Book 6. Chapter 18
The Mahabharata In Sanskrit
Book 6
Chapter 18
1
[स]
ततॊ मुहूर्तात तुमुलः शब्दॊ हृदयकम्पनः
अश्रूयत महाराज यॊधानां परयुयुत्सताम
2
शङ्खदुन्दुभिनिर्घॊषैर वारणानां च बृंहितैः
रथानां नेमिघॊषैश च दीर्यतीव वसुंधरा
3
हयानां हेषमाणानां यॊधानां तत्र गर्जताम
कषणेन खं दिशश चैव शब्देनापूरितं तदा
4
पुत्राणां तव दुर्धर्षे पाण्डवानां तथैव च
समकम्पन्त सैन्यानि परस्परसमागमे
5
तत्र नागा रथाश चैव जाम्बूनदविभूषिताः
भराजमाना वयदृश्यन्त मेघा इव स विद्युतः
6
धवजा बहुविधाकारास तावकानां नराधिप
काञ्चनाङ्गदिनॊ रेजुर जवलिता इव पावकाः
7
सवेषां चैव परेषां च समदृश्यन्त भारत
महेन्द्र केतवः शुभ्रा महेन्द्र सदनेष्व इव
8
काञ्चनैः कवचैर वीरा जवलनार्कसमप्रभैः
संनद्धाः परत्यदृश्यन्त गरहाः परज्वलिता इव
9
उद्यतैर आयुधैश चित्रैस तलबद्धाः पताकिनः
ऋषभाक्षा महेष्वासाश चमूमुखगता बभुः
10
पृष्ठगॊपास तु भीष्मस्य पुत्रास तव नराधिप
दुःशासनॊ दुर्विषहॊ दुर्मुखॊ दुःसहस तथा
11
विविंशतिश चित्रसेनॊ विकर्णश च महारथः
सत्यव्रतः पुरुमित्रॊ जयॊ भूरिश्रवाः शलः
12
रथा विंशतिसाहस्रास तथैषाम अनुयायिनः
अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयॊ ऽथ वसातयः
13
शाल्वा मत्स्यास तथाम्बष्ठास तरिगर्ताः केकयास तथा
सौवीराः कितवाः पराच्याः परतीच्यॊदीच्यमालवाः
14
दवादशैते जनपदाः सर्वे शूरास तनुत्यजः
महता रथवंशेन ते ऽभयरक्षन पितामहम
15
अनीकं दशसाहस्रं कुञ्जराणां तरस्विनाम
माघदॊ येन नृपतिस तद्रथानीकम अन्वयात
16
रथानां चक्ररक्षाश च पादप्रक्षाश च दन्तिनाम
अभूवन वाहिनीमध्ये शतानाम अयुतानि षट
17
पादाताश चाग्रतॊ ऽगच्छन धनुश चर्मासि पाणयः
अनेकशतसाहस्रा नखरप्रासयॊधिनः
18
अक्षौहिण्यॊ दशैका च तव पुत्रस्य भारत
अदृश्यन्त महाराज गङ्गेव यमुनान्तरे
1
[s]
tato muhūrtāt tumulaḥ śabdo hṛdayakampanaḥ
aśrūyata mahārāja yodhānāṃ prayuyutsatām
2
aṅkhadundubhinirghoṣair vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ
rathānāṃ nemighoṣaiś ca dīryatīva vasuṃdharā
3
hayānāṃ heṣamāṇānāṃ yodhānāṃ tatra garjatām
kṣaṇena khaṃ diśaś caiva śabdenāpūritaṃ tadā
4
putrāṇāṃ tava durdharṣe pāṇḍavānāṃ tathaiva ca
samakampanta sainyāni parasparasamāgame
5
tatra nāgā rathāś caiva jāmbūnadavibhūṣitāḥ
bhrājamānā vyadṛśyanta meghā iva sa vidyutaḥ
6
dhvajā bahuvidhākārās tāvakānāṃ narādhipa
kāñcanāṅgadino rejur jvalitā iva pāvakāḥ
7
