Book 7. Chapter 15

The Mahabharata In Sanskrit


Book 7

Chapter 15

1

[स]

तद बलं स�महद दीर�णं तवदीयं परेक�ष�य वीर�यवान

दधारैकॊ रणे पाण�डून वृषसेनॊ ऽसत�रमायया

2

शरा दश दिशॊ म�क�ता वृषसेनेन मारिष

विचेर�स ते विनिर�भिद�यनर वाजिरथद�विपान

3

तस�य दीप�ता महाबाणा विनिश�चेर�ः सहस�रशः

भानॊर इव महाबाहॊ गरीष�म काले मरीचयः

4

तेनार�दिता महाराज रथिनः साधिनस तथा

निपेत�र उर�व�यां सहसा वातन�न�ना इव दर�माः

5

हयौघांश च रथौघांश च गजौघांश च समन�ततः

अपातयद रणे राजञ शतशॊ ऽथ सहस�रशः

6

दृष�ट�वा तम �वं समरे विचरन�तम अभीतवत

सहिताः सर�वराजानः परिवव�र�ः समन�ततः

7

नाक�लिस त� शतानीकॊ वृषसेनं समभ�ययात

विव�याध चैनं दशभिर नाराचैर मर�मभेदिभिः

8

तस�य कर�णात�मजश चापं छित�त�वा केत�म अपातयत

तं भरातरं परीप�सन�तॊ दरौपदेयाः समभ�यय�ः

9

कर�णात�मजं शरव�रातैश चक�र�श चादृश�यम अञ�जसा

तान नदन�तॊ ऽभयधावन�त दरॊणप�त�र म�खा रथाः

10

छादयन�तॊ महाराज दरौपदेयान महारथान

शरैर नानाविधैस तूर�णं पर�वताञ जलदा इव

11

तान पाण�डवाः परत�यगृह�णंस तवरिताः प�त�रगृद�धिनः

पाञ�चालाः केकया मत�स�याः सृञ�जयांश चॊद�यताय�धाः

12

तद य�द�धम अभवद घॊरं त�म�लं लॊमहर�षणम

तवदीयैः पाण�ड�प�त�राणां देवानाम इव दानवैः

13

�वम उत�तमसंरम�भा य�य�ध�ः क�र�पाण�डवाः

परस�परम उदीक�षन�तः परस�परकृतागसः

14

तेषां ददृशिरे कॊपाद वपूंष�य अमिततेजसाम

य�य�त�सूनाम इवाकाशे पतत�रिवरभॊगिनाम

15

भीमकर�ण कृप दरॊण दरौणिपार�षत सात�यकैः

बभासे स रणॊद�देशः कालसूर�यैर इवॊदितैः

16

तदासीत त�म�लं य�द�धं निघ�नताम इतरेतरम

महाबलानां बलिभिर दानवानां यथा स�रैः

17

ततॊ य�धिष�ठिरानीकम उद�धूतार�णव निस�वनम

तवदीयम अवधीत सैन�यं संप�रद�र�त महारथम

18

तत परभग�नं बलं दृष�ट�वा शत�र�भिर भृशम अर�दितम

अलं दर�तेन वः शूरा इति दरॊणॊ ऽभयभाषत

19

ततः शॊण हयः कर�द�धश चत�र�दन�त इव दविपः

परविश�य पाण�डवानीकं य�धिष�ठिरम उपाद�रवत

20

तम अविध�यच छितैर बाणैः कङ�कपत�रैर य�धिष�ठिरः

तस�य दरॊणॊ धन�श छित�त�वा तं दर�तं सम�पाद�रवत

21

चक�ररक�षः क�मारस त� पाञ�चालानां यशः करः

दधार दरॊणम आयान�तं वेलेव सरितां पतिम

22

दरॊणं निवारितं दृष�ट�वा क�मारेण दविजर�षभम

सिंहनाद रवॊ हय आसीत साध� साध�व इति भाषताम

23

क�मारस त� ततॊ दरॊणं सायकेन महाहवे

विव�याधॊरसि संक�र�द�धः सिंहवच चानदन म�ह�ः

24

संवार�य त� रणे दरॊणः क�मारं वै महाबलः

शरैर अनेकसाहस�रैः कृतहस�तॊ जितक�लमः

25

तं शूरम आर�य वरतिनम अस�त�रार�थ कृतनिश�रमम

चक�ररक�षम अपामृद�नात क�मारं दविजसत�तमः

26

स मध�यं पराप�य सेनायाः सर�वाः परिचरन दिशः

तव सैन�यस�य गॊप�तासीद भारद�वाजॊ रथर�षभः

27

शिखण�डिनं दवादशभिर विंशत�या चॊत�तमौजसम

