Book 5. Chapter 145
The Mahabharata In Sanskrit
Book 5
Chapter 145
1
[व]
आगम्य हास्तिनपुराद उपप्लव्यम अरिंदमः
पाण्डवानां यथावृत्तं केशवः सर्वम उक्तवान
2
संभाष्य सुचिरं कालं मन्त्रयित्वा पुनः पुनः
सवम एवावसथं शौरिर विश्रामार्थं जगाम ह
3
विसृज्य सर्वान नृपतीन विराट परमुखांस तदा
पाण्डवा भरातरः पञ्च भानाव अस्तं गते सति
4
संध्याम उपास्य धयायन्तस तम एव गतमानसाः
आनाय्य कृष्णं दाशार्हं पुनर मन्त्रम अमन्त्रयन
5
तवया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
किम उक्तः पुण्डरीकाक्ष तन नः शंसितुम अर्हसि
6
मया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
तथ्यं पथ्यं हितं चॊक्तॊ न च गृह्णाति दुर्मतिः
7
तस्मिन्न उत्पथम आपन्ने कुरुवृद्धः पितामहः
किम उक्तवान हृषीकेश दुर्यॊधनम अमर्षणम
आचार्यॊ वा महाबाहॊ भारद्वाजः किम अब्रवीत
8
पिता यवीयान अस्माकं कषत्ता धर्मभृतां वरः
पुत्रशॊकाभिसंतप्तः किम आह धृतराष्ट्रजम
9
किं च सर्वे नृपतयः सभायां ये समासते
उक्तवन्तॊ यथातत्त्वं तद बरूहि तवं जनार्दन
10
उक्तवान हि भवान सर्वं वचनं कुरुमुख्ययॊः
कामलॊभाभिभूतस्य मन्दस्य पराज्ञमानिनः
11
अप्रियं हृदये मह्यं तन न तिष्ठति केशव
तेषां वाक्यानि गॊविन्द शरॊतुम इच्छाम्य अहं विभॊ
12
यथा च नाभिपद्येत कालस तात तथा कुरु
भवान हि नॊ गतिः कृष्ण भवान नाथॊ भवान गुरुः
13
शृणु राजन यथा वाक्यम उक्तॊ राजा सुयॊधनः
मध्ये कुरूणां राजेन्द्र सभायां तन निबॊध मे
14
मया वै शराविते वाक्ये जहास धृतराष्ट्रजः
अथ भीष्मः सुसंक्रुद्ध इदं वचनम अब्रवीत
15
दुर्यॊधन निबॊधेदं कुलार्थे यद बरवीमि ते
तच छरुत्वा राजशार्दूल सवकुलस्य हितं कुरु
16
मम तात पिता राजञ शंतनुर लॊकविश्रुतः
तस्याहम एक एवासं पुत्रः पुत्रवतां वरः
17
तस्य बुद्धिः समुत्पन्ना दवितीयः सयात कथं सुतः
एकपुत्रम अपुत्रं वै परवदन्ति मनीषिणः
18
न चॊच्छेदं कुलं यायाद विस्तीर्येत कथं यशः
तस्याहम ईप्सितं बुद्ध्वा कालीं मातरम आवहम
19
परतिज्ञां कुष्करां कृत्वा पितुर अर्थे कुलस्य च
अराजा चॊर्ध्वरेताश च यथा सुविदितं तव
परतीतॊ निवसाम्य एष परतिज्ञाम अनुपालयन
20
तस्यां जज्ञे महाबाहुः शरीमान कुरुकुलॊद्वहः
विचित्रवीर्यॊ धर्मात्मा कनीयान मम पार्थिवः
21
सवर्याते ऽहं पितरि तं सवराज्ये संन्यवेशयम
विचित्रवीर्यं राजानं भृत्यॊ भूत्वा हय अधश चरः
22
तस्याहं सदृशान दारान राजेन्द्र समुदावहम
जित्वा पार्थिव संघातम अपि ते बहुशः शरुतम
23
ततॊ रामेण समरे दवन्द्वयुद्धम उपागमम
स हि राम भयाद एभिर नागरैर विप्रवासितः
दारेष्व अतिप्रसक्तश च यक्ष्माणं समपद्यत
24
यदा तव अराजके राष्ट्रे न ववर्ष सुरेश्वरः
तदाभ्यधावन माम एव परजाः कषुद्भयपीडिताः
25
उपक्षीणाः परजाः सर्वा राजा भव भवाय नः
