Book 6. Chapter 100
The Mahabharata In Sanskrit
Book 6
Chapter 100
1
[स]
अर्जुनस तु नरव्याघ्र सुशर्मप्रमुखान नृपान
अनयत परेतराजस्य भवनं सायकैः शितैः
2
सुशर्मापि ततॊ बाणैः पार्थं विव्याध संयुगे
वासुदेवं च सप्तत्या पार्थं च नवभिः पुनः
3
तान निवार्य शरौघेण शक्रसूनुर महारथः
सुशर्मणॊ रणे यॊधान पराहिणॊद यमसादनम
4
ते वध्यमानाः पार्थेन कालेनेव युगक्षये
वयद्रवन्त रणे राजन भये जाते महारथाः
5
उत्सृज्य तुरगान के चिद रथान के चिच च मारिष
गजान अन्ये समुत्सृज्य पराद्रवन्त दिशॊ दश
6
अपरे तुद्यमानास तु वाजिनार रथा रणात
तवरया परया युक्ताः पराद्रवन्त विशां पते
7
पादाताश चापि शस्त्राणि समुत्सृज्य महारणे
निरपेक्षा वयधावन्त तेन तेन सम भारत
8
वार्यमाणाः सम बहुशस तरैगर्तेन सुशर्मणा
तथान्यैः पार्थिवश्रेष्ठैर न वयतिष्ठन्त संयुगे
9
तद बलं परद्रुतं दृष्ट्वा पुत्रॊ दुर्यॊधनस तव
पुरस्कृत्य रणे भीष्मं सर्वसैन्यपुरस्कृतम
10
सर्वॊद्यॊगेन महता धनंजयम उपाद्रवत
तरिगर्ताधिपतेर अर्थे जीवितस्य विशां पते
11
स एकः समरे तस्थौ किरन बहुविधाञ शरान
भरातृभिः सहितः सर्वैः शेषा विप्रद्रुता नराः
12
तथैव पण्डवा राजन सर्वॊद्यॊगेन दंशिताः
परययुः फल्गुनार्थाय यत्र भीष्मॊ वयवस्थितः
13
जानन्तॊ ऽपि रणे शौर्यं घॊरं गाण्डीवधन्वनः
हाहाकारकृतॊत्साहा भीष्मं जग्मुः समन्ततः
14
ततस तालध्वजः शूरः पाण्डवानाम अनीकिनीम
छादयाम आस समरे शरैः संनतपर्वभिः
15
एकीभूतास ततः सर्वे कुरवः पाण्डवैः सह
अयुध्यन्त महाराज मध्यं पराप्ते दिवाकरे
16
सात्यकिः कृतवर्माणं विद्ध्वा पञ्चभिर आयसैः
अतिष्ठद आहवे शूरः किरन बाणान सहस्रशः
17
तथैव दरुपदॊ राजा दरॊणं विद्ध्वा शितैः शरैः
पुनर विव्याध सप्तत्या सारथिं चास्य सप्तभिः
18
भीमसेनस तु राजानं बाह्लिकं परपितामहम
विद्ध्वानदन महानादं शार्दूल इव कानने
19
आर्जुनिश चित्रसेनेन विद्धॊ बहुभिर आशुगैः
चित्रसेनं तरिभिर बाणैर विव्याध हृदये भृशम
20
समागतौ तौ तु रणे महामात्रौ वयरॊचताम
यथा दिवि महाघॊरौ राजन बुध शनैश्चरौ
21
तस्याश्वांश चतुरॊ हत्वा सूतं च नवभिः शरैः
ननाद बलवन नादं सौभद्रः परवीरहा
22
हताश्वात तु रथात तूर्णम अवप्लुत्य महारथः
आरुरॊह रथं तूर्णं दुर्मुखस्य विशां पते
23
दरॊणश च दरुपदं विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः
सारथिं चास्य विव्याध तवरमाणः पराक्रमी
24
पीड्यमानस ततॊ राजा दरुपदॊ वाहिनीमुखे
अपायाज जवनैर अश्वैः पूर्ववैरम अनुस्मरन
25
भीमसेनस तु राजानं मुहूराद इव बाह्लिकम
वयश्व सूत रथं चक्रे सर्वसैन्यस्य पश्यतः
26
स संभ्रमॊ महाराज संशयं परमं गतः
अवप्लुत्य ततॊ वाहाद बाह्लिकः पुरुषॊत्तमः
आरुरॊह रथं तूर्णं लक्ष्मणस्य महारथः
27
सात्यकिः कृतवर्माणं वारयित्वा महारथः
