Book 5. Chapter 1
The Mahabharata In Sanskrit
Book 5 Chapter 1
1
[व]
कृत्वा विवाहं तु कुरुप्रवीरास; तदाभिमन्यॊर मुदितस्वपक्षाः
विश्रम्य चत्वार्य उषसः परतीताः; सभां विराटस्य ततॊ ऽभिजग्मुः
2
सभा तु सा मत्स्यपतेः समृद्धा; मणिप्रवेकॊत्तम रत्नचित्रा
नयस्तासना माल्यवती सुगन्धा; ताम अभ्ययुस ते नरराज वर्याः
3
अथासनान्य आविशतां पुरस्ताद; उभौ विराटद्रुपदौ नरेन्द्रौ
वृद्धश च मान्यः पृथिवीपतीनां; पितामहॊ राम जनार्दनाभ्याम
4
पाञ्चालराजस्य समीपतस तु; शिनिप्रवीरः सह रौहिणेयः
मत्स्यस्य राज्ञस तु सुसंनिकृष्टौ; जनार्दनश चैव युधिष्ठिरश च
5
सुताश च सर्वे दरुपदस्य राज्ञॊ; भीमार्जुनौ माद्रवतीसुतौ च
परद्युम्न साम्बौ च युधि परवीरौ; विराट पुत्रश च सहाभिमन्युः
6
सर्वे च शूराः पितृभिः समाना; वीर्येण रूपेण बलेन चैव
उपाविशन दरौपदेयाः कुमाराः; सुवर्णचित्रेषु वरासनेषु
7
तथॊपविष्टेषु महारथेषु; विभ्राजमानाम्बर भूषणेषु
रराज सा राजवती समृद्धा; गरहैर इव दयौर विमलैर उपेता
8
ततः कथास ते समवाय युक्ताः; कृत्वा विचित्राः पुरुषप्रवीराः
तस्थुर मुहूर्तं परिचिन्तयन्तः; कृष्णं नृपास ते समुदीक्षमाणाः
9
कथान्तम आसाद्य च माहवेन; संघट्टिताः पाण्डव कार्यहेतॊः
ते राजसिंहाः सहिता हय अशृण्वन; वाक्यं महार्थं च महॊदयं च
10
सर्वैर भवद्भिर विदितं यथायं; युधिष्ठिरः सौबलेनाक्षवत्याम
जितॊ निकृत्यापहृतं च राज्यं; पुनः परवासे समयः कृतश च
11
शक्तैर विजेतुं तरसा महीं च; सत्ये सथितैस तच चरितं यथावत
पाण्डॊः सुतैस तद वरतम उग्ररूपं; वर्षाणि षट सप्त च भारताग्र्यैः
12
तरयॊदशश चैव सुदुस्तरॊ ऽयम; अज्ञायमानैर भवतां समीपे
कलेशान असह्यांश च तितिक्षमाणैर; यथॊषितं तद विदितं च सर्वम
13
एवंगते धर्मसुतस्य राज्ञॊ; दुर्यॊधनस्यापि च यद धितं सयात
तच चिन्तयध्वं कुरुपाण्डवानां; धर्म्यं च युक्तं च यशः करं च
14
अधर्मयुक्तं च न कामयेत; राज्यं सुराणाम अपि धर्मराजः
धर्मार्थयुक्तं च महीपतित्वं; गरामे ऽपि कस्मिंश चिद अयं बुभूषेत
15
पित्र्यं हि राज्यं विदितं नृपाणां; यथापकृष्टं धृतराष्ट्र पुत्रैः
मिथ्यॊपचारेण तथाप्य अनेन; कृच्छ्रं महत पराप्तम असह्य रूपम
16
न चापि पार्थॊ विजितॊ रणे तैः; सवतेजसा धृतराष्ट्रस्य पुत्रैः
तथापि राजा सहितः सुहृद्भिर; अभीप्सते ऽनामयम एव तेषाम
17
यत तत सवयं पाण्डुसुतैर विजित्य; समाहृतं भूमिपतीन निपीड्य
तत परार्थयन्ते पुरुषप्रवीराः; कुन्तीसुता माद्रवतीसुतौ च
18
बालास तव इमे तैर विविधौर उपायैः; संप्रार्थिता हन्तुम अमित्रसाहाः
