Book 3. Chapter 173
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 173
1
[जनम]
तस्मिन कृतास्त्रे रथिनां परधाने; परत्यागते भवनाद वृत्र हन्तुः
अतः परं किम अकुर्वन्त पार्थाः; समेत्य शूरेण धनंजयेन
2
[वै]
वनेषु तेष्व एव तु ते नरेन्द्राः; सहार्जुनेनेन्द्र समेन वीराः
तस्मिंश च शैलप्रवरे सुरम्ये; धनेश्वराक्रीड गता विजह्रुः
3
वेश्मानि तान्य अप्रतिमानि पश्यन; करीडाश च नानाद्रुमसंनिकर्षाः
चचार धवी बहुधा नरेन्द्रः; सॊ ऽसत्रेषु यत्तः सततं किरीटी
4
अवाप्य वासं नरदेव पुत्राः; परसादजं वैश्वरणस्य राज्ञः
न पराणिनां ते सपृहयन्ति राजञ; शिवश च कालः स बभूव तेषाम
5
समेत्य पार्थेन यथैक रात्रम; ऊषुः समास तत्र तदा चतस्रः
पूर्वाश च सॊ ता दश पाण्डवानां; शिवा बभूवुर वसतां वनेषु
6
ततॊ ऽबरवीद वायुसुतस तरस्वी; जिष्णुश च राजानम उपॊपविश्य
यमौ च वीरौ सुरराजकल्पाव; एकान्तम आस्थाय हितं परियं च
7
तव परतिज्ञां कुरुराजसत्यां; चिकीर्षमाणास तवद अनु परियं च
ततॊ ऽनुगच्छाम वनाय अपास्य; सुयॊधनं सानुचरं निहन्तुम
8
एका दशं वर्षम इदं वसामः; सुयॊधनेनात्त सुखाः सुखार्हाः
तं वञ्चयित्वाधम बुद्धिशीलम; अज्ञातवासं सुखम आप्नुयामः
9
तवाज्ञया पार्थिव निर्विशङ्का; विहाय मानं विचरन वनानि
समीपवासेन विलॊभितास ते; जञास्यन्ति नास्मान अपकृष्ट देशान
10
संवत्सरं तं तु विहृत्य गूढं; नराधमं तं सुखम उद्धरेम
निर्यात्य वैरं सफलं सपुष्पं; तस्मै नरेन्द्राधमपूरुषाय
11
सुयॊधनायानुचरैर वृताय; ततॊ महीम आहर धर्मराज
सवर्गॊपमं शैलम इमं चरद्भिः; शक्यॊ विहन्तुं नरदेव शॊकः
12
कीर्तिश च ते भारत पुण्यगन्धा; नश्येत लॊकेषु चराचरेषु
तत पराप्य राज्यं कुरुपुंगवानां; शक्यं महत पराप्तम अथ करियाश च
13
इदं तु शक्यं सततं नरेन्द्र; पराप्तुं तवया यल लभसे कुबेरात
कुरुष्व बुद्धिं दविषतां वधाय; कृतागसां भारत निग्रहे च
14
तेजस तवॊग्रं न सहेत राजन; समेत्य साक्षाद अपि वज्रपाणिः
न हि वयथां जातु करिष्यतस तौ; समेत्य देवैर अपि धर्मराज
15
तवदर्थसिद्ध्यर्थम अभिप्रवृत्तौ; सुपर्णकेतुश च शिनेश च नप्ता
यथैव कृष्णॊ ऽपरतिमॊ बलेन; तथैव राजन स शिनिप्रवीरः
16
तवार्थ सिद्ध्यर्थम अभिप्रवृत्तौ; यथैव कृष्णः सह यादवैस तैः
तथैव चावां नरदेव वर्य; यमौ च वीरौ कृतिनौ परयॊगे
तवदर्थयॊगप्रभव परधानाः; समं करिष्याम परान समेत्य
17
ततस तद आज्ञाय मतं महात्मा; तेषां स धर्मस्य सुतॊ वरिष्ठः
परदक्षिणं वैश्रवणाधिवासं; चकार धर्मार्थविद उत्तमौजः
18
आमन्त्र्य वेश्मानि नदीः सरांसि; सर्वाणि रक्षांसि च धर्मराजः
यथागतं मार्गम अवेक्षमाणः; पुनर गिरिं चैव निरीक्षमाणः
19
समाप्तकर्मा सहितः सुहृद्भिर; जित्वा सपत्नां परतिलभ्य राज्यम
