Book 7. Chapter 72
The Mahabharata In Sanskrit
Book 7
Chapter 72
1
[स]
तथा तस्मिन परवृत्ते तु संग्रामे लॊमहर्षणे
कौरवेयांस तरिधा भूतान पाण्डवाः समुपाद्रवन
2
जलसंधं महाबाहुर भीमसेनॊ नयवारयत
युधिष्ठिरः सहानीकः कृतवर्माणम आहवे
3
किरन्तं शरवर्षाणि रॊचमान इवांशुमान
धृष्टद्युम्नॊ महाराज दरॊणम अभ्यद्रवद रणे
4
ततः परववृते युद्धं तवरतां सर्वधन्विनाम
कुरूणां सॊमकानां च संक्रुद्धानां परस्परम
5
संक्षये तु तथा भूते वर्तमाने महाभये
दवंद्वी भूतेषु सैन्येषु युध्यमानेष्व अभीतवत
6
दरॊणः पाञ्चाल पुत्रेण बली बलवता सह
विचिक्षेप पृषत्कौघांस तद अद्भुतम इवाभवत
7
पुण्डरीकवनानीव विध्वस्तानि समन्ततः
चक्राते दरॊण पाञ्चाल्यौ नृणां शीर्षाण्य अनेकशः
8
विनिकीर्णानि वीराणाम अनीकेषु समन्ततः
वस्त्राभरण शस्त्राणि धवजवर्मायुधानि च
9
तपनीयविचित्राङ्गाः संसिक्ता रुधिरेण च
संसक्ता इव दृश्यन्ते मेघसंघाः स विद्युतः
10
कुञ्जराश्वनरान संख्ये पातयन्तः पतत्रिभिः
तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तॊ महारथाः
11
असि चर्माणि चापानि शिरांसि कवचानि च
विप्रकीर्यन्त शूराणां संप्रहारे महात्मनाम
12
उत्थितान्य अगणेयानि कबन्धानि समन्ततः
अदृश्यन्त महाराज तस्मिन परमसंकुले
13
गृध्राः कङ्का वडाः शयेना वायसा जम्बुकास तथा
बहवः पिशिताशाश च तत्रादृश्यन्त मारिष
14
भक्षयन्तः सम मांसानि पिबन्तश चापि शॊणितम
विलुम्पन्तः सम केशांश च मज्जाश च बहुधा नृप
15
आकर्षन्तः शरीराणि शरीरावयवांस तथा
नराश्वगजसंघानां शिरांसि च ततस ततः
16
कृतास्त्रा रणदीक्षाभिर दीक्षिताः शरधारिणः
रणे जयं परार्थयन्तॊ भृशं युयुधिरे तदा
17
असि मार्गान बहुविधान विचेरुस तावका रणे
ऋष्टिभिः शक्तिभिः परासैः शूलतॊमर पट्टिशैः
18
गदाभिः परिघैश चान्ये वयायुधाश च भुजैर अपि
अन्यॊन्यं जघ्निरे करुद्धा युद्धरङ्ग गता नराः
19
रथिनॊ रथिभिः सार्धम अश्वारॊहाश च सादिभिः
मातङ्गा वरमातङ्गैः पदाताश च पदातिभिः
20
कषीबा इवान्ये चॊन्मत्ता रङ्गेष्व इव च चारणाः
उच्चुक्रुशुस तथान्यॊन्यं जघ्नुर अन्यॊन्यम आहवे
21
वर्तमाने तथा युद्धे निर्मर्यादे विशां पते
धृष्टद्युम्नॊ हयान अश्वैर दरॊणस्य वयत्यमिश्रयत
22
ते हया साध्व अशॊभन्त विमिश्रा वातरंहसः
पारावत सवर्णाश च रक्तशॊणाश च संयुगे
हयाः शुशुभिरे राजन मेघा इव स विद्युतः
23
धृष्टद्युम्नश च संप्रेक्ष्य दरॊणम अभ्याशम आगतम
असि चर्माददे वीरॊ धनुर उत्सृज्य भारत
24
चिकीर्षुर दुष्करं कर्म पार्षतः परवीरहा
ईषया समतिक्रम्य दरॊणस्य रथम आविशत
25
अतिष्ठद युगमध्ये स युगसंनहनेषु च
