Book 7. Chapter 68
The Mahabharata In Sanskrit
Book 7
Chapter 68
1
[स]
हते सुदक्षिणे राजन वीरे चैव शरुतायुधे
जवेनाभ्यद्रवन पार्थं कुपिताः सैनिकास तव
2
अभीषाहा शूरसेनाः शिबयॊ ऽथ वसातयः
अभ्यवर्षंस ततॊ राजञ शरवर्षैर धनंजयम
3
तेषां षष्टिशतानार्यान परामथ्नत पाण्डवैः शरैः
ते सम भीताः पलायन्त वयाघ्रात कषुद्रमृगा इव
4
ते निवृत्य पुनः पार्थं सरतः पर्यवारयन
रणे सपत्नान निघ्नन्तं जिगीषंतन परान युधि
5
तेषाम आपततां तूर्णं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
शिरांसि पातयाम आस बाहूंश चैव धनंजयः
6
शिरॊभिः पतितैस तत्र भूमिर आसीन निरन्तरा
अभ्रच छायेव चैवासीद धवाङ्क्ष गृध्रवडैर युधि
7
तेषु तूत्साद्यमानेषु करॊधामर्षसमन्वितौ
शरुतायुश चाच्युतायुश च धनंजयम अयुध्यताम
8
बलिनौ सपर्थिनौ वीरौ कुलजौ बाहुशालिनौ
ताव एनं शरवर्षाणि सव्यदक्षिणम अस्यताम
9
तवरायुक्तौ महाराज परार्थयानौ महद यशः
अर्जुनस्य वधप्रेप्सू पुत्रार्थे तव धन्विनौ
10
ताव अर्जुनं सहस्रेण पत्रिणां नतपर्वणाम
पूरयाम आसतुः करुद्धौ तडागं जलदौ यथा
11
शरुतायुश च ततः करुद्धस तॊमरेण धनंजयम
आजघान रथश्रेष्ठः पीतेन निशितेन च
12
सॊ ऽतिविद्धॊ बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शनः
आजगाम परं मॊहं मॊहयन केशवं रणे
13
एतस्मिन्न एव काले तु सॊ ऽचयुतायुर महारथः
शूलेन भृशतीक्ष्णेन ताडयाम आस पाण्डवम
14
कषते कषारं स हि ददौ पाण्डवस्य महात्मनः
पार्थॊ ऽपि भृशसंविद्धॊ धवजयष्टिं समाश्रितः
15
ततः सर्वस्य सैन्यस्य तावकस्य विशां पते
सिंहनादॊ महान आसीद धतं मत्वा धनंजयम
16
कृष्णश च भृशसंतप्तॊ दृष्ट्वा पार्थं विचेतसम
आश्वासयत सुहृद्याभिर वाग्भिस तत्र धनंजयम
17
ततस तौ रथिनां शरेष्ठौ लब्धलक्षौ धनंजयम
वासुदेवं च वार्ष्णेयं शरवर्षैः समन्ततः
18
सचक्रकूबर रथं साश्वध्वजपताकिनम
अदृश्यं चक्रतुर युद्धे तद अद्भुतम इवाभवत
19
परत्याश्वस्तस तु बीभत्सुः शनकैर इव भारत
परेतराजपुरं पराप्य पुनः परत्यागतॊ यथा
20
संछन्नं शरजालेन रथं दृष्ट्वा स केशवम
शत्रू चाभिमुखौ दृष्ट्वा दीप्यमानाव इवानलौ
21
परादुश्चक्रे ततः पार्थः शाक्रम अस्त्रं महारथः
तस्माद आसन सहस्राणि शराणां नतपर्वणाम
22
ते जघ्नुस तौ महेष्वासौ ताभ्यां सृष्टांश च सायकान
विचेरुर आकाशगताः पार्थ बाणविदारिताः
23
परतिहत्य शरांस तूर्णं शरवेगेन पाण्डवः
परतस्थे तत्र तत्रैव यॊधयन वै महारथान
24
तौ च फल्गुन बाणौघैर विबाहु शिरसौ कृतौ
वसुधाम अन्वपद्येतां वातनुन्नाव इव दरुमौ
25
शरुतायुषश च निधनं वधश चैवाच्युतायुषः
लॊकविस्मापनम अभूत समुद्रस्येव शॊषणम
26
तयॊः पदानुगान हत्वा पुनः पञ्चशतान रथान
अभ्यगाद भारतीं सेनां निघ्नन पार्थॊ वरान वरान
27
शरुतायुषं च निहतं परेक्ष्य चैवाच्युतायुषम
अयुतायुश च संक्रुद्धॊ दीर्घायुश चैव भारत
28
पुत्रौ तयॊर नरश्रेष्ठौ कौन्तेयं परतिजग्मतुः
किरन्तौ विविधान बाणान पितृव्यसनकर्शितौ
29
ताव अर्जुनॊ मुहूर्तेन शरैः संनतपर्वभिः
परेषयत परमक्रुद्धॊ यमस्य सदनं परति
30
लॊडयन्तम अनीकानि दविपं पद्मसरॊ यथा
नाशक्नुवन वारयितुं पार्थं कषत्रिय पुंगवाः
31
अग्नास तु गजवारेण पाण्डवं पर्यवारयन
करुद्धाः सहस्रशॊ राजञ शिखिता हस्तिसादिनः
32
दुर्यॊधन समादिष्टाः कुञ्जरैः पर्वतॊपमैः
पराच्याश च दाक्षिणात्याश च कलिङ्ग परमुखा नृपाः
33
तेषाम आपततां शीघ्रं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
निचकर्त शिरांस्य उग्रौ बाहून अपि सुभूषणान
34
तैः शिरॊभिर मही कीर्णा बाहुभिश च सहाङ्गदैः
बभौ कनकपाषाणा भुजगैर इव संवृता
35
बाहवॊ विशिखैश छिन्नाः शिरांस्य उन्मथितानि च
चयवमानान्य अदृश्यन्त दरुमेभ्य इव पक्षिणः
36
शरैः सहस्रशॊ विद्धा दविपाः परस्रुत शॊणिताः
वयदृश्यन्ताद्रयः काले गैरिकाम्बुस्रवा इव
37
निहताः शेरते समान्ये बीभत्सॊर निशितैः शरैः
