Home
>
Library
>
New
>
John Dargavel Smith
>
The Mahabharata In Sanskrit
>
Book 4. Chapter 53
Book 4. Chapter 53
The Mahabharata In Sanskrit
Book 4
Chapter
53
1
[अर्ज]
यत्रैषा काञ्चनी वेदी परदीप्ताग्निशिखॊपमा
उच्छ्रिता काञ्चने दण्डे पताकाभिर अलं कृता
तत्र मां वह भद्रं ते दरॊणानीकाय मारिष
2
अश्वाः शॊणाः परकाशन्ते बृहन्तश चारु वाहिनः
सनिग्धविद्रुम संकाशास ताम्रास्याः परियदर्शनाः
युक्ता रथवरे यस्य सर्वशिक्षा विशारदाः
3
दीर्घबाहुर महातेजा बलरूपसमन्वितः
सर्वलॊकेषु विख्यातॊ भारद्वाजः परतापवान
4
बुद्ध्या तुल्यॊ हय उशनसा बृहस्पतिसमॊ नये
वेदास तथैव चत्वारॊ बरह्मचर्यं तथैव च
5
ससंहाराणि दिव्यानि सर्वाण्य अस्त्राणि मारिष
धनुर्वेदश च कार्त्स्न्येन यस्मिन नित्यं परतिष्ठितः
6
कषमा दमश च सत्यं च आनृशंस्यम अथार्जवम
एते चान्ये च बहवॊ गुणा यस्मिन दविजॊत्तमे
7
तेनाहं यॊद्धुम इच्छामि महाभागेन संयुगे
तस्मात तवं परापयाचार्यं कषिप्रम उत्तरवाहय
8
[वै]
अर्जुनेनैवम उक्तस तु वैराटिर हेमभूषितान
चॊदयाम आस तान अश्वान भारद्वाज रथं परति
9
तम आपतन्तं वेगेन पाण्डवं रथिनां वरम
दरॊणः परत्युद्ययौ पार्थं मत्तॊ मत्तम इव दविपम
10
ततः परध्मापयच छङ्खं भेरी शतनिनादितम
परचुक्षुभे बलं सर्वम उद्धूत इव सागरः
11
अथ शॊणान सदश्वांस तान हन्स वर्णैर मनॊजवैः
मिश्रितान समरे दृष्ट्वा वयस्मयन्त रणे जनाः
12
तौ रथौ वीर्यसंपन्नौ दृष्ट्वा संग्राममूर्धनि
आचार्य शिष्याव अजितौ कृतविध्यौ मनस्विनौ
13
समाश्लिष्टौ तदान्यॊन्यं दरॊणपार्थौ महाबलौ
दृष्ट्वा पराकम्पत मुहुर भरतानां महद बलम
14
हर्षयुक्तस तथा पार्थः परहसन्न इव विर्यवान
रथं रथेन दरॊणस्य समासाद्य महारथः
15
अभिवाद्य महाबाहुः सान्त्वपूर्वम इदं वचः
उवाच शलक्ष्णया वाचा कौन्तेयः परवीर हा
16
उषिताः सम वनेवासं परतिकर्म चिकीर्षवः
कॊपं नार्हसि नः कर्तुं सदा समरदुर्जय
17
अहं तु परहृते पूर्वं परहरिष्यामि ते ऽनघ
इति मे वर्तते बुद्धिस तद भवान कर्तुम अर्हति
18
ततॊ ऽसमै पराहिणॊद दरॊणः शरान अधिकविंशतिम
अप्राप्तांश चैव तान पार्थश चिच्छेद कृतहस्तवत
19
ततः शरसहस्रेण रथपार्थस्य वीर्यवान
अवाकिरत ततॊ दरॊणः शीघ्रम अस्त्रं विदर्शयन
20
एवं परववृते युद्धं भारद्वाज किरीटिनॊः
समं विमुञ्चतॊः संख्ये विशिखान दीप्ततेजसः
21
ताव उभौ खयातकर्माणाव उभौ वायुसमौ जवे
उभौ दिव्यास्त्रविदुषाव उभाव उत्तमतेजसौ
कषिपन्तौ शरजालानि मॊहयाम आसतुर नृपान
22
वयस्मयन्त ततॊ यॊधाः सर्वे तत्र समागताः
शरान विसृजतॊस तूर्णं साधु साध्व इति पूजयन
23
दरॊणं हि समरे कॊ ऽनयॊ यॊद्धुम अर्हति फल्गुनात
रौद्रः कषत्रिय धर्मॊ ऽयं गुरुणा यद अयुध्यत