जघानार्धेषु चाश्वानां तत सैन्यान्य अभ्यपूजयन
26
खड्गेन चरतस तस्य शॊणाश्वान अधितिष्ठतः
न ददर्शान्तरं दरॊणस तद अद्भुतम इवाभवत
27
यथा शयेनस्य पतनं वनेष्व आमिष गृद्धिनः
तथैवासीद अभीसारस तस्य दरॊणं जिघांसतः
28
ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत
दरॊणॊ दरुपदपुत्रस्य खड्गं च दशभिः शरैः
29
हयांश चैव चतुःषष्ट्या शराणां जघ्निवान बली
धवजं छत्रं च भल्लाभ्यां तथॊभौ पार्ष्णिसारथी
30
अथास्मै तवरितॊ बाणम अपरं जीवितान्तकम
आकर्णपूर्णं चिक्षेप वज्रं वज्रधरॊ यथा
31
तं चतुर्दशभिर बाणैर बाणं चिच्छेद सात्यकिः
परस्तम आचार्य मुख्येन धृष्टद्युम्नम अमॊचयत
32
सिंहेनेव मृगं गरस्तं नरसिंहेन मारिष
दरॊणेन मॊचयाम आस पाञ्चाल्यं शिनिपुंगवः
33
सात्यकिं परेक्ष्य गॊप्तारं पाञ्चाल्यस्य महाहवे
शराणां तवरितॊ दरॊणः षड्विंशत्या समर्पयत
34
ततॊ दरॊणं शिनेः पौत्रॊ गरसन्तम इव सृञ्जयान
परत्यविध्यच छितैर बाणैः षड्विंशत्या सतनानरे
35
ततः सर्वे रथास तूर्णं पाञ्चाला जय गृद्धिनः
सात्वताभिसृते दरॊणे धृष्टद्युम्नम अमॊचयन
1
[s]
tathā tasmin pravṛtte tu saṃgrāme lomaharṣaṇe
kauraveyāṃs tridhā bhūtān pāṇḍavāḥ samupādravan
2
jalasaṃdhaṃ mahābāhur bhīmaseno nyavārayat
yudhiṣṭhiraḥ sahānīkaḥ kṛtavarmāṇam āhave
3
kirantaṃ śaravarṣāṇi rocamāna ivāṃśumān
dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam abhyadravad raṇe
4
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tvaratāṃ sarvadhanvinām
kurūṇāṃ somakānāṃ ca saṃkruddhānāṃ parasparam
5
saṃkṣaye tu tathā bhūte vartamāne mahābhaye
dvaṃdvī bhūteṣu sainyeṣu yudhyamāneṣv abhītavat
6
droṇaḥ pāñcāla putreṇa balī balavatā saha
vicikṣepa pṛṣatkaughāṃs tad adbhutam ivābhavat
7
puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ
cakrāte droṇa pāñcālyau nṛṇāṃ śrṣāṇy anekaśaḥ
8
vinikīrṇāni vīrāṇām anīkeṣu samantataḥ
vastrābharaṇa śastrāṇi dhvajavarmāyudhāni ca
9
tapanīyavicitrāṅgāḥ saṃsiktā rudhireṇa ca
saṃsaktā iva dṛśyante meghasaṃghāḥ sa vidyutaḥ
10
kuñjarāśvanarān saṃkhye pātayantaḥ patatribhiḥ
tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahārathāḥ
11
asi carmāṇi cāpāni śirāṃsi kavacāni ca
viprakīryanta śūrāṇāṃ saṃprahāre mahātmanām
12
utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ
adṛśyanta mahārāja tasmin paramasaṃkule
13
gṛdhrāḥ kaṅkā vaḍāḥ yenā vāyasā jambukās tathā
