Book 16. Chapter 7
The Mahabharata In Sanskrit
Book 16
Chapter 7
1
[वै]
तं शयानं महात्मानं वीरम आनक दुन्दुभिम
पुत्रशॊकाभिसंतप्तं ददर्श कुरुपुंगवः
2
तस्याश्रु परिपूर्णाक्षॊ वयूढॊरस्कॊ महाभुजः
आर्तस्यार्ततरः पार्थः पादौ जग्राह भारत
3
समालिङ्ग्यार्जुनं वृद्धः स भुजाभ्यां महाभुजः
रुदन पुत्रान समरन सार्वान विललाप सुविह्वलः
भरातॄन पुत्रांश च पौत्रांश च दौहित्रांश च सखीन अपि
4
[वासु]
यैर जिता भूमिपालाश च दैत्याश च शतशॊ ऽरजुन
तान दृष्ट्वा नेह पश्यामि जीवाम्य अर्जुन दुर्मरः
5
यौ ताव अर्जुन शिष्यौ ते परियौ बहुमतौ सदा
तयॊर अपनयात पार्थ वृष्णयॊ निधनं गताः
6
यौ तौ वृष्णिप्रवीराणां दवाव एवातिरथौ मतौ
परद्युम्नॊ युयुधानश च कथयन कत्थसे च यौ
7
नित्यं तवं कुरुशार्दूल कृष्णश च मम पुत्रकः
ताव उभौ वृष्णिनाशस्य मुखम आस्तां धनंजय
8
न तु गर्हामि शैनेयं हार्दिक्यां चाहम अर्जुन
अक्रूरं रौक्मिणेयं च शापॊ हय एवात्र कारणम
9
केशिनं यस तु कंसं च विक्रम्य जगतः परभुः
विदेहाव अकरॊत पार्थ चैद्यं च बल गर्वितम
10
नैषादिम एकलव्यं च चक्रे कालिङ्गमागधान
गान्धारान काशिराजं च मरु भूमौ च पार्थिवान
11
पराच्यांश च दाक्षिणात्यंश च पार्वतीयांस तथा नृपान
सॊ ऽभयुपेक्षितवान एतम अनयं मधुसूदनः
12
ततः पुत्रांश च पौत्रांश च भरातॄन अथ सखीन अपि
शयानान निहतान दृष्ट्वा ततॊ माम अब्रवीद इदम
13
संप्राप्तॊ ऽदयायम अस्यन्तः कुलस्य पुरुषर्षभ
आगमिष्यति बीभत्सुर इमां दवरवतीं पुरीम
14
आख्येयं तस्य यद्वृत्तं वृष्णीनां वैशसं महत
स तु शरुत्वा महातेजा यदूनाम अनयं परभॊ
आगन्ता कषिप्रम एवेह न मे ऽतरास्ति विचारणा
15
यॊ ऽहं तम अर्जुनं विद्धि यॊ ऽरजुनः सॊ ऽहम एव तु
यद बरूयात तत तथा कार्यम इति बुध्यस्व माधव
16
स सत्रीषु पराप्तकालं वः पाण्डवॊ बालकेषु च
परतिपत्स्यति बीभत्सुर भवतश चौर्ध्व देहिकम
17
इमां च नगरीं सद्यः परतियाते धनंजये
पराकाराट्टाकलॊपेतां समुद्रः पलावयिष्यति
18
अहं हि देशे कस्मिंश चित पुण्ये नियमम आस्थितः
कालं कर्ता सद्य एव रामेण सह धीमता
19
एवम उक्त्वा हृषीकेशॊ माम अचिन्त्यपराक्रमः
हित्वा मां बालकैः सार्धं दिशं काम अप्य अगात परभुः
20
सॊ ऽहं तौ च महात्मानौ चिन्तयन भरातरौ तव
घॊरं जञातिवधं चैव न भुञ्जे शॊककर्शितः
21
न च भॊक्ष्ये न जीविष्ये दिष्ट्या पराप्तॊ ऽसि पाण्डव
यद उक्तं पार्थ कृष्णेन तत सर्वम अखिलं कुरु
22
एतत ते पार्थ राज्यं च सत्रियॊ रत्नानि चैव ह
इष्टान पराणान अहं हीमांस तयक्ष्यामि रिपुसूदन
1
[vai]
taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ vīram ānaka dundubhim