ईतयॊ नुद भद्रं ते शंतनॊः कुलवर्धन
26
पीड्यन्ते ते परजाः सर्वा वयाधिभिर भृशदारुणैः
अल्पावशिष्टा गाङ्गेय ताः परित्रातुम अर्हसि
27
वयाधीन परणुद्य वीर तवं परजा धर्मेण पालय
तवयि जीवति मा राष्ट्रं विनाशम उपगच्छतु
28
परजानां करॊशतीनां वै नैवाक्षुभ्यत मे मनः
परतिज्ञां रक्षमाणस्य सद्वृत्तं समरतस तथा
29
ततः पौरा महाराज माता काली च मे शुभा
भृत्याः पुरॊहिताचार्या बराह्मणाश च बहुश्रुताः
माम ऊचुर भृशसंतप्ता भव राजेति संततम
30
परतीप रक्षितं राष्ट्रं तवां पराप्य विनशिष्यति
स तवम अस्मद्धितार्थं वै राजा भव महामते
31
इत्य उक्तः पराञ्जलिर भूत्वा दुःखितॊ भृशम आतुरः
तेभ्यॊ नयवेदयं पुत्र परतिज्ञां पितृगौरवात
ऊर्ध्वरेता हय अराजा च कुलस्यार्थे पुनः पुनः
32
ततॊ ऽहं पराञ्जलिर भूत्वा मातरं संप्रसादयम
नाम्ब शंतनुना जातः कौरवं वंशम उद्वहन
परतिज्ञां वितथां कुर्याम इति राजन पुनः पुनः
33
विशेषतस तवदर्थं च धुरि मा मां नियॊजय
अहं परेष्यश च दासश च तवाम्ब सुत वत्सले
34
एवं ताम अनुनीयाहं मातरं जनम एव च
अयाचं भरातृदारेषु तदा वयासं महामुनिम
35
सह मात्रा महाराज परसाद्य तम ऋषिं तदा
अपत्यार्थम अयाचं वै परसादं कृतवांश च सः
तरीन सपुत्रान अजनयत तदा भरतसत्तम
36
अन्धः करण हीनेति न वै राजा पिता तव
राजा तु पाण्डुर अभवन महात्मा लॊकविश्रुतः
37
स राजा तस्य ते पुत्राः पितुर दायाद्य हारिणः
मा तात कलहं कार्षी राज्यस्यार्धं परदीयताम
38
मयि जीवति राज्यं कः संप्रशासेत पुमान इह
मावमंस्था वचॊ मह्यं शमम इच्छामि वः सदा
39
न विशेषॊ ऽसति मे पुत्र तवयि तेषु च पार्थिव
मतम एतत पितुस तुभ्यं गान्धार्याविदुरस्य च
40
शरॊतव्यं यदि वृद्धानां मातिशङ्कीर वचॊ मम
नाशयिष्यसि मा सर्वम आत्मानं पृथिवीं तथा
1
[v]
āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ
pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ keśavaḥ sarvam uktavān
2
saṃbhāṣya suciraṃ kālaṃ mantrayitvā punaḥ punaḥ
svam evāvasathaṃ śaurir viśrāmārthaṃ jagāma ha
3
visṛjya sarvān nṛpatīn virāṭa pramukhāṃs tadā
pāṇḍavā bhrātaraḥ pañca bhānāv astaṃ gate sati
4
saṃdhyām upāsya dhyāyantas tam eva gatamānasāḥ
nāyya kṛṣṇaṃ dāśārhaṃ punar mantram amantrayan
5
tvayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
kim uktaḥ puṇḍarīkākṣa tan naḥ śaṃsitum arhasi
6
mayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
tathyaṃ pathyaṃ hitaṃ cokto na ca gṛhṇāti durmatiḥ
7
tasminn utpatham āpanne kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ
kim uktavān hṛṣīkeśa duryodhanam amarṣaṇam
ācāryo vā mahābāho bhāradvājaḥ kim abravīt
8
