Book 4. Chapter 56
The Mahabharata In Sanskrit
Book 4
Chapter 56
1
[वै]
ततॊ वैकर्तनं जित्वा पार्थॊ वैराटिम अब्रवीत
एतन मां परापयानीकं यत्र तालॊ हिरण्मयः
2
अत्र शांतनवॊ भीष्मॊ रथे ऽसमाकं पितामहः
काङ्क्षमाणॊ मया युद्धं तिष्ठत्य अमर दर्शनः
आदास्याम्य अहम एतस्य धनुर्ज्याम अपि चाहवे
3
अस्यन्तं दिव्यम अस्त्रं मां चित्रम अद्य निशामय
शतह्रदाम इवायान्तीं सतनयित्नॊर इवाम्बरे
4
सुवर्णपृष्ठं गाण्डीवं दरक्ष्यन्ति कुरवॊ मम
दक्षिणेनाथ वामेन कतरेण सविद अस्यति
इति मां संगताः सर्वे तर्कयिष्यन्ति शत्रवः
5
शॊणितॊदां रथावर्तां नागनक्रां दुरत्ययाम
नदीं परस्यन्दयिष्यामि परलॊकप्रवाहिनीम
6
पाणिपादशिरः पृष्ठबाहुशाखा निरन्तरम
वनं कुरूणां छेत्स्यामि भल्लैः संनतपर्वभिः
7
जयतः कौरवीं सेनाम एकस्य मम धन्विनः
शतं मार्गा भविष्यन्ति पावकस्येव कानने
मया चक्रम इवाविद्धं सैन्यं दरक्ष्यसि केवलम
8
असंभ्रान्तॊ रथे तिष्ठ समेषु विषमेषु च
दिवाम आवृत्य तिष्ठन्तं गिरिं भेत्स्यामि धारिभिः
9
अहम इन्द्रस्य वचनात संग्रामे ऽभयहनं पुरा
पौलॊमान कालखञ्जांश च सहस्राणि शतानि च
10
अहम इन्द्राद दृढां मुष्टिं बरह्मणः कृतहस्तताम
परगाढं तुमुलं चित्रम अतिविद्धं परजापतेः
11
अहं पारे समुद्रस्य हिरण्यपुरम आरुजम
जित्वा षष्टिसहस्राणि रथिनाम उग्रधन्विनाम
12
धवजवृक्षं पत्तितृणं रथसिंहगणायुतम
वनम आदीपयिष्यामि कुरूणाम अस्त्रतेजसा
13
तान अहं रथनीडेभ्यः शरैः संनतपर्वभिः
एकः संकालयिष्यामि वज्रपाणिर इवासुरान
14
रौद्रं रुद्राद अहं हय अस्त्रं वारुणं वरुणाद अपि
अस्त्रम आग्नेयम अग्नेश च वायव्यं मातरिश्वनः
वज्रादीनि तथास्त्राणि शक्राद अहम अवाप्तवान
15
धार्तराष्ट्र वनं घॊरं नरसिंहाभिरक्षितम
अहम उत्पाटयिष्यामि वैराटे वयेतु ते भयम
16
एवम आश्वासितस तेन वैराटिः सव्यसाचिना
वयगाहत रथानीकं भीमं भीष्मस्य धीमतः
17
तम आयान्तं महाबाहुं जिगीषन्तं रणे परान
अभ्यवारयद अव्यग्रः करूरकर्मा धनंजयम
18
तं चित्रमाल्याभरणाः कृतविद्या मनस्विनः
आगच्छन भीमधन्वानं मौर्वीं पर्यस्य बाहुभिः
19
दुःशासनॊ विकर्णश च दुःसहॊ ऽथ विविंशतिः
आगत्य भीमधन्वानं बीभत्सुं पर्यवारयन
20
दुःशासनस तु भल्लेन विद्ध्वा वैराटिम उत्तरम
दवितीयेनार्जुनं वीरः परत्यविध्यत सतनान्तरे
21
तस्य जिष्णुर उपावृत्य पृथु धारेण कार्मुकम
चकर्त गार्ध्रपत्रेण जातरूपपरिष्कृतम
22
अथैनं पञ्चभिः पश्चात परत्यविध्यत सतनान्तरे
सॊ ऽपयातॊ रणं हित्वा पार्थ बाणप्रपीडितः
23
तं विकर्णः शरैस तीक्ष्णैर गार्ध्रपत्रैर अजिह्म गैः
विव्याध परवीर घनम अर्जुनं धृतराष्ट्र जः
24
ततस तम अपि कौन्तेयः शरेणानतपर्वणा
