत्रेण वै निशि
34
चेदयश चैव मत्स्याश च दृष्ट पूर्वास तथैव नः
केवलं वृष्णिचक्रं तु वासुदेव परिग्रहात
यं दृष्ट्वा सथातुम इच्छामि धर्मार्थं नान्यहेतुकम
35
शिवेन पश्य नः सर्वान दुर्लभं दर्शनं तव
भविष्यत्य अम्ब राजा हि तीव्रम आरप्स्यते तपः
36
एतच छरुत्वा महाबाहुः सहदेवॊ युधां पतिः
युधिष्ठिरम उवाचेदं बाष्पव्याकुललॊचनः
37
नॊत्सहे ऽहं परित्यक्तुं मातरं पार्थिवर्षभ
परतियातु भवान कषिप्रं तपस तप्स्याम्य अहं वने
38
इहैव शॊषयिष्यामि तपसाहं कलेवरम
पादशुश्रूषणे युक्तॊ राज्ञॊ मात्रॊस तथानयॊः
39
तम उवाच तथा कुन्ती परिष्वज्य महाभुजम
गम्यतां पुत्र मैव तवं वॊचः कुरु वचॊ मम
40
आगमा वः शिवाः सन्तु सवस्था भवत पुत्रकाः
उपरॊधॊ भवेद एवम अस्माकं तपसः कृते
41
तवत सनेहा पाशबद्धा च हीयेयं तपसः परात
तस्मात पुत्रक गच्छ तवं शिष्टम अल्पं हि नः परभॊ
42
एवं संस्तम्भितं वाक्यैः कुन्त्या बहुविधैर मनः
सहदेवस्य राजेन्द्र राज्ञश चैव विशेषतः
43
ते मात्रा समनुज्ञाता राज्ञा च कुरु पुङ्गवाः
अभिवाद्य कुरुश्रेष्ठम आमन्त्रयितुम आरभन
44
राजन परतिगमिष्यामः शिवेन परतिनन्दिताः
अनुज्ञातास तवया राजन गमिष्यामॊ विकल्मषाः
45
एवम उक्तः स राजर्षिर धर्मराज्ञा महात्मना
अनुजज्ञे जयाशीर्भिर अभिनन्द्या युधिष्ठिरम
46
भीमं च बलिनां शरेष्ठं सांत्वयाम आस पार्थिवः
स चास्य सम्यङ मेधावी परत्यपद्यत वीर्यवान
47
अर्जुनं च समाश्लिष्य यमौ च पुरुषर्षभौ
अनुजज्ञे स कौरव्यः परिष्वज्याभिनन्द्य च
48
गान्धार्या चाभ्यनुज्ञातः कृतपादाभिवन्दनाः
जनन्या समुपाघ्राताः परिष्वक्तश च ते नृपम
चक्रुः परदक्षिणं सर्वे वत्सा इव निवारणे
49
पुनः पुनर निरीक्षन्तः परजग्मुस ते परदक्षिणम
तथैव दरौपदी साध्वी सर्वाः कौरव यॊषितः
50
नयायतः शवशुरे वृत्तिं परयुज्य परययुस ततः
शवश्रूभ्यां सामनुज्ञाताः परिष्वज्याभिनन्दिताः
संदिष्टाश चेतिकर्तव्यं परययुर भर्तृभिः सह
51
तथ परजज्ञे निनदः सूतानां युज्यताम इति
उष्ट्राणां करॊशतां चैव हयानां हेषताम अपि
52
ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा सदारः सहसैनिकः
नगरं हास्तिनपुरं पुनर आयात सबान्धवः
1
[j]
dṛṣṭvā putrāṃs tathā pautrān sānubandhāñ janādhipaḥ
dhṛtarāṣṭraḥ kim akarod rājā caiva yudhiṣṭhiraḥ
2
[vai]
tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ putrāṇāṃ darśanaṃ punaḥ
vītaśokaḥ sa rājarṣiḥ punar āśramam āgamat
3
itaras tu janaḥ sarvas te caiva paramarṣayaḥ