शैलेन्द्र भूयस तपसे धृतात्मा; दरष्टा तवास्मीति मतिं चकार
20
वृतः स सर्वैर अनुजैर दविजैश च; तेनैव मार्गेण पतिः कुरूणाम
उवाह चैनां सगणांस तथैव; घटॊत्कचः पर्वतनिर्झरेषु
21
तान परस्थितान परीतिमना महर्षिः; पितेव पुत्रान अनुशिष्य सर्वान
स लॊमशः परीतमना जगाम; दिवौकसां पुण्यतमं निवासम
22
तेनानुशिष्टार्ष्टिषेणेन चैव; तीर्थानि रम्याणि तपॊवनानि
महान्ति चान्यानि सरांसि पार्थाः; संपश्यमानाः परययुर नराग्र्याः
1
[janam]
tasmin kṛtāstre rathināṃ pradhāne; pratyāgate bhavanād vṛtra hantuḥ
ataḥ paraṃ kim akurvanta pārthāḥ; sametya śūreṇa dhanaṃjayena
2
[vai]
vaneṣu teṣv eva tu te narendrāḥ; sahārjunenendra samena vīrāḥ
tasmiṃś ca śailapravare suramye; dhaneśvarākrīḍa gatā vijahruḥ
3
veśmāni tāny apratimāni paśyan; krīḍāś ca nānādrumasaṃnikarṣāḥ
cacāra dhavī bahudhā narendraḥ; so 'streṣu yattaḥ satataṃ kirīṭī
4
avāpya vāsaṃ naradeva putrāḥ; prasādajaṃ vaiśvaraṇasya rājñaḥ
na prāṇināṃ te spṛhayanti rājañ; śivaś ca kālaḥ sa babhūva teṣām
5
sametya pārthena yathaika rātram; ūṣuḥ samās tatra tadā catasraḥ
pūrvāś ca so tā daśa pāṇḍavānāṃ; śivā babhūvur vasatāṃ vaneṣu
6
tato 'bravīd vāyusutas tarasvī; jiṣṇuś ca rājānam upopaviśya
yamau ca vīrau surarājakalpāv; ekāntam āsthāya hitaṃ priyaṃ ca
7
tava pratijñāṃ kururājasatyāṃ; cikīrṣamāṇās tvad anu priyaṃ ca
tato 'nugacchāma vanāy apāsya; suyodhanaṃ sānucaraṃ nihantum
8
ekā daśaṃ varṣam idaṃ vasāmaḥ; suyodhanenātta sukhāḥ sukhārhāḥ
taṃ vañcayitvādhama buddhiśīlam; ajñātavāsaṃ sukham āpnuyāmaḥ
9
tavājñayā pārthiva nirviśaṅkā; vihāya mānaṃ vicaran vanāni
samīpavāsena vilobhitās te; jñāsyanti nāsmān apakṛṣṭa deśān
10
saṃvatsaraṃ taṃ tu vihṛtya gūḍhaṃ; narādhamaṃ taṃ sukham uddharema
niryātya vairaṃ saphalaṃ sapuṣpaṃ; tasmai narendrādhamapūruṣāya
11
suyodhanāyānucarair vṛtāya; tato mahīm āhara dharmarāja
svargopamaṃ śailam imaṃ caradbhiḥ; śakyo vihantuṃ naradeva śokaḥ
12
kīrtiś ca te bhārata puṇyagandhā; naśyeta lokeṣu carācareṣu
tat prāpya rājyaṃ kurupuṃgavānāṃ; śakyaṃ mahat prāptam atha kriyāś ca
13
idaṃ tu śakyaṃ satataṃ narendra; prāptuṃ tvayā yal labhase kuberāt
kuruṣva buddhiṃ dviṣatāṃ vadhāya; kṛtāgasāṃ bhārata nigrahe ca
14
tejas tavograṃ na saheta rājan; sametya sākṣād api vajrapāṇiḥ
na hi vyathāṃ jātu kariṣyatas tau; sametya devair api dharmarāja
