Book 4. Chapter 60
The Mahabharata In Sanskrit
Book 4
Chapter 60
1
[वै]
भीष्मे तु संग्रामशिरॊ विहाय; पलायमाने धेतराष्ट्र पुत्रः
उच्छ्रित्य केतुं विनदन महात्मा; सवयं विगृह्यार्जुनम आससाद
2
स भीमधन्वानम उदग्रवीर्यं; धनंजयं शत्रुगणे चरन्तम
आ कर्ण पूर्णायतचॊदितेन; भल्लेन विव्याध ललाटमध्ये
3
स तेन बाणेन समर्पितेन; जाम्बूनदाभेन सुसंशितेन
रराज राजन महनीय कर्मा; यथैक पर्वा रुचिरैक शृङ्गः
4
अथास्य बाणेन विदारितस्य; परादुर्बभूवासृग अजस्रम उष्णम
सा तस्य जाम्बूनदपुष्पचित्रा; मालेव चित्राभिविराजते सम
5
स तेन बाणाभिहतस तरस्वी; दुर्यॊधनेनॊद्धत मन्युवेगः
शरान उपादाय विषाग्निकल्पान; विव्याध राजानम अदीनसत्त्वः
6
दुर्यॊधनश चापि तम उग्रतेजाः; पार्थश च दुर्यॊधनम एकवीरः
अन्यॊन्यम आजौ पुरुषप्रवीरौ; समं समाजघ्नतुर आजमीढौ
7
ततः परभिन्नेन महागजेन; महीधराभेन पुनर विकर्णः
रथैश चतुर्भिर गजपादरक्षैः; कुन्तीसुतं जिष्णुम अथाभ्यधावत
8
तम आपतन्तं तवरितं गजेन्द्रं; धनंजयः कुम्भविभागमध्ये
आ कर्ण पूर्णेन दृढायसेन; बाणेन विव्याध महाजवेन
9
पार्थेन सृष्टः स तु गार्ध्रपत्र; आ पुङ्खदेशात परविवेश नागम
विदार्य शैलप्रवर परकाशं; यथाशनिः पर्वतम इन्द्र सृष्टः
10
शरप्रतप्तः स तु नागराजः; परवेपिताङ्गॊ वयथितान्तर आत्मा
संसीदमानॊ निपपात मह्यां; वज्राहतं शृङ्गम इवाचलस्य
11
निपातिते दन्तिवरे पृथिव्यां; तरासाद विकर्णः सहसावतीर्य
तूर्णं पदान्य अष्ट शतानि गत्वा; विविंशतेः सयन्दनम आरुरॊह
12
निहत्य नागं तु शरेण तेन; वज्रॊपमेनाद्रिवराम्बुदाभम
तथाविधेनैव शरेण पार्थॊ; दुर्यॊधनं वक्षसि निर्बिभेद
13
ततॊ गजे राजनि चैव भिन्ने; भग्ने विकर्णे च स पादरक्षे
गाण्डीवमुक्तैर विशिखैः परणुन्नास; ते युध मुख्याः सहसापजग्मुः
14
दृष्ट्वैव बाणेन हतं तु नागं; यॊधांश च सर्वान दरवतॊ निशम्य
रथं समावृत्य कुरुप्रवीरॊ; रणात परदुद्राव यतॊ न पार्थः
15
तं भीमरूपं तवरितं दरवन्तं; दुर्यॊधनं शत्रुसहॊ निषङ्गी
पराक्ष्वेडयद यॊद्धुमनाः किरीटी; बाणेन विद्धं रुधिरं वमन्तम
16
[अर्ज]
विहाय कीर्तिं विपुलं यशश च; युद्धात परावृत्य पलायसे किम
न ते ऽदय तूर्याणि समाहतानि; यथावद उद्यान्ति गतस्य युद्धे
17
युधिष्ठिरस्यास्मि निदेशकारी; पार्थस तृतीयॊ युधि च सथिरॊ ऽसमि
तदर्थम आवृत्य मुखं परयच्छ; नरेन्द्र वृत्तं समर धार्तराष्ट्र
18
मॊघं तवेदं भुवि नामधेयं; दुर्यॊधनेतीह कृतं पुरस्तात
न हीह दुर्यॊधनता तवास्ति; पलायमानस्य रणं विहाय
19
न ते पुरस्ताद अथ पृष्ठतॊ वा; पश्यामि दुर्यॊधन रक्षितारम
परैहि युद्धेन कुरुप्रवीर; पराणान परियान पाण्डवतॊ ऽदय रक्ष
1
[vai]
bhīṣme tu saṃgrāmaśiro vihāya; palāyamāne dhetarāṣṭra putraḥ
ucchritya ketuṃ vinadan mahātmā; svayaṃ vigṛhyārjunam āsasāda