pratijagmur yathākāmaṃ dhṛtarāṣṭrābhyanujñayā
4
pāṇḍavās tu mahātmāno laghu bhūyiṣṭha sainikāḥ
anujagmur mahātmānaṃ sadāraṃ taṃ mahīpatim
5
tam āśramagataṃ dhīmān brahmarṣir lokapūjitaḥ
muniḥ satyavatī putro dhṛtarāṣṭram abhāṣata
6
dhṛtarāṣṭra mahābāho śṛṇu kauravanandana
śrutaṃ te jñānavṛddhānām ṛṣīṇāṃ puṇyakarmaṇām
7
ddhābhijana vṛddhānāṃ vedavedāṅgavedinām
dharmajñānāṃ purāṇānāṃ vadatāṃ vividhāḥ kathāḥ
8
mā sma śoke manaḥ kārṣīd iṣṭena vyathate budhaḥ
śrutaṃ deva rahasyaṃ te nāradād deva darśanāt
9
gatās te kṣatradharmeṇa śastrapūtāṃ gatiṃ śubhām
yathādṛṣṭs tvayā putrā yathā kāmavihāriṇaḥ
10
yudhiṣṭhiras tv ayaṃ dhīmān bhavantam anurudhyate
sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ sadāraḥ sasuhṛjjanaḥ
11
visarjayainaṃ yātv eṣa svarājyam anuśāsatām
māsaḥ samadhiko hy eṣām atīto vasatāṃ vane
12
etad dhi nityaṃ yatnena padaṃ rakṣyaṃ paraṃtapa
bahu pratyarthikaṃ hy etad rājyaṃ nāma narādhipa
13
ity uktaḥ kauravo rājā vyāsenāmita buddhinā
yudhiṣṭhiram athāhūya vāgmī vacanam abravīt
14
ajātaśatro bhadraṃ te śṛṇu me bhrātṛbhiḥ saha
tvatprasādān mahīpāla śoko nāsmān prabādhate
15
rame cāhaṃ tvayā putrapureva gajasāhvaye
nāthenānugato vidvān priyeṣu parivartinā
16
prāptaṃ putraphalaṃ tvattaḥ prītir me vipulā tvayi
na me manyur mahābāho gamyatāṃ putra māciram
17
bhavantaṃ ceha saṃprekṣya tapo me parihīyate
tapo yuktaṃ śarīraṃ ca tvāṃ dṛṣṭvā dhāritaṃ punaḥ
18
mātarau te tathaiveme śīrṇaparṇakṛtāśane
mama tulyavrate putra naciraṃ vartayiṣyataḥ
19
duryodhanaprabhṛtayo dṛṣṭā lokāntaraṃ gatāḥ
vyāsasya tapaso vīryād bhavataś ca samāgamāt
20
prayojanaṃ ciraṃ vṛttaṃ jīvitasya ca me 'nagha
ugraṃ tapaḥ samāsthāsye tvam anujñātum arhasi
21
tvayy adya piṇḍaḥ kīrtiś ca kulaṃ cedaṃ pratiṣṭhitam
śvo vādya vā mahābāho gamyatāṃ putra māciram
22
rājanītiḥ subahuśaḥ śrutā te bharatarṣabha
saṃdeṣṭavyaṃ na paśyāmi kṛtam etāvatā vibho
23
ity uktavacanaṃ tāta nṛpo rājānam abravīt
na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam
24
kāmaṃ gacchantu me sarve bhrātaro 'nucarās tathā
bhavantam aham anviṣye mātarau ca yatavrate
25
tam uvācātha gāndhārī maivaṃ putra śṛṇuṣva me
