Book 6. Chapter 51
The Mahabharata In Sanskrit
Book 6
Chapter 51
1
[स]
गतापराह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न अहनि भारत
रथनागाश्वपत्तीनां सादिनां च महाक्षये
2
दरॊणपुत्रेण शल्येन कृपेण च महात्मना
समसज्जत पाञ्चाल्यस तरिभिर एतैर महारथैः
3
स लॊकविदितान अश्वान निजघान महाबलः
दरौणेः पाञ्चाल दायादः शितैर दशभिर आशुगैः
4
ततः शल्य रथं तूर्णम आस्थाय हतवाहनः
दरौणिः पाञ्चाल दायादम अभ्यवर्षद अथेषुभिः
5
धृष्टद्युम्नं तु संसक्तं दरौणिना दृश्य भारत
सौभद्रे ऽभयपतत तूर्णं विकिरन निशिताञ शरान
6
स शल्यं पञ्चविंशत्या कृपं च नवभिः शरैः
अश्वत्थामानम अष्टाभिर विव्याध पुरुषर्षभ
7
आर्जुनिं तु ततस तूर्णं दरौणिर विव्याध पत्रिणा
शल्यॊ दवादशभिश चैव कृपश च निशितैस तरिभिः
8
लक्ष्मणस तव पौत्रस तु तव पौत्रम अवस्थितम
अभ्यवर्तत संहृष्टस ततॊ युद्धम अवर्तत
9
दौर्यॊधनिस तु संक्रुद्धः सौभद्रं नवभिः शरैः
विव्याध समरे राजंस तद अद्भुतम इवाभवत
10
अभिमन्युस तु संक्रुद्धॊ भरातरं भरतर्षभ
शरैः पञ्चाशता राजन कषिप्रहस्तॊ ऽभयविध्यत
11
लक्ष्मणॊ ऽपि ततस तस्य धनुश चिच्छेद पत्रिणा
मुष्टिदेशे महाराज तत उच्चुक्रुशुर जनाः
12
तद विहाय धनुश छिन्नं सौभद्रः परवीरहा
अन्यद आदत्तवांश चित्रं कार्मुकं वेगवत्तरम
13
तौ तत्र समरे हृष्टौ कृतप्रतिकृतैषिणौ
अन्यॊन्यं विशिखैस तीक्ष्णैर जघ्नतुः पुरुषर्षभौ
14
ततॊ दुर्यॊधनॊ राजा दृष्ट्वा पुत्रं महारथम
पीडितं तव पौत्रेण परायात तत्र जनेश्वरः
15
संनिवृत्ते तव सुते सर्व एव जनाधिपाः
आर्जुनिं रथवंशेन समन्तात पर्यवारयन
16
स तैः परिवृतः शूरैः शूरॊ युधि सुदुर्जयैः
न सम विव्यथते राजन कृष्ण तुल्यपराक्रमः
17
सौभद्रम अथ संसक्तं तत्र दृष्ट्वा धनंजयः
अभिदुद्राव संक्रुद्धस तरातुकामः सवम आत्मजम
18
ततः सरथनागाश्वा भीष्मद्रॊणपुरॊगमाः
अभ्यवर्तन्त राजानः सहिताः सव्यसाचिनम
19
उद्धूतं सहसा भौमं नागाश्वरथसादिभिः
दिवाकरपथं पराप्य रजस तीव्रम अदृश्यत
20
तानि नागसहस्राणि भूमिपाल शतानि च
तस्य बाणपथं पराप्य नाभ्यवर्तन्त सर्वशः
21
परणेदुः सर्वभूतानि बभूवुस तिमिरा दिशः
कुरूणाम अनयस तीव्रः समदृश्यत दारुणः
22
नाप्य अन्तरिक्षं न दिशॊ न भूमिर न च भास्करः
परजज्ञे भरतश्रेष्ठ शरसंघैः किरीटिनः
23
सादित धवजनागास तु हताश्वा रथिनॊ भृशम
विप्रद्रुत रथाः के चिद दृश्यन्ते रथयूथपाः
24
विरथा रथिनश चान्ये धावमानाः समन्ततः
तत्र तत्रैव दृश्यन्ते सायुधाः साङ्गदैर भुजैः
25
हयारॊहा हयांस तयक्त्वा गजारॊहाश च दन्तिनः
अर्जुनस्य भयाद राजन समन्ताद विप्रदुद्रुवुः
26
रथेभ्यश च गजेभ्यश च हयेभ्यश च नराधिपाः
पतिताः पात्यमानाश च दृश्यन्ते ऽरजुन ताडिताः