pitā yavīyān asmākaṃ kṣattā dharmabhṛtāṃ varaḥ
putraśokābhisaṃtaptaḥ kim āha dhṛtarāṣṭrajam
9
kiṃ ca sarve nṛpatayaḥ sabhāyāṃ ye samāsate
uktavanto yathātattvaṃ tad brūhi tvaṃ janārdana
10
uktavān hi bhavān sarvaṃ vacanaṃ kurumukhyayoḥ
kāmalobhābhibhūtasya mandasya prājñamāninaḥ
11
apriyaṃ hṛdaye mahyaṃ tan na tiṣṭhati keśava
teṣāṃ vākyāni govinda śrotum icchāmy ahaṃ vibho
12
yathā ca nābhipadyeta kālas tāta tathā kuru
bhavān hi no gatiḥ kṛṣṇa bhavān nātho bhavān guruḥ
13
śṛu rājan yathā vākyam ukto rājā suyodhanaḥ
madhye kurūṇāṃ rājendra sabhāyāṃ tan nibodha me
14
mayā vai śrāvite vākye jahāsa dhṛtarāṣṭrajaḥ
atha bhīṣmaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt
15
duryodhana nibodhedaṃ kulārthe yad bravīmi te
tac chrutvā rājaśārdūla svakulasya hitaṃ kuru
16
mama tāta pitā rājañ śaṃtanur lokaviśrutaḥ
tasyāham eka evāsaṃ putraḥ putravatāṃ varaḥ
17
tasya buddhiḥ samutpannā dvitīyaḥ syāt kathaṃ sutaḥ
ekaputram aputraṃ vai pravadanti manīṣiṇaḥ
18
na cocchedaṃ kulaṃ yāyād vistīryeta kathaṃ yaśaḥ
tasyāham īpsitaṃ buddhvā kālīṃ mātaram āvaham
19
pratijñāṃ kuṣkarāṃ kṛtvā pitur arthe kulasya ca
arājā cordhvaretāś ca yathā suviditaṃ tava
pratīto nivasāmy eṣa pratijñām anupālayan
20
tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrīmān kurukulodvahaḥ
vicitravīryo dharmātmā kanīyān mama pārthivaḥ
21
svaryāte 'haṃ pitari taṃ svarājye saṃnyaveśayam
vicitravīryaṃ rājānaṃ bhṛtyo bhūtvā hy adhaś caraḥ
22
tasyāhaṃ sadṛśān dārān rājendra samudāvaham
jitvā pārthiva saṃghātam api te bahuśaḥ śrutam
23
tato rāmeṇa samare dvandvayuddham upāgamam
sa hi rāma bhayād ebhir nāgarair vipravāsitaḥ
dāreṣv atiprasaktaś ca yakṣmāṇaṃ samapadyata
24
yadā tv arājake rāṣṭre na vavarṣa sureśvaraḥ
tadābhyadhāvan mām eva prajāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ
25
upakṣīṇāḥ prajāḥ sarvā rājā bhava bhavāya naḥ
ītayo nuda bhadraṃ te śaṃtanoḥ kulavardhana
26
pīḍyante te prajāḥ sarvā vyādhibhir bhṛśadāruṇaiḥ
alpāvaśiṣṭā gāṅgeya tāḥ paritrātum arhasi
27
vyādhīn praṇudya vīra tvaṃ prajā dharmeṇa pālaya
tvayi jīvati mā rāṣṭraṃ vināśam upagacchatu
28
prajānāṃ krośatīnāṃ vai naivākṣubhyata me manaḥ
pratijñāṃ rakṣamāṇasya sadvṛttaṃ smaratas tathā
29
tataḥ paurā mahārāja mātā kālī ca me śubhā
bhṛtyāḥ purohitācāryā brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ
mām ūcur bhṛśasaṃtaptā bhava rājeti saṃtatam
30
pratīpa rakṣitaṃ rāṣṭraṃ tvāṃ prāpya vinaśiṣyati
sa tvam asmaddhitārthaṃ vai rājā bhava mahāmate
31
ity uktaḥ prāñjalir bhūtvā duḥkhito bhṛśam āturaḥ
tebhyo nyavedayaṃ putra pratijñāṃ pitṛgauravāt
ūrdhvaretā hy arājā ca kulasyārthe punaḥ punaḥ
32
tato 'haṃ prāñjalir bhūtvā mātaraṃ saṃprasādayam
nāmba śaṃtanunā jātaḥ kauravaṃ vaṃśam udvahan
pratijñāṃ vitathāṃ kuryām iti rājan punaḥ punaḥ
33
viśeṣatas tvadarthaṃ ca dhuri mā māṃ niyojaya
ahaṃ preṣyaś ca dāsaś ca tavāmba suta vatsale
34
evaṃ tām anunīyāhaṃ mātaraṃ janam eva ca
ayācaṃ bhrātṛdāreṣu tadā vyāsaṃ mahāmunim
35
saha mātrā mahārāja prasādya tam ṛṣiṃ tadā
apatyārtham ayācaṃ vai prasādaṃ kṛtavāṃś ca saḥ
trīn saputrān ajanayat tadā bharatasattama
36
andhaḥ karaṇa hīneti na vai rājā pitā tava
rājā tu pāṇḍur abhavan mahātmā lokaviśrutaḥ
37
sa rājā tasya te putrāḥ pitur dāyādya hāriṇaḥ
mā tāta kalahaṃ kārṣī rājyasyārdhaṃ pradīyatām
38
mayi jīvati rājyaṃ kaḥ saṃpraśāset pumān iha
māvamaṃsthā vaco mahyaṃ śamam icchāmi vaḥ sadā
39
na viśeṣo 'sti me putra tvayi teṣu ca pārthiva
matam etat pitus tubhyaṃ gāndhāryāvidurasya ca
40
rotavyaṃ yadi vṛddhānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama
nāśayiṣyasi mā sarvam ātmānaṃ pṛthivīṃ tathā
Book 5
Chapter 145
1
[व]
आगम्य हास्तिनपुराद उपप्लव्यम अरिंदमः
पाण्डवानां यथावृत्तं केशवः सर्वम उक्तवान
2
संभाष्य सुचिरं कालं मन्त्रयित्वा पुनः पुनः
सवम एवावसथं शौरिर विश्रामार्थं जगाम ह
3
विसृज्य सर्वान नृपतीन विराट परमुखांस तदा
पाण्डवा भरातरः पञ्च भानाव अस्तं गते सति
4
संध्याम उपास्य धयायन्तस तम एव गतमानसाः
आनाय्य कृष्णं दाशार्हं पुनर मन्त्रम अमन्त्रयन
5
तवया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
किम उक्तः पुण्डरीकाक्ष तन नः शंसितुम अर्हसि
6
मया नागपुरं गत्वा सभायां धृतराष्ट्रजः
तथ्यं पथ्यं हितं चॊक्तॊ न च गृह्णाति दुर्मतिः
7
तस्मिन्न उत्पथम आपन्ने कुरुवृद्धः पितामहः
किम उक्तवान हृषीकेश दुर्यॊधनम अमर्षणम
आचार्यॊ वा महाबाहॊ भारद्वाजः किम अब्रवीत
8
पिता यवीयान अस्माकं कषत्ता धर्मभृतां वरः
पुत्रशॊकाभिसंतप्तः किम आह धृतराष्ट्रजम
9
किं च सर्वे नृपतयः सभायां ये समासते
उक्तवन्तॊ यथातत्त्वं तद बरूहि तवं जनार्दन
10
उक्तवान हि भवान सर्वं वचनं कुरुमुख्ययॊः
कामलॊभाभिभूतस्य मन्दस्य पराज्ञमानिनः
11
अप्रियं हृदये मह्यं तन न तिष्ठति केशव
तेषां वाक्यानि गॊविन्द शरॊतुम इच्छाम्य अहं विभॊ