tvayy adhīnaṃ kuru kulaṃ piṇḍaś ca śvaśurasya me
26
gamyatāṃ putra paryāptam etāvat pūjitā vayam
rājā yad āha tat kāryaṃ tvayā putra pitur vacaḥ
27
ity uktaḥ sā tu gāndhāryā kuntīm idam uvāca ha
snehabāṣpākule netre pramṛjya rudatīṃ vacaḥ
28
visarjayati māṃ rājā gāndhārī ca yaśasvinī
bhavatyāṃ baddhacittas tu kathaṃ yāsyāmi duḥkhitaḥ
29
na cotsahe tapovighnaṃ kartuṃ te dharmacāriṇi
tapaso hi paraṃ nāsti tapasā vindate mahat
30
mamāpi na tathā rājñi rājye buddhir yathā purā
tapasy evānuraktaṃ me manaḥ sārvātmanā tathā
31
śnyeyaṃ ca mahī sarvā na me prītikarī śubhe
bāndhavā naḥ parikṣīṇā balaṃ no na yathā purā
32
pāñcālāḥ subhṛśaṃ kṣīṇāḥ kanyā mātrāvaśeṣitāḥ
na teṣāṃ kura kartāraṃ kaṃ cit paśyāmy ahaṃ śubhe
33
sarve hi bhasmasān nītā droṇenaikena saṃyuge
avaśeṣās tu nihatā droṇaputreṇa vai niśi
34
cedayaś caiva matsyāś ca dṛṣṭa pūrvās tathaiva naḥ
kevalaṃ vṛṣṇicakraṃ tu vāsudeva parigrahāt
yaṃ dṛṣṭvā sthātum icchāmi dharmārthaṃ nānyahetukam
35
ivena paśya naḥ sarvān durlabhaṃ darśanaṃ tava
bhaviṣyaty amba rājā hi tīvram ārapsyate tapaḥ
36
etac chrutvā mahābāhuḥ sahadevo yudhāṃ patiḥ
yudhiṣṭhiram uvācedaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ
37
notsahe 'haṃ parityaktuṃ mātaraṃ pārthivarṣabha
pratiyātu bhavān kṣipraṃ tapas tapsyāmy ahaṃ vane
38
ihaiva śoṣayiṣyāmi tapasāhaṃ kalevaram
pādaśuśrūṣaṇe yukto rājño mātros tathānayoḥ
39
tam uvāca tathā kuntī pariṣvajya mahābhujam
gamyatāṃ putra maiva tvaṃ vocaḥ kuru vaco mama
40
gamā vaḥ śivāḥ santu svasthā bhavata putrakāḥ
uparodho bhaved evam asmākaṃ tapasaḥ kṛte
41
tvat snehā pāśabaddhā ca hīyeyaṃ tapasaḥ parāt
tasmāt putraka gaccha tvaṃ śiṣṭam alpaṃ hi naḥ prabho
42
evaṃ saṃstambhitaṃ vākyaiḥ kuntyā bahuvidhair manaḥ
sahadevasya rājendra rājñaś caiva viśeṣataḥ
43
te mātrā samanujñātā rājñā ca kuru puṅgavāḥ
abhivādya kuruśreṣṭham āmantrayitum ārabhan
44
rājan pratigamiṣyāmaḥ śivena pratinanditāḥ
anujñātās tvayā rājan gamiṣyāmo vikalmaṣāḥ
45
evam uktaḥ sa rājarṣir dharmarājñā mahātmanā
anujajñe jayāśīrbhir abhinandyā yudhiṣṭhiram
46
bhīmaṃ ca balināṃ śreṣṭhaṃ sāṃtvayām āsa pārthivaḥ