sveṣāṃ caiva pareṣāṃ ca samadṛśyanta bhārata
mahendra ketavaḥ śubhrā mahendra sadaneṣv iva
8
kāñcanaiḥ kavacair vīrā jvalanārkasamaprabhaiḥ
saṃnaddhāḥ pratyadṛśyanta grahāḥ prajvalitā iva
9
udyatair āyudhaiś citrais talabaddhāḥ patākinaḥ
ṛabhākṣā maheṣvāsāś camūmukhagatā babhuḥ
10
pṛṣṭhagopās tu bhīṣmasya putrās tava narādhipa
duḥśāsano durviṣaho durmukho duḥsahas tathā
11
viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca mahārathaḥ
satyavrataḥ purumitro jayo bhūriśravāḥ śalaḥ
12
rathā viṃśatisāhasrās tathaiṣām anuyāyinaḥ
abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ
13
ślvā matsyās tathāmbaṣṭhās trigartāḥ kekayās tathā
sauvīrāḥ kitavāḥ prācyāḥ pratīcyodīcyamālavāḥ
14
dvādaśaite janapadāḥ sarve śūrās tanutyajaḥ
mahatā rathavaṃśena te 'bhyarakṣan pitāmaham
15
anīkaṃ daśasāhasraṃ kuñjarāṇāṃ tarasvinām
māghado yena nṛpatis tadrathānīkam anvayāt
16
rathānāṃ cakrarakṣāś ca pādaprakṣāś ca dantinām
abhūvan vāhinīmadhye śatānām ayutāni ṣaṭ
17
pādātāś cāgrato 'gacchan dhanuś carmāsi pāṇayaḥ
anekaśatasāhasrā nakharaprāsayodhinaḥ
18
akṣauhiṇyo daśaikā ca tava putrasya bhārata
adṛśyanta mahārāja gaṅgeva yamunāntare
Book 6
Chapter 18
1
[स]
ततॊ मुहूर्तात तुमुलः शब्दॊ हृदयकम्पनः
अश्रूयत महाराज यॊधानां परयुयुत्सताम
2
शङ्खदुन्दुभिनिर्घॊषैर वारणानां च बृंहितैः
रथानां नेमिघॊषैश च दीर्यतीव वसुंधरा
3
हयानां हेषमाणानां यॊधानां तत्र गर्जताम
कषणेन खं दिशश चैव शब्देनापूरितं तदा
4
पुत्राणां तव दुर्धर्षे पाण्डवानां तथैव च
समकम्पन्त सैन्यानि परस्परसमागमे
5
तत्र नागा रथाश चैव जाम्बूनदविभूषिताः
भराजमाना वयदृश्यन्त मेघा इव स विद्युतः
6
धवजा बहुविधाकारास तावकानां नराधिप
काञ्चनाङ्गदिनॊ रेजुर जवलिता इव पावकाः
7
सवेषां चैव परेषां च समदृश्यन्त भारत
महेन्द्र केतवः शुभ्रा महेन्द्र सदनेष्व इव
8
काञ्चनैः कवचैर वीरा जवलनार्कसमप्रभैः
संनद्धाः परत्यदृश्यन्त गरहाः परज्वलिता इव
9
उद्यतैर आयुधैश चित्रैस तलबद्धाः पताकिनः
ऋषभाक्षा महेष्वासाश चमूमुखगता बभुः
10
पृष्ठगॊपास तु भीष्मस्य पुत्रास तव नराधिप
दुःशासनॊ दुर्विषहॊ दुर्मुखॊ दुःसहस तथा
11
विविंशतिश चित्रसेनॊ विकर्णश च महारथः
सत्यव्रतः पुरुमित्रॊ जयॊ भूरिश्रवाः शलः
12
रथा विंशतिसाहस्रास तथैषाम अनुयायिनः
अभीषाहाः शूरसेनाः शिबयॊ ऽथ वसातयः
13
शाल्वा मत्स्यास तथाम्बष्ठास तरिगर्ताः केकयास तथा
