Book 7. Chapter 78

The Mahabharata In Sanskrit


Book 7

Chapter 78

1

[स]

�वम उक�त�वार�ज�नं राजा तरिभिर मर�मातिगैः शरैः

परत�यविध�यन महावेगैश चत�र�भिश अत�रॊ हयान

2

वास�देवं च दशभिः परत�यविध�यत सतनान�तरे

पतॊदं चास�य भल�लेन छित�त�वा भूमाव अपातयत

3

तं चत�र�दशभिः पार�थश चित�रप�ङ�खैः शिलाशितैः

अविध�यत तूर�णम अव�यग�रस ते ऽसयाभ�रश�यन�त वर�मणः

4

तेषां वैफल�यम आलॊक�य प�नर नव च पञ�च च

पराहिणॊन निशितान बाणांस ते चाभ�रश�यन�त वर�मणः

5

अष�टाविंशत त� तान बाणान अस�तान विप�रेक�ष�य निष�फलान

अब�रवीत परवीरघ�नः कृष�णॊ ऽरज�नम इदं वचः

6

अदृष�टपूर�वं पश�यामि शिलानाम इव सर�पणम

तवया संप�रेषिताः पार�थ नार�थं क�र�वन�ति पत�रिणः

7

कच चिद गाण�डीवतः पराणास तथैव भरतर�षभ

म�ष�टिश च ते यथापूर�वं भ�जयॊश च बलं तव

8

न चेद विधेर अयं कालः पराप�तः सयाद अद�य पश�चिमः

तव चैवास�य शत�रॊश च तन ममाचक�ष�व पृच�छतः

9

विस�मयॊ मे महान पार�थ तव दृष�ट�वा शरान इमान

वयर�थान निपततः संख�ये द�र�यॊधन रथं परति

10

वज�राशनिसमा घॊराः परकायावभेदिनः

शराः क�र�वन�ति ते नार�थं पार�थ काद�य विडन�बना

11

[अर�ज]

दरॊणेनैषा मतिः कृष�ण धार�तराष�ट�रे निवेशिताः

अन�ते विहितम अस�त�राणाम �तत कवचधारणम

12

अस�मिन�न अन�तर�हितं कृष�ण तरैलॊक�यम अपि वर�मणि

�कॊ दरॊणॊ हि वेदैतद अहं तस�माच च सत�तमात

13

न शक�यम �तत कवचं बाणैर भेत�त�ं कथं चन

अपि वज�रेण गॊविन�द सवयं मघवता य�धि

14

जानंस तवम अपि वै कृष�ण मां विमॊहयसे कथम

यद�वृत�तं तरिष� लॊकेष� यच च केशव वर�तते

15

तथा भविष�यद यच चैव तत सर�वं विदितं तव

न तव �वं वेद वै कश चिद यथा तवं मध�सूदन

16

�ष द�र�यॊधनः कृष�ण दरॊणेन विहिताम इमाम

तिष�ठत�य अभीतवत संख�ये बिभ�रत कवचधारणाम

17

यत तव अत�र विहितं कार�यं नैष तद वेत�ति माधव

सत�रीवद �ष बिभर�त�य �तां य�क�तां कवचधारणाम

18

पश�य बाह�वॊश च मे वीर�यं धन�षश च जनार�दन

पराजयिष�ये कौरव�यं कवचेनापि रक�षितम

19

इदम अङ�गिरसे परादाद देवेशॊ वर�म भास�वरम

प�नर ददौ स�रपतिर मह�यं वर�म स संग�रहम

20

दैवं यद�य अस�य वर�मैतद बरह�मणा वा सवयं कृतम

नैतद गॊप�स�यति द�र�ब�द�धिम अद�य बाणहतं मया

21

[स]