sa cāsya samyaṅ medhāvī pratyapadyata vīryavān
47
arjunaṃ ca samāśliṣya yamau ca puruṣarṣabhau
anujajñe sa kauravyaḥ pariṣvajyābhinandya ca
48
gāndhāryā cābhyanujñātaḥ kṛtapādābhivandanāḥ
jananyā samupāghrātāḥ pariṣvaktaś ca te nṛpam
cakruḥ pradakṣiṇaṃ sarve vatsā iva nivāraṇe
49
punaḥ punar nirīkṣantaḥ prajagmus te pradakṣiṇam
tathaiva draupadī sādhvī sarvāḥ kaurava yoṣitaḥ
50
nyāyataḥ śvaśure vṛttiṃ prayujya prayayus tataḥ
śvaśrūbhyāṃ sāmanujñātāḥ pariṣvajyābhinanditāḥ
saṃdiṣṭāś cetikartavyaṃ prayayur bhartṛbhiḥ saha
51
tatha prajajñe ninadaḥ sūtānāṃ yujyatām iti
uṣṭrāṇāṃ krośatāṃ caiva hayānāṃ heṣatām api
52
tato yudhiṣṭhiro rājā sadāraḥ sahasainikaḥ
nagaraṃ hāstinapuraṃ punar āyāt sabāndhavaḥ
Book 15
Chapter 44
1
[ज]
दृष्ट्वा पुत्रांस तथा पौत्रान सानुबन्धाञ जनाधिपः
धृतराष्ट्रः किम अकरॊद राजा चैव युधिष्ठिरः
2
[वै]
तद दृष्ट्वा महद आश्चर्यं पुत्राणां दर्शनं पुनः
वीतशॊकः स राजर्षिः पुनर आश्रमम आगमत
3
इतरस तु जनः सर्वस ते चैव परमर्षयः
परतिजग्मुर यथाकामं धृतराष्ट्राभ्यनुज्ञया
4
पाण्डवास तु महात्मानॊ लघु भूयिष्ठ सैनिकाः
अनुजग्मुर महात्मानं सदारं तं महीपतिम
5
तम आश्रमगतं धीमान बरह्मर्षिर लॊकपूजितः
मुनिः सत्यवती पुत्रॊ धृतराष्ट्रम अभाषत
6
धृतराष्ट्र महाबाहॊ शृणु कौरवनन्दन
शरुतं ते जञानवृद्धानाम ऋषीणां पुण्यकर्मणाम
7
ऋद्धाभिजन वृद्धानां वेदवेदाङ्गवेदिनाम
धर्मज्ञानां पुराणानां वदतां विविधाः कथाः
8
मा सम शॊके मनः कार्षीद इष्टेन वयथते बुधः
शरुतं देव रहस्यं ते नारदाद देव दर्शनात
9
गतास ते कषत्रधर्मेण शस्त्रपूतां गतिं शुभाम
यथादृष्टास तवया पुत्रा यथा कामविहारिणः
10
युधिष्ठिरस तव अयं धीमान भवन्तम अनुरुध्यते
सहितॊ भरातृभिः सर्वैः सदारः ससुहृज्जनः
11
विसर्जयैनं यात्व एष सवराज्यम अनुशासताम
मासः समधिकॊ हय एषाम अतीतॊ वसतां वने
12
एतद धि नित्यं यत्नेन पदं रक्ष्यं परंतप
बहु परत्यर्थिकं हय एतद राज्यं नाम नराधिप
13
इत्य उक्तः कौरवॊ राजा वयासेनामित बुद्धिना
युधिष्ठिरम अथाहूय वाग्मी वचनम अब्रवीत
14
अजातशत्रॊ भद्रं ते शृणु मे भरातृभिः सह
तवत्प्रसादान महीपाल शॊकॊ नास्मान परबाधते
15
रमे चाहं तवया पुत्रपुरेव गजसाह्वये
नाथेनानुगतॊ विद्वान परियेषु परिवर्तिना
16
पराप्तं पुत्रफलं तवत्तः परीतिर मे विपुला तवयि
न मे मन्युर महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम
17
भवन्तं चेह संप्रेक्ष्य तपॊ मे परिहीयते
तपॊ युक्तं शरीरं च तवां दृष्ट्वा धारितं पुनः
18
मातरौ ते तथैवेमे शीर्णपर्णकृताशने
मम तुल्यव्रते पुत्र नचिरं वर्तयिष्यतः
19
दुर्यॊधनप्रभृतयॊ दृष्टा लॊकान्तरं गताः
वयासस्य तपसॊ वीर्याद भवतश च समागमात
20
परयॊजनं चिरं वृत्तं जीवितस्य च मे ऽनघ
उग्रं तपः समास्थास्ये तवम अनुज्ञातुम अर्हसि
21
तवय्य अद्य पिण्डः कीर्तिश च कुलं चेदं परतिष्ठितम
शवॊ वाद्य वा महाबाहॊ गम्यतां पुत्र माचिरम
22
राजनीतिः सुबहुशः शरुता ते भरतर्षभ
संदेष्टव्यं न पश्यामि कृतम एतावता विभॊ
23
इत्य उक्तवचनं तात नृपॊ राजानम अब्रवीत
न माम अर्हसि धर्मज्ञ परित्यक्तुम अनागसम
24
कामं गच्छन्तु मे सर्वे भरातरॊ ऽनुचरास तथा
भवन्तम अहम अन्विष्ये मातरौ च यतव्रते
25
तम उवाचाथ गान्धारी मैवं पुत्र शृणुष्व मे
तवय्य अधीनं कुरु कुलं पिण्डश च शवशुरस्य मे
26
गम्यतां पुत्र पर्याप्तम एतावत पूजिता वयम
राजा यद आह तत कार्यं तवया पुत्र पितुर वचः
27
इत्य उक्तः सा तु गान्धार्या कुन्तीम इदम उवाच ह
सनेहबाष्पाकुले नेत्रे परमृज्य रुदतीं वचः
28
विसर्जयति मां राजा गान्धारी च यशस्विनी
भवत्यां बद्धचित्तस तु कथं यास्यामि दुःखितः
29
न चॊत्सहे तपॊविघ्नं कर्तुं ते धर्मचारिणि
तपसॊ हि परं नास्ति तपसा विन्दते महत
30
ममापि न तथा राज्ञि राज्ये बुद्धिर यथा पुरा
तपस्य एवानुरक्तं मे मनः सार्वात्मना तथा
31
शून्येयं च मही सर्वा न मे परीतिकरी शुभे
बान्धवा नः परिक्षीणा बलं नॊ न यथा पुरा
32
पाञ्चालाः सुभृशं कषीणाः कन्या मात्रावशेषिताः
न तेषां कुर कर्तारं कं चित पश्याम्य अहं शुभे
33
सर्वे हि भस्मसान नीता दरॊणेनैकेन संयुगे
अवशेषास तु निहता दरॊणपुत्रेण वै निशि
34
चेदयश चैव मत्स्याश च दृष्ट पूर्वास तथैव नः
केवलं वृष्णिचक्रं तु वासुदेव परिग्रहात
यं दृष्ट्वा सथातुम इच्छामि धर्मार्थं नान्यहेतुकम
35
शिवेन पश्य नः सर्वान दुर्लभं दर्शनं तव
भविष्यत्य अम्ब राजा हि तीव्रम आरप्स्यते तपः
36
एतच छरुत्वा महाबाहुः सहदेवॊ युधां पतिः
युधिष्ठिरम उवाचेदं बाष्पव्याकुललॊचनः
37
नॊत्सहे ऽहं परित्यक्तुं मातरं पार्थिवर्षभ
परतियातु भवान कषिप्रं तपस तप्स्याम्य अहं वने
38
इहैव शॊषयिष्यामि तपसाहं कलेवरम
पादशुश्रूषणे युक्तॊ राज्ञॊ मात्रॊस तथानयॊः
39
तम उवाच तथा कुन्ती परिष्वज्य महाभुजम
गम्यतां पुत्र मैव तवं वॊचः कुरु वचॊ मम
40
आगमा वः शिवाः सन्तु सवस्था भवत पुत्रकाः
उपरॊधॊ भवेद एवम अस्माकं तपसः कृते
41
