Book 6. Chapter 111
The Mahabharata In Sanskrit
Book 6
Chapter 111
1
धृतराष्ट्र उवाच
कथं शांतनवॊ भीष्मॊ दशमे ऽहनि संजय
अयुध्यत महावीर्यैः पाण्डवैः सहसृञ्जयैः
2
कुरवश च कथं युद्धे पाण्डवान परत्यवारयन
आचक्ष्व मे महायुद्धं भीष्मस्याहवशॊभिनः
3
संजय उवाच
कुरवः पाण्डवैः सार्धं यथायुध्यन्त भारत
यथा च तद अभूद युद्धं तत ते वक्ष्यामि शृण्वतः
4
परेषिताः परलॊकाय परमास्त्रैः किरीटिना
अहन्य अहनि संप्राप्तास तावकानां रथव्रजाः
5
यथाप्रतिज्ञं कौरव्यः स चापि समितिंजयः
पार्थानाम अकरॊद भीष्मः सततं समितिक्षयम
6
कुरुभिः सहितं भीष्मं युध्यमानं महारथम
अर्जुनं च सपाञ्चाल्यं दृष्ट्वा संशयिता जनाः
7
दशमे ऽहनि तस्मिंस तु भीष्मार्जुनसमागमे
अवर्तत महारौद्रः सततं समितिक्षयः
8
तस्मिन्न अयुतशॊ राजन भूयश च स परंतपः
भीष्मः शांतनवॊ यॊधाञ जघान परमास्त्रवित
9
येषाम अज्ञातकल्पानि नामगॊत्राणि पार्थिव
ते हतास तत्र भीष्मेण शूराः सर्वे ऽनिवर्तिनः
10
दशाहानि ततस तप्त्वा भीष्मः पाण्डववाहिनीम
निरविद्यत धर्मात्मा जीवितेन परंतपः
11
स कषिप्रं वधम अन्विच्छन्न आत्मनॊ ऽभिमुखं रणे
न हन्यां मानवश्रेष्ठान संग्रामे ऽभिमुखान इति
12
चिन्तयित्वा महाबाहुः पिता देवव्रतस तव
अभ्याशस्थं महाराज पाण्डवं वाक्यम अब्रवीत
13
युधिष्ठिर महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद
शृणु मे वचनं तात धर्म्यं सवर्ग्यं च जल्पतः
14
निर्विण्णॊ ऽसमि भृशं तात देहेनानेन भारत
घनतश च मे गतः कालः सुबहून पराणिनॊ रणे
15
तस्मात पार्थं पुरॊधाय पाञ्चालान सृञ्जयांस तथा
मद्वधे करियतां यत्नॊ मम चेद इच्छसि परियम
16
तस्य तन मतम आज्ञाय पाण्डवः सत्यदर्शनः
भीष्मं परतिययौ यत्तः संग्रामे सह सृञ्जयैः
17
धृष्टद्युम्नस ततॊ राजन पाण्डवश च युधिष्ठिरः
शरुत्वा भीष्मस्य तां वाचं चॊदयाम आसतुर बलम
18
अभिद्रवत युध्यध्वं भीष्मं जयत संयुगे
रक्षिताः सत्यसंधेन जिष्णुना रिपुजिष्णुना
19
अयं चापि महेष्वासः पार्षतॊ वाहिनीपतिः
भीमसेनश च समरे पालयिष्यति वॊ धरुवम
20
न वै भीष्माद भयं किं चित कर्तव्यं युधि सृञ्जयाः
धरुवं भीष्मं विजेष्यामः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम
21
तथा तु समयं कृत्वा दशमे ऽहनि पाण्डवाः
बरह्मलॊकपरा भूत्वा संजग्मुः करॊधमूर्छिताः
22
शिखण्डिनं पुरस्कृत्य पाण्डवं च धनंजयम
भीष्मस्य पातने यत्नं परमं ते समास्थिताः
23
ततस तव सुतादिष्टा नानाजनपदेश्वराः
दरॊणेन सहपुत्रेण सहसेना महाबलाः
24
दुःशासनश च बलवान सह सर्वैः सहॊदरैः
भीष्मं समरमध्यस्थं पालयां चक्रिरे तदा
25
ततस तु तावकाः शूराः पुरस्कृत्य यतव्रतम
शिखण्डिप्रमुखान पार्थान यॊधयन्ति सम संयुगे
26
चेदिभिश च सपाञ्चालैः सहितॊ वानरध्वजः
ययौ शांतनवं भीष्मं पुरस्कृत्य शिखण्डिनम