2
sa bhīmadhanvānam udagravīryaṃ; dhanaṃjayaṃ śatrugaṇe carantam
ā karṇa pūrṇāyatacoditena; bhallena vivyādha lalāṭamadhye
3
sa tena bāṇena samarpitena; jāmbūnadābhena susaṃśitena
rarāja rājan mahanīya karmā; yathaika parvā ruciraika śṛṅgaḥ
4
athāsya bāṇena vidāritasya; prādurbabhūvāsṛg ajasram uṣṇam
sā tasya jāmbūnadapuṣpacitrā; māleva citrābhivirājate sma
5
sa tena bāṇābhihatas tarasvī; duryodhanenoddhata manyuvegaḥ
śarān upādāya viṣāgnikalpān; vivyādha rājānam adīnasattvaḥ
6
duryodhanaś cāpi tam ugratejāḥ; pārthaś ca duryodhanam ekavīraḥ
anyonyam ājau puruṣapravīrau; samaṃ samājaghnatur ājamīḍhau
7
tataḥ prabhinnena mahāgajena; mahīdharābhena punar vikarṇaḥ
rathaiś caturbhir gajapādarakṣaiḥ; kuntīsutaṃ jiṣṇum athābhyadhāvat
8
tam āpatantaṃ tvaritaṃ gajendraṃ; dhanaṃjayaḥ kumbhavibhāgamadhye
ā karṇa pūrṇena dṛḍhāyasena; bāṇena vivyādha mahājavena
9
pārthena sṛṣṭaḥ sa tu gārdhrapatra; ā puṅkhadeśāt praviveśa nāgam
vidārya śailapravara prakāśaṃ; yathāśaniḥ parvatam indra sṛṣṭaḥ
10
araprataptaḥ sa tu nāgarājaḥ; pravepitāṅgo vyathitāntar ātmā
saṃsīdamāno nipapāta mahyāṃ; vajrāhataṃ śṛgam ivācalasya
11
nipātite dantivare pṛthivyāṃ; trāsād vikarṇaḥ sahasāvatīrya
tūrṇaṃ padāny aṣṭa śatāni gatvā; viviṃśateḥ syandanam āruroha
12
nihatya nāgaṃ tu śareṇa tena; vajropamenādrivarāmbudābham
tathāvidhenaiva śareṇa pārtho; duryodhanaṃ vakṣasi nirbibheda
13
tato gaje rājani caiva bhinne; bhagne vikarṇe ca sa pādarakṣe
gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ praṇunnās; te yudha mukhyāḥ sahasāpajagmuḥ
14
dṛṣṭvaiva bāṇena hataṃ tu nāgaṃ; yodhāṃś ca sarvān dravato niśamya
rathaṃ samāvṛtya kurupravīro; raṇāt pradudrāva yato na pārthaḥ
15
taṃ bhīmarūpaṃ tvaritaṃ dravantaṃ; duryodhanaṃ śatrusaho niṣaṅgī
prākṣveḍayad yoddhumanāḥ kirīṭī; bāṇena viddhaṃ rudhiraṃ vamantam
16
[arj]
vihāya kīrtiṃ vipulaṃ yaśaś ca; yuddhāt parāvṛtya palāyase kim
na te 'dya tūryāṇi samāhatāni; yathāvad udyānti gatasya yuddhe
17
yudhiṣṭhirasyāsmi nideśakārī; pārthas tṛtīyo yudhi ca sthiro 'smi
tadartham āvṛtya mukhaṃ prayaccha; narendra vṛttaṃ smara dhārtarāṣṭra
18
moghaṃ tavedaṃ bhuvi nāmadheyaṃ; duryodhanetīha kṛtaṃ purastāt
na hīha duryodhanatā tavāsti; palāyamānasya raṇaṃ vihāya
19
na te purastād atha pṛṣṭhato vā; paśyāmi duryodhana rakṣitāram