गजपृष्ठ गता मलेच्छा नाना विकृतदर्शनाः
38
नानावेषधरा राजन नानाशस्त्रौघसंवृताः
रुधिरेणानुलिप्ताङ्गा भान्ति चित्रैः शरैर हताः
39
शॊणितं निर्वमन्ति सम दविपाः पार्थ शराहताः
सहस्रशश छिन्नगात्राः सारॊहाः सपदानुगाः
40
चुक्रुशुश च निपेतुश च बभ्रमुश चापरे दिशः
भृशं तरसाश च बहुधा सवानेन ममृदुर गजाः
सान्तरायुधिका मत्ता दविपास तीक्ष्णविषॊपमाः
41
विदन्त्य असुरमायां ये सुघॊरा घॊरचक्षुषः
यवनाः पारदाश चैव शकाश च सुनिकैः सह
42
यॊ यॊनिप्रभवा मलेच्छाः कालकल्पाः परहारिणः
दार्वाभिसारा दरदाः पुण्ड्राश च सह बाह्लिकैः
43
न ते सम शक्याः संख्यातुं वराताः शतसहस्रशः
वृष्टिस तथाविधा हय आसीच छलभानाम इवायतिः
44
अभ्रच छायाम इव शरैः सैन्ये कृत्वा धनंजयः
मुण्डार्ध मुण्डजटिलान अशुचीञ जटिलाननान
मलेच्छान अशातयत सर्वान समेतान अस्त्रमायया
45
शरैश च शतशॊ विद्धास ते संघाः संघचारिणः
पराद्रवन्त रणे भीता गिरिगह्वरवासिनः
46
गजाश्वसादि मलेच्छानां पतितानां शतैः शरैः
वडाः कङ्का वृका भूमाव अपिवन रुधिरं मुदा
47
पत्त्यश्वरथनागैश च परच्छन्नकृतसंक्रमाम
शरवर्ष पलवां घॊरां केशशैवलशाड्वलाम
परावर्तयन नदीम उग्रां शॊणितौघतरङ्गिणीम
48
शिरस तराणक्षुद्रमत्स्यां युगान्ते कालसंभृताम
अकरॊद गजसंबाधां नदीम उत्तरशॊणिताम
देहेभ्यॊ राजपुत्राणां नागाश्वरथसादिनाम
49
यथा सथलं च निम्नं च न सयाद वर्षति वासवे
तथासीत पृथिवी सर्वा शॊणितेन परिप्लुता
50
षट सहस्रान वरान वीरान पुनर दशशतान वरान
पराहिणॊन मृत्युलॊकाय कषत्रियान कषत्रियर्षभः
51
शरैः सहस्रशॊ विद्धा विधिवत कल्पिता दविपाः
शेरते भूमिम आसाद्य शैला वज्रहता इव
52
स वाजिरथमातङ्गान निघ्नन वयचरद अर्जुनः
परभिन्न इव मातङ्गॊ मृद्नन नड वनम यथा
53
भूरि दरुमलता गुल्मं शुष्केन्धनतृणॊलपम
निर्दहेद अनलॊ ऽरण्यं यथा वायुसमीरितः
54
सैन्यारण्यं तव तथा कृष्णानिल समीरितः
शरार्चिर अदहत करुद्धः पाण्डवाग्निर धनंजयः
55
शून्यान कुर्वन रथॊपस्थान मानवैः संस्तरन महीम
परानृत्यद इव संबाधे चापहस्तॊ धनंजयः
56
वज्रकल्पैः शरैर भूमिं कुर्वन्न उत्तरशॊणिताम
पराविशद भारतीं सेनां संक्रुद्धॊ वै धनंजयः
तं शरुतायुस तथाम्बष्ठॊ वरजमानं नयवारयत
57
तस्यार्जुनः शरैस तीक्ष्णैः कङ्कपत्र परिच्छदैः
नयपातयद धयाञ शीघ्रं यतमानस्य मारिष
धनुश चास्यापरैश छित्त्वा शरैः पार्थॊ विचक्रमे
58
अम्बष्ठस तु गदां गृह्य करॊधपर्याकुलेक्षणः
आससाद रणे पार्थं केशवं च महारथम
59
ततः स परहसन वीरॊ गदाम उद्यम्य भारत
रथम आवार्य गदया केशवं समताडयत
60
गदया ताडितं दृष्ट्वा केशवं परवीरहा
अर्जुनॊ भृशसंक्रुद्धः सॊ ऽमबष्ठं परति भारत
61
ततः शरैर हेमपुङ्खैः सगदं रथिनां वरम
छादयाम आस समरे मेघः सूर्यम इवॊदितम
62
ततॊ ऽपरैः शरैश चापि गदां तस्य महात्मनः
अचूर्णयत तदा पार्थस तद अद्भुतम इवाभवत
63
अथ तां पतितां दृष्ट्वा गृह्यान्यां महतीं गदाम
अर्जुनं वासुदेवं च पुनः पुनर अताडयत
64
तस्यार्जुनः कषुरप्राभ्यां सगदाव उद्यतौ भुजौ
चिच्छेदेन्द्र धवजाकारौ शिरश चान्येन पत्रिणा
65
स पपात हतॊ राजन वसुधाम अनुनादयन
इन्द्रध्वज इवॊत्सृष्टॊ यन्त्रनिर्मुक्त बन्धनः
66
रथानीकावगाढश च वारणाश्वशतैर वृतः
सॊ ऽदृश्यत तदा पार्थॊ घनैः सूर्य इवावृतः
1
[s]
hate sudakṣiṇe rājan vīre caiva śrutāyudhe
javenābhyadravan pārthaṃ kupitāḥ sainikās tava
2
abhīṣāhā śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ
abhyavarṣaṃs tato rājañ śaravarṣair dhanaṃjayam
3
teṣāṃ aṣṭiśatānāryān prāmathnat pāṇḍavaiḥ śaraiḥ
te sma bhītāḥ palāyanta vyāghrāt kṣudramṛgā iva
4
te nivṛtya punaḥ pārthaṃ sarataḥ paryavārayan
raṇe sapatnān nighnantaṃ jigīṣaṃtan parān yudhi
5
teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
śirāṃsi pātayām āsa bāhūṃś caiva dhanaṃjayaḥ