27
सगदान उद्यतान बाहून स खड्गांश च विशां पते
स परासांश च स तूणीरान स शरान स शरासनान
28
साङ्कुशान स पताकांश च तत्र तत्रार्जुनॊ नृणाम
निचकर्त शरैर उग्रै रौद्रं बिभ्रद वपुस तदा
29
परिघाणां परवृद्धानां मुद्गराणां च मारिष
परासानां भिण्डिपालानां निस्त्रिंशानां च संयुगे
30
परश्वधानां तीक्ष्णानां तॊमराणां च भारत
वर्मणां चापविद्धानां कवचानां च भूतले
31
धवजानां चर्मणां चैव वयजनानां च सर्वशः
छत्राणां हेमदण्डानां चामराणां च भारत
32
परतॊदानां कशानां च यॊक्त्राणां चैव मारिष
राशयश चात्र दृश्यन्ते विनिकीर्णा रणक्षितौ
33
नासीत तत्र पुमान कश चित तव सैन्यस्य भारत
यॊ ऽरजुनं समरे शूरं परत्युद्यायात कथं चन
34
यॊ यॊ हि समरे पार्थं पत्युद्याति विशां पते
स स वै विशिखैस तीक्ष्णैः परलॊकाय नीयते
35
तेषु विद्रवमाणेषु तव यॊधेषु सर्वशः
अर्जुनॊ वासुदेवश च दध्मतुर वारिजॊत्तमौ
36
तत परभग्नं बलं दृष्ट्वा पिता देवव्रतस तव
अब्रवीत समरे शूरं भारद्वाजं समयन्न इव
37
एष पाण्डुसुतॊ वीरः कृष्णेन सहितॊ बली
तथा करॊति सैन्यानि यथा कुर्याद धनंजयः
38
न हय एष समरे शक्यॊ जेतुम अद्य कथं चन
यथास्य दृश्यते रूपं कालान्तकयमॊपमम
39
न निवर्तयितुं चापि शक्येयं महती चमूः
अन्यॊन्यप्रेक्षया पश्य दरवतीयं वरूथिनी
40
एष चास्तं गिरिश्रेष्ठं भानुमान परतिपद्यते
वपूंषि सर्वलॊकस्य संहरन्न इव सर्वथा
41
तत्रावहारं संप्राप्तं मन्ये ऽहं पुरुषर्षभ
शरान्ता भीताश च नॊ यॊधा न यॊत्स्यन्ति कथं चन
42
एवम उक्त्वा ततॊ भीष्मॊ दरॊणम आचार्य सत्तमम
अवहारम अथॊ चक्रे तावकानां महारथः
43
ततॊ ऽवहारः सैन्यानां तव तेषां च भारत
अस्तं गच्छति सूर्ये ऽभूत संध्याकाले च वर्तति
1
[s]
gatāparāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani bhārata
rathanāgāśvapattīnāṃ sādināṃ ca mahākṣaye
2
droṇaputreṇa śalyena kṛpeṇa ca mahātmanā
samasajjata pāñcālyas tribhir etair mahārathaiḥ
3
sa lokaviditān aśvān nijaghāna mahābalaḥ
drauṇeḥ pāñcāla dāyādaḥ śitair daśabhir āśugaiḥ
4
tataḥ śalya rathaṃ tūrṇam āsthāya hatavāhanaḥ
drauṇiḥ pāñcāla dāyādam abhyavarṣad atheṣubhiḥ
5
dhṛṣṭadyumnaṃ tu saṃsaktaṃ drauṇinā dṛśya bhārata
saubhadre 'bhyapatat tūrṇaṃ vikiran niśitāñ śarān
6
sa śalyaṃ pañcaviṃśatyā kṛpaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ
aśvatthāmānam aṣṭābhir vivyādha puruṣarṣabha
7
rjuniṃ tu tatas tūrṇaṃ drauṇir vivyādha patriṇā
alyo dvādaśabhiś caiva kṛpaś ca niśitais tribhiḥ
8
lakṣmaṇas tava pautras tu tava pautram avasthitam
abhyavartata saṃhṛṣṭas tato yuddham avartata