इत्य अब्रुवञ जनास तत्र संग्रामशिरसि सथिताः
24
वीरौ ताव अपि संरब्धौ संनिकृष्टौ महारथौ
छादयेतां शरव्रातैर अन्यॊन्यम अपराजितौ
25
विस्फार्य सुमहच चापं हेमपृष्ठं दुरासदम
संरब्धॊ ऽथ भरद्वाजः फल्गुनं परत्ययुध्यत
26
स सायकमयैर जालैर अर्जुनस्य रथं परति
भानुमत्ल्भिः शिला धौतैर भानॊः परच्छादयत परभाम
27
पार्थं च स महाबाहुर महावेगैर महारथः
विव्याध निशितैर बाणैर मेघॊ वृष्ट्येव पर्वतम
28
तथैव दिव्यं गाण्डीवं धनुर आदाय पाण्डवः
शत्रुघ्नं वेगवद धृष्टॊ भारसाधनम उत्तमम
विससर्ज शरांश चित्रान सुवर्णविकृतान बहून
29
नाशयञ शरवर्षाणि भारद्वाजस्य वीर्यवान
तूर्णं चापनिविर्मुक्तैस तद अद्भुतम इवाभवत
30
स रथेन चरन पार्थः परेक्षणीयॊ धनंजयः
युगपद दिक्षु सर्वासु सर्वशस्त्राण्य अदर्शयत
31
एकछायम इवाकाशं बाणैश चक्रे समन्ततः
नादृश्यत तदा दरॊणॊ नीहारेणेव संवृतः
32
तस्याभवत तदा रूपं संवृतस्य शरॊत्तमैः
जाज्वल्यमानस्य यथा पर्वतस्येव सर्वतः
33
दृष्ट्वा तु पार्थस्य रणे शरैः सवरथम आवृतम
स विस्फार्य धनुश चित्रं मेघस्तनित निस्वनम
34
अग्निचक्रॊपमं घॊरं विकर्षन परमायुधम
वयशातयच छरांस तांस तु दरॊणः समितिशॊभनः
महान अभूत ततः शब्दॊ वंशानाम इव दुह्यताम
35
जाम्बूनदमयैः पुङ्खैश चित्रचापवरातिगैः
पराच्छादयद अमेयात्मा दिशः सूर्यस्य च परभाम
36
ततः कनकपुङ्खानां शराणां नतपर्वणाम
वियच चराणां वियति दृश्यन्ते बहुशः परजाः
37
दरॊणस्य पुङ्खसक्ताश च परभवन्तः शरासनात
एकॊ दीर्घ इवादृश्यद आकाशे संहतः शरः
38
एवं तौ सवर्णविकृतान विमुञ्चन्तौ महाशरान
आकाशं संवृतं वीराव उल्काभिर इव चक्रतुः
39
शरास तयॊश च विबभुः कङ्कबर्हिण वाससः
पङ्क्त्यः शरदि खस्थानां हंसानां चरताम इव
40
युद्धं समभवत तत्र सुसंरब्धं महात्मनॊः
दरॊण पाण्डवयॊर घॊरं वृत्रवासवयॊर इव
41
तौ जगाव इव चासाद्य विषाणाग्रैः परस्परम
शरैः पूर्णायतॊत्सृष्टैर अन्यॊन्यम अभिजघ्नतुः
42
तौ वयवाहरतां शूरौ संरब्धौ रणशॊभिनौ
उदीरयन्तौ समरे दिव्यान्य अस्त्राणि भागशः
43
अथ तव आचार्य मुख्येन शरान सृष्टाञ शिलाशितान
नयवारयच छितैर बानैर अर्जुनॊ जयतां वरः
44
दर्शयन्न ऐन्द्रिर आत्मानम उग्रम उग्रपराक्रमः
इषुभिस तूर्णम आकाशं बहुभिश च समावृणॊत
45
जिघांसन्तं नरव्याघ्रम अर्जुनं तिग्मतेजसम
आचार्य मुख्यः समरे दरॊणः शस्त्रभृतां वरः
अर्जुनेन सहाक्रीडच छरैः संनतपर्वभिः
46
दिव्यान्य अस्त्राणि मुञ्चन्तं भारद्वाजं महारणे
अस्त्रैर अस्त्राणि संवार्य पल्गुनः समयॊधयत
47
तयॊर आसीत संप्रहारः करुद्धयॊर नरसिंहयॊः
अमर्षिणॊस तदान्यॊन्यं देवदानवयॊर इव
48
ऐन्द्रं वायव्यम आग्नेयम अस्त्रम अस्त्रेण पाण्डवः