तवत सनेहा पाशबद्धा च हीयेयं तपसः परात
तस्मात पुत्रक गच्छ तवं शिष्टम अल्पं हि नः परभॊ
42
एवं संस्तम्भितं वाक्यैः कुन्त्या बहुविधैर मनः
सहदेवस्य राजेन्द्र राज्ञश चैव विशेषतः
43
ते मात्रा समनुज्ञाता राज्ञा च कुरु पुङ्गवाः
अभिवाद्य कुरुश्रेष्ठम आमन्त्रयितुम आरभन
44
राजन परतिगमिष्यामः शिवेन परतिनन्दिताः
अनुज्ञातास तवया राजन गमिष्यामॊ विकल्मषाः
45
एवम उक्तः स राजर्षिर धर्मराज्ञा महात्मना
अनुजज्ञे जयाशीर्भिर अभिनन्द्या युधिष्ठिरम
46
भीमं च बलिनां शरेष्ठं सांत्वयाम आस पार्थिवः
स चास्य सम्यङ मेधावी परत्यपद्यत वीर्यवान
47
अर्जुनं च समाश्लिष्य यमौ च पुरुषर्षभौ
अनुजज्ञे स कौरव्यः परिष्वज्याभिनन्द्य च
48
गान्धार्या चाभ्यनुज्ञातः कृतपादाभिवन्दनाः
जनन्या समुपाघ्राताः परिष्वक्तश च ते नृपम
चक्रुः परदक्षिणं सर्वे वत्सा इव निवारणे
49
पुनः पुनर निरीक्षन्तः परजग्मुस ते परदक्षिणम
तथैव दरौपदी साध्वी सर्वाः कौरव यॊषितः
50
नयायतः शवशुरे वृत्तिं परयुज्य परययुस ततः
शवश्रूभ्यां सामनुज्ञाताः परिष्वज्याभिनन्दिताः
संदिष्टाश चेतिकर्तव्यं परययुर भर्तृभिः सह
51
तथ परजज्ञे निनदः सूतानां युज्यताम इति
उष्ट्राणां करॊशतां चैव हयानां हेषताम अपि
52
ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा सदारः सहसैनिकः
नगरं हास्तिनपुरं पुनर आयात सबान्धवः
1
[j]
dṛṣṭvā putrāṃs tathā pautrān sānubandhāñ janādhipaḥ
dhṛtarāṣṭraḥ kim akarod rājā caiva yudhiṣṭhiraḥ
2
[vai]
tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ putrāṇāṃ darśanaṃ punaḥ
vītaśokaḥ sa rājarṣiḥ punar āśramam āgamat
3
itaras tu janaḥ sarvas te caiva paramarṣayaḥ
pratijagmur yathākāmaṃ dhṛtarāṣṭrābhyanujñayā
4
pāṇḍavās tu mahātmāno laghu bhūyiṣṭha sainikāḥ
anujagmur mahātmānaṃ sadāraṃ taṃ mahīpatim
5
tam āśramagataṃ dhīmān brahmarṣir lokapūjitaḥ
muniḥ satyavatī putro dhṛtarāṣṭram abhāṣata
6
dhṛtarāṣṭra mahābāho śṛṇu kauravanandana
śrutaṃ te jñānavṛddhānām ṛṣīṇāṃ puṇyakarmaṇām
7
ddhābhijana vṛddhānāṃ vedavedāṅgavedinām
dharmajñānāṃ purāṇānāṃ vadatāṃ vividhāḥ kathāḥ
8
mā sma śoke manaḥ kārṣīd iṣṭena vyathate budhaḥ
śrutaṃ deva rahasyaṃ te nāradād deva darśanāt
9
gatās te kṣatradharmeṇa śastrapūtāṃ gatiṃ śubhām
yathādṛṣṭs tvayā putrā yathā kāmavihāriṇaḥ
10
yudhiṣṭhiras tv ayaṃ dhīmān bhavantam anurudhyate