9
dauryodhanis tu saṃkruddhaḥ saubhadraṃ navabhiḥ śaraiḥ
vivyādha samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat
10
abhimanyus tu saṃkruddho bhrātaraṃ bharatarṣabha
śaraiḥ pañcāśatā rājan kṣiprahasto 'bhyavidhyata
11
lakṣmaṇo 'pi tatas tasya dhanuś ciccheda patriṇā
muṣṭideśe mahārāja tata uccukruśur janāḥ
12
tad vihāya dhanuś chinnaṃ saubhadraḥ paravīrahā
anyad ādattavāṃś citraṃ kārmukaṃ vegavattaram
13
tau tatra samare hṛṣṭau kṛtapratikṛtaiṣiṇau
anyonyaṃ viśikhais tīkṣṇair jaghnatuḥ puruṣarṣabhau
14
tato duryodhano rājā dṛṣṭvā putraṃ mahāratham
pīḍitaṃ tava pautreṇa prāyāt tatra janeśvaraḥ
15
saṃnivṛtte tava sute sarva eva janādhipāḥ
rjuniṃ rathavaṃśena samantāt paryavārayan
16
sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro yudhi sudurjayaiḥ
na sma vivyathate rājan kṛṣṇa tulyaparākramaḥ
17
saubhadram atha saṃsaktaṃ tatra dṛṣṭvā dhanaṃjayaḥ
abhidudrāva saṃkruddhas trātukāmaḥ svam ātmajam
18
tataḥ sarathanāgāśvā bhīṣmadroṇapurogamāḥ
abhyavartanta rājānaḥ sahitāḥ savyasācinam
19
uddhūtaṃ sahasā bhaumaṃ nāgāśvarathasādibhiḥ
divākarapathaṃ prāpya rajas tīvram adṛśyata
20
tāni nāgasahasrāṇi bhūmipāla śatāni ca
tasya bāṇapathaṃ prāpya nābhyavartanta sarvaśaḥ
21
praṇeduḥ sarvabhūtāni babhūvus timirā diśaḥ
kurūṇām anayas tīvraḥ samadṛśyata dāruṇaḥ
22
nāpy antarikṣaṃ na diśo na bhūmir na ca bhāskaraḥ
prajajñe bharataśreṣṭha śarasaṃghaiḥ kirīṭinaḥ
23
sādita dhvajanāgās tu hatāśvā rathino bhṛśam
vipradruta rathāḥ ke cid dṛśyante rathayūthapāḥ
24
virathā rathinaś cānye dhāvamānāḥ samantataḥ
tatra tatraiva dṛśyante sāyudhāḥ sāṅgadair bhujaiḥ
25
hayārohā hayāṃs tyaktvā gajārohāś ca dantinaḥ
arjunasya bhayād rājan samantād vipradudruvuḥ
26
rathebhyaś ca gajebhyaś ca hayebhyaś ca narādhipāḥ
patitāḥ pātyamānāś ca dṛśyante 'rjuna tāḍitāḥ
27
sagadān udyatān bāhūn sa khaḍgāṃś ca viśāṃ pate
sa prāsāṃś ca sa tūṇīrān sa śarān sa śarāsanān
28
sāṅkuśān sa patākāṃś ca tatra tatrārjuno nṛṇām
nicakarta śarair ugrai raudraṃ bibhrad vapus tadā
29
parighāṇāṃ pravṛddhānāṃ mudgarāṇāṃ ca māriṣa
prāsānāṃ bhiṇḍipālānāṃ nistriṃśānāṃ ca saṃyuge
30
paraśvadhānāṃ tīkṣṇānāṃ tomarāṇāṃ ca bhārata
varmaṇāṃ cāpaviddhānāṃ kavacānāṃ ca bhūtale
31
dhvajānāṃ carmaṇāṃ caiva vyajanānāṃ ca sarvaśaḥ