�वम उक�त�वार�ज�नॊ बाणान अभिमन�त�र�य वयकर�षयत

विकृष�यमाणांस तेनैवं धन�र�मध�य गताञ शरान

तान अस�यास�त�रेण चिच�छेद दरौणिः सर�वास�त�रघातिना

22

तान निकृत�तान इषून दृष�ट�वा दूरतॊ बरह�मवादिना

नयवेदयत केशवाय विस�मितः शवेतवाहनः

23

नैतद अस�त�रं मया शक�यं दविः परयॊक�त�ं जनार�दन

अस�त�रं माम �व हन�याद धि पश�य तव अद�य बलं मम

24

ततॊ द�र�यॊधनः कृष�णौ नवभिर नतपर�वभिः

अविध�यत रणे राजञ शरैर आशीविषॊपमैः

भूय �वाभ�यवर�षच च समरे कृष�ण पाण�डवौ

25

शरवर�षेण महता ततॊ ऽहृष�यन�त तावकाः

चक�र�र वादित�रनिनदान सिंहनाद रवांस तथा

26

तथ कर�द�धॊ रणे पार�थः सृक�कणी परिसंहिहन

नापश�यत ततॊ ऽसयाङ�गं यन न सयाद वर�म रक�षितम

27

ततॊ ऽसय निशितैर बाणैः स�म�क�तैर अन�तकॊपमैः

हयांश चकार निर�देहान उभौ च पार�ष�णिसारथी

28

धन�र अस�याच�छिनच चित�रं हस�तावापं च वीर�यवान

रथं च शकलीकर�त�ं सव�यसाची परचक�रमे

29

द�र�यॊधनं च बाणाभ�यां तिक�ष�णाभ�यां विरथी कृतम

अविध�यद धस�त तलयॊर उभयॊर अर�ज�नस तदा

30

तं कृच�छ�राम आपदं पराप�तं दृष�ट�वा परमधन�विनः

समापेत�ः परीप�सन�तॊ धनंजय शरार�दितम

31

ते रथैर बह�साहस�रैः कल�पितैः क�ञ�जरैर हयैः

पदात�यॊघैश च संरब�धैः परिवव�र�र धनंजयम

32

अथ नार�ज�न गॊविन�दौ रथौ वापि वयदृश�यत

अस�त�रवर�षेण महता जनौघैश चापि संवृतौ

33

ततॊ ऽरज�नॊ ऽसत�रवीर�येण निजघ�ने तां वरूथिनीम

तत�र वयङ�गी कृताः पेत�ः शतशॊ ऽथ रथद�विपाः

34

ते हता हन�यमानाश च नयगृह�णंस तं रथॊत�तमम

स रथस�तम�भितस तस�थौ करॊशमात�रं समन�ततः

35

ततॊ ऽरज�नं वृष�णिवीरस तवरितॊ वाक�यम अब�रवीत

धन�र विस�फारयात�यर�थम अहं धमास�यामि चाम�ब�जम

36

ततॊ विस�फार�य बलवद गाण�डीवं जघ�निवान रिपून

महता शरवर�षेण तलशब�देन चार�ज�नः

37

पाञ�चजन�यं च बलवद दध�मौ तारेण केशवः

रजसा धवस�तपक�ष�मान�तः परस�विन�नवदनॊ भृशम

38

तस�य शङ�खस�य नादेन धन�षॊ निस�वनेन च

निःसत�त�वाश च स सत�ताश च कषितौ पेत�र तदा जनाः

39

तैर विम�क�तॊ रथॊ रेजे वाय�वीरित इवाम�ब�दः

जयद�रथस�य गॊप�तारस ततः कष�ब�धाः सहान�गाः

40

ते दृष�ट�वा सहसा पार�थं गॊप�तारः सैन�धवस�य त�

चक�र�र नादान बह�विधान कम�पयन�तॊ वस�ंधराम

41

बाणशब�दरवांश चॊग�रान विमिश�राञ शङ�खनिस�वनैः

पराद�श�चक�र�र महात�मानः सिंहनाद रवान अपि

42

तं शर�त�वा निनदं घॊरं तावकानां सम�त�थितम

परदध�मत�स तदा शङ�खौ वास�देवधनंजयौ

43

तेन शब�देन महता पूरितेयं वस�ंधरा

स शैला सार�णव दवीपा स पाताला विशां पते

44

स शब�दॊ भरतश�रेष�ठ वयाप�य सर�वा दिशॊ दश

परतिसस�वान तत�रैव क�र�पाण�डवयॊर बले

45

तावका रथिनस तत�र दृष�ट�वा कृष�ण धनंजयौ

संरम�भं परमं पराप�तास तवरमाणा महारथाः

46

अथ कृष�णौ महाभागौ तावका दृश�यदंशितौ

अभ�यद�रवन�त संक�र�द�धास तद अद�भ�तम इवाभवत

1

[s]