राज्यं जिहीर्षद्भिर असद्भिर उग्रैः; सर्वं च तद वॊ विदितं यथावत
19
तेषां च लॊभं परसमीक्ष्य वृद्धं; धर्मात्मतां चापि युधिष्ठिरस्य
संबन्धितां चापि समीक्ष्य तेषां; मतिं कुरुध्वं सहिताः पृथक च
20
इमे च सत्ये ऽभिरताः सदैव; तं पारयित्वा समयं यथावत
अतॊ ऽनयथा तैर उपचर्यमाणा; हन्युः समेतान धृतराष्ट्र पुत्रान
21
तैर विप्रकारं च निशम्य राज्ञः; सुहृज्जनास तान परिवारयेयुः
युद्धेन बाधेयुर इमांस तथैव; तैर वध्यमाना युधितांश च हन्युः
22
तथापि नेमे ऽलपतया समर्थास; तेषां जयायेति भवेन मतं वः
समेत्य सर्वे सहिताः सुहृद्भिस; तेषां विनाशाय यतेयुर एव
23
दुर्यॊधनस्यापि मतं यथावन; न जञायते किं नु करिष्यतीति
अज्ञायमाने च मते परस्य; किं सयात समारभ्यतमं मतं वः
24
तस्माद इतॊ गच्छतु धर्मशीलः; शुचिः कुलीनः पुरुषॊ ऽपरमत्तः
दूतः समर्थः परशमाय तेषां; राज्यार्ध दानाय युधिष्ठिरस्य
25
निशम्य वाक्यं तु जनार्दनस्य; धर्मार्थयुक्तं मधुरं समं च
समाददे वाक्यम अथाग्रजॊ ऽसय; संपूज्य वाक्यं तद अतीव राजन
1
[v]
kṛtvā vivāhaṃ tu kurupravīrās; tadābhimanyor muditasvapakṣāḥ
viśramya catvāry uṣasaḥ pratītāḥ; sabhāṃ virāṭasya tato 'bhijagmuḥ
2
sabhā tu sā matsyapateḥ samṛddhā; maṇipravekottama ratnacitrā
nyastāsanā mālyavatī sugandhā; tām abhyayus te nararāja varyāḥ
3
athāsanāny āviśatāṃ purastād; ubhau virāṭadrupadau narendrau
vṛddhaś ca mānyaḥ pṛthivīpatīnāṃ; pitāmaho rāma janārdanābhyām
4
pāñcālarājasya samīpatas tu; śinipravīraḥ saha rauhiṇeyaḥ
matsyasya rājñas tu susaṃnikṛṣṭau; janārdanaś caiva yudhiṣṭhiraś ca
5
sutāś ca sarve drupadasya rājño; bhīmārjunau mādravatīsutau ca
pradyumna sāmbau ca yudhi pravīrau; virāṭa putraś ca sahābhimanyuḥ
6
sarve ca śūrāḥ pitṛbhiḥ samānā; vīryeṇa rūpeṇa balena caiva
upāviśan draupadeyāḥ kumārāḥ; suvarṇacitreṣu varāsaneṣu
7
tathopaviṣṭeṣu mahāratheṣu; vibhrājamānāmbara bhūṣaṇeṣu
rarāja sā rājavatī samṛddhā; grahair iva dyaur vimalair upetā
8
tataḥ kathās te samavāya yuktāḥ; kṛtvā vicitrāḥ puruṣapravīrāḥ
tasthur muhūrtaṃ paricintayantaḥ; kṛṣṇaṃ nṛpās te samudīkṣamāṇāḥ
9
kathāntam āsādya ca māhavena; saṃghaṭṭitāḥ pāṇḍava kāryahetoḥ
te rājasiṃhāḥ sahitā hy aśṛṇvan; vākyaṃ mahārthaṃ ca mahodayaṃ ca
10
sarvair bhavadbhir viditaṃ yathāyaṃ; yudhiṣṭhiraḥ saubalenākṣavatyām