दरॊणेन मुक्तं मुक्तं तु गरसते सम पुनः पुनः
49
एवं शूरौ महेष्वासौ विसृजन्तौ शिताञ शरान
एकछायं चक्रतुस ताव आकाशं शरवृष्टिभिः
50
ततॊ ऽरजुनेन मुक्तानां पततां च शरीरिषु
पर्वतेष्व इव वर्जाणां शराणां शरूयते सवनः
51
ततॊ नागा रथाश चैव सादिनश च विशां पते
शॊणिताक्ता वयदृश्यन्त पुष्पिता इव किंशुकाः
52
बाहुभिश च स केयूरैर विचित्रैश च महारथैः
सुवर्णचित्रैः कवचैर धवजैश च विनिपातितैः
53
यॊधैश चनिहतैस तत्र पार्थ बाणप्रपीडितैः
बलम आसीत समुद्भ्रान्तं दरॊणार्जुन समागमे
54
विधुन्वानौ तु तौ वीरौ धनुर ई भारसाधने
आच्छायदेताम अन्यॊन्यं तितक्षन्तौ रणेषुभिः
55
अथान्तरिक्षे नादॊ ऽभूद दरॊणं तत्र परशंसताम
दुष्करं कृतवान दरॊणॊ यद अर्जुनम अयॊधयत
56
परमाथिनं महावीर्यं दृढमुष्टिं दुरासदम
जेतारं देव दैत्यानां सर्पाणां च महारथम
57
अविश्रमं च शिक्षां च लाघवं दूरपातिताम
पार्थस्य समरे दृष्ट्वा दरॊणस्याभूच च विस्मयः
58
अथ गाण्डीवम उद्यम्य दिव्यं धनुर अमर्षणः
विचकर्ष रणे पार्थॊ बाहुभ्यां भरतर्षभ
59
तस्य बाणमयं वर्षं शलभानाम इवायतम
न च बाणान्तरे वायुर अस्य शक्नॊति सर्पितुम
60
अनिशं संदधानस्य शरान उत्सृजतस तदा
ददृशे नान्तरं किं चित पार्थस्याददतॊ ऽपि च
61
तथा शीघ्रास्त्र युद्धे तु वर्तमाने सुदारुणे
शीघ्राच छीघ्रतरं पार्थः शरान अन्यान उदीरयत
62
ततः शतसहस्राणि शराणां नतपर्वणाम
युगपत परापतंस तत्र दरॊणस्य रथम अन्तिकात
63
अवकीर्यमाणे दरॊणे तु शरैर गाण्डीवधन्वना
हाहाकारॊ महान आसीत सैन्यानां भरतर्षभ
64
पाण्डवस्य तु शीघ्रास्त्रं मघवान समपूजयत
गन्धर्वाप्सरसश चैव ये च तत्र समागताः
65
ततॊ वृन्देन महता रथानां रथयूथपः
आचार्य पुत्रः सहसा पाण्डवं परत्यवारयत
66
अश्वत्थामा तु तत कर्म हृदयेन महात्मनः
पूजयाम आस पार्थस्य कॊपं चास्याकरॊद भृशम
67
स मन्युवशम आपन्नः पार्थम अभ्यद्रवद रणे
किरञ शरसहस्राणि पर्जन्य इव वृष्टिमान
68
आवृत्य तु महाबाहुर यतॊ दरौणिस ततॊ हयान
अन्तरं परददौ पार्थॊ दरॊणस्य वयपसर्पितुम
69
स तु लब्ध्वान्तरं तूर्णम अपायाज जवनैर हयैः
छिन्नवर्म धवजः शूरॊ निकृत्तः परमेषुभिः
1
[arj]
yatraiṣā kāñcanī vedī pradīptāgniśikhopamā
ucchritā kāñcane daṇḍe patākābhir alaṃ kṛtā
tatra māṃ vaha bhadraṃ te droṇānīkāya māriṣa
2
aśvāḥ śoṇāḥ prakāśante bṛhantaś cāru vāhinaḥ
snigdhavidruma saṃkāśās tāmrāsyāḥ priyadarśanāḥ
yuktā rathavare yasya sarvaśikṣā viśārad
āḥ
3
dīrghabāhur mahātejā balarūpasamanvitaḥ
sarvalokeṣu vikhyāto bhāradvājaḥ pratāpavān
4
buddhyā tulyo hy uśanasā bṛhaspatisamo naye
vedās tathaiva catvāro brahmacaryaṃ tathaiva ca
5