sahito bhrātṛbhiḥ sarvaiḥ sadāraḥ sasuhṛjjanaḥ
11
visarjayainaṃ yātv eṣa svarājyam anuśāsatām
māsaḥ samadhiko hy eṣām atīto vasatāṃ vane
12
etad dhi nityaṃ yatnena padaṃ rakṣyaṃ paraṃtapa
bahu pratyarthikaṃ hy etad rājyaṃ nāma narādhipa
13
ity uktaḥ kauravo rājā vyāsenāmita buddhinā
yudhiṣṭhiram athāhūya vāgmī vacanam abravīt
14
ajātaśatro bhadraṃ te śṛṇu me bhrātṛbhiḥ saha
tvatprasādān mahīpāla śoko nāsmān prabādhate
15
rame cāhaṃ tvayā putrapureva gajasāhvaye
nāthenānugato vidvān priyeṣu parivartinā
16
prāptaṃ putraphalaṃ tvattaḥ prītir me vipulā tvayi
na me manyur mahābāho gamyatāṃ putra māciram
17
bhavantaṃ ceha saṃprekṣya tapo me parihīyate
tapo yuktaṃ śarīraṃ ca tvāṃ dṛṣṭvā dhāritaṃ punaḥ
18
mātarau te tathaiveme śīrṇaparṇakṛtāśane
mama tulyavrate putra naciraṃ vartayiṣyataḥ
19
duryodhanaprabhṛtayo dṛṣṭā lokāntaraṃ gatāḥ
vyāsasya tapaso vīryād bhavataś ca samāgamāt
20
prayojanaṃ ciraṃ vṛttaṃ jīvitasya ca me 'nagha
ugraṃ tapaḥ samāsthāsye tvam anujñātum arhasi
21
tvayy adya piṇḍaḥ kīrtiś ca kulaṃ cedaṃ pratiṣṭhitam
śvo vādya vā mahābāho gamyatāṃ putra māciram
22
rājanītiḥ subahuśaḥ śrutā te bharatarṣabha
saṃdeṣṭavyaṃ na paśyāmi kṛtam etāvatā vibho
23
ity uktavacanaṃ tāta nṛpo rājānam abravīt
na mām arhasi dharmajña parityaktum anāgasam
24
kāmaṃ gacchantu me sarve bhrātaro 'nucarās tathā
bhavantam aham anviṣye mātarau ca yatavrate
25
tam uvācātha gāndhārī maivaṃ putra śṛṇuṣva me
tvayy adhīnaṃ kuru kulaṃ piṇḍaś ca śvaśurasya me
26
gamyatāṃ putra paryāptam etāvat pūjitā vayam
rājā yad āha tat kāryaṃ tvayā putra pitur vacaḥ
27
ity uktaḥ sā tu gāndhāryā kuntīm idam uvāca ha
snehabāṣpākule netre pramṛjya rudatīṃ vacaḥ
28
visarjayati māṃ rājā gāndhārī ca yaśasvinī
bhavatyāṃ baddhacittas tu kathaṃ yāsyāmi duḥkhitaḥ
29
na cotsahe tapovighnaṃ kartuṃ te dharmacāriṇi
tapaso hi paraṃ nāsti tapasā vindate mahat
30
mamāpi na tathā rājñi rājye buddhir yathā purā
tapasy evānuraktaṃ me manaḥ sārvātmanā tathā
31
śnyeyaṃ ca mahī sarvā na me prītikarī śubhe
bāndhavā naḥ parikṣīṇā balaṃ no na yathā purā
32
pāñcālāḥ subhṛśaṃ kṣīṇāḥ kanyā mātrāvaśeṣitāḥ