jito nikṛtyāpahṛtaṃ ca rājyaṃ; punaḥ pravāse samayaḥ kṛtaś ca
11
aktair vijetuṃ tarasā mahīṃ ca; satye sthitais tac caritaṃ yathāvat
pāṇḍoḥ sutais tad vratam ugrarūpaṃ; varṣāṇi ṣaṭ sapta ca bhāratāgryaiḥ
12
trayodaśaś caiva sudustaro 'yam; ajñāyamānair bhavatāṃ samīpe
kleśān asahyāṃś ca titikṣamāṇair; yathoṣitaṃ tad viditaṃ ca sarvam
13
evaṃgate dharmasutasya rājño; duryodhanasyāpi ca yad dhitaṃ syāt
tac cintayadhvaṃ kurupāṇḍavānāṃ; dharmyaṃ ca yuktaṃ ca yaśaḥ karaṃ ca
14
adharmayuktaṃ ca na kāmayeta; rājyaṃ surāṇām api dharmarājaḥ
dharmārthayuktaṃ ca mahīpatitvaṃ; grāme 'pi kasmiṃś cid ayaṃ bubhūṣet
15
pitryaṃ hi rājyaṃ viditaṃ nṛpāṇāṃ; yathāpakṛṣṭaṃ dhṛtarāṣṭra putraiḥ
mithyopacāreṇa tathāpy anena; kṛcchraṃ mahat prāptam asahya rūpam
16
na cāpi pārtho vijito raṇe taiḥ; svatejasā dhṛtarāṣṭrasya putraiḥ
tathāpi rājā sahitaḥ suhṛdbhir; abhīpsate 'nāmayam eva teṣām
17
yat tat svayaṃ pāṇḍusutair vijitya; samāhṛtaṃ bhūmipatīn nipīḍya
tat prārthayante puruṣapravīrāḥ; kuntīsutā mādravatīsutau ca
18
bālās tv ime tair vividhaur upāyaiḥ; saṃprārthitā hantum amitrasāhāḥ
rājyaṃ jihīrṣadbhir asadbhir ugraiḥ; sarvaṃ ca tad vo viditaṃ yathāvat
19
teṣāṃ ca lobhaṃ prasamīkṣya vṛddhaṃ; dharmātmatāṃ cāpi yudhiṣṭhirasya
saṃbandhitāṃ cāpi samīkṣya teṣāṃ; matiṃ kurudhvaṃ sahitāḥ pṛthak ca
20
ime ca satye 'bhiratāḥ sadaiva; taṃ pārayitvā samayaṃ yathāvat
ato 'nyathā tair upacaryamāṇā; hanyuḥ sametān dhṛtarāṣṭra putrān
21
tair viprakāraṃ ca niśamya rājñaḥ; suhṛjjanās tān parivārayeyuḥ
yuddhena bādheyur imāṃs tathaiva; tair vadhyamānā yudhitāṃś ca hanyuḥ
22
tathāpi neme 'lpatayā samarthās; teṣāṃ jayāyeti bhaven mataṃ vaḥ
sametya sarve sahitāḥ suhṛdbhis; teṣāṃ vināśāya yateyur eva
23
duryodhanasyāpi mataṃ yathāvan; na jñāyate kiṃ nu kariṣyatīti
ajñāyamāne ca mate parasya; kiṃ syāt samārabhyatamaṃ mataṃ vaḥ
24
tasmād ito gacchatu dharmaśīlaḥ; śuciḥ kulīnaḥ puruṣo 'pramattaḥ
dūtaḥ samarthaḥ praśamāya teṣāṃ; rājyārdha dānāya yudhiṣṭhirasya
25
niśamya vākyaṃ tu janārdanasya; dharmārthayuktaṃ madhuraṃ samaṃ ca
samādade vākyam athāgrajo 'sya; saṃpūjya vākyaṃ tad atīva rājan