ललाटे ऽभयहनत तूर्णं स विद्धः परापतद रथात
25
ततः पार्थम अभिद्रुत्य दुःसहः स विविंशतिः
अवाकिरच छरैस तीक्ष्णैः परीप्सन भरातरं रणे
26
ताव उभौ गार्ध्रपत्राभ्यां निशिताभ्यां धनंजयः
विद्ध्वा युगपद अव्यग्रस तयॊर वाहान असूदयत
27
तौ हताश्वौ विविद्धाङ्गौ धृतराष्ट्रात्म जाव उभौ
अभिपत्य रथैर अन्यैर अपनीतौ पदानुगैः
28
सर्वा दिशश चाभ्यपतद बीभत्सुर अपराजितः
किरीटमाली कौन्तेयॊ लब्धलक्षॊ महाबलः
1
[vai]
tato vaikartanaṃ jitvā pārtho vairāṭim abravīt
etan māṃ prāpayānīkaṃ yatra tālo hiraṇmayaḥ
2
atra śāṃtanavo bhīṣmo rathe 'smākaṃ pitāmahaḥ
kāṅkṣamāṇo mayā yuddhaṃ tiṣṭhaty amara darśanaḥ
ādāsyāmy aham etasya dhanurjyām api cāhave
3
asyantaṃ divyam astraṃ māṃ citram adya niśāmaya
śatahradām ivāyāntīṃ stanayitnor ivāmbare
4
suvarṇapṛṣṭhaṃ gāṇḍīvaṃ drakṣyanti kuravo mama
dakṣiṇenātha vāmena katareṇa svid asyati
iti māṃ saṃgatāḥ sarve tarkayiṣyanti śatravaḥ
5
oṇitodāṃ rathāvartāṃ nāganakrāṃ duratyayām
nadīṃ prasyandayiṣyāmi paralokapravāhinīm
6
pāṇipādaśiraḥ pṛṣṭhabāhuśākhā nirantaram
vanaṃ kurūṇāṃ chetsyāmi bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
7
jayataḥ kauravīṃ senām ekasya mama dhanvinaḥ
śataṃ mārgā bhaviṣyanti pāvakasyeva kānane
mayā cakram ivāviddhaṃ sainyaṃ drakṣyasi kevalam
8
asaṃbhrānto rathe tiṣṭha sameṣu viṣameṣu ca
divām āvṛtya tiṣṭhantaṃ giriṃ bhetsyāmi dhāribhiḥ
9
aham indrasya vacanāt saṃgrāme 'bhyahanaṃ purā
paulomān kālakhañjāṃś ca sahasrāṇi śatāni ca
10
aham indrād dṛḍhāṃ muṣṭiṃ brahmaṇaḥ kṛtahastatām
pragāḍhaṃ tumulaṃ citram atividdhaṃ prajāpateḥ
11
ahaṃ pāre samudrasya hiraṇyapuram ārujam
jitvā ṣaṣṭisahasrāṇi rathinām ugradhanvinām
12
dhvajavṛkṣaṃ pattitṛṇaṃ rathasiṃhagaṇāyutam
vanam ādīpayiṣyāmi kurūṇām astratejasā
13
tān ahaṃ rathanīḍebhyaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
ekaḥ saṃkālayiṣyāmi vajrapāṇir ivāsurān
14
raudraṃ rudrād ahaṃ hy astraṃ vāruṇaṃ varuṇād api
astram āgneyam agneś ca vāyavyaṃ mātariśvanaḥ
vajrādīni tathāstrāṇi śakrād aham avāptavān
15
dhārtarāṣṭra vanaṃ ghoraṃ narasiṃhābhirakṣitam
aham utpāṭayiṣyāmi vairāṭe vyetu te bhayam
16
evam āśvāsitas tena vairāṭiḥ savyasācinā
vyagāhata rathānīkaṃ bhīmaṃ bhīṣmasya dhīmataḥ
17
tam āyāntaṃ mahābāhuṃ jigīṣantaṃ raṇe parān
