Book 2. Chapter 49

The Mahabharata In Sanskrit


Book 2

Chapter 49

1

[द]

आर�यास त� ये वै राजानः सत�यसंधा महाव�रताः

पर�याप�तविद�या वक�तारॊ वेदान�तावभृथाप�ल�ताः

2

धृतिमन�तॊ हरीनिषेधा धर�मात�मानॊ यशस�विनः

मूर�ढाभिषिक�तास ते चैनं राजानः पर�य�पासते

3

दक�षिणार�थं समानीता राजभिः कांस�यदॊहनाः

आरण�या बह�साहस�रा अपश�यं तत�र तत�र गाः

4

आजह�र�स तत�र सत�कृत�य सवयम उद�यम�य भारत

अभिषेकार�थम अव�यग�रा भाण�डम उच�चावचं नृपाः

5

बाह�लीकॊ रथम आहार�षीज जाम�बूनदपरिष�कृतम

स�दक�षिणस तं य�य�जे शवेतैः काम�बॊजजैर हयैः

6

स�नीथॊ ऽपरतिमं तस�य अन�कर�षं महायशाः

धवजं चेदिपतिः कषिप�रम अहार�षीत सवयम उद�यतम

7

दाक�षिणात�यः संनहनं सरग उष�णीषे च मागधः

वस� दानॊ महेष�वासॊ गजेन�द�रं षष�टिहायनम

8

मत�स�यस तव अक�षान अवाबध�नाद �कलव�य उपानहौ

आवन�त�यस तव अभिषेकार�थम आपॊ बह�विधास तथा

9

चेकितान उपासङ�गं धन�ः काश�य उपाहरत

असिं र�क�मत�सर�ं शल�यः शैक�यं काञ�चनभूषणम

10

अभ�यषिञ�चत ततॊ धौम�यॊ वयासश च स�महातपाः

नारदं वै प�रस�कृत�य देवलं चासितं म�निम

11

परीतिमन�त उपातिष�ठन�न अभिषेकं महर�षयः

जामदग�न�येन सहितास तथान�ये वेदपारगाः

12

अभिजग�म�र महात�मानं मन�त�रवद भूरिदक�षिणम

महेन�द�रम इव देवेन�द�रं दिवि सप�तर�षयॊ यथा

13

अधारयच छत�रम अस�य सात�यकिः सत�यविक�रमः

धनंजयश च वयजने भीमसेनश च पाण�डवः

14

उपागृह�णाद यम इन�द�राय प�राकल�पे परजापतिः

तम अस�मै शङ�खम आहार�षीद वार�णं कलशॊदधिः

15

सिक�तं निष�कसहस�रेण स�कृतं विश�वकर�मणा

तेनाभिषिक�तः कृष�णेन तत�र मे कश�मलॊ ऽभवत

16

गच�छन�ति पूर�वाद अपरं सम�द�रं चापि दक�षिणम

उत�तरं त� न गच�छन�ति विना तात पतत�रिभिः

17

तत�र सम दध�म�ः शतशः शङ�खान मङ�गल�य कारणात

पराणदंस ते समाध�मातास तत�र रॊमाणि मे ऽहृषन

18

परणता भूमिपाश चापि पेत�र ईनाः सवतेजसा

धृष�टद�य�म�नः पाण�डवाश च सात�यकिः केशवॊ ऽषटमः

19

सत�त�वस�थाः शौर�यसंपन�ना अन�यॊन�यप�रियकारिणः

विसंज�ञान भूमिपान दृष�ट�वा मां च ते पराहसंस तदा

20

ततः परहृष�टॊ बीभत�स�ः परादाद धेमविषाणिनाम

शतान�य अनड�हां पञ�च दविजम�ख�येष� भारत

21

नैवं शम�बर हन�ताभूद यौवनाश�वॊ मन�र न च

न च राजा पृथ�र वैन�यॊ न चाप�य आसीद भगीरथः

22

यथातिमात�रं कौन�तेयः शरिया परमया य�तः

राजसूयम अवाप�यैवं हरिश चन�द�र इव परभ�ः

23

�तां दृष�ट�वा शरियं पार�थे हरिश चन�द�रे यथा विभॊ

कथं न� जीवितं शरेयॊ मम पश�यसि भारत

24

अन�धेनेव य�गं नद�धं विपर�यस�तं नराधिप

कनीयांसॊ विवर�धन�ते जयेष�ठा हीयन�ति भारत

25

�वं दृष�ट�वा नाभिविन�दामि शर�म; परीक�षमाणॊ ऽपि क�र�प�रवीर

तेनाहम �वं कृषतां गतश च; विवर�णतां चैव स शॊकतां च

1

[d]