6
irobhiḥ patitais tatra bhūmir āsīn nirantarā
abhrac chāyeva caivāsīd dhvāṅkṣa gṛdhravaḍair yudhi
7
teṣu tūtsādyamāneṣu krodhāmarṣasamanvitau
śrutāyuś cācyutāyuś ca dhanaṃjayam ayudhyatām
8
balinau sparthinau vīrau kulajau bāhuśālinau
tāv enaṃ śaravarṣāṇi savyadakṣiṇam asyatām
9
tvarāyuktau mahārāja prārthayānau mahad yaśaḥ
arjunasya vadhaprepsū putrārthe tava dhanvinau
10
tāv arjunaṃ sahasreṇa patriṇāṃ nataparvaṇām
pūrayām āsatuḥ kruddhau taḍāgaṃ jaladau yathā
11
rutāyuś ca tataḥ kruddhas tomareṇa dhanaṃjayam
ājaghāna rathaśreṣṭhaḥ pītena niśitena ca
12
so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
ājagāma paraṃ mohaṃ mohayan keśavaṃ raṇe
13
etasminn eva kāle tu so 'cyutāyur mahārathaḥ
ślena bhṛśatīkṣṇena tāḍayām āsa pāṇḍavam
14
kṣate kṣāraṃ sa hi dadau pāṇḍavasya mahātmanaḥ
pārtho 'pi bhṛśasaṃviddho dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ
15
tataḥ sarvasya sainyasya tāvakasya viśāṃ pate
siṃhanādo mahān āsīd dhataṃ matvā dhanaṃjayam
16
kṛṣṇaś ca bhṛśasaṃtapto dṛṣṭvā pārthaṃ vicetasam
āśvāsayat suhṛdyābhir vāgbhis tatra dhanaṃjayam
17
tatas tau rathināṃ śreṣṭhau labdhalakṣau dhanaṃjayam
vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ śaravarṣaiḥ samantataḥ
18
sacakrakūbara rathaṃ sāśvadhvajapatākinam
adṛśyaṃ cakratur yuddhe tad adbhutam ivābhavat
19
pratyāśvastas tu bībhatsuḥ śanakair iva bhārata
pretarājapuraṃ prāpya punaḥ pratyāgato yathā
20
saṃchannaṃ śarajālena rathaṃ dṛṣṭvā sa keśavam
śatrū cābhimukhau dṛṣṭvā dīpyamānāv ivānalau
21
prāduścakre tataḥ pārthaḥ śākram astraṃ mahārathaḥ
tasmād āsan sahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām
22
te jaghnus tau maheṣvāsau tābhyāṃ sṛṣṭāṃś ca sāyakān
vicerur ākāśagatāḥ pārtha bāṇavidāritāḥ
23
pratihatya śarāṃs tūrṇaṃ śaravegena pāṇḍavaḥ
pratasthe tatra tatraiva yodhayan vai mahārathān
24
tau ca phalguna bāṇaughair vibāhu śirasau kṛtau
vasudhām anvapadyetāṃ vātanunnāv iva drumau
25
rutāyuṣaś ca nidhanaṃ vadhaś caivācyutāyuṣaḥ
lokavismāpanam abhūt samudrasyeva śoṣaṇam
26
tayoḥ padānugān hatvā punaḥ pañcaśatān rathān
abhyagād bhāratīṃ senāṃ nighnan pārtho varān varān
27
rutāyuṣaṃ ca nihataṃ prekṣya caivācyutāyuṣam
ayutāyuś ca saṃkruddho dīrghāyuś caiva bhārata
28
putrau tayor naraśreṣṭhau kaunteyaṃ pratijagmatuḥ
kirantau vividhān bāṇān pitṛvyasanakarśitau
29
tāv arjuno muhūrtena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
preṣayat paramakruddho yamasya sadanaṃ prati
30
loḍayantam anīkāni dvipaṃ padmasaro yathā
nāśaknuvan vārayituṃ pārthaṃ kṣatriya puṃgavāḥ
31
agnās tu gajavāreṇa pāṇḍavaṃ paryavārayan
kruddhāḥ sahasraśo rājañ śikhitā hastisādinaḥ
32
duryodhana samādiṣṭāḥ kuñjaraiḥ parvatopamaiḥ
prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca kaliṅga pramukhā nṛpāḥ
33
teṣām āpatatāṃ śīghraṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
nicakarta śirāṃsy ugrau bāhūn api subhūṣaṇān
34
taiḥ śirobhir mahī kīrṇā bāhubhiś ca sahāṅgadaiḥ
babhau kanakapāṣāṇā bhujagair iva saṃvṛtā
35
bāhavo viśikhaiś chinnāḥ śirāṃsy unmathitāni ca
cyavamānāny adṛśyanta drumebhya iva pakṣiṇaḥ
36
araiḥ sahasraśo viddhā dvipāḥ prasruta śoṇitāḥ
vyadṛśyantādrayaḥ kāle gairikāmbusravā iva
37