bahavaḥ piśitāśāś ca tatrādṛśyanta māriṣa
14
bhakṣayantaḥ sma māṃsāni pibantaś cāpi śoṇitam
vilumpantaḥ sma keśāṃś ca majjāś ca bahudhā nṛpa
15
karṣantaḥ śarīrāṇi śarīrāvayavāṃs tathā
narāśvagajasaṃghānāṃ śirāṃsi ca tatas tataḥ
16
kṛtāstrā raṇadīkṣābhir dīkṣitāḥ śaradhāriṇaḥ
raṇe jayaṃ prārthayanto bhṛśaṃ yuyudhire tadā
17
asi mārgān bahuvidhān vicerus tāvakā raṇe
ṛṣibhiḥ śaktibhiḥ prāsaiḥ śūlatomara paṭṭiśaiḥ
18
gadābhiḥ parighaiś cānye vyāyudhāś ca bhujair api
anyonyaṃ jaghnire kruddhā yuddharaṅga gatā narāḥ
19
rathino rathibhiḥ sārdham aśvārohāś ca sādibhiḥ
mātaṅgā varamātaṅgaiḥ padātāś ca padātibhiḥ
20
kṣībā ivānye conmattā raṅgeṣv iva ca cāraṇāḥ
uccukruśus tathānyonyaṃ jaghnur anyonyam āhave
21
vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde viśāṃ pate
dhṛṣṭadyumno hayān aśvair droṇasya vyatyamiśrayat
22
te hayā sādhv aśobhanta vimiśrā vātaraṃhasaḥ
pārāvata savarṇāś ca raktaśoṇāś ca saṃyuge
hayāḥ śuśubhire rājan meghā iva sa vidyutaḥ
23
dhṛṣṭadyumnaś ca saṃprekṣya droṇam abhyāśam āgatam
asi carmādade vīro dhanur utsṛjya bhārata
24
cikīrṣur duṣkaraṃ karma pārṣataḥ paravīrahā
īayā samatikramya droṇasya ratham āviśat
25
atiṣṭhad yugamadhye sa yugasaṃnahaneṣu ca
jaghānārdheṣu cāśvānāṃ tat sainyāny abhyapūjayan
26
khaḍgena caratas tasya śoṇāśvān adhitiṣṭhataḥ
na dadarśāntaraṃ droṇas tad adbhutam ivābhavat
27
yathā śyenasya patanaṃ vaneṣv āmiṣa gṛddhinaḥ
tathaivāsīd abhīsāras tasya droṇaṃ jighāṃsataḥ
28
tataḥ śaraśatenāsya śatacandraṃ samākṣipat
droṇo drupadaputrasya khaḍgaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ
29
hayāṃś caiva catuḥṣaṣṭyā śarāṇāṃ jaghnivān balī
dhvajaṃ chatraṃ ca bhallābhyāṃ tathobhau pārṣṇisārathī
30
athāsmai tvarito bāṇam aparaṃ jīvitāntakam
ākarṇapūrṇaṃ cikṣepa vajraṃ vajradharo yathā
31
taṃ caturdaśabhir bāṇair bāṇaṃ ciccheda sātyakiḥ
prastam ācārya mukhyena dhṛṣṭadyumnam amocayat
32
siṃheneva mṛgaṃ grastaṃ narasiṃhena māriṣa
droṇena mocayām āsa pāñcālyaṃ śinipuṃgavaḥ
33
sātyakiṃ prekṣya goptāraṃ pāñcālyasya mahāhave
śarāṇāṃ tvarito droṇaḥ ṣaḍviṃśatyā samarpayat
34
tato droṇaṃ śineḥ pautro grasantam iva sṛñjayān
pratyavidhyac chitair bāṇaiḥ ṣaḍviṃśatyā stanānare
35