15
tvadarthasiddhyartham abhipravṛttau; suparṇaketuś ca śineś ca naptā
yathaiva kṛṣṇo 'pratimo balena; tathaiva rājan sa śinipravīraḥ
16
tavārtha siddhyartham abhipravṛttau; yathaiva kṛṣṇaḥ saha yādavais taiḥ
tathaiva cāvāṃ naradeva varya; yamau ca vīrau kṛtinau prayoge
tvadarthayogaprabhava pradhānāḥ; samaṃ kariṣyāma parān sametya
17
tatas tad ājñāya mataṃ mahātmā; teṣāṃ sa dharmasya suto variṣṭhaḥ
pradakṣiṇaṃ vaiśravaṇādhivāsaṃ; cakāra dharmārthavid uttamaujaḥ
18
mantrya veśmāni nadīḥ sarāṃsi; sarvāṇi rakṣāṃsi ca dharmarājaḥ
yathāgataṃ mārgam avekṣamāṇaḥ; punar giriṃ caiva nirīkṣamāṇaḥ
19
samāptakarmā sahitaḥ suhṛdbhir; jitvā sapatnāṃ pratilabhya rājyam
śailendra bhūyas tapase dhṛtātmā; draṣṭā tavāsmīti matiṃ cakāra
20
vṛtaḥ sa sarvair anujair dvijaiś ca; tenaiva mārgeṇa patiḥ kurūṇām
uvāha caināṃ sagaṇāṃs tathaiva; ghaṭotkacaḥ parvatanirjhareṣu
21
tān prasthitān prītimanā maharṣiḥ; piteva putrān anuśiṣya sarvān
sa lomaśaḥ prītamanā jagāma; divaukasāṃ puṇyatamaṃ nivāsam
22
tenānuśiṣṭārṣṭiṣeṇena caiva; tīrthāni ramyāṇi tapovanāni
mahānti cānyāni sarāṃsi pārthāḥ; saṃpaśyamānāḥ prayayur narāgryāḥ
Book 3
Chapter 173
1
[जनम]
तस्मिन कृतास्त्रे रथिनां परधाने; परत्यागते भवनाद वृत्र हन्तुः
अतः परं किम अकुर्वन्त पार्थाः; समेत्य शूरेण धनंजयेन
2
[वै]
वनेषु तेष्व एव तु ते नरेन्द्राः; सहार्जुनेनेन्द्र समेन वीराः
तस्मिंश च शैलप्रवरे सुरम्ये; धनेश्वराक्रीड गता विजह्रुः
3
वेश्मानि तान्य अप्रतिमानि पश्यन; करीडाश च नानाद्रुमसंनिकर्षाः
चचार धवी बहुधा नरेन्द्रः; सॊ ऽसत्रेषु यत्तः सततं किरीटी
4
अवाप्य वासं नरदेव पुत्राः; परसादजं वैश्वरणस्य राज्ञः
न पराणिनां ते सपृहयन्ति राजञ; शिवश च कालः स बभूव तेषाम
5
समेत्य पार्थेन यथैक रात्रम; ऊषुः समास तत्र तदा चतस्रः
पूर्वाश च सॊ ता दश पाण्डवानां; शिवा बभूवुर वसतां वनेषु
6
ततॊ ऽबरवीद वायुसुतस तरस्वी; जिष्णुश च राजानम उपॊपविश्य
यमौ च वीरौ सुरराजकल्पाव; एकान्तम आस्थाय हितं परियं च
7
तव परतिज्ञां कुरुराजसत्यां; चिकीर्षमाणास तवद अनु परियं च
ततॊ ऽनुगच्छाम वनाय अपास्य; सुयॊधनं सानुचरं निहन्तुम
8
एका दशं वर्षम इदं वसामः; सुयॊधनेनात्त सुखाः सुखार्हाः
तं वञ्चयित्वाधम बुद्धिशीलम; अज्ञातवासं सुखम आप्नुयामः
9
तवाज्ञया पार्थिव निर्विशङ्का; विहाय मानं विचरन वनानि
समीपवासेन विलॊभितास ते; जञास्यन्ति नास्मान अपकृष्ट देशान
10