शारैर बहुविधै राजन्न आससाद पितामहम
28
स विद्ध्वा भारतं षष्ट्या निशितैर लॊमवाहिभिः
ननर्तेव रथॊपस्थे विधुन्वानॊ महद धनुः
29
तस्यायसीं महाशक्तिं चिक्षेपाथ पितामहः
हेमचित्रां महावेगां नागकन्यॊपमां शुभाम
30
ताम आपतन्तीं सहसा मृत्युकल्पां सुतेजनाम
धवंसयाम आस वार्ष्णेयॊ लाघवेन महायशाः
31
अनासाद्य तु वार्ष्णेयं शक्तिः परमदारुणा
नयपतद धरणी पृष्ठे महॊल्केव गतप्रभा
32
वार्ष्णेयस तु ततॊ राजन सवां शक्तिं घॊरदर्शनाम
वेगवद गृह्य चिक्षेप पितामह रथं परति
33
वार्ष्णेय भुजवेगेन परणुन्ना सा महाहवे
अभिदुद्राव वेगेन कालरात्रिर यथा नरम
34
ताम आपतन्तीं सहसा दविधा चिच्छेद भारत
कषुरप्राभ्यां सुतीक्ष्णाभ्यां सान्वकीर्यत भूतले
35
छित्त्वा तु शक्तिं गाङ्गेयः सात्यकिं नवभिः शरैः
आजघानॊरसि करुद्धः परहसञ शत्रुकर्शनः
36
ततः सरथनागाश्वाः पाण्डवाः पाण्डुपूर्वज
परिवव्रू रणे भीष्मं माधवत्राणकारणात
37
ततः परववृते युद्धं तुमुलं लॊमहर्षणम
पाण्डवानां कुरूणां च समरे विजयैषिणाम
1
[s]
arjunas tu naravyāghra suśarmapramukhān nṛpān
anayat pretarājasya bhavanaṃ sāyakaiḥ śitaiḥ
2
suśarmāpi tato bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha saṃyuge
vāsudevaṃ ca saptatyā pārthaṃ ca navabhiḥ punaḥ
3
tān nivārya śaraugheṇa śakrasūnur mahārathaḥ
suśarmaṇo raṇe yodhān prāhiṇod yamasādanam
4
te vadhyamānāḥ pārthena kāleneva yugakṣaye
vyadravanta raṇe rājan bhaye jāte mahārathāḥ
5
utsṛjya turagān ke cid rathān ke cic ca māriṣa
gajān anye samutsṛjya prādravanta diśo daśa
6
apare tudyamānās tu vājināra rathā raṇāt
tvarayā parayā yuktāḥ prādravanta viśāṃ pate
7
pādātāś cāpi śastrāṇi samutsṛjya mahāraṇe
nirapekṣā vyadhāvanta tena tena sma bhārata
8
vāryamāṇāḥ sma bahuśas traigartena suśarmaṇā
tathānyaiḥ pārthivaśreṣṭhair na vyatiṣṭhanta saṃyuge
9
tad balaṃ pradrutaṃ dṛṣṭvā putro duryodhanas tava
puraskṛtya raṇe bhīṣmaṃ sarvasainyapuraskṛtam
10
sarvodyogena mahatā dhanaṃjayam upādravat
trigartādhipater arthe jīvitasya viśāṃ pate
11
sa ekaḥ samare tasthau kiran bahuvidhāñ śarān
bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ śeṣā vipradrutā narāḥ
12
tathaiva paṇḍavā rājan sarvodyogena daṃśitāḥ
prayayuḥ phalgunārthāya yatra bhīṣmo vyavasthitaḥ
13
jānanto 'pi raṇe śauryaṃ ghoraṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ
hāhākārakṛtotsāhā bhīṣmaṃ jagmuḥ samantataḥ
14
tatas tāladhvajaḥ śūraḥ pāṇḍavānām anīkinīm
chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