tataḥ sarve rathās tūrṇaṃ pāñcālā jaya gṛddhinaḥ
sātvatābhisṛte droṇe dhṛṣṭadyumnam amocayan
Book 7
Chapter 72
1
[स]
तथा तस्मिन परवृत्ते तु संग्रामे लॊमहर्षणे
कौरवेयांस तरिधा भूतान पाण्डवाः समुपाद्रवन
2
जलसंधं महाबाहुर भीमसेनॊ नयवारयत
युधिष्ठिरः सहानीकः कृतवर्माणम आहवे
3
किरन्तं शरवर्षाणि रॊचमान इवांशुमान
धृष्टद्युम्नॊ महाराज दरॊणम अभ्यद्रवद रणे
4
ततः परववृते युद्धं तवरतां सर्वधन्विनाम
कुरूणां सॊमकानां च संक्रुद्धानां परस्परम
5
संक्षये तु तथा भूते वर्तमाने महाभये
दवंद्वी भूतेषु सैन्येषु युध्यमानेष्व अभीतवत
6
दरॊणः पाञ्चाल पुत्रेण बली बलवता सह
विचिक्षेप पृषत्कौघांस तद अद्भुतम इवाभवत
7
पुण्डरीकवनानीव विध्वस्तानि समन्ततः
चक्राते दरॊण पाञ्चाल्यौ नृणां शीर्षाण्य अनेकशः
8
विनिकीर्णानि वीराणाम अनीकेषु समन्ततः
वस्त्राभरण शस्त्राणि धवजवर्मायुधानि च
9
तपनीयविचित्राङ्गाः संसिक्ता रुधिरेण च
संसक्ता इव दृश्यन्ते मेघसंघाः स विद्युतः
10
कुञ्जराश्वनरान संख्ये पातयन्तः पतत्रिभिः
तालमात्राणि चापानि विकर्षन्तॊ महारथाः
11
असि चर्माणि चापानि शिरांसि कवचानि च
विप्रकीर्यन्त शूराणां संप्रहारे महात्मनाम
12
उत्थितान्य अगणेयानि कबन्धानि समन्ततः
अदृश्यन्त महाराज तस्मिन परमसंकुले
13
गृध्राः कङ्का वडाः शयेना वायसा जम्बुकास तथा
बहवः पिशिताशाश च तत्रादृश्यन्त मारिष
14
भक्षयन्तः सम मांसानि पिबन्तश चापि शॊणितम
विलुम्पन्तः सम केशांश च मज्जाश च बहुधा नृप
15
आकर्षन्तः शरीराणि शरीरावयवांस तथा
नराश्वगजसंघानां शिरांसि च ततस ततः
16
कृतास्त्रा रणदीक्षाभिर दीक्षिताः शरधारिणः
रणे जयं परार्थयन्तॊ भृशं युयुधिरे तदा
17
असि मार्गान बहुविधान विचेरुस तावका रणे
ऋष्टिभिः शक्तिभिः परासैः शूलतॊमर पट्टिशैः
18
गदाभिः परिघैश चान्ये वयायुधाश च भुजैर अपि
अन्यॊन्यं जघ्निरे करुद्धा युद्धरङ्ग गता नराः
19
रथिनॊ रथिभिः सार्धम अश्वारॊहाश च सादिभिः
मातङ्गा वरमातङ्गैः पदाताश च पदातिभिः
20
कषीबा इवान्ये चॊन्मत्ता रङ्गेष्व इव च चारणाः
उच्चुक्रुशुस तथान्यॊन्यं जघ्नुर अन्यॊन्यम आहवे
21
वर्तमाने तथा युद्धे निर्मर्यादे विशां पते
धृष्टद्युम्नॊ हयान अश्वैर दरॊणस्य वयत्यमिश्रयत
22
ते हया साध्व अशॊभन्त विमिश्रा वातरंहसः
पारावत सवर्णाश च रक्तशॊणाश च संयुगे
हयाः शुशुभिरे राजन मेघा इव स विद्युतः
23
धृष्टद्युम्नश च संप्रेक्ष्य दरॊणम अभ्याशम आगतम
असि चर्माददे वीरॊ धनुर उत्सृज्य भारत
24
चिकीर्षुर दुष्करं कर्म पार्षतः परवीरहा
ईषया समतिक्रम्य दरॊणस्य रथम आविशत
25
अतिष्ठद युगमध्ये स युगसंनहनेषु च