evam uktv�rjunaṃ r�j� tribhir marm�tigaiḥ śaraiḥ

pratyavidhyan mah�vegaiś caturbhiś aturo hay�n

2

v�sudevaṃ ca daśabhiḥ pratyavidhyat stan�ntare

patodaṃ c�sya bhallena chittv� bhūm�v ap�tayat

3

taṃ caturdaśabhiḥ p�rthaś citrapuṅkhaiḥ śil�śitaiḥ

avidhyat tūrṇam avyagras te 'sy�bhraśyanta varmaṇaḥ

4

teṣ�ṃ vaiphalyam �lokya punar nava ca pañca ca

pr�hiṇon niśit�n b�ṇ�ṃs te c�bhraśyanta varmaṇaḥ

5

aṣṭ�viṃśat tu t�n b�ṇ�n ast�n viprekṣya niṣphal�n

abravīt paravīraghnaḥ kṛṣṇo 'rjunam idaṃ vacaḥ

6

adṛṣṭapūrvaṃ paśy�mi śil�n�m iva sarpaṇam

tvay� saṃpreṣit�ḥ p�rtha n�rthaṃ kurvanti patriṇaḥ

7

kac cid g�ṇ�īvataḥ pr�ṇ�s tathaiva bharatarṣabha

muṣṭiś ca te yath�pūrvaṃ bhujayoś ca balaṃ tava

8

na ced vidher ayaṃ k�laḥ pr�ptaḥ sy�d adya paścimaḥ

tava caiv�sya śatroś ca tan mam�cakṣva pṛcchataḥ

9

vismayo me mah�n p�rtha tava dṛṣṭv� śar�n im�n

vyarth�n nipatataḥ saṃkhye duryodhana rathaṃ prati

10

vajr�śanisam� ghor�ḥ parak�y�vabhedinaḥ

śar�ḥ kurvanti te n�rthaṃ p�rtha k�dya vi�anban�

11

[arj]

droṇenaiṣ� matiḥ kṛṣṇa dh�rtar�ṣṭre niveśit�ḥ

ante vihitam astr�ṇ�m etat kavacadh�raṇam

12

asminn antarhitaṃ kṛṣṇa trailokyam api varmaṇi

eko droṇo hi vedaitad ahaṃ tasm�c ca sattam�t

13

na śakyam etat kavacaṃ b�ṇair bhettuṃ kathaṃ cana

api vajreṇa govinda svayaṃ maghavat� yudhi

14

j�naṃs tvam api vai kṛṣṇa m�ṃ vimohayase katham

yadvṛttaṃ triṣu lokeṣu yac ca keśava vartate

15

tath� bhaviṣyad yac caiva tat sarvaṃ viditaṃ tava

na tv evaṃ veda vai kaś cid yath� tvaṃ madhusūdana

16

eṣa duryodhanaḥ kṛṣṇa droṇena vihit�m im�m

tiṣṭhaty abhītavat saṃkhye bibhrat kavacadh�raṇ�m

17

yat tv atra vihitaṃ k�ryaṃ naiṣa tad vetti m�dhava

strīvad eṣa bibharty et�ṃ yukt�ṃ kavacadh�raṇ�m

18

paśya b�hvoś ca me vīryaṃ dhanuṣaś ca jan�rdana

par�jayiṣye kauravyaṃ kavacen�pi rakṣitam

19

idam aṅgirase pr�d�d deveśo varma bh�svaram

punar dadau surapatir mahyaṃ varma sa saṃgraham

20

daivaṃ yady asya varmaitad brahmaṇ� v� svayaṃ kṛtam

naitad gopsyati durbuddhim adya b�ṇahataṃ may�

21

[s]