15
ekībhūtās tataḥ sarve kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha
ayudhyanta mahārāja madhyaṃ prāpte divākare
16
sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ
atiṣṭhad āhave śūraḥ kiran bāṇān sahasraśaḥ
17
tathaiva drupado rājā droṇaṃ viddhvā śitaiḥ śaraiḥ
punar vivyādha saptatyā sārathiṃ cāsya saptabhiḥ
18
bhīmasenas tu rājānaṃ bāhlikaṃ prapitāmaham
viddhvānadan mahānādaṃ śārdūla iva kānane
19
rjuniś citrasenena viddho bahubhir āśugaiḥ
citrasenaṃ tribhir bāṇair vivyādha hṛdaye bhṛśam
20
samāgatau tau tu raṇe mahāmātrau vyarocatām
yathā divi mahāghorau rājan budha śanaiścarau
21
tasyāśvāṃś caturo hatvā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ
nanāda balavan nādaṃ saubhadraḥ paravīrahā
22
hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ durmukhasya viśāṃ pate
23
droṇaś ca drupadaṃ viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
sārathiṃ cāsya vivyādha tvaramāṇaḥ parākramī
24
pīḍyamānas tato rājā drupado vāhinīmukhe
apāyāj javanair aśvaiḥ pūrvavairam anusmaran
25
bhīmasenas tu rājānaṃ muhūrād iva bāhlikam
vyaśva sūta rathaṃ cakre sarvasainyasya paśyataḥ
26
sa saṃbhramo mahārāja saṃśayaṃ paramaṃ gataḥ
avaplutya tato vāhād bāhlikaḥ puruṣottamaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ lakṣmaṇasya mahārathaḥ
27
sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ vārayitvā mahārathaḥ
śrair bahuvidhai rājann āsasāda pitāmaham
28
sa viddhvā bhārataṃ ṣaṣṭyā niśitair lomavāhibhiḥ
nanarteva rathopasthe vidhunvāno mahad dhanuḥ
29
tasyāyasīṃ mahāśaktiṃ cikṣepātha pitāmahaḥ
hemacitrāṃ mahāvegāṃ nāgakanyopamāṃ śubhām
30
tām āpatantīṃ sahasā mṛtyukalpāṃ sutejanām
dhvaṃsayām āsa vārṣṇeyo lāghavena mahāyaśāḥ
31
anāsādya tu vārṣṇeyaṃ śaktiḥ paramadāruṇā
nyapatad dharaṇī pṛṣṭhe maholkeva gataprabhā
32
vārṣṇeyas tu tato rājan svāṃ śaktiṃ ghoradarśanām
vegavad gṛhya cikṣepa pitāmaha rathaṃ prati
33
vārṣṇeya bhujavegena praṇunnā sā mahāhave
abhidudrāva vegena kālarātrir yathā naram
34
tām āpatantīṃ sahasā dvidhā ciccheda bhārata
kṣuraprābhyāṃ sutīkṣṇābhyāṃ sānvakīryata bhūtale
35
chittvā tu śaktiṃ gāṅgeyaḥ sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ
ājaghānorasi kruddhaḥ prahasañ śatrukarśanaḥ
36
tataḥ sarathanāgāśvāḥ pāṇḍavāḥ pāṇḍupūrvaja