chatrāṇāṃ hemadaṇḍānāṃ cāmarāṇāṃ ca bhārata
32
pratodānāṃ kaśānāṃ ca yoktrāṇāṃ caiva māriṣa
rāśayaś cātra dṛśyante vinikīrṇā raṇakṣitau
33
nāsīt tatra pumān kaś cit tava sainyasya bhārata
yo 'rjunaṃ samare śūraṃ pratyudyāyāt kathaṃ cana
34
yo yo hi samare pārthaṃ patyudyāti viśāṃ pate
sa sa vai viśikhais tīkṣṇaiḥ paralokāya nīyate
35
teṣu vidravamāṇeṣu tava yodheṣu sarvaśaḥ
arjuno vāsudevaś ca dadhmatur vārijottamau
36
tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā pitā devavratas tava
abravīt samare śūraṃ bhāradvājaṃ smayann iva
37
eṣa pāṇḍusuto vīraḥ kṛṣṇena sahito balī
tathā karoti sainyāni yathā kuryād dhanaṃjayaḥ
38
na hy eṣa samare śakyo jetum adya kathaṃ cana
yathāsya dṛśyate rūpaṃ kālāntakayamopamam
39
na nivartayituṃ cāpi śakyeyaṃ mahatī camūḥ
anyonyaprekṣayā paśya dravatīyaṃ varūthinī
40
eṣa cāstaṃ giriśreṣṭhaṃ bhānumān pratipadyate
vapūṃṣi sarvalokasya saṃharann iva sarvathā
41
tatrāvahāraṃ saṃprāptaṃ manye 'haṃ puruṣarṣabha
śrāntā bhītāś ca no yodhā na yotsyanti kathaṃ cana
42
evam uktvā tato bhīṣmo droṇam ācārya sattamam
avahāram atho cakre tāvakānāṃ mahārathaḥ
43
tato 'vahāraḥ sainyānāṃ tava teṣāṃ ca bhārata
astaṃ gacchati sūrye 'bhūt saṃdhyākāle ca vartati
Book 6
Chapter 51
1
[स]
गतापराह्णभूयिष्ठे तस्मिन्न अहनि भारत
रथनागाश्वपत्तीनां सादिनां च महाक्षये
2
दरॊणपुत्रेण शल्येन कृपेण च महात्मना
समसज्जत पाञ्चाल्यस तरिभिर एतैर महारथैः
3
स लॊकविदितान अश्वान निजघान महाबलः
दरौणेः पाञ्चाल दायादः शितैर दशभिर आशुगैः
4
ततः शल्य रथं तूर्णम आस्थाय हतवाहनः
दरौणिः पाञ्चाल दायादम अभ्यवर्षद अथेषुभिः
5
धृष्टद्युम्नं तु संसक्तं दरौणिना दृश्य भारत
सौभद्रे ऽभयपतत तूर्णं विकिरन निशिताञ शरान
6
स शल्यं पञ्चविंशत्या कृपं च नवभिः शरैः
अश्वत्थामानम अष्टाभिर विव्याध पुरुषर्षभ
7
आर्जुनिं तु ततस तूर्णं दरौणिर विव्याध पत्रिणा
शल्यॊ दवादशभिश चैव कृपश च निशितैस तरिभिः
8
लक्ष्मणस तव पौत्रस तु तव पौत्रम अवस्थितम
अभ्यवर्तत संहृष्टस ततॊ युद्धम अवर्तत
9
दौर्यॊधनिस तु संक्रुद्धः सौभद्रं नवभिः शरैः
विव्याध समरे राजंस तद अद्भुतम इवाभवत
10
अभिमन्युस तु संक्रुद्धॊ भरातरं भरतर्षभ
शरैः पञ्चाशता राजन कषिप्रहस्तॊ ऽभयविध्यत
11
लक्ष्मणॊ ऽपि ततस तस्य धनुश चिच्छेद पत्रिणा
मुष्टिदेशे महाराज तत उच्चुक्रुशुर जनाः
12
तद विहाय धनुश छिन्नं सौभद्रः परवीरहा
अन्यद आदत्तवांश चित्रं कार्मुकं वेगवत्तरम
13