nihatāḥ śerate smānye bībhatsor niśitaiḥ śaraiḥ
gajapṛṣṭha gatā mlecchā nānā vikṛtadarśanāḥ
38
nānāveṣadharā rājan nānāśastraughasaṃvṛtāḥ
rudhireṇānuliptāṅgā bhānti citraiḥ śarair hatāḥ
39
oṇitaṃ nirvamanti sma dvipāḥ pārtha śarāhatāḥ
sahasraśaś chinnagātrāḥ sārohāḥ sapadānugāḥ
40
cukruśuś ca nipetuś ca babhramuś cāpare diśaḥ
bhṛśaṃ trasāś ca bahudhā svānena mamṛdur gajāḥ
sāntarāyudhikā mattā dvipās tīkṣṇaviṣopamāḥ
41
vidanty asuramāyāṃ ye sughorā ghoracakṣuṣaḥ
yavanāḥ pāradāś caiva śakāś ca sunikaiḥ saha
42
yo yoniprabhavā mlecchāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ
dārvābhisārā daradāḥ puṇḍrāś ca saha bāhlikaiḥ
43
na te sma śakyāḥ saṃkhyātuṃ vrātāḥ śatasahasraśaḥ
vṛṣṭis tathāvidhā hy āsīc chalabhānām ivāyatiḥ
44
abhrac chāyām iva śaraiḥ sainye kṛtvā dhanaṃjayaḥ
muṇḍārdha muṇḍajaṭilān aśucīñ jaṭilānanān
mlecchān aśātayat sarvān sametān astramāyayā
45
araiś ca śataśo viddhās te saṃghāḥ saṃghacāriṇaḥ
prādravanta raṇe bhītā girigahvaravāsinaḥ
46
gajāśvasādi mlecchānāṃ patitānāṃ śataiḥ śaraiḥ
vaḍāḥ kaṅkā vṛkā bhūmāv apivan rudhiraṃ mudā
47
pattyaśvarathanāgaiś ca pracchannakṛtasaṃkramām
śaravarṣa plavāṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām
prāvartayan nadīm ugrāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm
48
iras trāṇakṣudramatsyāṃ yugānte kālasaṃbhṛtām
akarod gajasaṃbādhāṃ nadīm uttaraśoṇitām
dehebhyo rājaputrāṇāṃ nāgāśvarathasādinām
49
yathā sthalaṃ ca nimnaṃ ca na syād varṣati vāsave
tathāsīt pṛthivī sarvā śoṇitena pariplutā
50
aṭ sahasrān varān vīrān punar daśaśatān varān
prāhiṇon mṛtyulokāya kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ
51
araiḥ sahasraśo viddhā vidhivat kalpitā dvipāḥ
erate bhūmim āsādya śailā vajrahatā iva
52
sa vājirathamātaṅgān nighnan vyacarad arjunaḥ
prabhinna iva mātaṅgo mṛdnan naḍa vanam yathā
53
bhūri drumalatā gulmaṃ śuṣkendhanatṛṇolapam
nirdahed analo 'raṇyaṃ yathā vāyusamīritaḥ
54
sainyāraṇyaṃ tava tathā kṛṣṇnila samīritaḥ
śarārcir adahat kruddhaḥ pāṇḍavāgnir dhanaṃjayaḥ
55
śnyān kurvan rathopasthān mānavaiḥ saṃstaran mahīm
prānṛtyad iva saṃbādhe cāpahasto dhanaṃjayaḥ
56
vajrakalpaiḥ śarair bhūmiṃ kurvann uttaraśoṇitām
prāviśad bhāratīṃ senāṃ saṃkruddho vai dhanaṃjayaḥ
taṃ śrutāyus tathāmbaṣṭho vrajamānaṃ nyavārayat
57
tasyārjunaḥ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatra paricchadaiḥ
nyapātayad dhayāñ śīghraṃ yatamānasya māriṣa
dhanuś cāsyāparaiś chittvā śaraiḥ pārtho vicakrame
58
ambaṣṭhas tu gadāṃ gṛhya krodhaparyākulekṣaṇaḥ
āsasāda raṇe pārthaṃ keśavaṃ ca mahāratham
59
tataḥ sa prahasan vīro gadām udyamya bhārata
ratham āvārya gadayā keśavaṃ samatāḍayat
60
gadayā tāḍitaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ paravīrahā
arjuno bhṛśasaṃkruddhaḥ so 'mbaṣṭhaṃ prati bhārata
61
tataḥ śarair hemapuṅkhaiḥ sagadaṃ rathināṃ varam
chādayām āsa samare meghaḥ sūryam ivoditam
62
tato 'paraiḥ śaraiś cāpi gadāṃ tasya mahātmanaḥ
acūrṇayat tadā pārthas tad adbhutam ivābhavat
63
atha tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā gṛhyānyāṃ mahatīṃ gadām
arjunaṃ vāsudevaṃ ca punaḥ punar atāḍayat
64
tasyārjunaḥ kṣuraprābhyāṃ sagadāv udyatau bhujau
cicchedendra dhvajākārau śiraś cānyena patriṇā