abhyavārayad avyagraḥ krūrakarmā dhanaṃjayam
18
taṃ citramālyābharaṇāḥ kṛtavidyā manasvinaḥ
āgacchan bhīmadhanvānaṃ maurvīṃ paryasya bāhubhiḥ
19
duḥśāsano vikarṇaś ca duḥsaho 'tha viviṃśatiḥ
āgatya bhīmadhanvānaṃ bībhatsuṃ paryavārayan
20
duḥśāsanas tu bhallena viddhvā vairāṭim uttaram
dvitīyenārjunaṃ vīraḥ pratyavidhyat stanāntare
21
tasya jiṣṇur upāvṛtya pṛthu dhāreṇa kārmukam
cakarta gārdhrapatreṇa jātarūpapariṣkṛtam
22
athainaṃ pañcabhiḥ paścāt pratyavidhyat stanāntare
so 'payāto raṇaṃ hitvā pārtha bāṇaprapīḍitaḥ
23
taṃ vikarṇaḥ śarais tīkṣṇair gārdhrapatrair ajihma gaiḥ
vivyādha paravīra ghnam arjunaṃ dhṛtarāṣṭra jaḥ
24
tatas tam api kaunteyaḥ śareṇānataparvaṇā
lalāṭe 'bhyahanat tūrṇaṃ sa viddhaḥ prāpatad rathāt
25
tataḥ pārtham abhidrutya duḥsahaḥ sa viviṃśatiḥ
avākirac charais tīkṣṇaiḥ parīpsan bhrātaraṃ raṇe
26
tāv ubhau gārdhrapatrābhyāṃ niśitābhyāṃ dhanaṃjayaḥ
viddhvā yugapad avyagras tayor vāhān asūdayat
27
tau hatāśvau vividdhāṅgau dhṛtarāṣṭrātma jāv ubhau
abhipatya rathair anyair apanītau padānugaiḥ
28
sarvā diśaś cābhyapatad bībhatsur aparājitaḥ
kirīṭamālī kaunteyo labdhalakṣo mahābalaḥ
Book 4
Chapter 56
1
[वै]
ततॊ वैकर्तनं जित्वा पार्थॊ वैराटिम अब्रवीत
एतन मां परापयानीकं यत्र तालॊ हिरण्मयः
2
अत्र शांतनवॊ भीष्मॊ रथे ऽसमाकं पितामहः
काङ्क्षमाणॊ मया युद्धं तिष्ठत्य अमर दर्शनः
आदास्याम्य अहम एतस्य धनुर्ज्याम अपि चाहवे
3
अस्यन्तं दिव्यम अस्त्रं मां चित्रम अद्य निशामय
शतह्रदाम इवायान्तीं सतनयित्नॊर इवाम्बरे
4
सुवर्णपृष्ठं गाण्डीवं दरक्ष्यन्ति कुरवॊ मम
दक्षिणेनाथ वामेन कतरेण सविद अस्यति
इति मां संगताः सर्वे तर्कयिष्यन्ति शत्रवः
5
शॊणितॊदां रथावर्तां नागनक्रां दुरत्ययाम
नदीं परस्यन्दयिष्यामि परलॊकप्रवाहिनीम
6
पाणिपादशिरः पृष्ठबाहुशाखा निरन्तरम
वनं कुरूणां छेत्स्यामि भल्लैः संनतपर्वभिः
7
जयतः कौरवीं सेनाम एकस्य मम धन्विनः
शतं मार्गा भविष्यन्ति पावकस्येव कानने
मया चक्रम इवाविद्धं सैन्यं दरक्ष्यसि केवलम
8
असंभ्रान्तॊ रथे तिष्ठ समेषु विषमेषु च
दिवाम आवृत्य तिष्ठन्तं गिरिं भेत्स्यामि धारिभिः
9
अहम इन्द्रस्य वचनात संग्रामे ऽभयहनं पुरा
पौलॊमान कालखञ्जांश च सहस्राणि शतानि च
10
अहम इन्द्राद दृढां मुष्टिं बरह्मणः कृतहस्तताम
परगाढं तुमुलं चित्रम अतिविद्धं परजापतेः
11
अहं पारे समुद्रस्य हिरण्यपुरम आरुजम
जित्वा षष्टिसहस्राणि रथिनाम उग्रधन्विनाम