27
दरॊणपुत्रं शिनेर नप्ता धृष्टकेतुस तु पौरवम
युधामन्युः सहामात्यं दुर्यॊधनम अयॊधयत
28
विराटस तु सहानीकः सहसेनं जयद्रथम
वृद्धक्षत्रस्य दायादम आससाद परंतपः
29
मद्रराजं महेष्वासं सहसैन्यं युधिष्ठिरः
भीमसेनाभिगुप्तश च नागानीकम उपाद्रवत
30
अप्रधृष्यम अनावार्यं सर्वशस्त्रभृतां वरम
दरॊणं परति ययौ यत्तः पाञ्चाल्यः सह सॊमकैः
31
कर्णिकारध्वजं चापि सिंहकेतुर अरिंदमः
परत्युज्जगाम सौभद्रं राजपुत्रॊ बृहद्बलः
32
शिखण्डिनं च पुत्रास ते पाण्डवं च धनंजयम
राजभिः समरे सार्धम अभिपेतुर जिघांसवः
33
तस्मिन्न अतिमहाभीमे सेनयॊर वै पराक्रमे
संप्रधावत्स्व अनीकेषु मेदिनी समकम्पत
34
तान्य अनीकान्य अनीकेषु समसज्जन्त भारत
तावकानां परेषां च दृष्ट्वा शांतनवं रणे
35
ततस तेषां परयतताम अन्यॊन्यम अभिधावताम
परादुरासीन महाञ शब्दॊ दिक्षु सर्वासु भारत
36
शङ्खदुन्दुभिघॊषैश च वारणानां च बृंहितैः
सिंहनादैश च सैन्यानां दारुणः समपद्यत
37
सा च सर्वनरेन्द्राणां चन्द्रार्कसदृशी परभा
वीराङ्गदकिरीटेषु निष्प्रभा समपद्यत
38
रजॊमेघाश च संजज्ञुः शस्त्रविद्युद्भिर आवृताः
धनुषां चैव निर्घॊषॊ दारुणः समपद्यत
39
बाणशङ्खप्रणादाश च भेरीणां च महास्वनाः
रथगॊषश च संजग्मुः सेनयॊर उभयॊर अपि
40
परासशक्त्यृष्टिसंघैश च बाणौघैश च समाकुलम
निष्प्रकाशम इवाकाशं सेनयॊः समपद्यत
41
अन्यॊन्यं रथिनः पेतुर वाजिनश च महाहवे
कुञ्जराः कुञ्जराञ जघ्नुः पदातींश च पदातयः
42
तद आसीत सुमहद युद्धं कुरूणां पाण्डवैः सह
भीष्महेतॊर नरव्याघ्र शयेनयॊर आमिषे यथा
43
तयॊः समागमॊ घॊरॊ बभूव युधि भारत
अन्यॊन्यस्य वधार्थाय जिगीषूणां रणाजिरे
1
dhṛtarāṣṭra uvāca
kathaṃ śātanavo bhīṣmo daśame 'hani saṃjaya
ayudhyata mahāvīryaiḥ pāṇḍavaiḥ sahasṛñjayaiḥ
2
kuravaś ca kathaṃ yuddhe pāṇḍavān pratyavārayan
ācakṣva me mahāyuddhaṃ bhīṣmasyāhavaśobhinaḥ
3
saṃjaya uvāca
kuravaḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yathāyudhyanta bhārata
yathā ca tad abhūd yuddhaṃ tat te vakṣyāmi śṛṇvataḥ
4
preṣitāḥ paralokāya paramāstraiḥ kirīṭinā
ahany ahani saṃprāptās tāvakānāṃ rathavrajāḥ
5
yathāpratijñaṃ kauravyaḥ sa cāpi samitiṃjayaḥ
pārthānām akarod bhīṣmaḥ satataṃ samitikṣayam
6
kurubhiḥ sahitaṃ bhīṣmaṃ yudhyamānaṃ mahāratham
arjunaṃ ca sapāñcālyaṃ dṛṣṭvā saṃśayitā janāḥ
7
daśame 'hani tasmiṃs tu bhīṣmārjunasamāgame
avartata mahāraudraḥ satataṃ samitikṣayaḥ
8
tasminn ayutaśo rājan bhūyaś ca sa paraṃtapaḥ
bhīṣmaḥ śātanavo yodhāñ jaghāna paramāstravit
9
yeṣām ajñātakalpāni nāmagotrāṇi pārthiva
te hatās tatra bhīṣmeṇa śūrāḥ sarve 'nivartinaḥ