Book 5 Chapter 1
1
[व]
कृत्वा विवाहं तु कुरुप्रवीरास; तदाभिमन्यॊर मुदितस्वपक्षाः
विश्रम्य चत्वार्य उषसः परतीताः; सभां विराटस्य ततॊ ऽभिजग्मुः
2
सभा तु सा मत्स्यपतेः समृद्धा; मणिप्रवेकॊत्तम रत्नचित्रा
नयस्तासना माल्यवती सुगन्धा; ताम अभ्ययुस ते नरराज वर्याः
3
अथासनान्य आविशतां पुरस्ताद; उभौ विराटद्रुपदौ नरेन्द्रौ
वृद्धश च मान्यः पृथिवीपतीनां; पितामहॊ राम जनार्दनाभ्याम
4
पाञ्चालराजस्य समीपतस तु; शिनिप्रवीरः सह रौहिणेयः
मत्स्यस्य राज्ञस तु सुसंनिकृष्टौ; जनार्दनश चैव युधिष्ठिरश च
5
सुताश च सर्वे दरुपदस्य राज्ञॊ; भीमार्जुनौ माद्रवतीसुतौ च
परद्युम्न साम्बौ च युधि परवीरौ; विराट पुत्रश च सहाभिमन्युः
6
सर्वे च शूराः पितृभिः समाना; वीर्येण रूपेण बलेन चैव
उपाविशन दरौपदेयाः कुमाराः; सुवर्णचित्रेषु वरासनेषु
7
तथॊपविष्टेषु महारथेषु; विभ्राजमानाम्बर भूषणेषु
रराज सा राजवती समृद्धा; गरहैर इव दयौर विमलैर उपेता
8
ततः कथास ते समवाय युक्ताः; कृत्वा विचित्राः पुरुषप्रवीराः
तस्थुर मुहूर्तं परिचिन्तयन्तः; कृष्णं नृपास ते समुदीक्षमाणाः
9
कथान्तम आसाद्य च माहवेन; संघट्टिताः पाण्डव कार्यहेतॊः
ते राजसिंहाः सहिता हय अशृण्वन; वाक्यं महार्थं च महॊदयं च
10
सर्वैर भवद्भिर विदितं यथायं; युधिष्ठिरः सौबलेनाक्षवत्याम
जितॊ निकृत्यापहृतं च राज्यं; पुनः परवासे समयः कृतश च
11
शक्तैर विजेतुं तरसा महीं च; सत्ये सथितैस तच चरितं यथावत
पाण्डॊः सुतैस तद वरतम उग्ररूपं; वर्षाणि षट सप्त च भारताग्र्यैः
12
तरयॊदशश चैव सुदुस्तरॊ ऽयम; अज्ञायमानैर भवतां समीपे
कलेशान असह्यांश च तितिक्षमाणैर; यथॊषितं तद विदितं च सर्वम
13
एवंगते धर्मसुतस्य राज्ञॊ; दुर्यॊधनस्यापि च यद धितं सयात
तच चिन्तयध्वं कुरुपाण्डवानां; धर्म्यं च युक्तं च यशः करं च
14
अधर्मयुक्तं च न कामयेत; राज्यं सुराणाम अपि धर्मराजः
धर्मार्थयुक्तं च महीपतित्वं; गरामे ऽपि कस्मिंश चिद अयं बुभूषेत
15
पित्र्यं हि राज्यं विदितं नृपाणां; यथापकृष्टं धृतराष्ट्र पुत्रैः
मिथ्यॊपचारेण तथाप्य अनेन; कृच्छ्रं महत पराप्तम असह्य रूपम
16
न चापि पार्थॊ विजितॊ रणे तैः; सवतेजसा धृतराष्ट्रस्य पुत्रैः
तथापि राजा सहितः सुहृद्भिर; अभीप्सते ऽनामयम एव तेषाम
17
यत तत सवयं पाण्डुसुतैर विजित्य; समाहृतं भूमिपतीन निपीड्य
तत परार्थयन्ते पुरुषप्रवीराः; कुन्तीसुता माद्रवतीसुतौ च
18
बालास तव इमे तैर विविधौर उपायैः; संप्रार्थिता हन्तुम अमित्रसाहाः