तौ तत्र समरे हृष्टौ कृतप्रतिकृतैषिणौ
अन्यॊन्यं विशिखैस तीक्ष्णैर जघ्नतुः पुरुषर्षभौ
14
ततॊ दुर्यॊधनॊ राजा दृष्ट्वा पुत्रं महारथम
पीडितं तव पौत्रेण परायात तत्र जनेश्वरः
15
संनिवृत्ते तव सुते सर्व एव जनाधिपाः
आर्जुनिं रथवंशेन समन्तात पर्यवारयन
16
स तैः परिवृतः शूरैः शूरॊ युधि सुदुर्जयैः
न सम विव्यथते राजन कृष्ण तुल्यपराक्रमः
17
सौभद्रम अथ संसक्तं तत्र दृष्ट्वा धनंजयः
अभिदुद्राव संक्रुद्धस तरातुकामः सवम आत्मजम
18
ततः सरथनागाश्वा भीष्मद्रॊणपुरॊगमाः
अभ्यवर्तन्त राजानः सहिताः सव्यसाचिनम
19
उद्धूतं सहसा भौमं नागाश्वरथसादिभिः
दिवाकरपथं पराप्य रजस तीव्रम अदृश्यत
20
तानि नागसहस्राणि भूमिपाल शतानि च
तस्य बाणपथं पराप्य नाभ्यवर्तन्त सर्वशः
21
परणेदुः सर्वभूतानि बभूवुस तिमिरा दिशः
कुरूणाम अनयस तीव्रः समदृश्यत दारुणः
22
नाप्य अन्तरिक्षं न दिशॊ न भूमिर न च भास्करः
परजज्ञे भरतश्रेष्ठ शरसंघैः किरीटिनः
23
सादित धवजनागास तु हताश्वा रथिनॊ भृशम
विप्रद्रुत रथाः के चिद दृश्यन्ते रथयूथपाः
24
विरथा रथिनश चान्ये धावमानाः समन्ततः
तत्र तत्रैव दृश्यन्ते सायुधाः साङ्गदैर भुजैः
25
हयारॊहा हयांस तयक्त्वा गजारॊहाश च दन्तिनः
अर्जुनस्य भयाद राजन समन्ताद विप्रदुद्रुवुः
26
रथेभ्यश च गजेभ्यश च हयेभ्यश च नराधिपाः
पतिताः पात्यमानाश च दृश्यन्ते ऽरजुन ताडिताः
27
सगदान उद्यतान बाहून स खड्गांश च विशां पते
स परासांश च स तूणीरान स शरान स शरासनान
28
साङ्कुशान स पताकांश च तत्र तत्रार्जुनॊ नृणाम
निचकर्त शरैर उग्रै रौद्रं बिभ्रद वपुस तदा
29
परिघाणां परवृद्धानां मुद्गराणां च मारिष
परासानां भिण्डिपालानां निस्त्रिंशानां च संयुगे
30
परश्वधानां तीक्ष्णानां तॊमराणां च भारत
वर्मणां चापविद्धानां कवचानां च भूतले
31
धवजानां चर्मणां चैव वयजनानां च सर्वशः
छत्राणां हेमदण्डानां चामराणां च भारत
32
परतॊदानां कशानां च यॊक्त्राणां चैव मारिष
राशयश चात्र दृश्यन्ते विनिकीर्णा रणक्षितौ
33
नासीत तत्र पुमान कश चित तव सैन्यस्य भारत
यॊ ऽरजुनं समरे शूरं परत्युद्यायात कथं चन
34
यॊ यॊ हि समरे पार्थं पत्युद्याति विशां पते
स स वै विशिखैस तीक्ष्णैः परलॊकाय नीयते
35
तेषु विद्रवमाणेषु तव यॊधेषु सर्वशः
अर्जुनॊ वासुदेवश च दध्मतुर वारिजॊत्तमौ
36
तत परभग्नं बलं दृष्ट्वा पिता देवव्रतस तव
अब्रवीत समरे शूरं भारद्वाजं समयन्न इव
37
एष पाण्डुसुतॊ वीरः कृष्णेन सहितॊ बली
तथा करॊति सैन्यानि यथा कुर्याद धनंजयः
38
न हय एष समरे शक्यॊ जेतुम अद्य कथं चन
यथास्य दृश्यते रूपं कालान्तकयमॊपमम
39
न निवर्तयितुं चापि शक्येयं महती चमूः
अन्यॊन्यप्रेक्षया पश्य दरवतीयं वरूथिनी
40