10
daśāhāni tatas taptvā bhīṣmaḥ pāṇḍavavāhinīm
niravidyata dharmātmā jīvitena paraṃtapaḥ
11
sa kṣipraṃ vadham anvicchann ātmano 'bhimukhaṃ raṇe
na hanyāṃ mānavaśreṣṭhān saṃgrāme 'bhimukhān iti
12
cintayitvā mahābāhuḥ pitā devavratas tava
abhyāśasthaṃ mahārāja pāṇḍavaṃ vākyam abravīt
13
yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada
śṛu me vacanaṃ tāta dharmyaṃ svargyaṃ ca jalpataḥ
14
nirviṇṇo 'smi bhṛśaṃ tāta dehenānena bhārata
ghnataś ca me gataḥ kālaḥ subahūn prāṇino raṇe
15
tasmāt pārthaṃ purodhāya pāñcālān sṛñjayāṃs tathā
madvadhe kriyatāṃ yatno mama ced icchasi priyam
16
tasya tan matam ājñāya pāṇḍavaḥ satyadarśanaḥ
bhīṣmaṃ pratiyayau yattaḥ saṃgrāme saha sṛñjayaiḥ
17
dhṛṣṭadyumnas tato rājan pāṇḍavaś ca yudhiṣṭhiraḥ
śrutvā bhīṣmasya tāṃ vācaṃ codayām āsatur balam
18
abhidravata yudhyadhvaṃ bhīṣmaṃ jayata saṃyuge
rakṣitāḥ satyasaṃdhena jiṣṇunā ripujiṣṇunā
19
ayaṃ cāpi maheṣvāsaḥ pārṣato vāhinīpatiḥ
bhīmasenaś ca samare pālayiṣyati vo dhruvam
20
na vai bhīṣmād bhayaṃ kiṃ cit kartavyaṃ yudhi sṛñjayāḥ
dhruvaṃ bhīṣmaṃ vijeṣyāmaḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam
21
tathā tu samayaṃ kṛtvā daśame 'hani pāṇḍavāḥ
brahmalokaparā bhūtvā saṃjagmuḥ krodhamūrchitāḥ
22
ikhaṇḍinaṃ puraskṛtya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam
bhīṣmasya pātane yatnaṃ paramaṃ te samāsthitāḥ
23
tatas tava sutādiṣṭā nānājanapadeśvarāḥ
droṇena sahaputreṇa sahasenā mahābalāḥ
24
duḥśāsanaś ca balavān saha sarvaiḥ sahodaraiḥ
bhīṣmaṃ samaramadhyasthaṃ pālayāṃ cakrire tadā
25
tatas tu tāvakāḥ śūrāḥ puraskṛtya yatavratam
śikhaṇḍipramukhān pārthān yodhayanti sma saṃyuge
26
cedibhiś ca sapāñcālaiḥ sahito vānaradhvajaḥ
yayau śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ puraskṛtya śikhaṇḍinam
27
droṇaputraṃ śiner naptā dhṛṣṭaketus tu pauravam
yudhāmanyuḥ sahāmātyaṃ duryodhanam ayodhayat
28
virāṭas tu sahānīkaḥ sahasenaṃ jayadratham
vṛddhakṣatrasya dāyādam āsasāda paraṃtapaḥ
29
madrarājaṃ maheṣvāsaṃ sahasainyaṃ yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenābhiguptaś ca nāgānīkam upādravat
30
apradhṛṣyam anāvāryaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam
droṇaṃ prati yayau yattaḥ pāñcālyaḥ saha somakaiḥ
31
karṇikāradhvajaṃ cāpi siṃhaketur ariṃdamaḥ
pratyujjagāma saubhadraṃ rājaputro bṛhadbalaḥ