sasaṃhārāṇi divyāni sarvāṇy astrāṇi māriṣa
dhanurvedaś ca kārtsnyena yasmin nityaṃ pratiṣṭhita
ḥ
6
kṣamā damaś ca satyaṃ ca ānṛśaṃsyam athārjavam
ete cānye ca bahavo guṇā yasmin dvijottame
7
tenāhaṃ yoddhum icchāmi mahābhāgena saṃyuge
tasmāt tvaṃ prāpayācāryaṃ kṣipram uttaravāhaya
8
[vai]
arjunenaivam uktas tu vairāṭir hemabhūṣitān
codayām āsa tān aśvān bhāradvāja rathaṃ prati
9
tam āpatantaṃ vegena pāṇḍavaṃ rathināṃ varam
droṇaḥ pratyudyayau pārthaṃ matto mattam iva dvipam
10
tataḥ pradhmāpayac chaṅkhaṃ bherī śatanināditam
pracukṣubhe balaṃ sarvam uddhūta iva sāgara
ḥ
11
atha śoṇān sadaśvāṃs tān hansa varṇair manojavaiḥ
miśritān samare dṛṣṭvā vyasmayanta raṇe jan
āḥ
12
tau rathau vīryasaṃpannau dṛṣṭvā saṃgrāmamūrdhani
ācārya śiṣyāv ajitau kṛtavidhyau manasvinau
13
samāśliṣṭau tadānyonyaṃ droṇapārthau mahābalau
dṛṣṭvā prākampata muhur bharatānāṃ mahad balam
14
harṣayuktas tathā pārthaḥ prahasann iva viryavān
rathaṃ rathena droṇasya samāsādya mahāratha
ḥ
15
abhivādya mahābāhuḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ
uvāca ślakṣṇayā vācā kaunteyaḥ paravīra h
ā
16
uṣitāḥ sma vanevāsaṃ pratikarma cikīrṣavaḥ
kopaṃ nārhasi naḥ kartuṃ sadā samaradurjaya
17
ahaṃ tu prahṛte pūrvaṃ prahariṣyāmi te 'nagha
iti me vartate buddhis tad bhavān kartum arhati
18
tato 'smai prāhiṇod droṇaḥ śarān adhikaviṃśatim
aprāptāṃś caiva tān pārthaś ciccheda kṛtahastavat
19
tataḥ śarasahasreṇa rathapārthasya vīryavān
avākirat tato droṇaḥ śīghram astraṃ vidarśayan
20
evaṃ pravavṛte yuddhaṃ bhāradvāja kirīṭinoḥ
samaṃ vimuñcatoḥ saṃkhye viśikhān dīptatejasa
ḥ
21
tāv ubhau khyātakarmāṇāv ubhau vāyusamau jave
ubhau divyāstraviduṣāv ubhāv uttamatejasau
kṣipantau śarajālāni mohayām āsatur nṛpān
22
vyasmayanta tato yodhāḥ sarve tatra samāgat
āḥ
arān visṛjatos tūrṇaṃ sādhu sādhv iti pūjayan
23
droṇaṃ hi samare ko 'nyo yoddhum arhati phalgunāt
raudraḥ kṣatriya dharmo 'yaṃ guruṇā yad ayudhyata
ity abruvañ janās tatra saṃgrāmaśirasi sthit
āḥ
24
vīrau tāv api saṃrabdhau saṃnikṛṣṭau mahārathau
chādayetāṃ śaravrātair anyonyam aparājitau
25
visphārya sumahac cāpaṃ hemapṛṣṭhaṃ durāsadam
saṃrabdho 'tha bharadvājaḥ phalgunaṃ pratyayudhyata
26
sa sāyakamayair jālair arjunasya rathaṃ prati