एष चास्तं गिरिश्रेष्ठं भानुमान परतिपद्यते
वपूंषि सर्वलॊकस्य संहरन्न इव सर्वथा
41
तत्रावहारं संप्राप्तं मन्ये ऽहं पुरुषर्षभ
शरान्ता भीताश च नॊ यॊधा न यॊत्स्यन्ति कथं चन
42
एवम उक्त्वा ततॊ भीष्मॊ दरॊणम आचार्य सत्तमम
अवहारम अथॊ चक्रे तावकानां महारथः
43
ततॊ ऽवहारः सैन्यानां तव तेषां च भारत
अस्तं गच्छति सूर्ये ऽभूत संध्याकाले च वर्तति
1
[s]
gatāparāhṇabhūyiṣṭhe tasminn ahani bhārata
rathanāgāśvapattīnāṃ sādināṃ ca mahākṣaye
2
droṇaputreṇa śalyena kṛpeṇa ca mahātmanā
samasajjata pāñcālyas tribhir etair mahārathaiḥ
3
sa lokaviditān aśvān nijaghāna mahābalaḥ
drauṇeḥ pāñcāla dāyādaḥ śitair daśabhir āśugaiḥ
4
tataḥ śalya rathaṃ tūrṇam āsthāya hatavāhanaḥ
drauṇiḥ pāñcāla dāyādam abhyavarṣad atheṣubhiḥ
5
dhṛṣṭadyumnaṃ tu saṃsaktaṃ drauṇinā dṛśya bhārata
saubhadre 'bhyapatat tūrṇaṃ vikiran niśitāñ śarān
6
sa śalyaṃ pañcaviṃśatyā kṛpaṃ ca navabhiḥ śaraiḥ
aśvatthāmānam aṣṭābhir vivyādha puruṣarṣabha
7
rjuniṃ tu tatas tūrṇaṃ drauṇir vivyādha patriṇā
alyo dvādaśabhiś caiva kṛpaś ca niśitais tribhiḥ
8
lakṣmaṇas tava pautras tu tava pautram avasthitam
abhyavartata saṃhṛṣṭas tato yuddham avartata
9
dauryodhanis tu saṃkruddhaḥ saubhadraṃ navabhiḥ śaraiḥ
vivyādha samare rājaṃs tad adbhutam ivābhavat
10
abhimanyus tu saṃkruddho bhrātaraṃ bharatarṣabha
śaraiḥ pañcāśatā rājan kṣiprahasto 'bhyavidhyata
11
lakṣmaṇo 'pi tatas tasya dhanuś ciccheda patriṇā
muṣṭideśe mahārāja tata uccukruśur janāḥ
12
tad vihāya dhanuś chinnaṃ saubhadraḥ paravīrahā
anyad ādattavāṃś citraṃ kārmukaṃ vegavattaram
13
tau tatra samare hṛṣṭau kṛtapratikṛtaiṣiṇau
anyonyaṃ viśikhais tīkṣṇair jaghnatuḥ puruṣarṣabhau
14
tato duryodhano rājā dṛṣṭvā putraṃ mahāratham
pīḍitaṃ tava pautreṇa prāyāt tatra janeśvaraḥ
15
saṃnivṛtte tava sute sarva eva janādhipāḥ
rjuniṃ rathavaṃśena samantāt paryavārayan
16
sa taiḥ parivṛtaḥ śūraiḥ śūro yudhi sudurjayaiḥ
na sma vivyathate rājan kṛṣṇa tulyaparākramaḥ
17
saubhadram atha saṃsaktaṃ tatra dṛṣṭvā dhanaṃjayaḥ
abhidudrāva saṃkruddhas trātukāmaḥ svam ātmajam
18
tataḥ sarathanāgāśvā bhīṣmadroṇapurogamāḥ
abhyavartanta rājānaḥ sahitāḥ savyasācinam
19
uddhūtaṃ sahasā bhaumaṃ nāgāśvarathasādibhiḥ
divākarapathaṃ prāpya rajas tīvram adṛśyata
20
tāni nāgasahasrāṇi bhūmipāla śatāni ca
tasya bāṇapathaṃ prāpya nābhyavartanta sarvaśaḥ