संवत्सरं तं तु विहृत्य गूढं; नराधमं तं सुखम उद्धरेम
निर्यात्य वैरं सफलं सपुष्पं; तस्मै नरेन्द्राधमपूरुषाय
11
सुयॊधनायानुचरैर वृताय; ततॊ महीम आहर धर्मराज
सवर्गॊपमं शैलम इमं चरद्भिः; शक्यॊ विहन्तुं नरदेव शॊकः
12
कीर्तिश च ते भारत पुण्यगन्धा; नश्येत लॊकेषु चराचरेषु
तत पराप्य राज्यं कुरुपुंगवानां; शक्यं महत पराप्तम अथ करियाश च
13
इदं तु शक्यं सततं नरेन्द्र; पराप्तुं तवया यल लभसे कुबेरात
कुरुष्व बुद्धिं दविषतां वधाय; कृतागसां भारत निग्रहे च
14
तेजस तवॊग्रं न सहेत राजन; समेत्य साक्षाद अपि वज्रपाणिः
न हि वयथां जातु करिष्यतस तौ; समेत्य देवैर अपि धर्मराज
15
तवदर्थसिद्ध्यर्थम अभिप्रवृत्तौ; सुपर्णकेतुश च शिनेश च नप्ता
यथैव कृष्णॊ ऽपरतिमॊ बलेन; तथैव राजन स शिनिप्रवीरः
16
तवार्थ सिद्ध्यर्थम अभिप्रवृत्तौ; यथैव कृष्णः सह यादवैस तैः
तथैव चावां नरदेव वर्य; यमौ च वीरौ कृतिनौ परयॊगे
तवदर्थयॊगप्रभव परधानाः; समं करिष्याम परान समेत्य
17
ततस तद आज्ञाय मतं महात्मा; तेषां स धर्मस्य सुतॊ वरिष्ठः
परदक्षिणं वैश्रवणाधिवासं; चकार धर्मार्थविद उत्तमौजः
18
आमन्त्र्य वेश्मानि नदीः सरांसि; सर्वाणि रक्षांसि च धर्मराजः
यथागतं मार्गम अवेक्षमाणः; पुनर गिरिं चैव निरीक्षमाणः
19
समाप्तकर्मा सहितः सुहृद्भिर; जित्वा सपत्नां परतिलभ्य राज्यम
शैलेन्द्र भूयस तपसे धृतात्मा; दरष्टा तवास्मीति मतिं चकार
20
वृतः स सर्वैर अनुजैर दविजैश च; तेनैव मार्गेण पतिः कुरूणाम
उवाह चैनां सगणांस तथैव; घटॊत्कचः पर्वतनिर्झरेषु
21
तान परस्थितान परीतिमना महर्षिः; पितेव पुत्रान अनुशिष्य सर्वान
स लॊमशः परीतमना जगाम; दिवौकसां पुण्यतमं निवासम
22
तेनानुशिष्टार्ष्टिषेणेन चैव; तीर्थानि रम्याणि तपॊवनानि
महान्ति चान्यानि सरांसि पार्थाः; संपश्यमानाः परययुर नराग्र्याः
1
[janam]
tasmin kṛtāstre rathināṃ pradhāne; pratyāgate bhavanād vṛtra hantuḥ
ataḥ paraṃ kim akurvanta pārthāḥ; sametya śūreṇa dhanaṃjayena
2
[vai]
vaneṣu teṣv eva tu te narendrāḥ; sahārjunenendra samena vīrāḥ
tasmiṃś ca śailapravare suramye; dhaneśvarākrīḍa gatā vijahruḥ
3
veśmāni tāny apratimāni paśyan; krīḍāś ca nānādrumasaṃnikarṣāḥ
cacāra dhavī bahudhā narendraḥ; so 'streṣu yattaḥ satataṃ kirīṭī
4
avāpya vāsaṃ naradeva putrāḥ; prasādajaṃ vaiśvaraṇasya rājñaḥ
na prāṇināṃ te spṛhayanti rājañ; śivaś ca kālaḥ sa babhūva teṣām
5
sametya pārthena yathaika rātram; ūṣuḥ samās tatra tadā catasraḥ
pūrvāś ca so tā daśa pāṇḍavānāṃ; śivā babhūvur vasatāṃ vaneṣu
6
tato 'bravīd vāyusutas tarasvī; jiṣṇuś ca rājānam upopaviśya