parivavrū raṇe bhīṣmaṃ mādhavatrāṇakāraṇāt
37
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca samare vijayaiṣiṇām
Book 6
Chapter 100
1
[स]
अर्जुनस तु नरव्याघ्र सुशर्मप्रमुखान नृपान
अनयत परेतराजस्य भवनं सायकैः शितैः
2
सुशर्मापि ततॊ बाणैः पार्थं विव्याध संयुगे
वासुदेवं च सप्तत्या पार्थं च नवभिः पुनः
3
तान निवार्य शरौघेण शक्रसूनुर महारथः
सुशर्मणॊ रणे यॊधान पराहिणॊद यमसादनम
4
ते वध्यमानाः पार्थेन कालेनेव युगक्षये
वयद्रवन्त रणे राजन भये जाते महारथाः
5
उत्सृज्य तुरगान के चिद रथान के चिच च मारिष
गजान अन्ये समुत्सृज्य पराद्रवन्त दिशॊ दश
6
अपरे तुद्यमानास तु वाजिनार रथा रणात
तवरया परया युक्ताः पराद्रवन्त विशां पते
7
पादाताश चापि शस्त्राणि समुत्सृज्य महारणे
निरपेक्षा वयधावन्त तेन तेन सम भारत
8
वार्यमाणाः सम बहुशस तरैगर्तेन सुशर्मणा
तथान्यैः पार्थिवश्रेष्ठैर न वयतिष्ठन्त संयुगे
9
तद बलं परद्रुतं दृष्ट्वा पुत्रॊ दुर्यॊधनस तव
पुरस्कृत्य रणे भीष्मं सर्वसैन्यपुरस्कृतम
10
सर्वॊद्यॊगेन महता धनंजयम उपाद्रवत
तरिगर्ताधिपतेर अर्थे जीवितस्य विशां पते
11
स एकः समरे तस्थौ किरन बहुविधाञ शरान
भरातृभिः सहितः सर्वैः शेषा विप्रद्रुता नराः
12
तथैव पण्डवा राजन सर्वॊद्यॊगेन दंशिताः
परययुः फल्गुनार्थाय यत्र भीष्मॊ वयवस्थितः
13
जानन्तॊ ऽपि रणे शौर्यं घॊरं गाण्डीवधन्वनः
हाहाकारकृतॊत्साहा भीष्मं जग्मुः समन्ततः
14
ततस तालध्वजः शूरः पाण्डवानाम अनीकिनीम
छादयाम आस समरे शरैः संनतपर्वभिः
15
एकीभूतास ततः सर्वे कुरवः पाण्डवैः सह
अयुध्यन्त महाराज मध्यं पराप्ते दिवाकरे
16
सात्यकिः कृतवर्माणं विद्ध्वा पञ्चभिर आयसैः
अतिष्ठद आहवे शूरः किरन बाणान सहस्रशः
17
तथैव दरुपदॊ राजा दरॊणं विद्ध्वा शितैः शरैः
पुनर विव्याध सप्तत्या सारथिं चास्य सप्तभिः
18
भीमसेनस तु राजानं बाह्लिकं परपितामहम
विद्ध्वानदन महानादं शार्दूल इव कानने
19
आर्जुनिश चित्रसेनेन विद्धॊ बहुभिर आशुगैः
चित्रसेनं तरिभिर बाणैर विव्याध हृदये भृशम
20
समागतौ तौ तु रणे महामात्रौ वयरॊचताम
यथा दिवि महाघॊरौ राजन बुध शनैश्चरौ
21
तस्याश्वांश चतुरॊ हत्वा सूतं च नवभिः शरैः
ननाद बलवन नादं सौभद्रः परवीरहा
22
हताश्वात तु रथात तूर्णम अवप्लुत्य महारथः
आरुरॊह रथं तूर्णं दुर्मुखस्य विशां पते
23
दरॊणश च दरुपदं विद्ध्वा शरैः संनतपर्वभिः
सारथिं चास्य विव्याध तवरमाणः पराक्रमी
24
पीड्यमानस ततॊ राजा दरुपदॊ वाहिनीमुखे
अपायाज जवनैर अश्वैः पूर्ववैरम अनुस्मरन
25
भीमसेनस तु राजानं मुहूराद इव बाह्लिकम
वयश्व सूत रथं चक्रे सर्वसैन्यस्य पश्यतः
26
स संभ्रमॊ महाराज संशयं परमं गतः
अवप्लुत्य ततॊ वाहाद बाह्लिकः पुरुषॊत्तमः
आरुरॊह रथं तूर्णं लक्ष्मणस्य महारथः
27