नक�लं पञ�चभिर विद�ध�वा सहदेवं च सप�तभिः

28

य�धिष�ठिरं दवादशभिर दरौपदेयांस तरिभिस तरिभिः

सात�यकिं पञ�चभिर विद�ध�वा मत�स�यं च दशभिः शरैः

29

वयक�षॊभयद रणे यॊधान यथाम�ख�यान अभिद�रवन

अभ�यवर�तत संप�रेप�स�ः क�न�तीप�त�रं य�धिष�ठिरम

30

य�गंधरस ततॊ राजन भारद�वाजं महारथम

वारयाम आस संक�र�द�धं वातॊद�धूतम इवार�णवम

31

य�धिष�ठिरं स विद�ध�वा त� शरैः संनतपर�वभिः

य�गंधरं च भल�लेन रथनीडाद अपाहरत

32

ततॊ विराटद�र�पदौ केकयाः सात�यकिः शिबिः

वयाघ�रदत�तश च पाञ�चाल�यः सिंहसेनश च वीर�यवान

33

�ते चान�ये च बहवः परीप�सन�तॊ य�धिष�ठिरम

आवव�र�स तस�य पन�थानं किरन�तः सायकान बहून

34

वयाघ�रदत�तश च पाञ�चाल�यॊ दरॊणं विव�याध मार�गणैः

पञ�चाशद�भिः शितै राजंस तत उच�च�क�र�श�र जनाः

35

तवरितं सिंहसेनस त� दरॊणं विद�ध�वा महारथम

पराहसत सहसा हृष�टस तरासयन वै यतव�रतम

36

ततॊ विस�फार�य नयने धन�र�ज�याम अवमृज�य च

तलशब�दं महत कृत�वा दरॊणस तं सम�पाद�रवत

37

ततस त� सिंहसेनस�य शिरः कायात सक�ण�डलम

वयाघ�रदत�तस�य चाक�रम�य भल�लाभ�याम अहरद बली

38

तान परमृद�य शरव�रातैः पाण�डवानां महारथान

य�धिष�ठिर समभ�याशे तस�थौ मृत�य�र इवान�तकः

39

ततॊ ऽभवन महाशब�दॊ राजन यौधिष�ठिरे बले

हृतॊ राजेति यॊधानां समीपस�थे यतव�रते

40

अब�र�वन सैनिकास तत�र दृष�ट�वा दरॊणस�य विक�रमम

अद�य राजा धार�तराष�ट�रः कृतार�थॊ वै भविष�यति

आगमिष�यति नॊ नूनं धार�तराष�ट�रस�य संय�गे

41

�वं संजल�पतां तेषां तावकानां महारथः

आयाज जवेन कौनेयॊ रथघॊषेण नादयन

42

शॊणितॊदां रथावर�तां कृत�वा विशसने नदीम

शूरास�थि चयसंकीर�णां परेतकूलापहारिणीम

43

तां शरौघमहाफेनां परासमत�स�यसमाक�लाम

नदीम उत�तीर�य वेगेन क�रून विद�राव�य पाण�डवः

44

ततः किरीटी सहसा दरॊणानीकम उपाद�रवत

छादयन�न इष�जालेन महता मॊहयन�न इव

45

शीघ�रम अभ�यस�यतॊ बाणान संदधानस�य चानिशम

नान�तरं ददृशे कश चित कौन�तेयस�य यशस�विनः

46

न दिशॊ नान�तरिक�षं च न दयौर नैव च मेदिनी

अदृश�यत महाराज बाणभूतम इवाभवत

47

नादृश�यत तदा राजंस तत�र किं चन संय�गे

बाणान�ध कारे महति कृते गाण�डीवधन�वना

48

सूर�ये चास�तम अन�प�राप�ते रजसा चाभिसंवृते

नाज�ञायत तदा शत�र�र न स�हृन न च किं चन

49

ततॊ ऽवहारं चक�र�स ते दरॊणद�र�यॊधनादयः

तान विदित�वा भृशं तरस�तान अय�द�धमनसः परान

50

सवान�य अनीकानि बीभत�स�ः शनकैर अवहारयत

ततॊ ऽभित�ष�ट�व�ः पार�थं परहृष�टाः पाण�ड�सृञ�जयाः

पाञ�चालाश च मनॊज�ञाभिर वाग�भिः सूर�यम इवर�षयः

51

�वं सवशिबिरं परायाज जित�वा शत�रून धनंजयः

पृष�ठतः सर�वसैन�यानां म�दितॊ वै स केशवः

52

मसारगल�वर�कस�वर�णरूप�यैर; वज�रप�रवाल सफटिकैश च म�ख�यैः

चित�रे रथे पाण�ड�स�तॊ बभासे; नक�षत�रचिरे वियतीव चन�द�रः

1

[s]