12
यथा च नाभिपद्येत कालस तात तथा कुरु
भवान हि नॊ गतिः कृष्ण भवान नाथॊ भवान गुरुः
13
शृणु राजन यथा वाक्यम उक्तॊ राजा सुयॊधनः
मध्ये कुरूणां राजेन्द्र सभायां तन निबॊध मे
14
मया वै शराविते वाक्ये जहास धृतराष्ट्रजः
अथ भीष्मः सुसंक्रुद्ध इदं वचनम अब्रवीत
15
दुर्यॊधन निबॊधेदं कुलार्थे यद बरवीमि ते
तच छरुत्वा राजशार्दूल सवकुलस्य हितं कुरु
16
मम तात पिता राजञ शंतनुर लॊकविश्रुतः
तस्याहम एक एवासं पुत्रः पुत्रवतां वरः
17
तस्य बुद्धिः समुत्पन्ना दवितीयः सयात कथं सुतः
एकपुत्रम अपुत्रं वै परवदन्ति मनीषिणः
18
न चॊच्छेदं कुलं यायाद विस्तीर्येत कथं यशः
तस्याहम ईप्सितं बुद्ध्वा कालीं मातरम आवहम
19
परतिज्ञां कुष्करां कृत्वा पितुर अर्थे कुलस्य च
अराजा चॊर्ध्वरेताश च यथा सुविदितं तव
परतीतॊ निवसाम्य एष परतिज्ञाम अनुपालयन
20
तस्यां जज्ञे महाबाहुः शरीमान कुरुकुलॊद्वहः
विचित्रवीर्यॊ धर्मात्मा कनीयान मम पार्थिवः
21
सवर्याते ऽहं पितरि तं सवराज्ये संन्यवेशयम
विचित्रवीर्यं राजानं भृत्यॊ भूत्वा हय अधश चरः
22
तस्याहं सदृशान दारान राजेन्द्र समुदावहम
जित्वा पार्थिव संघातम अपि ते बहुशः शरुतम
23
ततॊ रामेण समरे दवन्द्वयुद्धम उपागमम
स हि राम भयाद एभिर नागरैर विप्रवासितः
दारेष्व अतिप्रसक्तश च यक्ष्माणं समपद्यत
24
यदा तव अराजके राष्ट्रे न ववर्ष सुरेश्वरः
तदाभ्यधावन माम एव परजाः कषुद्भयपीडिताः
25
उपक्षीणाः परजाः सर्वा राजा भव भवाय नः
ईतयॊ नुद भद्रं ते शंतनॊः कुलवर्धन
26
पीड्यन्ते ते परजाः सर्वा वयाधिभिर भृशदारुणैः
अल्पावशिष्टा गाङ्गेय ताः परित्रातुम अर्हसि
27
वयाधीन परणुद्य वीर तवं परजा धर्मेण पालय
तवयि जीवति मा राष्ट्रं विनाशम उपगच्छतु
28
परजानां करॊशतीनां वै नैवाक्षुभ्यत मे मनः
परतिज्ञां रक्षमाणस्य सद्वृत्तं समरतस तथा
29
ततः पौरा महाराज माता काली च मे शुभा
भृत्याः पुरॊहिताचार्या बराह्मणाश च बहुश्रुताः
माम ऊचुर भृशसंतप्ता भव राजेति संततम
30
परतीप रक्षितं राष्ट्रं तवां पराप्य विनशिष्यति
स तवम अस्मद्धितार्थं वै राजा भव महामते
31
इत्य उक्तः पराञ्जलिर भूत्वा दुःखितॊ भृशम आतुरः
तेभ्यॊ नयवेदयं पुत्र परतिज्ञां पितृगौरवात
ऊर्ध्वरेता हय अराजा च कुलस्यार्थे पुनः पुनः
32
ततॊ ऽहं पराञ्जलिर भूत्वा मातरं संप्रसादयम
नाम्ब शंतनुना जातः कौरवं वंशम उद्वहन
परतिज्ञां वितथां कुर्याम इति राजन पुनः पुनः
33
विशेषतस तवदर्थं च धुरि मा मां नियॊजय
अहं परेष्यश च दासश च तवाम्ब सुत वत्सले
34
एवं ताम अनुनीयाहं मातरं जनम एव च
अयाचं भरातृदारेषु तदा वयासं महामुनिम
35
सह मात्रा महाराज परसाद्य तम ऋषिं तदा
अपत्यार्थम अयाचं वै परसादं कृतवांश च सः
तरीन सपुत्रान अजनयत तदा भरतसत्तम
36
अन्धः करण हीनेति न वै राजा पिता तव