paraihi yuddhena kurupravīra; prāṇān priyān pāṇḍavato 'dya rakṣa
Book 4
Chapter 60
1
[वै]
भीष्मे तु संग्रामशिरॊ विहाय; पलायमाने धेतराष्ट्र पुत्रः
उच्छ्रित्य केतुं विनदन महात्मा; सवयं विगृह्यार्जुनम आससाद
2
स भीमधन्वानम उदग्रवीर्यं; धनंजयं शत्रुगणे चरन्तम
आ कर्ण पूर्णायतचॊदितेन; भल्लेन विव्याध ललाटमध्ये
3
स तेन बाणेन समर्पितेन; जाम्बूनदाभेन सुसंशितेन
रराज राजन महनीय कर्मा; यथैक पर्वा रुचिरैक शृङ्गः
4
अथास्य बाणेन विदारितस्य; परादुर्बभूवासृग अजस्रम उष्णम
सा तस्य जाम्बूनदपुष्पचित्रा; मालेव चित्राभिविराजते सम
5
स तेन बाणाभिहतस तरस्वी; दुर्यॊधनेनॊद्धत मन्युवेगः
शरान उपादाय विषाग्निकल्पान; विव्याध राजानम अदीनसत्त्वः
6
दुर्यॊधनश चापि तम उग्रतेजाः; पार्थश च दुर्यॊधनम एकवीरः
अन्यॊन्यम आजौ पुरुषप्रवीरौ; समं समाजघ्नतुर आजमीढौ
7
ततः परभिन्नेन महागजेन; महीधराभेन पुनर विकर्णः
रथैश चतुर्भिर गजपादरक्षैः; कुन्तीसुतं जिष्णुम अथाभ्यधावत
8
तम आपतन्तं तवरितं गजेन्द्रं; धनंजयः कुम्भविभागमध्ये
आ कर्ण पूर्णेन दृढायसेन; बाणेन विव्याध महाजवेन
9
पार्थेन सृष्टः स तु गार्ध्रपत्र; आ पुङ्खदेशात परविवेश नागम
विदार्य शैलप्रवर परकाशं; यथाशनिः पर्वतम इन्द्र सृष्टः
10
शरप्रतप्तः स तु नागराजः; परवेपिताङ्गॊ वयथितान्तर आत्मा
संसीदमानॊ निपपात मह्यां; वज्राहतं शृङ्गम इवाचलस्य
11
निपातिते दन्तिवरे पृथिव्यां; तरासाद विकर्णः सहसावतीर्य
तूर्णं पदान्य अष्ट शतानि गत्वा; विविंशतेः सयन्दनम आरुरॊह
12
निहत्य नागं तु शरेण तेन; वज्रॊपमेनाद्रिवराम्बुदाभम
तथाविधेनैव शरेण पार्थॊ; दुर्यॊधनं वक्षसि निर्बिभेद
13
ततॊ गजे राजनि चैव भिन्ने; भग्ने विकर्णे च स पादरक्षे
गाण्डीवमुक्तैर विशिखैः परणुन्नास; ते युध मुख्याः सहसापजग्मुः
14
दृष्ट्वैव बाणेन हतं तु नागं; यॊधांश च सर्वान दरवतॊ निशम्य
रथं समावृत्य कुरुप्रवीरॊ; रणात परदुद्राव यतॊ न पार्थः
15
तं भीमरूपं तवरितं दरवन्तं; दुर्यॊधनं शत्रुसहॊ निषङ्गी
पराक्ष्वेडयद यॊद्धुमनाः किरीटी; बाणेन विद्धं रुधिरं वमन्तम
16
[अर्ज]
विहाय कीर्तिं विपुलं यशश च; युद्धात परावृत्य पलायसे किम
न ते ऽदय तूर्याणि समाहतानि; यथावद उद्यान्ति गतस्य युद्धे
17
युधिष्ठिरस्यास्मि निदेशकारी; पार्थस तृतीयॊ युधि च सथिरॊ ऽसमि
तदर्थम आवृत्य मुखं परयच्छ; नरेन्द्र वृत्तं समर धार्तराष्ट्र
18
मॊघं तवेदं भुवि नामधेयं; दुर्यॊधनेतीह कृतं पुरस्तात
न हीह दुर्यॊधनता तवास्ति; पलायमानस्य रणं विहाय
19
न ते पुरस्ताद अथ पृष्ठतॊ वा; पश्यामि दुर्यॊधन रक्षितारम
परैहि युद्धेन कुरुप्रवीर; पराणान परियान पाण्डवतॊ ऽदय रक्ष
1
[vai]
bhīṣme tu saṃgrāmaśiro vihāya; palāyamāne dhetarāṣṭra putraḥ
ucchritya ketuṃ vinadan mahātmā; svayaṃ vigṛhyārjunam āsasāda
