Book 6. Chapter 76
The Mahabharata In Sanskrit
Book 6
Chapter 76
1
[स]
अथ शूरा महाराज परस्परकृतागसः
जग्मुः सवशिबिराण्य एव रुधिरेण समुक्षिताः
2
विश्रम्य च यथान्यायं पूजयित्वा परस्परम
संनधाः समदृश्यन्त भूयॊ युद्धचिकीर्षया
3
ततस तव सुतॊ राजंश चिन्तयाभिपरिप्लुतः
विस्रवच छॊणिताक्ताङ्गः पप्रच्छेदं पितामहम
4
सैन्यानि रौद्राणि भयानकानि; वयूढानि सम्यग बहुल धवजानि
विदार्य हत्वा च निपीड्य शूरास; ते पाण्डवानां तवरिता रथौघाः
5
संमॊह्य सर्वान युधि कीर्तिमन्तॊ; वयूहं च तं मकरं वज्रकल्पम
परविश्य भीमेन निबर्हितॊ ऽसमि; घॊरैः शरैर मृत्युदण्डप्रकाशैः
6
करुद्धं तम उद्वीक्ष्य भयेन राजन; संमूर्छितॊ नालभं शान्तिम अद्य
इच्छे परसादात तव सत्यसंघ; पराप्तुं जयं पाण्डवेयांश च हन्तुम
7
तेनैवम उक्तः परहसन महात्मा; दुर्यॊधनं जातमन्युं विदित्वा
तं परत्युवाचाविमना मनस्वी; गङ्गासुतः शस्त्रभृतां वरिष्ठः
8
परेण यत्नेन विगाह्य सेनां; सर्वात्मनाहं तव राजपुत्र
इच्छामि दातुं विजयं सुखं च; न चात्मानं छादये ऽहं तवदर्थे
9
एते तु रौद्रा बहवॊ महारथा; यशस्विनः शूरतमाः कृतास्त्राः
ये पाण्डवानां समरे सहाया; जितक्लमाः करॊधविषं वमन्ति
10
ते नेह शक्याः सहसा विजेतुं; वीर्यॊन्नद्धाः कृतवैरास तवया च
अहं हय एतान परतियॊत्स्यामि राजन; सर्वात्मना जीवितं तयज्य वीर
11
रणे तवार्थाय महानुभाव; न जीवितं रक्ष्यतमं ममाद्य
सर्वांस तवार्थाय स देव दैत्याँल; लॊकान दहेयं किम उ शत्रूंस तवेह
12
तत पाण्डवान यॊधयिष्यामि राजन; परियं च ते सर्वम अहं करिष्ये
शरुत्वैव चैतत परमप्रतीतॊ; दुर्यॊधनः परीतिमना बभूव
13
सर्वाणि सैन्यानि ततः परहृष्टॊ; निर्गच्छतेत्य आह नृपांश च सर्वान
तद आज्ञया तानि विनिर्ययुर दरुतं; रथाश्वपादातगजायुतानि
14
परहर्षयुक्तानि तु तानि राजन; महान्ति नानाविध शस्त्रवन्ति
सथितानि नागाश्वपदातिमन्ति; विरेजुर आजौ तव राजन बलानि
15
वृन्दैः सथिताश चापि सुसंप्रयुक्ताश; चकाशिरे दन्ति गणाः समन्तात
शस्त्रास्त्रविद्भिर नरदेव यॊधैर; अधिष्ठिताः सैन्यगणास तवदीयाः
16
रथैश च पादातगजाश्वसंघैः; परयाद्भिर आजौ विधिवत परणुन्नैः
समुद्धतं वै तरुणार्कवर्णं; रजॊ बभौ छादयत सूर्यरश्मीन
17
रेजुः पताका रथदन्त संस्था; वातेरिता भराम्यमाणाः समन्तात
नाना रङ्गाः समरे तत्र राजन; मेघैर युक्ता विद्युतः खे यथैव
18
धनूंषि विस्फारयतां नृपाणां; बभूव शब्दस तुमुलॊ ऽतिघॊरः
विमथ्यतॊ देवमहासुरौघैर; यथार्णवस्यादि युगे तदानीम
19
तद उग्रनादं बहुरूपवर्णं; तवात्मजानां समुदीर्णम एव
बभूव सैन्यं रिपुसैन्यहन्तृ; युगान्तमेघौघनिभं तदानीम
1
[s]
atha śūrā mahārāja parasparakṛtāgasaḥ
jagmuḥ svaśibirāṇy eva rudhireṇa samukṣitāḥ
2