32
ikhaṇḍinaṃ ca putrās te pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam
rājabhiḥ samare sārdham abhipetur jighāṃsavaḥ
33
tasminn atimahābhīme senayor vai parākrame
saṃpradhāvatsv anīkeṣu medinī samakampata
34
tāny anīkāny anīkeṣu samasajjanta bhārata
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca dṛṣṭvā śāṃtanavaṃ raṇe
35
tatas teṣāṃ prayatatām anyonyam abhidhāvatām
prādurāsīn mahāñ śabdo dikṣu sarvāsu bhārata
36
aṅkhadundubhighoṣaiś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ
siṃhanādaiś ca sainyānāṃ dāruṇaḥ samapadyata
37
sā ca sarvanarendrāṇāṃ candrārkasadṛśī prabhā
vīrāṅgadakirīṭeṣu niṣprabhā samapadyata
38
rajomeghāś ca saṃjajñuḥ śastravidyudbhir āvṛtāḥ
dhanuṣāṃ caiva nirghoṣo dāruṇaḥ samapadyata
39
bāṇaśaṅkhapraṇādāś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ
rathagoṣaś ca saṃjagmuḥ senayor ubhayor api
40
prāsaśaktyṛṣṭisaṃghaiś ca bāṇaughaiś ca samākulam
niṣprakāśam ivākāśaṃ senayoḥ samapadyata
41
anyonyaṃ rathinaḥ petur vājinaś ca mahāhave
kuñjarāḥ kuñjarāñ jaghnuḥ padātīṃś ca padātayaḥ
42
tad āsīt sumahad yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha
bhīṣmahetor naravyāghra śyenayor āmiṣe yathā
43
tayoḥ samāgamo ghoro babhūva yudhi bhārata
anyonyasya vadhārthāya jigīṣūṇāṃ raṇājire
Book 6
Chapter 111
1
धृतराष्ट्र उवाच
कथं शांतनवॊ भीष्मॊ दशमे ऽहनि संजय
अयुध्यत महावीर्यैः पाण्डवैः सहसृञ्जयैः
2
कुरवश च कथं युद्धे पाण्डवान परत्यवारयन
आचक्ष्व मे महायुद्धं भीष्मस्याहवशॊभिनः
3
संजय उवाच
कुरवः पाण्डवैः सार्धं यथायुध्यन्त भारत
यथा च तद अभूद युद्धं तत ते वक्ष्यामि शृण्वतः
4
परेषिताः परलॊकाय परमास्त्रैः किरीटिना
अहन्य अहनि संप्राप्तास तावकानां रथव्रजाः
5
यथाप्रतिज्ञं कौरव्यः स चापि समितिंजयः
पार्थानाम अकरॊद भीष्मः सततं समितिक्षयम
6
कुरुभिः सहितं भीष्मं युध्यमानं महारथम
अर्जुनं च सपाञ्चाल्यं दृष्ट्वा संशयिता जनाः
7
दशमे ऽहनि तस्मिंस तु भीष्मार्जुनसमागमे
अवर्तत महारौद्रः सततं समितिक्षयः
8
तस्मिन्न अयुतशॊ राजन भूयश च स परंतपः
भीष्मः शांतनवॊ यॊधाञ जघान परमास्त्रवित
9
येषाम अज्ञातकल्पानि नामगॊत्राणि पार्थिव
ते हतास तत्र भीष्मेण शूराः सर्वे ऽनिवर्तिनः
10
दशाहानि ततस तप्त्वा भीष्मः पाण्डववाहिनीम
निरविद्यत धर्मात्मा जीवितेन परंतपः
11
स कषिप्रं वधम अन्विच्छन्न आत्मनॊ ऽभिमुखं रणे
न हन्यां मानवश्रेष्ठान संग्रामे ऽभिमुखान इति
12
चिन्तयित्वा महाबाहुः पिता देवव्रतस तव
अभ्याशस्थं महाराज पाण्डवं वाक्यम अब्रवीत