राजा तु पाण्डुर अभवन महात्मा लॊकविश्रुतः
37
स राजा तस्य ते पुत्राः पितुर दायाद्य हारिणः
मा तात कलहं कार्षी राज्यस्यार्धं परदीयताम
38
मयि जीवति राज्यं कः संप्रशासेत पुमान इह
मावमंस्था वचॊ मह्यं शमम इच्छामि वः सदा
39
न विशेषॊ ऽसति मे पुत्र तवयि तेषु च पार्थिव
मतम एतत पितुस तुभ्यं गान्धार्याविदुरस्य च
40
शरॊतव्यं यदि वृद्धानां मातिशङ्कीर वचॊ मम
नाशयिष्यसि मा सर्वम आत्मानं पृथिवीं तथा
1
[v]
āgamya hāstinapurād upaplavyam ariṃdamaḥ
pāṇḍavānāṃ yathāvṛttaṃ keśavaḥ sarvam uktavān
2
saṃbhāṣya suciraṃ kālaṃ mantrayitvā punaḥ punaḥ
svam evāvasathaṃ śaurir viśrāmārthaṃ jagāma ha
3
visṛjya sarvān nṛpatīn virāṭa pramukhāṃs tadā
pāṇḍavā bhrātaraḥ pañca bhānāv astaṃ gate sati
4
saṃdhyām upāsya dhyāyantas tam eva gatamānasāḥ
nāyya kṛṣṇaṃ dāśārhaṃ punar mantram amantrayan
5
tvayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
kim uktaḥ puṇḍarīkākṣa tan naḥ śaṃsitum arhasi
6
mayā nāgapuraṃ gatvā sabhāyāṃ dhṛtarāṣṭrajaḥ
tathyaṃ pathyaṃ hitaṃ cokto na ca gṛhṇāti durmatiḥ
7
tasminn utpatham āpanne kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ
kim uktavān hṛṣīkeśa duryodhanam amarṣaṇam
ācāryo vā mahābāho bhāradvājaḥ kim abravīt
8
pitā yavīyān asmākaṃ kṣattā dharmabhṛtāṃ varaḥ
putraśokābhisaṃtaptaḥ kim āha dhṛtarāṣṭrajam
9
kiṃ ca sarve nṛpatayaḥ sabhāyāṃ ye samāsate
uktavanto yathātattvaṃ tad brūhi tvaṃ janārdana
10
uktavān hi bhavān sarvaṃ vacanaṃ kurumukhyayoḥ
kāmalobhābhibhūtasya mandasya prājñamāninaḥ
11
apriyaṃ hṛdaye mahyaṃ tan na tiṣṭhati keśava
teṣāṃ vākyāni govinda śrotum icchāmy ahaṃ vibho
12
yathā ca nābhipadyeta kālas tāta tathā kuru
bhavān hi no gatiḥ kṛṣṇa bhavān nātho bhavān guruḥ
13
śṛu rājan yathā vākyam ukto rājā suyodhanaḥ
madhye kurūṇāṃ rājendra sabhāyāṃ tan nibodha me
14
mayā vai śrāvite vākye jahāsa dhṛtarāṣṭrajaḥ
atha bhīṣmaḥ susaṃkruddha idaṃ vacanam abravīt
15
duryodhana nibodhedaṃ kulārthe yad bravīmi te
tac chrutvā rājaśārdūla svakulasya hitaṃ kuru
16
mama tāta pitā rājañ śaṃtanur lokaviśrutaḥ
tasyāham eka evāsaṃ putraḥ putravatāṃ varaḥ
17
tasya buddhiḥ samutpannā dvitīyaḥ syāt kathaṃ sutaḥ
ekaputram aputraṃ vai pravadanti manīṣiṇaḥ
18
na cocchedaṃ kulaṃ yāyād vistīryeta kathaṃ yaśaḥ
tasyāham īpsitaṃ buddhvā kālīṃ mātaram āvaham
19
pratijñāṃ kuṣkarāṃ kṛtvā pitur arthe kulasya ca
arājā cordhvaretāś ca yathā suviditaṃ tava