putraśokābhisaṃtaptaṃ dadarśa kurupuṃgavaḥ
2
tasyāśru paripūrṇākṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ
ārtasyārtataraḥ pārthaḥ pādau jagrāha bhārata
3
samāliṅgyārjunaṃ vṛddhaḥ sa bhujābhyāṃ mahābhujaḥ
rudan putrān smaran sārvān vilalāpa suvihvalaḥ
bhrātṝn putrāṃś ca pautrāṃś ca dauhitrāṃś ca sakhīn api
4
[vāsu]
yair jitā bhūmipālāś ca daityāś ca śataśo 'rjuna
tān dṛṣṭvā neha paśyāmi jīvāmy arjuna durmaraḥ
5
yau tāv arjuna śiṣyau te priyau bahumatau sadā
tayor apanayāt pārtha vṛṣṇayo nidhanaṃ gatāḥ
6
yau tau vṛṣṇipravīrāṇāṃ dvāv evātirathau matau
pradyumno yuyudhānaś ca kathayan katthase ca yau
7
nityaṃ tvaṃ kuruśārdūla kṛṣṇaś ca mama putrakaḥ
tāv ubhau vṛṣṇināśasya mukham āstāṃ dhanaṃjaya
8
na tu garhāmi śaineyaṃ hārdikyāṃ cāham arjuna
akrūraṃ raukmiṇeyaṃ ca śāpo hy evātra kāraṇam
9
keśinaṃ yas tu kaṃsaṃ ca vikramya jagataḥ prabhuḥ
videhāv akarot pārtha caidyaṃ ca bala garvitam
10
naiṣādim ekalavyaṃ ca cakre kāliṅgamāgadhān
gāndhārān kāśirājaṃ ca maru bhūmau ca pārthivān
11
prācyāṃś ca dākṣiṇātyaṃś ca pārvatīyāṃs tathā nṛpān
so 'bhyupekṣitavān etam anayaṃ madhusūdanaḥ
12
tataḥ putrāṃś ca pautrāṃś ca bhrātṝn atha sakhīn api
śayānān nihatān dṛṣṭvā tato mām abravīd idam
13
saṃprāpto 'dyāyam asyantaḥ kulasya puruṣarṣabha
āgamiṣyati bībhatsur imāṃ dvaravatīṃ purīm
14
khyeyaṃ tasya yadvṛttaṃ vṛṣṇnāṃ vaiśasaṃ mahat
sa tu śrutvā mahātejā yadūnām anayaṃ prabho
āgantā kṣipram eveha na me 'trāsti vicāraṇā
15
yo 'haṃ tam arjunaṃ viddhi yo 'rjunaḥ so 'ham eva tu
yad brūyāt tat tathā kāryam iti budhyasva mādhava
16
sa strīṣu prāptakālaṃ vaḥ pāṇḍavo bālakeṣu ca
pratipatsyati bībhatsur bhavataś caurdhva dehikam
17
imāṃ ca nagarīṃ sadyaḥ pratiyāte dhanaṃjaye
prākārāṭṭākalopetāṃ samudraḥ plāvayiṣyati
18
ahaṃ hi deśe kasmiṃś cit puṇye niyamam āsthitaḥ
kālaṃ kartā sadya eva rāmeṇa saha dhīmatā
19
evam uktvā hṛṣīkeśo mām acintyaparākramaḥ
hitvā māṃ bālakaiḥ sārdhaṃ diśaṃ kām apy agāt prabhuḥ
20
so 'haṃ tau ca mahātmānau cintayan bhrātarau tava
ghoraṃ jñātivadhaṃ caiva na bhuñje śokakarśitaḥ
21
na ca bhokṣye na jīviṣye diṣṭyā prāpto 'si pāṇḍava
yad uktaṃ pārtha kṛṣṇena tat sarvam akhilaṃ kuru
22
etat te pārtha rājyaṃ ca striyo ratnāni caiva ha