राज्यं जिहीर्षद्भिर असद्भिर उग्रैः; सर्वं च तद वॊ विदितं यथावत
19
तेषां च लॊभं परसमीक्ष्य वृद्धं; धर्मात्मतां चापि युधिष्ठिरस्य
संबन्धितां चापि समीक्ष्य तेषां; मतिं कुरुध्वं सहिताः पृथक च
20
इमे च सत्ये ऽभिरताः सदैव; तं पारयित्वा समयं यथावत
अतॊ ऽनयथा तैर उपचर्यमाणा; हन्युः समेतान धृतराष्ट्र पुत्रान
21
तैर विप्रकारं च निशम्य राज्ञः; सुहृज्जनास तान परिवारयेयुः
युद्धेन बाधेयुर इमांस तथैव; तैर वध्यमाना युधितांश च हन्युः
22
तथापि नेमे ऽलपतया समर्थास; तेषां जयायेति भवेन मतं वः
समेत्य सर्वे सहिताः सुहृद्भिस; तेषां विनाशाय यतेयुर एव
23
दुर्यॊधनस्यापि मतं यथावन; न जञायते किं नु करिष्यतीति
अज्ञायमाने च मते परस्य; किं सयात समारभ्यतमं मतं वः
24
तस्माद इतॊ गच्छतु धर्मशीलः; शुचिः कुलीनः पुरुषॊ ऽपरमत्तः
दूतः समर्थः परशमाय तेषां; राज्यार्ध दानाय युधिष्ठिरस्य
25
निशम्य वाक्यं तु जनार्दनस्य; धर्मार्थयुक्तं मधुरं समं च
समाददे वाक्यम अथाग्रजॊ ऽसय; संपूज्य वाक्यं तद अतीव राजन
1
[v]
kṛtvā vivāhaṃ tu kurupravīrās; tadābhimanyor muditasvapakṣāḥ
viśramya catvāry uṣasaḥ pratītāḥ; sabhāṃ virāṭasya tato 'bhijagmuḥ
2
sabhā tu sā matsyapateḥ samṛddhā; maṇipravekottama ratnacitrā
nyastāsanā mālyavatī sugandhā; tām abhyayus te nararāja varyāḥ
3
athāsanāny āviśatāṃ purastād; ubhau virāṭadrupadau narendrau
vṛddhaś ca mānyaḥ pṛthivīpatīnāṃ; pitāmaho rāma janārdanābhyām
4
pāñcālarājasya samīpatas tu; śinipravīraḥ saha rauhiṇeyaḥ
matsyasya rājñas tu susaṃnikṛṣṭau; janārdanaś caiva yudhiṣṭhiraś ca
5
sutāś ca sarve drupadasya rājño; bhīmārjunau mādravatīsutau ca
pradyumna sāmbau ca yudhi pravīrau; virāṭa putraś ca sahābhimanyuḥ
6
sarve ca śūrāḥ pitṛbhiḥ samānā; vīryeṇa rūpeṇa balena caiva
upāviśan draupadeyāḥ kumārāḥ; suvarṇacitreṣu varāsaneṣu
7
tathopaviṣṭeṣu mahāratheṣu; vibhrājamānāmbara bhūṣaṇeṣu
rarāja sā rājavatī samṛddhā; grahair iva dyaur vimalair upetā
8
tataḥ kathās te samavāya yuktāḥ; kṛtvā vicitrāḥ puruṣapravīrāḥ
tasthur muhūrtaṃ paricintayantaḥ; kṛṣṇaṃ nṛpās te samudīkṣamāṇāḥ
9
kathāntam āsādya ca māhavena; saṃghaṭṭitāḥ pāṇḍava kāryahetoḥ
te rājasiṃhāḥ sahitā hy aśṛṇvan; vākyaṃ mahārthaṃ ca mahodayaṃ ca
10
sarvair bhavadbhir viditaṃ yathāyaṃ; yudhiṣṭhiraḥ saubalenākṣavatyām