yamau ca vīrau surarājakalpāv; ekāntam āsthāya hitaṃ priyaṃ ca
7
tava pratijñāṃ kururājasatyāṃ; cikīrṣamāṇās tvad anu priyaṃ ca
tato 'nugacchāma vanāy apāsya; suyodhanaṃ sānucaraṃ nihantum
8
ekā daśaṃ varṣam idaṃ vasāmaḥ; suyodhanenātta sukhāḥ sukhārhāḥ
taṃ vañcayitvādhama buddhiśīlam; ajñātavāsaṃ sukham āpnuyāmaḥ
9
tavājñayā pārthiva nirviśaṅkā; vihāya mānaṃ vicaran vanāni
samīpavāsena vilobhitās te; jñāsyanti nāsmān apakṛṣṭa deśān
10
saṃvatsaraṃ taṃ tu vihṛtya gūḍhaṃ; narādhamaṃ taṃ sukham uddharema
niryātya vairaṃ saphalaṃ sapuṣpaṃ; tasmai narendrādhamapūruṣāya
11
suyodhanāyānucarair vṛtāya; tato mahīm āhara dharmarāja
svargopamaṃ śailam imaṃ caradbhiḥ; śakyo vihantuṃ naradeva śokaḥ
12
kīrtiś ca te bhārata puṇyagandhā; naśyeta lokeṣu carācareṣu
tat prāpya rājyaṃ kurupuṃgavānāṃ; śakyaṃ mahat prāptam atha kriyāś ca
13
idaṃ tu śakyaṃ satataṃ narendra; prāptuṃ tvayā yal labhase kuberāt
kuruṣva buddhiṃ dviṣatāṃ vadhāya; kṛtāgasāṃ bhārata nigrahe ca
14
tejas tavograṃ na saheta rājan; sametya sākṣād api vajrapāṇiḥ
na hi vyathāṃ jātu kariṣyatas tau; sametya devair api dharmarāja
15
tvadarthasiddhyartham abhipravṛttau; suparṇaketuś ca śineś ca naptā
yathaiva kṛṣṇo 'pratimo balena; tathaiva rājan sa śinipravīraḥ
16
tavārtha siddhyartham abhipravṛttau; yathaiva kṛṣṇaḥ saha yādavais taiḥ
tathaiva cāvāṃ naradeva varya; yamau ca vīrau kṛtinau prayoge
tvadarthayogaprabhava pradhānāḥ; samaṃ kariṣyāma parān sametya
17
tatas tad ājñāya mataṃ mahātmā; teṣāṃ sa dharmasya suto variṣṭhaḥ
pradakṣiṇaṃ vaiśravaṇādhivāsaṃ; cakāra dharmārthavid uttamaujaḥ
18
mantrya veśmāni nadīḥ sarāṃsi; sarvāṇi rakṣāṃsi ca dharmarājaḥ
yathāgataṃ mārgam avekṣamāṇaḥ; punar giriṃ caiva nirīkṣamāṇaḥ
19
samāptakarmā sahitaḥ suhṛdbhir; jitvā sapatnāṃ pratilabhya rājyam
śailendra bhūyas tapase dhṛtātmā; draṣṭā tavāsmīti matiṃ cakāra
20
vṛtaḥ sa sarvair anujair dvijaiś ca; tenaiva mārgeṇa patiḥ kurūṇām
uvāha caināṃ sagaṇāṃs tathaiva; ghaṭotkacaḥ parvatanirjhareṣu
21
tān prasthitān prītimanā maharṣiḥ; piteva putrān anuśiṣya sarvān
sa lomaśaḥ prītamanā jagāma; divaukasāṃ puṇyatamaṃ nivāsam
22
tenānuśiṣṭārṣṭiṣeṇena caiva; tīrthāni ramyāṇi tapovanāni
mahānti cānyāni sarāṃsi pārthāḥ; saṃpaśyamānāḥ prayayur narāgryāḥ