iṣṭān prāṇān ahaṃ hīmāṃs tyakṣyāmi ripusūdana
Book 16
Chapter 7
1
[वै]
तं शयानं महात्मानं वीरम आनक दुन्दुभिम
पुत्रशॊकाभिसंतप्तं ददर्श कुरुपुंगवः
2
तस्याश्रु परिपूर्णाक्षॊ वयूढॊरस्कॊ महाभुजः
आर्तस्यार्ततरः पार्थः पादौ जग्राह भारत
3
समालिङ्ग्यार्जुनं वृद्धः स भुजाभ्यां महाभुजः
रुदन पुत्रान समरन सार्वान विललाप सुविह्वलः
भरातॄन पुत्रांश च पौत्रांश च दौहित्रांश च सखीन अपि
4
[वासु]
यैर जिता भूमिपालाश च दैत्याश च शतशॊ ऽरजुन
तान दृष्ट्वा नेह पश्यामि जीवाम्य अर्जुन दुर्मरः
5
यौ ताव अर्जुन शिष्यौ ते परियौ बहुमतौ सदा
तयॊर अपनयात पार्थ वृष्णयॊ निधनं गताः
6
यौ तौ वृष्णिप्रवीराणां दवाव एवातिरथौ मतौ
परद्युम्नॊ युयुधानश च कथयन कत्थसे च यौ
7
नित्यं तवं कुरुशार्दूल कृष्णश च मम पुत्रकः
ताव उभौ वृष्णिनाशस्य मुखम आस्तां धनंजय
8
न तु गर्हामि शैनेयं हार्दिक्यां चाहम अर्जुन
अक्रूरं रौक्मिणेयं च शापॊ हय एवात्र कारणम
9
केशिनं यस तु कंसं च विक्रम्य जगतः परभुः
विदेहाव अकरॊत पार्थ चैद्यं च बल गर्वितम
10
नैषादिम एकलव्यं च चक्रे कालिङ्गमागधान
गान्धारान काशिराजं च मरु भूमौ च पार्थिवान
11
पराच्यांश च दाक्षिणात्यंश च पार्वतीयांस तथा नृपान
सॊ ऽभयुपेक्षितवान एतम अनयं मधुसूदनः
12
ततः पुत्रांश च पौत्रांश च भरातॄन अथ सखीन अपि
शयानान निहतान दृष्ट्वा ततॊ माम अब्रवीद इदम
13
संप्राप्तॊ ऽदयायम अस्यन्तः कुलस्य पुरुषर्षभ
आगमिष्यति बीभत्सुर इमां दवरवतीं पुरीम
14
आख्येयं तस्य यद्वृत्तं वृष्णीनां वैशसं महत
स तु शरुत्वा महातेजा यदूनाम अनयं परभॊ
आगन्ता कषिप्रम एवेह न मे ऽतरास्ति विचारणा
15
यॊ ऽहं तम अर्जुनं विद्धि यॊ ऽरजुनः सॊ ऽहम एव तु
यद बरूयात तत तथा कार्यम इति बुध्यस्व माधव
16
स सत्रीषु पराप्तकालं वः पाण्डवॊ बालकेषु च
परतिपत्स्यति बीभत्सुर भवतश चौर्ध्व देहिकम
17
इमां च नगरीं सद्यः परतियाते धनंजये
पराकाराट्टाकलॊपेतां समुद्रः पलावयिष्यति
18
अहं हि देशे कस्मिंश चित पुण्ये नियमम आस्थितः
कालं कर्ता सद्य एव रामेण सह धीमता
19
एवम उक्त्वा हृषीकेशॊ माम अचिन्त्यपराक्रमः
हित्वा मां बालकैः सार्धं दिशं काम अप्य अगात परभुः
20
सॊ ऽहं तौ च महात्मानौ चिन्तयन भरातरौ तव
घॊरं जञातिवधं चैव न भुञ्जे शॊककर्शितः
21
न च भॊक्ष्ये न जीविष्ये दिष्ट्या पराप्तॊ ऽसि पाण्डव
यद उक्तं पार्थ कृष्णेन तत सर्वम अखिलं कुरु
22
एतत ते पार्थ राज्यं च सत्रियॊ रत्नानि चैव ह
इष्टान पराणान अहं हीमांस तयक्ष्यामि रिपुसूदन
1
[vai]
taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ vīram ānaka dundubhim
putraśokābhisaṃtaptaṃ dadarśa kurupuṃgavaḥ