viśramya ca yathānyāyaṃ pūjayitvā parasparam
saṃnadhāḥ samadṛśyanta bhūyo yuddhacikīrṣayā
3
tatas tava suto rājaṃś cintayābhipariplutaḥ
visravac choṇitāktāṅgaḥ papracchedaṃ pitāmaham
4
sainyāni raudrāṇi bhayānakāni; vyūḍhāni samyag bahula dhvajāni
vidārya hatvā ca nipīḍya śūrās; te pāṇḍavānāṃ tvaritā rathaughāḥ
5
saṃmohya sarvān yudhi kīrtimanto; vyūhaṃ ca taṃ makaraṃ vajrakalpam
praviśya bhīmena nibarhito 'smi; ghoraiḥ śarair mṛtyudaṇḍaprakāśaiḥ
6
kruddhaṃ tam udvīkṣya bhayena rājan; saṃmūrchito nālabhaṃ śāntim adya
icche prasādāt tava satyasaṃgha; prāptuṃ jayaṃ pāṇḍaveyāṃś ca hantum
7
tenaivam uktaḥ prahasan mahātmā; duryodhanaṃ jātamanyuṃ viditvā
taṃ pratyuvācāvimanā manasvī; gaṅgāsutaḥ śastrabhṛtāṃ variṣṭhaḥ
8
pareṇa yatnena vigāhya senāṃ; sarvātmanāhaṃ tava rājaputra
icchāmi dātuṃ vijayaṃ sukhaṃ ca; na cātmānaṃ chādaye 'haṃ tvadarthe
9
ete tu raudrā bahavo mahārathā; yaśasvinaḥ śūratamāḥ kṛtāstrāḥ
ye pāṇḍavānāṃ samare sahāyā; jitaklamāḥ krodhaviṣaṃ vamanti
10
te neha śakyāḥ sahasā vijetuṃ; vīryonnaddhāḥ kṛtavairās tvayā ca
ahaṃ hy etān pratiyotsyāmi rājan; sarvātmanā jīvitaṃ tyajya vīra
11
raṇe tavārthāya mahānubhāva; na jīvitaṃ rakṣyatamaṃ mamādya
sarvāṃs tavārthāya sa deva daityāṁl; lokān daheyaṃ kim u śatrūṃs taveha
12
tat pāṇḍavān yodhayiṣyāmi rājan; priyaṃ ca te sarvam ahaṃ kariṣye
śrutvaiva caitat paramapratīto; duryodhanaḥ prītimanā babhūva
13
sarvāṇi sainyāni tataḥ prahṛṣṭo; nirgacchatety āha nṛpāṃś ca sarvān
tad ājñayā tāni viniryayur drutaṃ; rathāśvapādātagajāyutāni
14
praharṣayuktāni tu tāni rājan; mahānti nānāvidha śastravanti
sthitāni nāgāśvapadātimanti; virejur ājau tava rājan balāni
15
vṛndaiḥ sthitāś cāpi susaṃprayuktāś; cakāśire danti gaṇāḥ samantāt
śastrāstravidbhir naradeva yodhair; adhiṣṭhitāḥ sainyagaṇās tvadīyāḥ
16
rathaiś ca pādātagajāśvasaṃghaiḥ; prayādbhir ājau vidhivat praṇunnaiḥ
samuddhataṃ vai taruṇārkavarṇaṃ; rajo babhau chādayat sūryaraśmīn
17
rejuḥ patākā rathadanta saṃsthā; vāteritā bhrāmyamāṇāḥ samantāt
nānā raṅgāḥ samare tatra rājan; meghair yuktā vidyutaḥ khe yathaiva
18
dhanūṃṣi visphārayatāṃ nṛpāṇāṃ; babhūva śabdas tumulo 'tighoraḥ
vimathyato devamahāsuraughair; yathārṇavasyādi yuge tadānīm
19
tad ugranādaṃ bahurūpavarṇaṃ; tavātmajānāṃ samudīrṇam eva
babhūva sainyaṃ ripusainyahantṛ; yugāntameghaughanibhaṃ tadānīm