13
युधिष्ठिर महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद
शृणु मे वचनं तात धर्म्यं सवर्ग्यं च जल्पतः
14
निर्विण्णॊ ऽसमि भृशं तात देहेनानेन भारत
घनतश च मे गतः कालः सुबहून पराणिनॊ रणे
15
तस्मात पार्थं पुरॊधाय पाञ्चालान सृञ्जयांस तथा
मद्वधे करियतां यत्नॊ मम चेद इच्छसि परियम
16
तस्य तन मतम आज्ञाय पाण्डवः सत्यदर्शनः
भीष्मं परतिययौ यत्तः संग्रामे सह सृञ्जयैः
17
धृष्टद्युम्नस ततॊ राजन पाण्डवश च युधिष्ठिरः
शरुत्वा भीष्मस्य तां वाचं चॊदयाम आसतुर बलम
18
अभिद्रवत युध्यध्वं भीष्मं जयत संयुगे
रक्षिताः सत्यसंधेन जिष्णुना रिपुजिष्णुना
19
अयं चापि महेष्वासः पार्षतॊ वाहिनीपतिः
भीमसेनश च समरे पालयिष्यति वॊ धरुवम
20
न वै भीष्माद भयं किं चित कर्तव्यं युधि सृञ्जयाः
धरुवं भीष्मं विजेष्यामः पुरस्कृत्य शिखण्डिनम
21
तथा तु समयं कृत्वा दशमे ऽहनि पाण्डवाः
बरह्मलॊकपरा भूत्वा संजग्मुः करॊधमूर्छिताः
22
शिखण्डिनं पुरस्कृत्य पाण्डवं च धनंजयम
भीष्मस्य पातने यत्नं परमं ते समास्थिताः
23
ततस तव सुतादिष्टा नानाजनपदेश्वराः
दरॊणेन सहपुत्रेण सहसेना महाबलाः
24
दुःशासनश च बलवान सह सर्वैः सहॊदरैः
भीष्मं समरमध्यस्थं पालयां चक्रिरे तदा
25
ततस तु तावकाः शूराः पुरस्कृत्य यतव्रतम
शिखण्डिप्रमुखान पार्थान यॊधयन्ति सम संयुगे
26
चेदिभिश च सपाञ्चालैः सहितॊ वानरध्वजः
ययौ शांतनवं भीष्मं पुरस्कृत्य शिखण्डिनम
27
दरॊणपुत्रं शिनेर नप्ता धृष्टकेतुस तु पौरवम
युधामन्युः सहामात्यं दुर्यॊधनम अयॊधयत
28
विराटस तु सहानीकः सहसेनं जयद्रथम
वृद्धक्षत्रस्य दायादम आससाद परंतपः
29
मद्रराजं महेष्वासं सहसैन्यं युधिष्ठिरः
भीमसेनाभिगुप्तश च नागानीकम उपाद्रवत
30
अप्रधृष्यम अनावार्यं सर्वशस्त्रभृतां वरम
दरॊणं परति ययौ यत्तः पाञ्चाल्यः सह सॊमकैः
31
कर्णिकारध्वजं चापि सिंहकेतुर अरिंदमः
परत्युज्जगाम सौभद्रं राजपुत्रॊ बृहद्बलः
32
शिखण्डिनं च पुत्रास ते पाण्डवं च धनंजयम
राजभिः समरे सार्धम अभिपेतुर जिघांसवः
33
तस्मिन्न अतिमहाभीमे सेनयॊर वै पराक्रमे
संप्रधावत्स्व अनीकेषु मेदिनी समकम्पत
34
तान्य अनीकान्य अनीकेषु समसज्जन्त भारत
तावकानां परेषां च दृष्ट्वा शांतनवं रणे
35
ततस तेषां परयतताम अन्यॊन्यम अभिधावताम
परादुरासीन महाञ शब्दॊ दिक्षु सर्वासु भारत
36
शङ्खदुन्दुभिघॊषैश च वारणानां च बृंहितैः
सिंहनादैश च सैन्यानां दारुणः समपद्यत
37
सा च सर्वनरेन्द्राणां चन्द्रार्कसदृशी परभा
वीराङ्गदकिरीटेषु निष्प्रभा समपद्यत
38
रजॊमेघाश च संजज्ञुः शस्त्रविद्युद्भिर आवृताः
धनुषां चैव निर्घॊषॊ दारुणः समपद्यत
39
बाणशङ्खप्रणादाश च भेरीणां च महास्वनाः
रथगॊषश च संजग्मुः सेनयॊर उभयॊर अपि
40
परासशक्त्यृष्टिसंघैश च बाणौघैश च समाकुलम