65
sa papāta hato rājan vasudhām anunādayan
indradhvaja ivotsṛṣṭo yantranirmukta bandhanaḥ
66
rathānīkāvagāḍhaś ca vāraṇāśvaśatair vṛtaḥ
so 'dṛśyata tadā pārtho ghanaiḥ sūrya ivāvṛtaḥ
Book 7
Chapter 68
1
[स]
हते सुदक्षिणे राजन वीरे चैव शरुतायुधे
जवेनाभ्यद्रवन पार्थं कुपिताः सैनिकास तव
2
अभीषाहा शूरसेनाः शिबयॊ ऽथ वसातयः
अभ्यवर्षंस ततॊ राजञ शरवर्षैर धनंजयम
3
तेषां षष्टिशतानार्यान परामथ्नत पाण्डवैः शरैः
ते सम भीताः पलायन्त वयाघ्रात कषुद्रमृगा इव
4
ते निवृत्य पुनः पार्थं सरतः पर्यवारयन
रणे सपत्नान निघ्नन्तं जिगीषंतन परान युधि
5
तेषाम आपततां तूर्णं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
शिरांसि पातयाम आस बाहूंश चैव धनंजयः
6
शिरॊभिः पतितैस तत्र भूमिर आसीन निरन्तरा
अभ्रच छायेव चैवासीद धवाङ्क्ष गृध्रवडैर युधि
7
तेषु तूत्साद्यमानेषु करॊधामर्षसमन्वितौ
शरुतायुश चाच्युतायुश च धनंजयम अयुध्यताम
8
बलिनौ सपर्थिनौ वीरौ कुलजौ बाहुशालिनौ
ताव एनं शरवर्षाणि सव्यदक्षिणम अस्यताम
9
तवरायुक्तौ महाराज परार्थयानौ महद यशः
अर्जुनस्य वधप्रेप्सू पुत्रार्थे तव धन्विनौ
10
ताव अर्जुनं सहस्रेण पत्रिणां नतपर्वणाम
पूरयाम आसतुः करुद्धौ तडागं जलदौ यथा
11
शरुतायुश च ततः करुद्धस तॊमरेण धनंजयम
आजघान रथश्रेष्ठः पीतेन निशितेन च
12
सॊ ऽतिविद्धॊ बलवता शत्रुणा शत्रुकर्शनः
आजगाम परं मॊहं मॊहयन केशवं रणे
13
एतस्मिन्न एव काले तु सॊ ऽचयुतायुर महारथः
शूलेन भृशतीक्ष्णेन ताडयाम आस पाण्डवम
14
कषते कषारं स हि ददौ पाण्डवस्य महात्मनः
पार्थॊ ऽपि भृशसंविद्धॊ धवजयष्टिं समाश्रितः
15
ततः सर्वस्य सैन्यस्य तावकस्य विशां पते
सिंहनादॊ महान आसीद धतं मत्वा धनंजयम
16
कृष्णश च भृशसंतप्तॊ दृष्ट्वा पार्थं विचेतसम
आश्वासयत सुहृद्याभिर वाग्भिस तत्र धनंजयम
17
ततस तौ रथिनां शरेष्ठौ लब्धलक्षौ धनंजयम
वासुदेवं च वार्ष्णेयं शरवर्षैः समन्ततः
18
सचक्रकूबर रथं साश्वध्वजपताकिनम
अदृश्यं चक्रतुर युद्धे तद अद्भुतम इवाभवत
19
परत्याश्वस्तस तु बीभत्सुः शनकैर इव भारत
परेतराजपुरं पराप्य पुनः परत्यागतॊ यथा
20
संछन्नं शरजालेन रथं दृष्ट्वा स केशवम
शत्रू चाभिमुखौ दृष्ट्वा दीप्यमानाव इवानलौ
21
परादुश्चक्रे ततः पार्थः शाक्रम अस्त्रं महारथः
तस्माद आसन सहस्राणि शराणां नतपर्वणाम
22
ते जघ्नुस तौ महेष्वासौ ताभ्यां सृष्टांश च सायकान
विचेरुर आकाशगताः पार्थ बाणविदारिताः
23
परतिहत्य शरांस तूर्णं शरवेगेन पाण्डवः
परतस्थे तत्र तत्रैव यॊधयन वै महारथान
24
तौ च फल्गुन बाणौघैर विबाहु शिरसौ कृतौ
वसुधाम अन्वपद्येतां वातनुन्नाव इव दरुमौ
25
शरुतायुषश च निधनं वधश चैवाच्युतायुषः
लॊकविस्मापनम अभूत समुद्रस्येव शॊषणम
26
तयॊः पदानुगान हत्वा पुनः पञ्चशतान रथान
अभ्यगाद भारतीं सेनां निघ्नन पार्थॊ वरान वरान
27
शरुतायुषं च निहतं परेक्ष्य चैवाच्युतायुषम
अयुतायुश च संक्रुद्धॊ दीर्घायुश चैव भारत
28
पुत्रौ तयॊर नरश्रेष्ठौ कौन्तेयं परतिजग्मतुः
किरन्तौ विविधान बाणान पितृव्यसनकर्शितौ
29
ताव अर्जुनॊ मुहूर्तेन शरैः संनतपर्वभिः
परेषयत परमक्रुद्धॊ यमस्य सदनं परति
30
लॊडयन्तम अनीकानि दविपं पद्मसरॊ यथा
नाशक्नुवन वारयितुं पार्थं कषत्रिय पुंगवाः
31
अग्नास तु गजवारेण पाण्डवं पर्यवारयन
करुद्धाः सहस्रशॊ राजञ शिखिता हस्तिसादिनः
32
दुर्यॊधन समादिष्टाः कुञ्जरैः पर्वतॊपमैः
पराच्याश च दाक्षिणात्याश च कलिङ्ग परमुखा नृपाः
33
तेषाम आपततां शीघ्रं गाण्डीवप्रेषितैः शरैः
निचकर्त शिरांस्य उग्रौ बाहून अपि सुभूषणान
34
तैः शिरॊभिर मही कीर्णा बाहुभिश च सहाङ्गदैः
बभौ कनकपाषाणा भुजगैर इव संवृता
35
बाहवॊ विशिखैश छिन्नाः शिरांस्य उन्मथितानि च
चयवमानान्य अदृश्यन्त दरुमेभ्य इव पक्षिणः
36
शरैः सहस्रशॊ विद्धा दविपाः परस्रुत शॊणिताः