bhānumatlbhiḥ śilā dhautair bhānoḥ pracchādayat prabhām
27
pārthaṃ ca sa mahābāhur mahāvegair mahārathaḥ
vivyādha niśitair bāṇair megho vṛṣṭyeva parvatam
28
tathaiva divyaṃ gāṇḍīvaṃ dhanur ādāya pāṇḍavaḥ
śatrughnaṃ vegavad dhṛṣṭo bhārasādhanam uttamam
visasarja śarāṃś citrān suvarṇavikṛtān bahūn
29
nāśayañ śaravarṣāṇi bhāradvājasya vīryavān
tūrṇaṃ cāpanivirmuktais tad adbhutam ivābhavat
30
sa rathena caran pārthaḥ prekṣaṇīyo dhanaṃjayaḥ
yugapad dikṣu sarvāsu sarvaśastrāṇy adarśayat
31
ekachāyam ivākāśaṃ bāṇaiś cakre samantataḥ
nādṛśyata tadā droṇo nīhāreṇeva saṃvṛta
ḥ
32
tasyābhavat tadā rūpaṃ saṃvṛtasya śarottamaiḥ
jājvalyamānasya yathā parvatasyeva sarvata
ḥ
33
dṛṣṭvā tu pārthasya raṇe śaraiḥ svaratham āvṛtam
sa visphārya dhanuś citraṃ meghastanita nisvanam
34
agnicakropamaṃ ghoraṃ vikarṣan paramāyudham
vyaśātayac charāṃs tāṃs tu droṇaḥ samitiśobhanaḥ
mahān abhūt tataḥ śabdo vaṃśānām iva duhyatām
35
jāmbūnadamayaiḥ puṅkhaiś citracāpavarātigaiḥ
prācchādayad ameyātmā diśaḥ sūryasya ca prabhām
36
tataḥ kanakapuṅkhānāṃ śar
āṇāṃ
nataparvaṇām
viyac car
āṇāṃ
viyati dṛśyante bahuśaḥ praj
āḥ
37
droṇasya puṅkhasaktāś ca prabhavantaḥ śarāsanāt
eko dīrgha ivādṛśyad ākāśe saṃhataḥ śara
ḥ
38
evaṃ tau svarṇavikṛtān vimuñcantau mahāśarān
ākāśaṃ saṃvṛtaṃ vīrāv ulkābhir iva cakratu
ḥ
39
arās tayoś ca vibabhuḥ kaṅkabarhiṇa vāsasaḥ
paṅktyaḥ śaradi khasthānāṃ haṃsānāṃ caratām iva
40
yuddhaṃ samabhavat tatra susaṃrabdhaṃ mahātmanoḥ
droṇa pāṇḍavayor ghoraṃ vṛtravāsavayor iva
41
tau jagāv iva cāsādya viṣāṇāgraiḥ parasparam
śaraiḥ pūrṇāyatotsṛṣṭair anyonyam abhijaghnatu
ḥ
42
tau vyavāharatāṃ śūrau saṃrabdhau raṇaśobhinau
udīrayantau samare divyāny astrāṇi bhāgaśa
ḥ
43
atha tv ācārya mukhyena śarān s
ṛṣṭāñ
ilāśitān
nyavārayac chitair bānair arjuno jayatāṃ vara
ḥ
44
darśayann aindrir ātmānam ugram ugraparākramaḥ
iṣubhis tūrṇam ākāśaṃ bahubhiś ca samāvṛṇot
45
jighāṃsantaṃ naravyāghram arjunaṃ tigmatejasam
ācārya mukhyaḥ samare droṇaḥ śastrabhṛtāṃ varaḥ
arjunena sahākrīḍac charaiḥ saṃnataparvabhi
ḥ
46
divyāny astrāṇi muñcantaṃ bhāradvājaṃ mahāraṇe
astrair astrāṇi saṃvārya palgunaḥ samayodhayat
47
tayor āsīt saṃprahāraḥ kruddhayor narasiṃhayoḥ
amarṣiṇos tadānyonyaṃ devadānavayor iva
48