निष्प्रकाशम इवाकाशं सेनयॊः समपद्यत
41
अन्यॊन्यं रथिनः पेतुर वाजिनश च महाहवे
कुञ्जराः कुञ्जराञ जघ्नुः पदातींश च पदातयः
42
तद आसीत सुमहद युद्धं कुरूणां पाण्डवैः सह
भीष्महेतॊर नरव्याघ्र शयेनयॊर आमिषे यथा
43
तयॊः समागमॊ घॊरॊ बभूव युधि भारत
अन्यॊन्यस्य वधार्थाय जिगीषूणां रणाजिरे
1
dhṛtarāṣṭra uvāca
kathaṃ śātanavo bhīṣmo daśame 'hani saṃjaya
ayudhyata mahāvīryaiḥ pāṇḍavaiḥ sahasṛñjayaiḥ
2
kuravaś ca kathaṃ yuddhe pāṇḍavān pratyavārayan
ācakṣva me mahāyuddhaṃ bhīṣmasyāhavaśobhinaḥ
3
saṃjaya uvāca
kuravaḥ pāṇḍavaiḥ sārdhaṃ yathāyudhyanta bhārata
yathā ca tad abhūd yuddhaṃ tat te vakṣyāmi śṛṇvataḥ
4
preṣitāḥ paralokāya paramāstraiḥ kirīṭinā
ahany ahani saṃprāptās tāvakānāṃ rathavrajāḥ
5
yathāpratijñaṃ kauravyaḥ sa cāpi samitiṃjayaḥ
pārthānām akarod bhīṣmaḥ satataṃ samitikṣayam
6
kurubhiḥ sahitaṃ bhīṣmaṃ yudhyamānaṃ mahāratham
arjunaṃ ca sapāñcālyaṃ dṛṣṭvā saṃśayitā janāḥ
7
daśame 'hani tasmiṃs tu bhīṣmārjunasamāgame
avartata mahāraudraḥ satataṃ samitikṣayaḥ
8
tasminn ayutaśo rājan bhūyaś ca sa paraṃtapaḥ
bhīṣmaḥ śātanavo yodhāñ jaghāna paramāstravit
9
yeṣām ajñātakalpāni nāmagotrāṇi pārthiva
te hatās tatra bhīṣmeṇa śūrāḥ sarve 'nivartinaḥ
10
daśāhāni tatas taptvā bhīṣmaḥ pāṇḍavavāhinīm
niravidyata dharmātmā jīvitena paraṃtapaḥ
11
sa kṣipraṃ vadham anvicchann ātmano 'bhimukhaṃ raṇe
na hanyāṃ mānavaśreṣṭhān saṃgrāme 'bhimukhān iti
12
cintayitvā mahābāhuḥ pitā devavratas tava
abhyāśasthaṃ mahārāja pāṇḍavaṃ vākyam abravīt
13
yudhiṣṭhira mahāprājña sarvaśāstraviśārada
śṛu me vacanaṃ tāta dharmyaṃ svargyaṃ ca jalpataḥ
14
nirviṇṇo 'smi bhṛśaṃ tāta dehenānena bhārata
ghnataś ca me gataḥ kālaḥ subahūn prāṇino raṇe
15
tasmāt pārthaṃ purodhāya pāñcālān sṛñjayāṃs tathā
madvadhe kriyatāṃ yatno mama ced icchasi priyam
16
tasya tan matam ājñāya pāṇḍavaḥ satyadarśanaḥ
bhīṣmaṃ pratiyayau yattaḥ saṃgrāme saha sṛñjayaiḥ
17
dhṛṣṭadyumnas tato rājan pāṇḍavaś ca yudhiṣṭhiraḥ
śrutvā bhīṣmasya tāṃ vācaṃ codayām āsatur balam
18
abhidravata yudhyadhvaṃ bhīṣmaṃ jayata saṃyuge
rakṣitāḥ satyasaṃdhena jiṣṇunā ripujiṣṇunā
19
ayaṃ cāpi maheṣvāsaḥ pārṣato vāhinīpatiḥ
bhīmasenaś ca samare pālayiṣyati vo dhruvam
20
na vai bhīṣmād bhayaṃ kiṃ cit kartavyaṃ yudhi sṛñjayāḥ
dhruvaṃ bhīṣmaṃ vijeṣyāmaḥ puraskṛtya śikhaṇḍinam
21
tathā tu samayaṃ kṛtvā daśame 'hani pāṇḍavāḥ