Book 6
Chapter 76
1
[स]
अथ शूरा महाराज परस्परकृतागसः
जग्मुः सवशिबिराण्य एव रुधिरेण समुक्षिताः
2
विश्रम्य च यथान्यायं पूजयित्वा परस्परम
संनधाः समदृश्यन्त भूयॊ युद्धचिकीर्षया
3
ततस तव सुतॊ राजंश चिन्तयाभिपरिप्लुतः
विस्रवच छॊणिताक्ताङ्गः पप्रच्छेदं पितामहम
4
सैन्यानि रौद्राणि भयानकानि; वयूढानि सम्यग बहुल धवजानि
विदार्य हत्वा च निपीड्य शूरास; ते पाण्डवानां तवरिता रथौघाः
5
संमॊह्य सर्वान युधि कीर्तिमन्तॊ; वयूहं च तं मकरं वज्रकल्पम
परविश्य भीमेन निबर्हितॊ ऽसमि; घॊरैः शरैर मृत्युदण्डप्रकाशैः
6
करुद्धं तम उद्वीक्ष्य भयेन राजन; संमूर्छितॊ नालभं शान्तिम अद्य
इच्छे परसादात तव सत्यसंघ; पराप्तुं जयं पाण्डवेयांश च हन्तुम
7
तेनैवम उक्तः परहसन महात्मा; दुर्यॊधनं जातमन्युं विदित्वा
तं परत्युवाचाविमना मनस्वी; गङ्गासुतः शस्त्रभृतां वरिष्ठः
8
परेण यत्नेन विगाह्य सेनां; सर्वात्मनाहं तव राजपुत्र
इच्छामि दातुं विजयं सुखं च; न चात्मानं छादये ऽहं तवदर्थे
9
एते तु रौद्रा बहवॊ महारथा; यशस्विनः शूरतमाः कृतास्त्राः
ये पाण्डवानां समरे सहाया; जितक्लमाः करॊधविषं वमन्ति
10
ते नेह शक्याः सहसा विजेतुं; वीर्यॊन्नद्धाः कृतवैरास तवया च
अहं हय एतान परतियॊत्स्यामि राजन; सर्वात्मना जीवितं तयज्य वीर
11
रणे तवार्थाय महानुभाव; न जीवितं रक्ष्यतमं ममाद्य
सर्वांस तवार्थाय स देव दैत्याँल; लॊकान दहेयं किम उ शत्रूंस तवेह
12
तत पाण्डवान यॊधयिष्यामि राजन; परियं च ते सर्वम अहं करिष्ये
शरुत्वैव चैतत परमप्रतीतॊ; दुर्यॊधनः परीतिमना बभूव
13
सर्वाणि सैन्यानि ततः परहृष्टॊ; निर्गच्छतेत्य आह नृपांश च सर्वान
तद आज्ञया तानि विनिर्ययुर दरुतं; रथाश्वपादातगजायुतानि
14
परहर्षयुक्तानि तु तानि राजन; महान्ति नानाविध शस्त्रवन्ति
सथितानि नागाश्वपदातिमन्ति; विरेजुर आजौ तव राजन बलानि
15
वृन्दैः सथिताश चापि सुसंप्रयुक्ताश; चकाशिरे दन्ति गणाः समन्तात
शस्त्रास्त्रविद्भिर नरदेव यॊधैर; अधिष्ठिताः सैन्यगणास तवदीयाः
16
रथैश च पादातगजाश्वसंघैः; परयाद्भिर आजौ विधिवत परणुन्नैः
समुद्धतं वै तरुणार्कवर्णं; रजॊ बभौ छादयत सूर्यरश्मीन
17
रेजुः पताका रथदन्त संस्था; वातेरिता भराम्यमाणाः समन्तात
नाना रङ्गाः समरे तत्र राजन; मेघैर युक्ता विद्युतः खे यथैव
18
धनूंषि विस्फारयतां नृपाणां; बभूव शब्दस तुमुलॊ ऽतिघॊरः
विमथ्यतॊ देवमहासुरौघैर; यथार्णवस्यादि युगे तदानीम
19
तद उग्रनादं बहुरूपवर्णं; तवात्मजानां समुदीर्णम एव
बभूव सैन्यं रिपुसैन्यहन्तृ; युगान्तमेघौघनिभं तदानीम
1
[s]
atha śūrā mahārāja parasparakṛtāgasaḥ
jagmuḥ svaśibirāṇy eva rudhireṇa samukṣitāḥ
2
viśramya ca yathānyāyaṃ pūjayitvā parasparam