2
tasyāśru paripūrṇākṣo vyūḍhorasko mahābhujaḥ
ārtasyārtataraḥ pārthaḥ pādau jagrāha bhārata
3
samāliṅgyārjunaṃ vṛddhaḥ sa bhujābhyāṃ mahābhujaḥ
rudan putrān smaran sārvān vilalāpa suvihvalaḥ
bhrātṝn putrāṃś ca pautrāṃś ca dauhitrāṃś ca sakhīn api
4
[vāsu]
yair jitā bhūmipālāś ca daityāś ca śataśo 'rjuna
tān dṛṣṭvā neha paśyāmi jīvāmy arjuna durmaraḥ
5
yau tāv arjuna śiṣyau te priyau bahumatau sadā
tayor apanayāt pārtha vṛṣṇayo nidhanaṃ gatāḥ
6
yau tau vṛṣṇipravīrāṇāṃ dvāv evātirathau matau
pradyumno yuyudhānaś ca kathayan katthase ca yau
7
nityaṃ tvaṃ kuruśārdūla kṛṣṇaś ca mama putrakaḥ
tāv ubhau vṛṣṇināśasya mukham āstāṃ dhanaṃjaya
8
na tu garhāmi śaineyaṃ hārdikyāṃ cāham arjuna
akrūraṃ raukmiṇeyaṃ ca śāpo hy evātra kāraṇam
9
keśinaṃ yas tu kaṃsaṃ ca vikramya jagataḥ prabhuḥ
videhāv akarot pārtha caidyaṃ ca bala garvitam
10
naiṣādim ekalavyaṃ ca cakre kāliṅgamāgadhān
gāndhārān kāśirājaṃ ca maru bhūmau ca pārthivān
11
prācyāṃś ca dākṣiṇātyaṃś ca pārvatīyāṃs tathā nṛpān
so 'bhyupekṣitavān etam anayaṃ madhusūdanaḥ
12
tataḥ putrāṃś ca pautrāṃś ca bhrātṝn atha sakhīn api
śayānān nihatān dṛṣṭvā tato mām abravīd idam
13
saṃprāpto 'dyāyam asyantaḥ kulasya puruṣarṣabha
āgamiṣyati bībhatsur imāṃ dvaravatīṃ purīm
14
khyeyaṃ tasya yadvṛttaṃ vṛṣṇnāṃ vaiśasaṃ mahat
sa tu śrutvā mahātejā yadūnām anayaṃ prabho
āgantā kṣipram eveha na me 'trāsti vicāraṇā
15
yo 'haṃ tam arjunaṃ viddhi yo 'rjunaḥ so 'ham eva tu
yad brūyāt tat tathā kāryam iti budhyasva mādhava
16
sa strīṣu prāptakālaṃ vaḥ pāṇḍavo bālakeṣu ca
pratipatsyati bībhatsur bhavataś caurdhva dehikam
17
imāṃ ca nagarīṃ sadyaḥ pratiyāte dhanaṃjaye
prākārāṭṭākalopetāṃ samudraḥ plāvayiṣyati
18
ahaṃ hi deśe kasmiṃś cit puṇye niyamam āsthitaḥ
kālaṃ kartā sadya eva rāmeṇa saha dhīmatā
19
evam uktvā hṛṣīkeśo mām acintyaparākramaḥ
hitvā māṃ bālakaiḥ sārdhaṃ diśaṃ kām apy agāt prabhuḥ
20
so 'haṃ tau ca mahātmānau cintayan bhrātarau tava
ghoraṃ jñātivadhaṃ caiva na bhuñje śokakarśitaḥ
21
na ca bhokṣye na jīviṣye diṣṭyā prāpto 'si pāṇḍava
yad uktaṃ pārtha kṛṣṇena tat sarvam akhilaṃ kuru
22
etat te pārtha rājyaṃ ca striyo ratnāni caiva ha
iṣṭān prāṇān ahaṃ hīmāṃs tyakṣyāmi ripusūdana