सौवीराः कितवाः पराच्याः परतीच्यॊदीच्यमालवाः
14
दवादशैते जनपदाः सर्वे शूरास तनुत्यजः
महता रथवंशेन ते ऽभयरक्षन पितामहम
15
अनीकं दशसाहस्रं कुञ्जराणां तरस्विनाम
माघदॊ येन नृपतिस तद्रथानीकम अन्वयात
16
रथानां चक्ररक्षाश च पादप्रक्षाश च दन्तिनाम
अभूवन वाहिनीमध्ये शतानाम अयुतानि षट
17
पादाताश चाग्रतॊ ऽगच्छन धनुश चर्मासि पाणयः
अनेकशतसाहस्रा नखरप्रासयॊधिनः
18
अक्षौहिण्यॊ दशैका च तव पुत्रस्य भारत
अदृश्यन्त महाराज गङ्गेव यमुनान्तरे
1
[s]
tato muhūrtāt tumulaḥ śabdo hṛdayakampanaḥ
aśrūyata mahārāja yodhānāṃ prayuyutsatām
2
aṅkhadundubhinirghoṣair vāraṇānāṃ ca bṛṃhitaiḥ
rathānāṃ nemighoṣaiś ca dīryatīva vasuṃdharā
3
hayānāṃ heṣamāṇānāṃ yodhānāṃ tatra garjatām
kṣaṇena khaṃ diśaś caiva śabdenāpūritaṃ tadā
4
putrāṇāṃ tava durdharṣe pāṇḍavānāṃ tathaiva ca
samakampanta sainyāni parasparasamāgame
5
tatra nāgā rathāś caiva jāmbūnadavibhūṣitāḥ
bhrājamānā vyadṛśyanta meghā iva sa vidyutaḥ
6
dhvajā bahuvidhākārās tāvakānāṃ narādhipa
kāñcanāṅgadino rejur jvalitā iva pāvakāḥ
7
sveṣāṃ caiva pareṣāṃ ca samadṛśyanta bhārata
mahendra ketavaḥ śubhrā mahendra sadaneṣv iva
8
kāñcanaiḥ kavacair vīrā jvalanārkasamaprabhaiḥ
saṃnaddhāḥ pratyadṛśyanta grahāḥ prajvalitā iva
9
udyatair āyudhaiś citrais talabaddhāḥ patākinaḥ
ṛabhākṣā maheṣvāsāś camūmukhagatā babhuḥ
10
pṛṣṭhagopās tu bhīṣmasya putrās tava narādhipa
duḥśāsano durviṣaho durmukho duḥsahas tathā
11
viviṃśatiś citraseno vikarṇaś ca mahārathaḥ
satyavrataḥ purumitro jayo bhūriśravāḥ śalaḥ
12
rathā viṃśatisāhasrās tathaiṣām anuyāyinaḥ
abhīṣāhāḥ śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ
13
ślvā matsyās tathāmbaṣṭhās trigartāḥ kekayās tathā
sauvīrāḥ kitavāḥ prācyāḥ pratīcyodīcyamālavāḥ
14
dvādaśaite janapadāḥ sarve śūrās tanutyajaḥ
mahatā rathavaṃśena te 'bhyarakṣan pitāmaham
15
anīkaṃ daśasāhasraṃ kuñjarāṇāṃ tarasvinām
māghado yena nṛpatis tadrathānīkam anvayāt
16
rathānāṃ cakrarakṣāś ca pādaprakṣāś ca dantinām
abhūvan vāhinīmadhye śatānām ayutāni ṣaṭ
17
pādātāś cāgrato 'gacchan dhanuś carmāsi pāṇayaḥ
anekaśatasāhasrā nakharaprāsayodhinaḥ
18
akṣauhiṇyo daśaikā ca tava putrasya bhārata
adṛśyanta mahārāja gaṅgeva yamunāntare