saṃnadhāḥ samadṛśyanta bhūyo yuddhacikīrṣayā
3
tatas tava suto rājaṃś cintayābhipariplutaḥ
visravac choṇitāktāṅgaḥ papracchedaṃ pitāmaham
4
sainyāni raudrāṇi bhayānakāni; vyūḍhāni samyag bahula dhvajāni
vidārya hatvā ca nipīḍya śūrās; te pāṇḍavānāṃ tvaritā rathaughāḥ
5
saṃmohya sarvān yudhi kīrtimanto; vyūhaṃ ca taṃ makaraṃ vajrakalpam
praviśya bhīmena nibarhito 'smi; ghoraiḥ śarair mṛtyudaṇḍaprakāśaiḥ
6
kruddhaṃ tam udvīkṣya bhayena rājan; saṃmūrchito nālabhaṃ śāntim adya
icche prasādāt tava satyasaṃgha; prāptuṃ jayaṃ pāṇḍaveyāṃś ca hantum
7
tenaivam uktaḥ prahasan mahātmā; duryodhanaṃ jātamanyuṃ viditvā
taṃ pratyuvācāvimanā manasvī; gaṅgāsutaḥ śastrabhṛtāṃ variṣṭhaḥ
8
pareṇa yatnena vigāhya senāṃ; sarvātmanāhaṃ tava rājaputra
icchāmi dātuṃ vijayaṃ sukhaṃ ca; na cātmānaṃ chādaye 'haṃ tvadarthe
9
ete tu raudrā bahavo mahārathā; yaśasvinaḥ śūratamāḥ kṛtāstrāḥ
ye pāṇḍavānāṃ samare sahāyā; jitaklamāḥ krodhaviṣaṃ vamanti
10
te neha śakyāḥ sahasā vijetuṃ; vīryonnaddhāḥ kṛtavairās tvayā ca
ahaṃ hy etān pratiyotsyāmi rājan; sarvātmanā jīvitaṃ tyajya vīra
11
raṇe tavārthāya mahānubhāva; na jīvitaṃ rakṣyatamaṃ mamādya
sarvāṃs tavārthāya sa deva daityāṁl; lokān daheyaṃ kim u śatrūṃs taveha
12
tat pāṇḍavān yodhayiṣyāmi rājan; priyaṃ ca te sarvam ahaṃ kariṣye
śrutvaiva caitat paramapratīto; duryodhanaḥ prītimanā babhūva
13
sarvāṇi sainyāni tataḥ prahṛṣṭo; nirgacchatety āha nṛpāṃś ca sarvān
tad ājñayā tāni viniryayur drutaṃ; rathāśvapādātagajāyutāni
14
praharṣayuktāni tu tāni rājan; mahānti nānāvidha śastravanti
sthitāni nāgāśvapadātimanti; virejur ājau tava rājan balāni
15
vṛndaiḥ sthitāś cāpi susaṃprayuktāś; cakāśire danti gaṇāḥ samantāt
śastrāstravidbhir naradeva yodhair; adhiṣṭhitāḥ sainyagaṇās tvadīyāḥ
16
rathaiś ca pādātagajāśvasaṃghaiḥ; prayādbhir ājau vidhivat praṇunnaiḥ
samuddhataṃ vai taruṇārkavarṇaṃ; rajo babhau chādayat sūryaraśmīn
17
rejuḥ patākā rathadanta saṃsthā; vāteritā bhrāmyamāṇāḥ samantāt
nānā raṅgāḥ samare tatra rājan; meghair yuktā vidyutaḥ khe yathaiva
18
dhanūṃṣi visphārayatāṃ nṛpāṇāṃ; babhūva śabdas tumulo 'tighoraḥ
vimathyato devamahāsuraughair; yathārṇavasyādi yuge tadānīm
19
tad ugranādaṃ bahurūpavarṇaṃ; tavātmajānāṃ samudīrṇam eva
babhūva sainyaṃ ripusainyahantṛ; yugāntameghaughanibhaṃ tadānīm