tad balaṃ sumahad dīrṇaṃ tvadīyaṃ prekṣya vīryav�n

dadh�raiko raṇe p�ṇ�ūn vṛṣaseno 'stram�yay�

2

śar� daśa diśo mukt� vṛṣasenena m�riṣa

vicerus te vinirbhidyanara v�jirathadvip�n

3

tasya dīpt� mah�b�ṇ� viniśceruḥ sahasraśaḥ

bh�nor iva mah�b�ho grīṣma k�le marīcayaḥ

4

ten�rdit� mah�r�ja rathinaḥ s�dhinas tath�

nipetur urvy�ṃ sahas� v�tanunn� iva drum�ḥ

5

hayaugh�ṃś ca rathaugh�ṃś ca gajaugh�ṃś ca samantataḥ

ap�tayad raṇe r�jañ śataśo 'tha sahasraśaḥ

6

dṛṣṭv� tam evaṃ samare vicarantam abhītavat

sahit�ḥ sarvar�j�naḥ parivavruḥ samantataḥ

7

n�kulis tu śat�nīko vṛṣasenaṃ samabhyay�t

vivy�dha cainaṃ daśabhir n�r�cair marmabhedibhiḥ

8

tasya karṇ�tmajaś c�paṃ chittv� ketum ap�tayat

taṃ bhr�taraṃ parīpsanto draupadey�ḥ samabhyayuḥ

9

karṇ�tmajaṃ śaravr�taiś cakruś c�dṛśyam añjas�

t�n nadanto 'bhyadh�vanta droṇaputra mukh� rath�ḥ

10

ch�dayanto mah�r�ja draupadey�n mah�rath�n

śarair n�n�vidhais tūrṇaṃ parvat�ñ jalad� iva

11

t�n p�ṇ�av�ḥ pratyagṛhṇaṃs tvarit�ḥ putragṛddhinaḥ

p�ñc�l�ḥ kekay� matsy�ḥ sṛñjay�ṃś codyat�yudh�ḥ

12

tad yuddham abhavad ghoraṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam

tvadīyaiḥ p�ṇ�uputr�ṇ�ṃ dev�n�m iva d�navaiḥ

13

evam uttamasaṃrambh� yuyudhuḥ kurup�ṇ�av�ḥ

parasparam udīkṣantaḥ parasparakṛt�gasaḥ

14

teṣ�ṃ dadṛśire kop�d vapūṃṣy amitatejas�m

yuyutsūn�m iv�k�śe patatrivarabhogin�m

15

bhīmakarṇa kṛpa droṇa drauṇip�rṣata s�tyakaiḥ

babh�se sa raṇoddeśaḥ k�lasūryair ivoditaiḥ

16

tad�sīt tumulaṃ yuddhaṃ nighnat�m itaretaram

mah�bal�n�ṃ balibhir d�nav�n�ṃ yath� suraiḥ

17

tato yudhiṣṭhir�nīkam uddhūt�rṇava nisvanam

tvadīyam avadhīt sainyaṃ saṃpradruta mah�ratham

18

tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭv� śatrubhir bhṛśam arditam

alaṃ drutena vaḥ śūr� iti droṇo 'bhyabh�ṣata

19

tataḥ śoṇa hayaḥ kruddhaś caturdanta iva dvipaḥ

praviśya p�ṇ�av�nīkaṃ yudhiṣṭhiram up�dravat

20

tam avidhyac chitair b�ṇaiḥ kaṅkapatrair yudhiṣṭhiraḥ

tasya droṇo dhanuś chittv� taṃ drutaṃ samup�dravat

21

cakrarakṣaḥ kum�ras tu p�ñc�l�n�ṃ yaśaḥ karaḥ

dadh�ra droṇam �y�ntaṃ veleva sarit�ṃ patim

22

droṇaṃ niv�ritaṃ dṛṣṭv� kum�reṇa dvijarṣabham

siṃhan�da ravo hy �sīt s�dhu s�dhv iti bh�ṣat�m

23

kum�ras tu tato droṇaṃ s�yakena mah�have

vivy�dhorasi saṃkruddhaḥ siṃhavac c�nadan muhuḥ

24

saṃv�rya tu raṇe droṇaḥ kum�raṃ vai mah�balaḥ

śarair anekas�hasraiḥ kṛtahasto jitaklamaḥ

25

taṃ śūram �rya vratinam astr�rtha kṛtaniśramam

cakrarakṣam ap�mṛdn�t kum�raṃ dvijasattamaḥ

26

sa madhyaṃ pr�pya sen�y�ḥ sarv�ḥ paricaran diśaḥ

tava sainyasya gopt�sīd bh�radv�jo ratharṣabhaḥ

27

śikhaṇ�inaṃ dv�daśabhir viṃśaty� cottamaujasam

nakulaṃ pañcabhir viddhv� sahadevaṃ ca saptabhiḥ

28

yudhiṣṭhiraṃ dv�daśabhir draupadey�ṃs tribhis tribhiḥ

s�tyakiṃ pañcabhir viddhv� matsyaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ

29

vyakṣobhayad raṇe yodh�n yath�mukhy�n abhidravan

abhyavartata saṃprepsuḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram

30

yugaṃdharas tato r�jan bh�radv�jaṃ mah�ratham

v�ray�m �sa saṃkruddhaṃ v�toddhūtam iv�rṇavam

31

yudhiṣṭhiraṃ sa viddhv� tu śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ

yugaṃdharaṃ ca bhallena rathanī��d ap�harat

32

tato vir�ṭadrupadau kekay�ḥ s�tyakiḥ śibiḥ

vy�ghradattaś ca p�ñc�lyaḥ siṃhasenaś ca vīryav�n

33

ete c�nye ca bahavaḥ parīpsanto yudhiṣṭhiram

�vavrus tasya panth�naṃ kirantaḥ s�yak�n bahūn

34

vy�ghradattaś ca p�ñc�lyo droṇaṃ vivy�dha m�rgaṇaiḥ

pañc�śadbhiḥ śitai r�jaṃs tata uccukruśur jan�ḥ

35

tvaritaṃ siṃhasenas tu droṇaṃ viddhv� mah�ratham

pr�hasat sahas� hṛṣṭas tr�sayan vai yatavratam

36

tato visph�rya nayane dhanurjy�m avamṛjya ca

talaśabdaṃ mahat kṛtv� droṇas taṃ samup�dravat

37

tatas tu siṃhasenasya śiraḥ k�y�t sakuṇ�alam

vy�ghradattasya c�kramya bhall�bhy�m aharad balī

38

t�n pramṛdya śaravr�taiḥ p�ṇ�av�n�ṃ mah�rath�n

yudhiṣṭhira samabhy�śe tasthau mṛtyur iv�ntakaḥ

39

tato 'bhavan mah�śabdo r�jan yaudhiṣṭhire bale

hṛto r�jeti yodh�n�ṃ samīpasthe yatavrate

40

abruvan sainik�s tatra dṛṣṭv� droṇasya vikramam

adya r�j� dh�rtar�ṣṭraḥ kṛt�rtho vai bhaviṣyati

�gamiṣyati no nūnaṃ dh�rtar�ṣṭrasya saṃyuge

41

evaṃ saṃjalpat�ṃ teṣ�ṃ t�vak�n�ṃ mah�rathaḥ

�y�j javena kauneyo rathaghoṣeṇa n�dayan

42

śoṇitod�ṃ rath�vart�ṃ kṛtv� viśasane nadīm

śūr�sthi cayasaṃkīrṇ�ṃ pretakūl�pah�riṇīm

43

t�ṃ śaraughamah�phen�ṃ pr�samatsyasam�kul�m

nadīm uttīrya vegena kurūn vidr�vya p�ṇ�avaḥ

44

tataḥ kirīṭī sahas� droṇ�nīkam up�dravat

ch�dayann iṣuj�lena mahat� mohayann iva

45

śīghram abhyasyato b�ṇ�n saṃdadh�nasya c�niśam

n�ntaraṃ dadṛśe kaś cit kaunteyasya yaśasvinaḥ

46

na diśo n�ntarikṣaṃ ca na dyaur naiva ca medinī

adṛśyata mah�r�ja b�ṇabhūtam iv�bhavat

47

n�dṛśyata tad� r�jaṃs tatra kiṃ cana saṃyuge

b�ṇ�ndha k�re mahati kṛte g�ṇ�īvadhanvan�

48

sūrye c�stam anupr�pte rajas� c�bhisaṃvṛte

n�jñ�yata tad� śatrur na suhṛn na ca kiṃ cana

49

tato 'vah�raṃ cakrus te droṇaduryodhan�dayaḥ

t�n viditv� bhṛśaṃ trast�n ayuddhamanasaḥ par�n

50

sv�ny anīk�ni bībhatsuḥ śanakair avah�rayat

tato 'bhituṣṭuvuḥ p�rthaṃ prahṛṣṭ�ḥ p�ṇ�usṛñjay�ḥ

p�ñc�l�ś ca manojñ�bhir v�gbhiḥ sūryam ivarṣayaḥ

51

evaṃ svaśibiraṃ pr�y�j jitv� śatrūn dhanaṃjayaḥ

pṛṣṭhataḥ sarvasainy�n�ṃ mudito vai sa keśavaḥ

52

mas�ragalvarkasuvarṇarūpyair; vajraprav�la sphaṭikaiś ca mukhyaiḥ

citre rathe p�ṇ�usuto babh�se; nakṣatracire viyatīva candraḥ