2
sa bhīmadhanvānam udagravīryaṃ; dhanaṃjayaṃ śatrugaṇe carantam
ā karṇa pūrṇāyatacoditena; bhallena vivyādha lalāṭamadhye
3
sa tena bāṇena samarpitena; jāmbūnadābhena susaṃśitena
rarāja rājan mahanīya karmā; yathaika parvā ruciraika śṛṅgaḥ
4
athāsya bāṇena vidāritasya; prādurbabhūvāsṛg ajasram uṣṇam
sā tasya jāmbūnadapuṣpacitrā; māleva citrābhivirājate sma
5
sa tena bāṇābhihatas tarasvī; duryodhanenoddhata manyuvegaḥ
śarān upādāya viṣāgnikalpān; vivyādha rājānam adīnasattvaḥ
6
duryodhanaś cāpi tam ugratejāḥ; pārthaś ca duryodhanam ekavīraḥ
anyonyam ājau puruṣapravīrau; samaṃ samājaghnatur ājamīḍhau
7
tataḥ prabhinnena mahāgajena; mahīdharābhena punar vikarṇaḥ
rathaiś caturbhir gajapādarakṣaiḥ; kuntīsutaṃ jiṣṇum athābhyadhāvat
8
tam āpatantaṃ tvaritaṃ gajendraṃ; dhanaṃjayaḥ kumbhavibhāgamadhye
ā karṇa pūrṇena dṛḍhāyasena; bāṇena vivyādha mahājavena
9
pārthena sṛṣṭaḥ sa tu gārdhrapatra; ā puṅkhadeśāt praviveśa nāgam
vidārya śailapravara prakāśaṃ; yathāśaniḥ parvatam indra sṛṣṭaḥ
10
araprataptaḥ sa tu nāgarājaḥ; pravepitāṅgo vyathitāntar ātmā
saṃsīdamāno nipapāta mahyāṃ; vajrāhataṃ śṛgam ivācalasya
11
nipātite dantivare pṛthivyāṃ; trāsād vikarṇaḥ sahasāvatīrya
tūrṇaṃ padāny aṣṭa śatāni gatvā; viviṃśateḥ syandanam āruroha
12
nihatya nāgaṃ tu śareṇa tena; vajropamenādrivarāmbudābham
tathāvidhenaiva śareṇa pārtho; duryodhanaṃ vakṣasi nirbibheda
13
tato gaje rājani caiva bhinne; bhagne vikarṇe ca sa pādarakṣe
gāṇḍīvamuktair viśikhaiḥ praṇunnās; te yudha mukhyāḥ sahasāpajagmuḥ
14
dṛṣṭvaiva bāṇena hataṃ tu nāgaṃ; yodhāṃś ca sarvān dravato niśamya
rathaṃ samāvṛtya kurupravīro; raṇāt pradudrāva yato na pārthaḥ
15
taṃ bhīmarūpaṃ tvaritaṃ dravantaṃ; duryodhanaṃ śatrusaho niṣaṅgī
prākṣveḍayad yoddhumanāḥ kirīṭī; bāṇena viddhaṃ rudhiraṃ vamantam
16
[arj]
vihāya kīrtiṃ vipulaṃ yaśaś ca; yuddhāt parāvṛtya palāyase kim
na te 'dya tūryāṇi samāhatāni; yathāvad udyānti gatasya yuddhe
17
yudhiṣṭhirasyāsmi nideśakārī; pārthas tṛtīyo yudhi ca sthiro 'smi
tadartham āvṛtya mukhaṃ prayaccha; narendra vṛttaṃ smara dhārtarāṣṭra
18
moghaṃ tavedaṃ bhuvi nāmadheyaṃ; duryodhanetīha kṛtaṃ purastāt
na hīha duryodhanatā tavāsti; palāyamānasya raṇaṃ vihāya
19
na te purastād atha pṛṣṭhato vā; paśyāmi duryodhana rakṣitāram
paraihi yuddhena kurupravīra; prāṇān priyān pāṇḍavato 'dya rakṣa