वयदृश्यन्ताद्रयः काले गैरिकाम्बुस्रवा इव
37
निहताः शेरते समान्ये बीभत्सॊर निशितैः शरैः
गजपृष्ठ गता मलेच्छा नाना विकृतदर्शनाः
38
नानावेषधरा राजन नानाशस्त्रौघसंवृताः
रुधिरेणानुलिप्ताङ्गा भान्ति चित्रैः शरैर हताः
39
शॊणितं निर्वमन्ति सम दविपाः पार्थ शराहताः
सहस्रशश छिन्नगात्राः सारॊहाः सपदानुगाः
40
चुक्रुशुश च निपेतुश च बभ्रमुश चापरे दिशः
भृशं तरसाश च बहुधा सवानेन ममृदुर गजाः
सान्तरायुधिका मत्ता दविपास तीक्ष्णविषॊपमाः
41
विदन्त्य असुरमायां ये सुघॊरा घॊरचक्षुषः
यवनाः पारदाश चैव शकाश च सुनिकैः सह
42
यॊ यॊनिप्रभवा मलेच्छाः कालकल्पाः परहारिणः
दार्वाभिसारा दरदाः पुण्ड्राश च सह बाह्लिकैः
43
न ते सम शक्याः संख्यातुं वराताः शतसहस्रशः
वृष्टिस तथाविधा हय आसीच छलभानाम इवायतिः
44
अभ्रच छायाम इव शरैः सैन्ये कृत्वा धनंजयः
मुण्डार्ध मुण्डजटिलान अशुचीञ जटिलाननान
मलेच्छान अशातयत सर्वान समेतान अस्त्रमायया
45
शरैश च शतशॊ विद्धास ते संघाः संघचारिणः
पराद्रवन्त रणे भीता गिरिगह्वरवासिनः
46
गजाश्वसादि मलेच्छानां पतितानां शतैः शरैः
वडाः कङ्का वृका भूमाव अपिवन रुधिरं मुदा
47
पत्त्यश्वरथनागैश च परच्छन्नकृतसंक्रमाम
शरवर्ष पलवां घॊरां केशशैवलशाड्वलाम
परावर्तयन नदीम उग्रां शॊणितौघतरङ्गिणीम
48
शिरस तराणक्षुद्रमत्स्यां युगान्ते कालसंभृताम
अकरॊद गजसंबाधां नदीम उत्तरशॊणिताम
देहेभ्यॊ राजपुत्राणां नागाश्वरथसादिनाम
49
यथा सथलं च निम्नं च न सयाद वर्षति वासवे
तथासीत पृथिवी सर्वा शॊणितेन परिप्लुता
50
षट सहस्रान वरान वीरान पुनर दशशतान वरान
पराहिणॊन मृत्युलॊकाय कषत्रियान कषत्रियर्षभः
51
शरैः सहस्रशॊ विद्धा विधिवत कल्पिता दविपाः
शेरते भूमिम आसाद्य शैला वज्रहता इव
52
स वाजिरथमातङ्गान निघ्नन वयचरद अर्जुनः
परभिन्न इव मातङ्गॊ मृद्नन नड वनम यथा
53
भूरि दरुमलता गुल्मं शुष्केन्धनतृणॊलपम
निर्दहेद अनलॊ ऽरण्यं यथा वायुसमीरितः
54
सैन्यारण्यं तव तथा कृष्णानिल समीरितः
शरार्चिर अदहत करुद्धः पाण्डवाग्निर धनंजयः
55
शून्यान कुर्वन रथॊपस्थान मानवैः संस्तरन महीम
परानृत्यद इव संबाधे चापहस्तॊ धनंजयः
56
वज्रकल्पैः शरैर भूमिं कुर्वन्न उत्तरशॊणिताम
पराविशद भारतीं सेनां संक्रुद्धॊ वै धनंजयः
तं शरुतायुस तथाम्बष्ठॊ वरजमानं नयवारयत
57
तस्यार्जुनः शरैस तीक्ष्णैः कङ्कपत्र परिच्छदैः
नयपातयद धयाञ शीघ्रं यतमानस्य मारिष
धनुश चास्यापरैश छित्त्वा शरैः पार्थॊ विचक्रमे
58
अम्बष्ठस तु गदां गृह्य करॊधपर्याकुलेक्षणः
आससाद रणे पार्थं केशवं च महारथम
59
ततः स परहसन वीरॊ गदाम उद्यम्य भारत
रथम आवार्य गदया केशवं समताडयत
60
गदया ताडितं दृष्ट्वा केशवं परवीरहा
अर्जुनॊ भृशसंक्रुद्धः सॊ ऽमबष्ठं परति भारत
61
ततः शरैर हेमपुङ्खैः सगदं रथिनां वरम
छादयाम आस समरे मेघः सूर्यम इवॊदितम
62
ततॊ ऽपरैः शरैश चापि गदां तस्य महात्मनः
अचूर्णयत तदा पार्थस तद अद्भुतम इवाभवत
63
अथ तां पतितां दृष्ट्वा गृह्यान्यां महतीं गदाम
अर्जुनं वासुदेवं च पुनः पुनर अताडयत
64
तस्यार्जुनः कषुरप्राभ्यां सगदाव उद्यतौ भुजौ
चिच्छेदेन्द्र धवजाकारौ शिरश चान्येन पत्रिणा
65
स पपात हतॊ राजन वसुधाम अनुनादयन
इन्द्रध्वज इवॊत्सृष्टॊ यन्त्रनिर्मुक्त बन्धनः
66
रथानीकावगाढश च वारणाश्वशतैर वृतः
सॊ ऽदृश्यत तदा पार्थॊ घनैः सूर्य इवावृतः
1
[s]
hate sudakṣiṇe rājan vīre caiva śrutāyudhe
javenābhyadravan pārthaṃ kupitāḥ sainikās tava
2
abhīṣāhā śūrasenāḥ śibayo 'tha vasātayaḥ
abhyavarṣaṃs tato rājañ śaravarṣair dhanaṃjayam
3
teṣāṃ aṣṭiśatānāryān prāmathnat pāṇḍavaiḥ śaraiḥ
te sma bhītāḥ palāyanta vyāghrāt kṣudramṛgā iva
4
te nivṛtya punaḥ pārthaṃ sarataḥ paryavārayan
raṇe sapatnān nighnantaṃ jigīṣaṃtan parān yudhi
5