na teṣāṃ kura kartāraṃ kaṃ cit paśyāmy ahaṃ śubhe
33
sarve hi bhasmasān nītā droṇenaikena saṃyuge
avaśeṣās tu nihatā droṇaputreṇa vai niśi
34
cedayaś caiva matsyāś ca dṛṣṭa pūrvās tathaiva naḥ
kevalaṃ vṛṣṇicakraṃ tu vāsudeva parigrahāt
yaṃ dṛṣṭvā sthātum icchāmi dharmārthaṃ nānyahetukam
35
ivena paśya naḥ sarvān durlabhaṃ darśanaṃ tava
bhaviṣyaty amba rājā hi tīvram ārapsyate tapaḥ
36
etac chrutvā mahābāhuḥ sahadevo yudhāṃ patiḥ
yudhiṣṭhiram uvācedaṃ bāṣpavyākulalocanaḥ
37
notsahe 'haṃ parityaktuṃ mātaraṃ pārthivarṣabha
pratiyātu bhavān kṣipraṃ tapas tapsyāmy ahaṃ vane
38
ihaiva śoṣayiṣyāmi tapasāhaṃ kalevaram
pādaśuśrūṣaṇe yukto rājño mātros tathānayoḥ
39
tam uvāca tathā kuntī pariṣvajya mahābhujam
gamyatāṃ putra maiva tvaṃ vocaḥ kuru vaco mama
40
gamā vaḥ śivāḥ santu svasthā bhavata putrakāḥ
uparodho bhaved evam asmākaṃ tapasaḥ kṛte
41
tvat snehā pāśabaddhā ca hīyeyaṃ tapasaḥ parāt
tasmāt putraka gaccha tvaṃ śiṣṭam alpaṃ hi naḥ prabho
42
evaṃ saṃstambhitaṃ vākyaiḥ kuntyā bahuvidhair manaḥ
sahadevasya rājendra rājñaś caiva viśeṣataḥ
43
te mātrā samanujñātā rājñā ca kuru puṅgavāḥ
abhivādya kuruśreṣṭham āmantrayitum ārabhan
44
rājan pratigamiṣyāmaḥ śivena pratinanditāḥ
anujñātās tvayā rājan gamiṣyāmo vikalmaṣāḥ
45
evam uktaḥ sa rājarṣir dharmarājñā mahātmanā
anujajñe jayāśīrbhir abhinandyā yudhiṣṭhiram
46
bhīmaṃ ca balināṃ śreṣṭhaṃ sāṃtvayām āsa pārthivaḥ
sa cāsya samyaṅ medhāvī pratyapadyata vīryavān
47
arjunaṃ ca samāśliṣya yamau ca puruṣarṣabhau
anujajñe sa kauravyaḥ pariṣvajyābhinandya ca
48
gāndhāryā cābhyanujñātaḥ kṛtapādābhivandanāḥ
jananyā samupāghrātāḥ pariṣvaktaś ca te nṛpam
cakruḥ pradakṣiṇaṃ sarve vatsā iva nivāraṇe
49
punaḥ punar nirīkṣantaḥ prajagmus te pradakṣiṇam
tathaiva draupadī sādhvī sarvāḥ kaurava yoṣitaḥ
50
nyāyataḥ śvaśure vṛttiṃ prayujya prayayus tataḥ
śvaśrūbhyāṃ sāmanujñātāḥ pariṣvajyābhinanditāḥ
saṃdiṣṭāś cetikartavyaṃ prayayur bhartṛbhiḥ saha
51
tatha prajajñe ninadaḥ sūtānāṃ yujyatām iti
uṣṭrāṇāṃ krośatāṃ caiva hayānāṃ heṣatām api
52
tato yudhiṣṭhiro rājā sadāraḥ sahasainikaḥ
nagaraṃ hāstinapuraṃ punar āyāt sabāndhavaḥ