सात्यकिः कृतवर्माणं वारयित्वा महारथः
शारैर बहुविधै राजन्न आससाद पितामहम
28
स विद्ध्वा भारतं षष्ट्या निशितैर लॊमवाहिभिः
ननर्तेव रथॊपस्थे विधुन्वानॊ महद धनुः
29
तस्यायसीं महाशक्तिं चिक्षेपाथ पितामहः
हेमचित्रां महावेगां नागकन्यॊपमां शुभाम
30
ताम आपतन्तीं सहसा मृत्युकल्पां सुतेजनाम
धवंसयाम आस वार्ष्णेयॊ लाघवेन महायशाः
31
अनासाद्य तु वार्ष्णेयं शक्तिः परमदारुणा
नयपतद धरणी पृष्ठे महॊल्केव गतप्रभा
32
वार्ष्णेयस तु ततॊ राजन सवां शक्तिं घॊरदर्शनाम
वेगवद गृह्य चिक्षेप पितामह रथं परति
33
वार्ष्णेय भुजवेगेन परणुन्ना सा महाहवे
अभिदुद्राव वेगेन कालरात्रिर यथा नरम
34
ताम आपतन्तीं सहसा दविधा चिच्छेद भारत
कषुरप्राभ्यां सुतीक्ष्णाभ्यां सान्वकीर्यत भूतले
35
छित्त्वा तु शक्तिं गाङ्गेयः सात्यकिं नवभिः शरैः
आजघानॊरसि करुद्धः परहसञ शत्रुकर्शनः
36
ततः सरथनागाश्वाः पाण्डवाः पाण्डुपूर्वज
परिवव्रू रणे भीष्मं माधवत्राणकारणात
37
ततः परववृते युद्धं तुमुलं लॊमहर्षणम
पाण्डवानां कुरूणां च समरे विजयैषिणाम
1
[s]
arjunas tu naravyāghra suśarmapramukhān nṛpān
anayat pretarājasya bhavanaṃ sāyakaiḥ śitaiḥ
2
suśarmāpi tato bāṇaiḥ pārthaṃ vivyādha saṃyuge
vāsudevaṃ ca saptatyā pārthaṃ ca navabhiḥ punaḥ
3
tān nivārya śaraugheṇa śakrasūnur mahārathaḥ
suśarmaṇo raṇe yodhān prāhiṇod yamasādanam
4
te vadhyamānāḥ pārthena kāleneva yugakṣaye
vyadravanta raṇe rājan bhaye jāte mahārathāḥ
5
utsṛjya turagān ke cid rathān ke cic ca māriṣa
gajān anye samutsṛjya prādravanta diśo daśa
6
apare tudyamānās tu vājināra rathā raṇāt
tvarayā parayā yuktāḥ prādravanta viśāṃ pate
7
pādātāś cāpi śastrāṇi samutsṛjya mahāraṇe
nirapekṣā vyadhāvanta tena tena sma bhārata
8
vāryamāṇāḥ sma bahuśas traigartena suśarmaṇā
tathānyaiḥ pārthivaśreṣṭhair na vyatiṣṭhanta saṃyuge
9
tad balaṃ pradrutaṃ dṛṣṭvā putro duryodhanas tava
puraskṛtya raṇe bhīṣmaṃ sarvasainyapuraskṛtam
10
sarvodyogena mahatā dhanaṃjayam upādravat
trigartādhipater arthe jīvitasya viśāṃ pate
11
sa ekaḥ samare tasthau kiran bahuvidhāñ śarān
bhrātṛbhiḥ sahitaḥ sarvaiḥ śeṣā vipradrutā narāḥ
12
tathaiva paṇḍavā rājan sarvodyogena daṃśitāḥ
prayayuḥ phalgunārthāya yatra bhīṣmo vyavasthitaḥ
13
jānanto 'pi raṇe śauryaṃ ghoraṃ gāṇḍīvadhanvanaḥ
hāhākārakṛtotsāhā bhīṣmaṃ jagmuḥ samantataḥ
14
tatas tāladhvajaḥ śūraḥ pāṇḍavānām anīkinīm
chādayām āsa samare śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
15
ekībhūtās tataḥ sarve kuravaḥ pāṇḍavaiḥ saha