teṣām āpatatāṃ tūrṇaṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
śirāṃsi pātayām āsa bāhūṃś caiva dhanaṃjayaḥ
6
irobhiḥ patitais tatra bhūmir āsīn nirantarā
abhrac chāyeva caivāsīd dhvāṅkṣa gṛdhravaḍair yudhi
7
teṣu tūtsādyamāneṣu krodhāmarṣasamanvitau
śrutāyuś cācyutāyuś ca dhanaṃjayam ayudhyatām
8
balinau sparthinau vīrau kulajau bāhuśālinau
tāv enaṃ śaravarṣāṇi savyadakṣiṇam asyatām
9
tvarāyuktau mahārāja prārthayānau mahad yaśaḥ
arjunasya vadhaprepsū putrārthe tava dhanvinau
10
tāv arjunaṃ sahasreṇa patriṇāṃ nataparvaṇām
pūrayām āsatuḥ kruddhau taḍāgaṃ jaladau yathā
11
rutāyuś ca tataḥ kruddhas tomareṇa dhanaṃjayam
ājaghāna rathaśreṣṭhaḥ pītena niśitena ca
12
so 'tividdho balavatā śatruṇā śatrukarśanaḥ
ājagāma paraṃ mohaṃ mohayan keśavaṃ raṇe
13
etasminn eva kāle tu so 'cyutāyur mahārathaḥ
ślena bhṛśatīkṣṇena tāḍayām āsa pāṇḍavam
14
kṣate kṣāraṃ sa hi dadau pāṇḍavasya mahātmanaḥ
pārtho 'pi bhṛśasaṃviddho dhvajayaṣṭiṃ samāśritaḥ
15
tataḥ sarvasya sainyasya tāvakasya viśāṃ pate
siṃhanādo mahān āsīd dhataṃ matvā dhanaṃjayam
16
kṛṣṇaś ca bhṛśasaṃtapto dṛṣṭvā pārthaṃ vicetasam
āśvāsayat suhṛdyābhir vāgbhis tatra dhanaṃjayam
17
tatas tau rathināṃ śreṣṭhau labdhalakṣau dhanaṃjayam
vāsudevaṃ ca vārṣṇeyaṃ śaravarṣaiḥ samantataḥ
18
sacakrakūbara rathaṃ sāśvadhvajapatākinam
adṛśyaṃ cakratur yuddhe tad adbhutam ivābhavat
19
pratyāśvastas tu bībhatsuḥ śanakair iva bhārata
pretarājapuraṃ prāpya punaḥ pratyāgato yathā
20
saṃchannaṃ śarajālena rathaṃ dṛṣṭvā sa keśavam
śatrū cābhimukhau dṛṣṭvā dīpyamānāv ivānalau
21
prāduścakre tataḥ pārthaḥ śākram astraṃ mahārathaḥ
tasmād āsan sahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām
22
te jaghnus tau maheṣvāsau tābhyāṃ sṛṣṭāṃś ca sāyakān
vicerur ākāśagatāḥ pārtha bāṇavidāritāḥ
23
pratihatya śarāṃs tūrṇaṃ śaravegena pāṇḍavaḥ
pratasthe tatra tatraiva yodhayan vai mahārathān
24
tau ca phalguna bāṇaughair vibāhu śirasau kṛtau
vasudhām anvapadyetāṃ vātanunnāv iva drumau
25
rutāyuṣaś ca nidhanaṃ vadhaś caivācyutāyuṣaḥ
lokavismāpanam abhūt samudrasyeva śoṣaṇam
26
tayoḥ padānugān hatvā punaḥ pañcaśatān rathān
abhyagād bhāratīṃ senāṃ nighnan pārtho varān varān
27
rutāyuṣaṃ ca nihataṃ prekṣya caivācyutāyuṣam
ayutāyuś ca saṃkruddho dīrghāyuś caiva bhārata
28
putrau tayor naraśreṣṭhau kaunteyaṃ pratijagmatuḥ
kirantau vividhān bāṇān pitṛvyasanakarśitau
29
tāv arjuno muhūrtena śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ
preṣayat paramakruddho yamasya sadanaṃ prati
30
loḍayantam anīkāni dvipaṃ padmasaro yathā
nāśaknuvan vārayituṃ pārthaṃ kṣatriya puṃgavāḥ
31
agnās tu gajavāreṇa pāṇḍavaṃ paryavārayan
kruddhāḥ sahasraśo rājañ śikhitā hastisādinaḥ
32
duryodhana samādiṣṭāḥ kuñjaraiḥ parvatopamaiḥ
prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca kaliṅga pramukhā nṛpāḥ
33
teṣām āpatatāṃ śīghraṃ gāṇḍīvapreṣitaiḥ śaraiḥ
nicakarta śirāṃsy ugrau bāhūn api subhūṣaṇān
34
taiḥ śirobhir mahī kīrṇā bāhubhiś ca sahāṅgadaiḥ
babhau kanakapāṣāṇā bhujagair iva saṃvṛtā
35
bāhavo viśikhaiś chinnāḥ śirāṃsy unmathitāni ca
cyavamānāny adṛśyanta drumebhya iva pakṣiṇaḥ
36
araiḥ sahasraśo viddhā dvipāḥ prasruta śoṇitāḥ
vyadṛśyantādrayaḥ kāle gairikāmbusravā iva
37
nihatāḥ śerate smānye bībhatsor niśitaiḥ śaraiḥ