evam uktv�rjuno b�ṇ�n abhimantrya vyakarṣayat

vikṛṣyam�ṇ�ṃs tenaivaṃ dhanurmadhya gat�ñ śar�n

t�n asy�streṇa ciccheda drauṇiḥ sarv�stragh�tin�

22

t�n nikṛtt�n iṣūn dṛṣṭv� dūrato brahmav�din�

nyavedayat keśav�ya vismitaḥ śvetav�hanaḥ

23

naitad astraṃ may� śakyaṃ dviḥ prayoktuṃ jan�rdana

astraṃ m�m eva hany�d dhi paśya tv adya balaṃ mama

24

tato duryodhanaḥ kṛṣṇau navabhir nataparvabhiḥ

avidhyata raṇe r�jañ śarair �śīviṣopamaiḥ

bhūya ev�bhyavarṣac ca samare kṛṣṇa p�ṇ�avau

25

śaravarṣeṇa mahat� tato 'hṛṣyanta t�vak�ḥ

cakrur v�ditraninad�n siṃhan�da rav�ṃs tath�

26

tatha kruddho raṇe p�rthaḥ sṛkkaṇī parisaṃhihan

n�paśyata tato 'sy�ṅgaṃ yan na sy�d varma rakṣitam

27

tato 'sya niśitair b�ṇaiḥ sumuktair antakopamaiḥ

hay�ṃś cak�ra nirdeh�n ubhau ca p�rṣṇis�rathī

28

dhanur asy�cchinac citraṃ hast�v�paṃ ca vīryav�n

rathaṃ ca śakalīkartuṃ savyas�cī pracakrame

29

duryodhanaṃ ca b�ṇ�bhy�ṃ tikṣṇ�bhy�ṃ virathī kṛtam

avidhyad dhasta talayor ubhayor arjunas tad�

30

taṃ kṛcchr�m �padaṃ pr�ptaṃ dṛṣṭv� paramadhanvinaḥ

sam�petuḥ parīpsanto dhanaṃjaya śar�rditam

31

te rathair bahus�hasraiḥ kalpitaiḥ kuñjarair hayaiḥ

pad�tyoghaiś ca saṃrabdhaiḥ parivavrur dhanaṃjayam

32

atha n�rjuna govindau rathau v�pi vyadṛśyata

astravarṣeṇa mahat� janaughaiś c�pi saṃvṛtau

33

tato 'rjuno 'stravīryeṇa nijaghne t�ṃ varūthinīm

tatra vyaṅgī kṛt�ḥ petuḥ śataśo 'tha rathadvip�ḥ

34

te hat� hanyam�n�ś ca nyagṛhṇaṃs taṃ rathottamam

sa rathastambhitas tasthau krośam�traṃ samantataḥ

35

tato 'rjunaṃ vṛṣṇivīras tvarito v�kyam abravīt

dhanur visph�ray�tyartham ahaṃ dhm�sy�mi c�mbujam

36

tato visph�rya balavad g�ṇ�īvaṃ jaghniv�n ripūn

mahat� śaravarṣeṇa talaśabdena c�rjunaḥ

37

p�ñcajanyaṃ ca balavad dadhmau t�reṇa keśavaḥ

rajas� dhvastapakṣm�ntaḥ prasvinnavadano bhṛśam

38

tasya śaṅkhasya n�dena dhanuṣo nisvanena ca

niḥsattv�ś ca sa satt�ś ca kṣitau petur tad� jan�ḥ

39

tair vimukto ratho reje v�yvīrita iv�mbudaḥ

jayadrathasya gopt�ras tataḥ kṣubdh�ḥ sah�nug�ḥ

40

te dṛṣṭv� sahas� p�rthaṃ gopt�raḥ saindhavasya tu

cakrur n�d�n bahuvidh�n kampayanto vasuṃdhar�m

41

b�ṇaśabdarav�ṃś cogr�n vimiśr�ñ śaṅkhanisvanaiḥ

pr�duścakrur mah�tm�naḥ siṃhan�da rav�n api

42

taṃ śrutv� ninadaṃ ghoraṃ t�vak�n�ṃ samutthitam

pradadhmatus tad� śaṅkhau v�sudevadhanaṃjayau

43

tena śabdena mahat� pūriteyaṃ vasuṃdhar�

sa śail� s�rṇava dvīp� sa p�t�l� viś�ṃ pate

44

sa śabdo bharataśreṣṭha vy�pya sarv� diśo daśa

pratisasv�na tatraiva kurup�ṇ�avayor bale

45

t�vak� rathinas tatra dṛṣṭv� kṛṣṇa dhanaṃjayau

saṃrambhaṃ paramaṃ pr�pt�s tvaram�ṇ� mah�rath�ḥ

46

atha kṛṣṇau mah�bh�gau t�vak� dṛśyadaṃśitau

abhyadravanta saṃkruddh�s tad adbhutam iv�bhavat