जघानार्धेषु चाश्वानां तत सैन्यान्य अभ्यपूजयन
26
खड्गेन चरतस तस्य शॊणाश्वान अधितिष्ठतः
न ददर्शान्तरं दरॊणस तद अद्भुतम इवाभवत
27
यथा शयेनस्य पतनं वनेष्व आमिष गृद्धिनः
तथैवासीद अभीसारस तस्य दरॊणं जिघांसतः
28
ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत
दरॊणॊ दरुपदपुत्रस्य खड्गं च दशभिः शरैः
29
हयांश चैव चतुःषष्ट्या शराणां जघ्निवान बली
धवजं छत्रं च भल्लाभ्यां तथॊभौ पार्ष्णिसारथी
30
अथास्मै तवरितॊ बाणम अपरं जीवितान्तकम
आकर्णपूर्णं चिक्षेप वज्रं वज्रधरॊ यथा
31
तं चतुर्दशभिर बाणैर बाणं चिच्छेद सात्यकिः
परस्तम आचार्य मुख्येन धृष्टद्युम्नम अमॊचयत
32
सिंहेनेव मृगं गरस्तं नरसिंहेन मारिष
दरॊणेन मॊचयाम आस पाञ्चाल्यं शिनिपुंगवः
33
सात्यकिं परेक्ष्य गॊप्तारं पाञ्चाल्यस्य महाहवे
शराणां तवरितॊ दरॊणः षड्विंशत्या समर्पयत
34
ततॊ दरॊणं शिनेः पौत्रॊ गरसन्तम इव सृञ्जयान
परत्यविध्यच छितैर बाणैः षड्विंशत्या सतनानरे
35
ततः सर्वे रथास तूर्णं पाञ्चाला जय गृद्धिनः
सात्वताभिसृते दरॊणे धृष्टद्युम्नम अमॊचयन
1
[s]
tathā tasmin pravṛtte tu saṃgrāme lomaharṣaṇe
kauraveyāṃs tridhā bhūtān pāṇḍavāḥ samupādravan
2
jalasaṃdhaṃ mahābāhur bhīmaseno nyavārayat
yudhiṣṭhiraḥ sahānīkaḥ kṛtavarmāṇam āhave
3
kirantaṃ śaravarṣāṇi rocamāna ivāṃśumān
dhṛṣṭadyumno mahārāja droṇam abhyadravad raṇe
4
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tvaratāṃ sarvadhanvinām
kurūṇāṃ somakānāṃ ca saṃkruddhānāṃ parasparam
5
saṃkṣaye tu tathā bhūte vartamāne mahābhaye
dvaṃdvī bhūteṣu sainyeṣu yudhyamāneṣv abhītavat
6
droṇaḥ pāñcāla putreṇa balī balavatā saha
vicikṣepa pṛṣatkaughāṃs tad adbhutam ivābhavat
7
puṇḍarīkavanānīva vidhvastāni samantataḥ
cakrāte droṇa pāñcālyau nṛṇāṃ śrṣāṇy anekaśaḥ
8
vinikīrṇāni vīrāṇām anīkeṣu samantataḥ
vastrābharaṇa śastrāṇi dhvajavarmāyudhāni ca
9
tapanīyavicitrāṅgāḥ saṃsiktā rudhireṇa ca
saṃsaktā iva dṛśyante meghasaṃghāḥ sa vidyutaḥ
10
kuñjarāśvanarān saṃkhye pātayantaḥ patatribhiḥ
tālamātrāṇi cāpāni vikarṣanto mahārathāḥ
11
asi carmāṇi cāpāni śirāṃsi kavacāni ca
viprakīryanta śūrāṇāṃ saṃprahāre mahātmanām
12
utthitāny agaṇeyāni kabandhāni samantataḥ
adṛśyanta mahārāja tasmin paramasaṃkule
13
gṛdhrāḥ kaṅkā vaḍāḥ yenā vāyasā jambukās tathā
bahavaḥ piśitāśāś ca tatrādṛśyanta māriṣa
14