12
धवजवृक्षं पत्तितृणं रथसिंहगणायुतम
वनम आदीपयिष्यामि कुरूणाम अस्त्रतेजसा
13
तान अहं रथनीडेभ्यः शरैः संनतपर्वभिः
एकः संकालयिष्यामि वज्रपाणिर इवासुरान
14
रौद्रं रुद्राद अहं हय अस्त्रं वारुणं वरुणाद अपि
अस्त्रम आग्नेयम अग्नेश च वायव्यं मातरिश्वनः
वज्रादीनि तथास्त्राणि शक्राद अहम अवाप्तवान
15
धार्तराष्ट्र वनं घॊरं नरसिंहाभिरक्षितम
अहम उत्पाटयिष्यामि वैराटे वयेतु ते भयम
16
एवम आश्वासितस तेन वैराटिः सव्यसाचिना
वयगाहत रथानीकं भीमं भीष्मस्य धीमतः
17
तम आयान्तं महाबाहुं जिगीषन्तं रणे परान
अभ्यवारयद अव्यग्रः करूरकर्मा धनंजयम
18
तं चित्रमाल्याभरणाः कृतविद्या मनस्विनः
आगच्छन भीमधन्वानं मौर्वीं पर्यस्य बाहुभिः
19
दुःशासनॊ विकर्णश च दुःसहॊ ऽथ विविंशतिः
आगत्य भीमधन्वानं बीभत्सुं पर्यवारयन
20
दुःशासनस तु भल्लेन विद्ध्वा वैराटिम उत्तरम
दवितीयेनार्जुनं वीरः परत्यविध्यत सतनान्तरे
21
तस्य जिष्णुर उपावृत्य पृथु धारेण कार्मुकम
चकर्त गार्ध्रपत्रेण जातरूपपरिष्कृतम
22
अथैनं पञ्चभिः पश्चात परत्यविध्यत सतनान्तरे
सॊ ऽपयातॊ रणं हित्वा पार्थ बाणप्रपीडितः
23
तं विकर्णः शरैस तीक्ष्णैर गार्ध्रपत्रैर अजिह्म गैः
विव्याध परवीर घनम अर्जुनं धृतराष्ट्र जः
24
ततस तम अपि कौन्तेयः शरेणानतपर्वणा
ललाटे ऽभयहनत तूर्णं स विद्धः परापतद रथात
25
ततः पार्थम अभिद्रुत्य दुःसहः स विविंशतिः
अवाकिरच छरैस तीक्ष्णैः परीप्सन भरातरं रणे
26
ताव उभौ गार्ध्रपत्राभ्यां निशिताभ्यां धनंजयः
विद्ध्वा युगपद अव्यग्रस तयॊर वाहान असूदयत
27
तौ हताश्वौ विविद्धाङ्गौ धृतराष्ट्रात्म जाव उभौ
अभिपत्य रथैर अन्यैर अपनीतौ पदानुगैः
28
सर्वा दिशश चाभ्यपतद बीभत्सुर अपराजितः
किरीटमाली कौन्तेयॊ लब्धलक्षॊ महाबलः
1
[vai]
tato vaikartanaṃ jitvā pārtho vairāṭim abravīt
etan māṃ prāpayānīkaṃ yatra tālo hiraṇmayaḥ
2
atra śāṃtanavo bhīṣmo rathe 'smākaṃ pitāmahaḥ
kāṅkṣamāṇo mayā yuddhaṃ tiṣṭhaty amara darśanaḥ
ādāsyāmy aham etasya dhanurjyām api cāhave
3
asyantaṃ divyam astraṃ māṃ citram adya niśāmaya
śatahradām ivāyāntīṃ stanayitnor ivāmbare
4
suvarṇapṛṣṭhaṃ gāṇḍīvaṃ drakṣyanti kuravo mama
dakṣiṇenātha vāmena katareṇa svid asyati
iti māṃ saṃgatāḥ sarve tarkayiṣyanti śatravaḥ
5
oṇitodāṃ rathāvartāṃ nāganakrāṃ duratyayām
nadīṃ prasyandayiṣyāmi paralokapravāhinīm
6
pāṇipādaśiraḥ pṛṣṭhabāhuśākhā nirantaram
vanaṃ kurūṇāṃ chetsyāmi bhallaiḥ saṃnataparvabhiḥ
7
jayataḥ kauravīṃ senām ekasya mama dhanvinaḥ