jito nikṛtyāpahṛtaṃ ca rājyaṃ; punaḥ pravāse samayaḥ kṛtaś ca
11
aktair vijetuṃ tarasā mahīṃ ca; satye sthitais tac caritaṃ yathāvat
pāṇḍoḥ sutais tad vratam ugrarūpaṃ; varṣāṇi ṣaṭ sapta ca bhāratāgryaiḥ
12
trayodaśaś caiva sudustaro 'yam; ajñāyamānair bhavatāṃ samīpe
kleśān asahyāṃś ca titikṣamāṇair; yathoṣitaṃ tad viditaṃ ca sarvam
13
evaṃgate dharmasutasya rājño; duryodhanasyāpi ca yad dhitaṃ syāt
tac cintayadhvaṃ kurupāṇḍavānāṃ; dharmyaṃ ca yuktaṃ ca yaśaḥ karaṃ ca
14
adharmayuktaṃ ca na kāmayeta; rājyaṃ surāṇām api dharmarājaḥ
dharmārthayuktaṃ ca mahīpatitvaṃ; grāme 'pi kasmiṃś cid ayaṃ bubhūṣet
15
pitryaṃ hi rājyaṃ viditaṃ nṛpāṇāṃ; yathāpakṛṣṭaṃ dhṛtarāṣṭra putraiḥ
mithyopacāreṇa tathāpy anena; kṛcchraṃ mahat prāptam asahya rūpam
16
na cāpi pārtho vijito raṇe taiḥ; svatejasā dhṛtarāṣṭrasya putraiḥ
tathāpi rājā sahitaḥ suhṛdbhir; abhīpsate 'nāmayam eva teṣām
17
yat tat svayaṃ pāṇḍusutair vijitya; samāhṛtaṃ bhūmipatīn nipīḍya
tat prārthayante puruṣapravīrāḥ; kuntīsutā mādravatīsutau ca
18
bālās tv ime tair vividhaur upāyaiḥ; saṃprārthitā hantum amitrasāhāḥ
rājyaṃ jihīrṣadbhir asadbhir ugraiḥ; sarvaṃ ca tad vo viditaṃ yathāvat
19
teṣāṃ ca lobhaṃ prasamīkṣya vṛddhaṃ; dharmātmatāṃ cāpi yudhiṣṭhirasya
saṃbandhitāṃ cāpi samīkṣya teṣāṃ; matiṃ kurudhvaṃ sahitāḥ pṛthak ca
20
ime ca satye 'bhiratāḥ sadaiva; taṃ pārayitvā samayaṃ yathāvat
ato 'nyathā tair upacaryamāṇā; hanyuḥ sametān dhṛtarāṣṭra putrān
21
tair viprakāraṃ ca niśamya rājñaḥ; suhṛjjanās tān parivārayeyuḥ
yuddhena bādheyur imāṃs tathaiva; tair vadhyamānā yudhitāṃś ca hanyuḥ
22
tathāpi neme 'lpatayā samarthās; teṣāṃ jayāyeti bhaven mataṃ vaḥ
sametya sarve sahitāḥ suhṛdbhis; teṣāṃ vināśāya yateyur eva
23
duryodhanasyāpi mataṃ yathāvan; na jñāyate kiṃ nu kariṣyatīti
ajñāyamāne ca mate parasya; kiṃ syāt samārabhyatamaṃ mataṃ vaḥ
24
tasmād ito gacchatu dharmaśīlaḥ; śuciḥ kulīnaḥ puruṣo 'pramattaḥ
dūtaḥ samarthaḥ praśamāya teṣāṃ; rājyārdha dānāya yudhiṣṭhirasya
25
niśamya vākyaṃ tu janārdanasya; dharmārthayuktaṃ madhuraṃ samaṃ ca
samādade vākyam athāgrajo 'sya; saṃpūjya vākyaṃ tad atīva rājan