pratīto nivasāmy eṣa pratijñām anupālayan
20
tasyāṃ jajñe mahābāhuḥ śrīmān kurukulodvahaḥ
vicitravīryo dharmātmā kanīyān mama pārthivaḥ
21
svaryāte 'haṃ pitari taṃ svarājye saṃnyaveśayam
vicitravīryaṃ rājānaṃ bhṛtyo bhūtvā hy adhaś caraḥ
22
tasyāhaṃ sadṛśān dārān rājendra samudāvaham
jitvā pārthiva saṃghātam api te bahuśaḥ śrutam
23
tato rāmeṇa samare dvandvayuddham upāgamam
sa hi rāma bhayād ebhir nāgarair vipravāsitaḥ
dāreṣv atiprasaktaś ca yakṣmāṇaṃ samapadyata
24
yadā tv arājake rāṣṭre na vavarṣa sureśvaraḥ
tadābhyadhāvan mām eva prajāḥ kṣudbhayapīḍitāḥ
25
upakṣīṇāḥ prajāḥ sarvā rājā bhava bhavāya naḥ
ītayo nuda bhadraṃ te śaṃtanoḥ kulavardhana
26
pīḍyante te prajāḥ sarvā vyādhibhir bhṛśadāruṇaiḥ
alpāvaśiṣṭā gāṅgeya tāḥ paritrātum arhasi
27
vyādhīn praṇudya vīra tvaṃ prajā dharmeṇa pālaya
tvayi jīvati mā rāṣṭraṃ vināśam upagacchatu
28
prajānāṃ krośatīnāṃ vai naivākṣubhyata me manaḥ
pratijñāṃ rakṣamāṇasya sadvṛttaṃ smaratas tathā
29
tataḥ paurā mahārāja mātā kālī ca me śubhā
bhṛtyāḥ purohitācāryā brāhmaṇāś ca bahuśrutāḥ
mām ūcur bhṛśasaṃtaptā bhava rājeti saṃtatam
30
pratīpa rakṣitaṃ rāṣṭraṃ tvāṃ prāpya vinaśiṣyati
sa tvam asmaddhitārthaṃ vai rājā bhava mahāmate
31
ity uktaḥ prāñjalir bhūtvā duḥkhito bhṛśam āturaḥ
tebhyo nyavedayaṃ putra pratijñāṃ pitṛgauravāt
ūrdhvaretā hy arājā ca kulasyārthe punaḥ punaḥ
32
tato 'haṃ prāñjalir bhūtvā mātaraṃ saṃprasādayam
nāmba śaṃtanunā jātaḥ kauravaṃ vaṃśam udvahan
pratijñāṃ vitathāṃ kuryām iti rājan punaḥ punaḥ
33
viśeṣatas tvadarthaṃ ca dhuri mā māṃ niyojaya
ahaṃ preṣyaś ca dāsaś ca tavāmba suta vatsale
34
evaṃ tām anunīyāhaṃ mātaraṃ janam eva ca
ayācaṃ bhrātṛdāreṣu tadā vyāsaṃ mahāmunim
35
saha mātrā mahārāja prasādya tam ṛṣiṃ tadā
apatyārtham ayācaṃ vai prasādaṃ kṛtavāṃś ca saḥ
trīn saputrān ajanayat tadā bharatasattama
36
andhaḥ karaṇa hīneti na vai rājā pitā tava
rājā tu pāṇḍur abhavan mahātmā lokaviśrutaḥ
37
sa rājā tasya te putrāḥ pitur dāyādya hāriṇaḥ
mā tāta kalahaṃ kārṣī rājyasyārdhaṃ pradīyatām
38
mayi jīvati rājyaṃ kaḥ saṃpraśāset pumān iha
māvamaṃsthā vaco mahyaṃ śamam icchāmi vaḥ sadā
39
na viśeṣo 'sti me putra tvayi teṣu ca pārthiva
matam etat pitus tubhyaṃ gāndhāryāvidurasya ca
40
rotavyaṃ yadi vṛddhānāṃ mātiśaṅkīr vaco mama
nāśayiṣyasi mā sarvam ātmānaṃ pṛthivīṃ tathā