�ry�s tu ye vai r�j�naḥ satyasaṃdh� mah�vrat�ḥ

pary�ptavidy� vakt�ro ved�nt�vabhṛth�plut�ḥ

2

dhṛtimanto hrīniṣedh� dharm�tm�no yaśasvinaḥ

mūr�h�bhiṣikt�s te cainaṃ r�j�naḥ paryup�sate

3

dakṣiṇ�rthaṃ sam�nīt� r�jabhiḥ k�ṃsyadohan�ḥ

�raṇy� bahus�hasr� apaśyaṃ tatra tatra g�ḥ

4

�jahrus tatra satkṛtya svayam udyamya bh�rata

abhiṣek�rtham avyagr� bh�ṇ�am ucc�vacaṃ nṛp�ḥ

5

b�hlīko ratham �h�rṣīj j�mbūnadapariṣkṛtam

sudakṣiṇas taṃ yuyuje śvetaiḥ k�mbojajair hayaiḥ

6

sunītho 'pratimaṃ tasya anukarṣaṃ mah�yaś�ḥ

dhvajaṃ cedipatiḥ kṣipram ah�rṣīt svayam udyatam

7

d�kṣiṇ�tyaḥ saṃnahanaṃ srag uṣṇīṣe ca m�gadhaḥ

vasu d�no maheṣv�so gajendraṃ ṣaṣṭih�yanam

8

matsyas tv akṣ�n av�badhn�d ekalavya up�nahau

�vantyas tv abhiṣek�rtham �po bahuvidh�s tath�

9

cekit�na up�saṅgaṃ dhanuḥ k�śya up�harat

asiṃ rukmatsaruṃ śalyaḥ śaikyaṃ k�ñcanabhūṣaṇam

10

abhyaṣiñcat tato dhaumyo vy�saś ca sumah�tap�ḥ

n�radaṃ vai puraskṛtya devalaṃ c�sitaṃ munim

11

prītimanta up�tiṣṭhann abhiṣekaṃ maharṣayaḥ

j�madagnyena sahit�s tath�nye vedap�rag�ḥ

12

abhijagmur mah�tm�naṃ mantravad bhūridakṣiṇam

mahendram iva devendraṃ divi saptarṣayo yath�

13

adh�rayac chatram asya s�tyakiḥ satyavikramaḥ

dhanaṃjayaś ca vyajane bhīmasenaś ca p�ṇ�avaḥ

14

up�gṛhṇ�d yam indr�ya pur�kalpe praj�patiḥ

tam asmai śaṅkham �h�rṣīd v�ruṇaṃ kalaśodadhiḥ

15

siktaṃ niṣkasahasreṇa sukṛtaṃ viśvakarmaṇ�

ten�bhiṣiktaḥ kṛṣṇena tatra me kaśmalo 'bhavat

16

gacchanti pūrv�d aparaṃ samudraṃ c�pi dakṣiṇam

uttaraṃ tu na gacchanti vin� t�ta patatribhiḥ

17

tatra sma dadhmuḥ śataśaḥ śaṅkh�n maṅgalya k�raṇ�t

pr�ṇadaṃs te sam�dhm�t�s tatra rom�ṇi me 'hṛṣan

18

praṇat� bhūmip�ś c�pi petur īn�ḥ svatejas�

dhṛṣṭadyumnaḥ p�ṇ�av�ś ca s�tyakiḥ keśavo 'ṣṭamaḥ

19

sattvasth�ḥ śauryasaṃpann� anyonyapriyak�riṇaḥ

visaṃjñ�n bhūmip�n dṛṣṭv� m�ṃ ca te pr�hasaṃs tad�

20

tataḥ prahṛṣṭo bībhatsuḥ pr�d�d dhemaviṣ�ṇin�m

śat�ny ana�uh�ṃ pañca dvijamukhyeṣu bh�rata

21

naivaṃ śambara hant�bhūd yauvan�śvo manur na ca

na ca r�j� pṛthur vainyo na c�py �sīd bhagīrathaḥ

22

yath�tim�traṃ kaunteyaḥ śriy� paramay� yutaḥ

r�jasūyam av�pyaivaṃ hariś candra iva prabhuḥ

23

et�ṃ dṛṣṭv� śriyaṃ p�rthe hariś candre yath� vibho

kathaṃ nu jīvitaṃ śreyo mama paśyasi bh�rata

24

andheneva yugaṃ naddhaṃ viparyastaṃ nar�dhipa

kanīy�ṃso vivardhante jyeṣṭh� hīyanti bh�rata

25

evaṃ dṛṣṭv� n�bhivind�mi śarma; parīkṣam�ṇo 'pi kurupravīra

ten�ham evaṃ kṛṣat�ṃ gataś ca; vivarṇat�ṃ caiva sa śokat�ṃ ca