21
praṇeduḥ sarvabhūtāni babhūvus timirā diśaḥ
kurūṇām anayas tīvraḥ samadṛśyata dāruṇaḥ
22
nāpy antarikṣaṃ na diśo na bhūmir na ca bhāskaraḥ
prajajñe bharataśreṣṭha śarasaṃghaiḥ kirīṭinaḥ
23
sādita dhvajanāgās tu hatāśvā rathino bhṛśam
vipradruta rathāḥ ke cid dṛśyante rathayūthapāḥ
24
virathā rathinaś cānye dhāvamānāḥ samantataḥ
tatra tatraiva dṛśyante sāyudhāḥ sāṅgadair bhujaiḥ
25
hayārohā hayāṃs tyaktvā gajārohāś ca dantinaḥ
arjunasya bhayād rājan samantād vipradudruvuḥ
26
rathebhyaś ca gajebhyaś ca hayebhyaś ca narādhipāḥ
patitāḥ pātyamānāś ca dṛśyante 'rjuna tāḍitāḥ
27
sagadān udyatān bāhūn sa khaḍgāṃś ca viśāṃ pate
sa prāsāṃś ca sa tūṇīrān sa śarān sa śarāsanān
28
sāṅkuśān sa patākāṃś ca tatra tatrārjuno nṛṇām
nicakarta śarair ugrai raudraṃ bibhrad vapus tadā
29
parighāṇāṃ pravṛddhānāṃ mudgarāṇāṃ ca māriṣa
prāsānāṃ bhiṇḍipālānāṃ nistriṃśānāṃ ca saṃyuge
30
paraśvadhānāṃ tīkṣṇānāṃ tomarāṇāṃ ca bhārata
varmaṇāṃ cāpaviddhānāṃ kavacānāṃ ca bhūtale
31
dhvajānāṃ carmaṇāṃ caiva vyajanānāṃ ca sarvaśaḥ
chatrāṇāṃ hemadaṇḍānāṃ cāmarāṇāṃ ca bhārata
32
pratodānāṃ kaśānāṃ ca yoktrāṇāṃ caiva māriṣa
rāśayaś cātra dṛśyante vinikīrṇā raṇakṣitau
33
nāsīt tatra pumān kaś cit tava sainyasya bhārata
yo 'rjunaṃ samare śūraṃ pratyudyāyāt kathaṃ cana
34
yo yo hi samare pārthaṃ patyudyāti viśāṃ pate
sa sa vai viśikhais tīkṣṇaiḥ paralokāya nīyate
35
teṣu vidravamāṇeṣu tava yodheṣu sarvaśaḥ
arjuno vāsudevaś ca dadhmatur vārijottamau
36
tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā pitā devavratas tava
abravīt samare śūraṃ bhāradvājaṃ smayann iva
37
eṣa pāṇḍusuto vīraḥ kṛṣṇena sahito balī
tathā karoti sainyāni yathā kuryād dhanaṃjayaḥ
38
na hy eṣa samare śakyo jetum adya kathaṃ cana
yathāsya dṛśyate rūpaṃ kālāntakayamopamam
39
na nivartayituṃ cāpi śakyeyaṃ mahatī camūḥ
anyonyaprekṣayā paśya dravatīyaṃ varūthinī
40
eṣa cāstaṃ giriśreṣṭhaṃ bhānumān pratipadyate
vapūṃṣi sarvalokasya saṃharann iva sarvathā
41
tatrāvahāraṃ saṃprāptaṃ manye 'haṃ puruṣarṣabha
śrāntā bhītāś ca no yodhā na yotsyanti kathaṃ cana
42
evam uktvā tato bhīṣmo droṇam ācārya sattamam
avahāram atho cakre tāvakānāṃ mahārathaḥ
43
tato 'vahāraḥ sainyānāṃ tava teṣāṃ ca bhārata
astaṃ gacchati sūrye 'bhūt saṃdhyākāle ca vartati