brahmalokaparā bhūtvā saṃjagmuḥ krodhamūrchitāḥ
22
ikhaṇḍinaṃ puraskṛtya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam
bhīṣmasya pātane yatnaṃ paramaṃ te samāsthitāḥ
23
tatas tava sutādiṣṭā nānājanapadeśvarāḥ
droṇena sahaputreṇa sahasenā mahābalāḥ
24
duḥśāsanaś ca balavān saha sarvaiḥ sahodaraiḥ
bhīṣmaṃ samaramadhyasthaṃ pālayāṃ cakrire tadā
25
tatas tu tāvakāḥ śūrāḥ puraskṛtya yatavratam
śikhaṇḍipramukhān pārthān yodhayanti sma saṃyuge
26
cedibhiś ca sapāñcālaiḥ sahito vānaradhvajaḥ
yayau śāṃtanavaṃ bhīṣmaṃ puraskṛtya śikhaṇḍinam
27
droṇaputraṃ śiner naptā dhṛṣṭaketus tu pauravam
yudhāmanyuḥ sahāmātyaṃ duryodhanam ayodhayat
28
virāṭas tu sahānīkaḥ sahasenaṃ jayadratham
vṛddhakṣatrasya dāyādam āsasāda paraṃtapaḥ
29
madrarājaṃ maheṣvāsaṃ sahasainyaṃ yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenābhiguptaś ca nāgānīkam upādravat
30
apradhṛṣyam anāvāryaṃ sarvaśastrabhṛtāṃ varam
droṇaṃ prati yayau yattaḥ pāñcālyaḥ saha somakaiḥ
31
karṇikāradhvajaṃ cāpi siṃhaketur ariṃdamaḥ
pratyujjagāma saubhadraṃ rājaputro bṛhadbalaḥ
32
ikhaṇḍinaṃ ca putrās te pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam
rājabhiḥ samare sārdham abhipetur jighāṃsavaḥ
33
tasminn atimahābhīme senayor vai parākrame
saṃpradhāvatsv anīkeṣu medinī samakampata
34
tāny anīkāny anīkeṣu samasajjanta bhārata
tāvakānāṃ pareṣāṃ ca dṛṣṭvā śāṃtanavaṃ raṇe
35
tatas teṣāṃ prayatatām anyonyam abhidhāvatām
prādurāsīn mahāñ śabdo dikṣu sarvāsu bhārata
36
aṅkhadundubhighoṣaiś ca vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ
siṃhanādaiś ca sainyānāṃ dāruṇaḥ samapadyata
37
sā ca sarvanarendrāṇāṃ candrārkasadṛśī prabhā
vīrāṅgadakirīṭeṣu niṣprabhā samapadyata
38
rajomeghāś ca saṃjajñuḥ śastravidyudbhir āvṛtāḥ
dhanuṣāṃ caiva nirghoṣo dāruṇaḥ samapadyata
39
bāṇaśaṅkhapraṇādāś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanāḥ
rathagoṣaś ca saṃjagmuḥ senayor ubhayor api
40
prāsaśaktyṛṣṭisaṃghaiś ca bāṇaughaiś ca samākulam
niṣprakāśam ivākāśaṃ senayoḥ samapadyata
41
anyonyaṃ rathinaḥ petur vājinaś ca mahāhave
kuñjarāḥ kuñjarāñ jaghnuḥ padātīṃś ca padātayaḥ
42
tad āsīt sumahad yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha
bhīṣmahetor naravyāghra śyenayor āmiṣe yathā
43
tayoḥ samāgamo ghoro babhūva yudhi bhārata
anyonyasya vadhārthāya jigīṣūṇāṃ raṇājire