ayudhyanta mahārāja madhyaṃ prāpte divākare
16
sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ viddhvā pañcabhir āyasaiḥ
atiṣṭhad āhave śūraḥ kiran bāṇān sahasraśaḥ
17
tathaiva drupado rājā droṇaṃ viddhvā śitaiḥ śaraiḥ
punar vivyādha saptatyā sārathiṃ cāsya saptabhiḥ
18
bhīmasenas tu rājānaṃ bāhlikaṃ prapitāmaham
viddhvānadan mahānādaṃ śārdūla iva kānane
19
rjuniś citrasenena viddho bahubhir āśugaiḥ
citrasenaṃ tribhir bāṇair vivyādha hṛdaye bhṛśam
20
samāgatau tau tu raṇe mahāmātrau vyarocatām
yathā divi mahāghorau rājan budha śanaiścarau
21
tasyāśvāṃś caturo hatvā sūtaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ
nanāda balavan nādaṃ saubhadraḥ paravīrahā
22
hatāśvāt tu rathāt tūrṇam avaplutya mahārathaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ durmukhasya viśāṃ pate
23
droṇaś ca drupadaṃ viddhvā śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
sārathiṃ cāsya vivyādha tvaramāṇaḥ parākramī
24
pīḍyamānas tato rājā drupado vāhinīmukhe
apāyāj javanair aśvaiḥ pūrvavairam anusmaran
25
bhīmasenas tu rājānaṃ muhūrād iva bāhlikam
vyaśva sūta rathaṃ cakre sarvasainyasya paśyataḥ
26
sa saṃbhramo mahārāja saṃśayaṃ paramaṃ gataḥ
avaplutya tato vāhād bāhlikaḥ puruṣottamaḥ
āruroha rathaṃ tūrṇaṃ lakṣmaṇasya mahārathaḥ
27
sātyakiḥ kṛtavarmāṇaṃ vārayitvā mahārathaḥ
śrair bahuvidhai rājann āsasāda pitāmaham
28
sa viddhvā bhārataṃ ṣaṣṭyā niśitair lomavāhibhiḥ
nanarteva rathopasthe vidhunvāno mahad dhanuḥ
29
tasyāyasīṃ mahāśaktiṃ cikṣepātha pitāmahaḥ
hemacitrāṃ mahāvegāṃ nāgakanyopamāṃ śubhām
30
tām āpatantīṃ sahasā mṛtyukalpāṃ sutejanām
dhvaṃsayām āsa vārṣṇeyo lāghavena mahāyaśāḥ
31
anāsādya tu vārṣṇeyaṃ śaktiḥ paramadāruṇā
nyapatad dharaṇī pṛṣṭhe maholkeva gataprabhā
32
vārṣṇeyas tu tato rājan svāṃ śaktiṃ ghoradarśanām
vegavad gṛhya cikṣepa pitāmaha rathaṃ prati
33
vārṣṇeya bhujavegena praṇunnā sā mahāhave
abhidudrāva vegena kālarātrir yathā naram
34
tām āpatantīṃ sahasā dvidhā ciccheda bhārata
kṣuraprābhyāṃ sutīkṣṇābhyāṃ sānvakīryata bhūtale
35
chittvā tu śaktiṃ gāṅgeyaḥ sātyakiṃ navabhiḥ śaraiḥ
ājaghānorasi kruddhaḥ prahasañ śatrukarśanaḥ
36
tataḥ sarathanāgāśvāḥ pāṇḍavāḥ pāṇḍupūrvaja
parivavrū raṇe bhīṣmaṃ mādhavatrāṇakāraṇāt
37
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca samare vijayaiṣiṇām