bhakṣayantaḥ sma māṃsāni pibantaś cāpi śoṇitam
vilumpantaḥ sma keśāṃś ca majjāś ca bahudhā nṛpa
15
karṣantaḥ śarīrāṇi śarīrāvayavāṃs tathā
narāśvagajasaṃghānāṃ śirāṃsi ca tatas tataḥ
16
kṛtāstrā raṇadīkṣābhir dīkṣitāḥ śaradhāriṇaḥ
raṇe jayaṃ prārthayanto bhṛśaṃ yuyudhire tadā
17
asi mārgān bahuvidhān vicerus tāvakā raṇe
ṛṣibhiḥ śaktibhiḥ prāsaiḥ śūlatomara paṭṭiśaiḥ
18
gadābhiḥ parighaiś cānye vyāyudhāś ca bhujair api
anyonyaṃ jaghnire kruddhā yuddharaṅga gatā narāḥ
19
rathino rathibhiḥ sārdham aśvārohāś ca sādibhiḥ
mātaṅgā varamātaṅgaiḥ padātāś ca padātibhiḥ
20
kṣībā ivānye conmattā raṅgeṣv iva ca cāraṇāḥ
uccukruśus tathānyonyaṃ jaghnur anyonyam āhave
21
vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde viśāṃ pate
dhṛṣṭadyumno hayān aśvair droṇasya vyatyamiśrayat
22
te hayā sādhv aśobhanta vimiśrā vātaraṃhasaḥ
pārāvata savarṇāś ca raktaśoṇāś ca saṃyuge
hayāḥ śuśubhire rājan meghā iva sa vidyutaḥ
23
dhṛṣṭadyumnaś ca saṃprekṣya droṇam abhyāśam āgatam
asi carmādade vīro dhanur utsṛjya bhārata
24
cikīrṣur duṣkaraṃ karma pārṣataḥ paravīrahā
īayā samatikramya droṇasya ratham āviśat
25
atiṣṭhad yugamadhye sa yugasaṃnahaneṣu ca
jaghānārdheṣu cāśvānāṃ tat sainyāny abhyapūjayan
26
khaḍgena caratas tasya śoṇāśvān adhitiṣṭhataḥ
na dadarśāntaraṃ droṇas tad adbhutam ivābhavat
27
yathā śyenasya patanaṃ vaneṣv āmiṣa gṛddhinaḥ
tathaivāsīd abhīsāras tasya droṇaṃ jighāṃsataḥ
28
tataḥ śaraśatenāsya śatacandraṃ samākṣipat
droṇo drupadaputrasya khaḍgaṃ ca daśabhiḥ śaraiḥ
29
hayāṃś caiva catuḥṣaṣṭyā śarāṇāṃ jaghnivān balī
dhvajaṃ chatraṃ ca bhallābhyāṃ tathobhau pārṣṇisārathī
30
athāsmai tvarito bāṇam aparaṃ jīvitāntakam
ākarṇapūrṇaṃ cikṣepa vajraṃ vajradharo yathā
31
taṃ caturdaśabhir bāṇair bāṇaṃ ciccheda sātyakiḥ
prastam ācārya mukhyena dhṛṣṭadyumnam amocayat
32
siṃheneva mṛgaṃ grastaṃ narasiṃhena māriṣa
droṇena mocayām āsa pāñcālyaṃ śinipuṃgavaḥ
33
sātyakiṃ prekṣya goptāraṃ pāñcālyasya mahāhave
śarāṇāṃ tvarito droṇaḥ ṣaḍviṃśatyā samarpayat
34
tato droṇaṃ śineḥ pautro grasantam iva sṛñjayān
pratyavidhyac chitair bāṇaiḥ ṣaḍviṃśatyā stanānare
35
tataḥ sarve rathās tūrṇaṃ pāñcālā jaya gṛddhinaḥ
sātvatābhisṛte droṇe dhṛṣṭadyumnam amocayan