śataṃ mārgā bhaviṣyanti pāvakasyeva kānane
mayā cakram ivāviddhaṃ sainyaṃ drakṣyasi kevalam
8
asaṃbhrānto rathe tiṣṭha sameṣu viṣameṣu ca
divām āvṛtya tiṣṭhantaṃ giriṃ bhetsyāmi dhāribhiḥ
9
aham indrasya vacanāt saṃgrāme 'bhyahanaṃ purā
paulomān kālakhañjāṃś ca sahasrāṇi śatāni ca
10
aham indrād dṛḍhāṃ muṣṭiṃ brahmaṇaḥ kṛtahastatām
pragāḍhaṃ tumulaṃ citram atividdhaṃ prajāpateḥ
11
ahaṃ pāre samudrasya hiraṇyapuram ārujam
jitvā ṣaṣṭisahasrāṇi rathinām ugradhanvinām
12
dhvajavṛkṣaṃ pattitṛṇaṃ rathasiṃhagaṇāyutam
vanam ādīpayiṣyāmi kurūṇām astratejasā
13
tān ahaṃ rathanīḍebhyaḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
ekaḥ saṃkālayiṣyāmi vajrapāṇir ivāsurān
14
raudraṃ rudrād ahaṃ hy astraṃ vāruṇaṃ varuṇād api
astram āgneyam agneś ca vāyavyaṃ mātariśvanaḥ
vajrādīni tathāstrāṇi śakrād aham avāptavān
15
dhārtarāṣṭra vanaṃ ghoraṃ narasiṃhābhirakṣitam
aham utpāṭayiṣyāmi vairāṭe vyetu te bhayam
16
evam āśvāsitas tena vairāṭiḥ savyasācinā
vyagāhata rathānīkaṃ bhīmaṃ bhīṣmasya dhīmataḥ
17
tam āyāntaṃ mahābāhuṃ jigīṣantaṃ raṇe parān
abhyavārayad avyagraḥ krūrakarmā dhanaṃjayam
18
taṃ citramālyābharaṇāḥ kṛtavidyā manasvinaḥ
āgacchan bhīmadhanvānaṃ maurvīṃ paryasya bāhubhiḥ
19
duḥśāsano vikarṇaś ca duḥsaho 'tha viviṃśatiḥ
āgatya bhīmadhanvānaṃ bībhatsuṃ paryavārayan
20
duḥśāsanas tu bhallena viddhvā vairāṭim uttaram
dvitīyenārjunaṃ vīraḥ pratyavidhyat stanāntare
21
tasya jiṣṇur upāvṛtya pṛthu dhāreṇa kārmukam
cakarta gārdhrapatreṇa jātarūpapariṣkṛtam
22
athainaṃ pañcabhiḥ paścāt pratyavidhyat stanāntare
so 'payāto raṇaṃ hitvā pārtha bāṇaprapīḍitaḥ
23
taṃ vikarṇaḥ śarais tīkṣṇair gārdhrapatrair ajihma gaiḥ
vivyādha paravīra ghnam arjunaṃ dhṛtarāṣṭra jaḥ
24
tatas tam api kaunteyaḥ śareṇānataparvaṇā
lalāṭe 'bhyahanat tūrṇaṃ sa viddhaḥ prāpatad rathāt
25
tataḥ pārtham abhidrutya duḥsahaḥ sa viviṃśatiḥ
avākirac charais tīkṣṇaiḥ parīpsan bhrātaraṃ raṇe
26
tāv ubhau gārdhrapatrābhyāṃ niśitābhyāṃ dhanaṃjayaḥ
viddhvā yugapad avyagras tayor vāhān asūdayat
27
tau hatāśvau vividdhāṅgau dhṛtarāṣṭrātma jāv ubhau
abhipatya rathair anyair apanītau padānugaiḥ
28
sarvā diśaś cābhyapatad bībhatsur aparājitaḥ
kirīṭamālī kaunteyo labdhalakṣo mahābalaḥ