aindraṃ vāyavyam āgneyam astram astreṇa pāṇḍavaḥ
droṇena muktaṃ muktaṃ tu grasate sma punaḥ puna
ḥ
49
evaṃ śūrau maheṣvāsau visṛjantau śitāñ śarān
ekachāyaṃ cakratus tāv ākāśaṃ śaravṛṣṭibhi
ḥ
50
tato 'rjunena muktānāṃ patatāṃ ca śarīriṣu
parvateṣv iva varj
āṇāṃ
ar
āṇāṃ
rūyate svana
ḥ
51
tato nāgā rathāś caiva sādinaś ca viśāṃ pate
śoṇitāktā vyadṛśyanta puṣpitā iva kiṃśuk
āḥ
52
bāhubhiś ca sa keyūrair vicitraiś ca mahārathaiḥ
suvarṇacitraiḥ kavacair dhvajaiś ca vinipātitai
ḥ
53
yodhaiś canihatais tatra pārtha bāṇaprapīḍitaiḥ
balam āsīt samudbhrāntaṃ droṇārjuna samāgame
54
vidhunvānau tu tau vīrau dhanur ī bhārasādhane
ācchāyadetām anyonyaṃ titakṣantau raṇeṣubhi
ḥ
55
athāntarikṣe nādo 'bhūd droṇaṃ tatra praśaṃsatām
duṣkaraṃ kṛtavān droṇo yad arjunam ayodhayat
56
pramāthinaṃ mahāvīryaṃ dṛḍhamuṣṭiṃ durāsadam
jetāraṃ deva daityānāṃ sarp
āṇāṃ
ca mahāratham
57
aviśramaṃ ca śikṣāṃ ca lāghavaṃ dūrapātitām
pārthasya samare dṛṣṭvā droṇasyābhūc ca vismaya
ḥ
58
atha gāṇḍīvam udyamya divyaṃ dhanur amarṣaṇaḥ
vicakarṣa raṇe pārtho bāhubhyāṃ bharatarṣabha
59
tasya bāṇamayaṃ varṣaṃ śalabhānām ivāyatam
na ca bāṇāntare vāyur asya śaknoti sarpitum
60
aniśaṃ saṃdadhānasya śarān utsṛjatas tadā
dadṛśe nāntaraṃ kiṃ cit pārthasyādadato 'pi ca
61
tathā śīghrāstra yuddhe tu vartamāne sudāruṇe
śīghrāc chīghrataraṃ pārthaḥ śarān anyān udīrayat
62
tataḥ śatasahasrāṇi śar
āṇāṃ
nataparvaṇām
yugapat prāpataṃs tatra droṇasya ratham antikāt
63
avakīryamāṇe droṇe tu śarair gāṇḍīvadhanvanā
hāhākāro mahān āsīt sainyānāṃ bharatarṣabha
64
pāṇḍavasya tu śīghrāstraṃ maghavān samapūjayat
gandharvāpsarasaś caiva ye ca tatra samāgat
āḥ
65
tato vṛndena mahatā rathānāṃ rathayūthapaḥ
ācārya putraḥ sahasā pāṇḍavaṃ pratyavārayat
66
aśvatthāmā tu tat karma hṛdayena mahātmanaḥ
pūjayām āsa pārthasya kopaṃ cāsyākarod bhṛśam
67
sa manyuvaśam āpannaḥ pārtham abhyadravad raṇe
kirañ śarasahasrāṇi parjanya iva vṛṣṭimān
68
vṛtya tu mahābāhur yato drauṇis tato hayān
antaraṃ pradadau pārtho droṇasya vyapasarpitum
69
sa tu labdhvāntaraṃ tūrṇam apāyāj javanair hayaiḥ
chinnavarma dhvajaḥ śūro nikṛttaḥ parameṣubhiḥ
plotinus the ennead
|
plotinus the ennead
Home
>
Library
>
New
>
John Dargavel Smith
>
The Mahabharata In Sanskrit
>
Book 4. Chapter 53