gajapṛṣṭha gatā mlecchā nānā vikṛtadarśanāḥ
38
nānāveṣadharā rājan nānāśastraughasaṃvṛtāḥ
rudhireṇānuliptāṅgā bhānti citraiḥ śarair hatāḥ
39
oṇitaṃ nirvamanti sma dvipāḥ pārtha śarāhatāḥ
sahasraśaś chinnagātrāḥ sārohāḥ sapadānugāḥ
40
cukruśuś ca nipetuś ca babhramuś cāpare diśaḥ
bhṛśaṃ trasāś ca bahudhā svānena mamṛdur gajāḥ
sāntarāyudhikā mattā dvipās tīkṣṇaviṣopamāḥ
41
vidanty asuramāyāṃ ye sughorā ghoracakṣuṣaḥ
yavanāḥ pāradāś caiva śakāś ca sunikaiḥ saha
42
yo yoniprabhavā mlecchāḥ kālakalpāḥ prahāriṇaḥ
dārvābhisārā daradāḥ puṇḍrāś ca saha bāhlikaiḥ
43
na te sma śakyāḥ saṃkhyātuṃ vrātāḥ śatasahasraśaḥ
vṛṣṭis tathāvidhā hy āsīc chalabhānām ivāyatiḥ
44
abhrac chāyām iva śaraiḥ sainye kṛtvā dhanaṃjayaḥ
muṇḍārdha muṇḍajaṭilān aśucīñ jaṭilānanān
mlecchān aśātayat sarvān sametān astramāyayā
45
araiś ca śataśo viddhās te saṃghāḥ saṃghacāriṇaḥ
prādravanta raṇe bhītā girigahvaravāsinaḥ
46
gajāśvasādi mlecchānāṃ patitānāṃ śataiḥ śaraiḥ
vaḍāḥ kaṅkā vṛkā bhūmāv apivan rudhiraṃ mudā
47
pattyaśvarathanāgaiś ca pracchannakṛtasaṃkramām
śaravarṣa plavāṃ ghorāṃ keśaśaivalaśāḍvalām
prāvartayan nadīm ugrāṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm
48
iras trāṇakṣudramatsyāṃ yugānte kālasaṃbhṛtām
akarod gajasaṃbādhāṃ nadīm uttaraśoṇitām
dehebhyo rājaputrāṇāṃ nāgāśvarathasādinām
49
yathā sthalaṃ ca nimnaṃ ca na syād varṣati vāsave
tathāsīt pṛthivī sarvā śoṇitena pariplutā
50
aṭ sahasrān varān vīrān punar daśaśatān varān
prāhiṇon mṛtyulokāya kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ
51
araiḥ sahasraśo viddhā vidhivat kalpitā dvipāḥ
erate bhūmim āsādya śailā vajrahatā iva
52
sa vājirathamātaṅgān nighnan vyacarad arjunaḥ
prabhinna iva mātaṅgo mṛdnan naḍa vanam yathā
53
bhūri drumalatā gulmaṃ śuṣkendhanatṛṇolapam
nirdahed analo 'raṇyaṃ yathā vāyusamīritaḥ
54
sainyāraṇyaṃ tava tathā kṛṣṇnila samīritaḥ
śarārcir adahat kruddhaḥ pāṇḍavāgnir dhanaṃjayaḥ
55
śnyān kurvan rathopasthān mānavaiḥ saṃstaran mahīm
prānṛtyad iva saṃbādhe cāpahasto dhanaṃjayaḥ
56
vajrakalpaiḥ śarair bhūmiṃ kurvann uttaraśoṇitām
prāviśad bhāratīṃ senāṃ saṃkruddho vai dhanaṃjayaḥ
taṃ śrutāyus tathāmbaṣṭho vrajamānaṃ nyavārayat
57
tasyārjunaḥ śarais tīkṣṇaiḥ kaṅkapatra paricchadaiḥ
nyapātayad dhayāñ śīghraṃ yatamānasya māriṣa
dhanuś cāsyāparaiś chittvā śaraiḥ pārtho vicakrame
58
ambaṣṭhas tu gadāṃ gṛhya krodhaparyākulekṣaṇaḥ
āsasāda raṇe pārthaṃ keśavaṃ ca mahāratham
59
tataḥ sa prahasan vīro gadām udyamya bhārata
ratham āvārya gadayā keśavaṃ samatāḍayat
60
gadayā tāḍitaṃ dṛṣṭvā keśavaṃ paravīrahā
arjuno bhṛśasaṃkruddhaḥ so 'mbaṣṭhaṃ prati bhārata
61
tataḥ śarair hemapuṅkhaiḥ sagadaṃ rathināṃ varam
chādayām āsa samare meghaḥ sūryam ivoditam
62
tato 'paraiḥ śaraiś cāpi gadāṃ tasya mahātmanaḥ
acūrṇayat tadā pārthas tad adbhutam ivābhavat
63
atha tāṃ patitāṃ dṛṣṭvā gṛhyānyāṃ mahatīṃ gadām
arjunaṃ vāsudevaṃ ca punaḥ punar atāḍayat
64
tasyārjunaḥ kṣuraprābhyāṃ sagadāv udyatau bhujau
cicchedendra dhvajākārau śiraś cānyena patriṇā
65
sa papāta hato rājan vasudhām anunādayan
indradhvaja ivotsṛṣṭo yantranirmukta bandhanaḥ
66
rathānīkāvagāḍhaś ca vāraṇāśvaśatair vṛtaḥ
so 'dṛśyata tadā pārtho ghanaiḥ sūrya ivāvṛtaḥ
