Book 8. Chapter 45
The Mahabharata In Sanskrit
Book 8
Chapter 45
1
[स]
दरौणिस तु रथवंशेन महता परिवारितः
आपतत सहसा राजन यत्र राजा वयवस्थिथ
2
तम आपतन्तं सहसा शूरः शौरि सहायवान
दधार सहसा पार्थॊ वेलेव मकलालयम
3
ततः करुद्धॊ महाराज दरॊणपुत्रः परताववान
अर्जुनं वासुदेवं च छादयाम आस पत्रिभिः
4
अवच्छन्नौ ततः कृष्णौ दृष्ट्वा तत्र महारथाः
विस्मयं परमं गत्वा परैक्षान्त कुरवस तदा
5
अर्जुनस तु ततॊ दिव्यम अस्त्रं चक्रे हसन्न इव
तद अस्त्रं बराह्मणॊ युद्धे वारयाम आस भारत
6
यद यद धि वयाक्षिपद युद्धे पाण्डवॊ ऽसत्रं जिघांसया
तत तद अस्त्रं महेष्वासॊ दरॊणपुत्रॊ वयशातयत
7
अस्त्रयुद्धे ततॊ राजन अर्तमाने भयावहे
अपश्याम रणे दरौणिं वयात्ताननम इवान्तकम
8
स दिशॊ विदिशश चैव छादयित्वा विजिह्मगैः
वासुदेवं तरिभिर बाणैर अविध्यद दक्षिणे भुजे
9
ततॊ ऽरजुनॊ हयान हत्वा सर्वांस तस्य महात्मनः
चकार समरे भूमिं शॊणितौघतरङ्गिणीम
10
निहता रथिनः पेतुः पार्थ चापच्युतैः शरैः
हयाश च पर्यधावन्त मुक्तयॊक्त्रास ततस ततः
11
तद दृष्ट्वा कर्म पार्थस्य दरौणिर आहवशॊभिनः
अवाकिरद रणे कृष्णं समन्तान निशितैः शरैः
12
ततॊ ऽरजुनं महाराज दरौणिर आयम्य पत्रिणा
वक्षॊ देशे समासाद्य ताडयाम आस संयुगे
13
सॊ ऽतिविद्धॊ रणे तेन दरॊणपुत्रेण भारत
आदत्त परिघं घॊरं दरौणेश चैनम अवाक्षिपत
14
तम आपतन्तं परिघं कार्तस्वरविभूषितम
दरौणिश चिच्छेद सहसा तत उच्चुक्रुशुर जनाः
15
सॊ ऽनेकधापतद भूमौ भारद्वाजस्य सायकैः
विशीर्णः पर्वतॊ राजन यथा सयान मातरिश्वना
16
ततॊ ऽरजुनॊ रणे दरौणिं विव्याध दशभिः शरैः
सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद अपाहरत
17
स संगृह्य सवयं वाहान कृणौ पराच्छादयच छरैः
तत्राद्भुतम अपश्याम दरौणेर आशु पराक्रमम
18
अयच्छत तुरगान यच च फल्गुनं चाप्य अयॊधयत
तद अस्य समरे राजन सर्वे यॊधा अपूजयन
19
यदा तव अग्रस्यत रणे दरॊण पुत्रेण फल्गुनः
ततॊ रश्मीन रथाश्वानां कषुरप्रैश चिच्छिदे जयः
20
पराद्रवंस तुरगास ते तु शरवेगप्रबाधिताः
ततॊ ऽभून निनदॊ भूयस तव सैन्यस्य भारत
21
पाण्डवास तु जयं लब्ध्वा तव सैन्यम उपाद्रवन
समन्तान निशितान बाणान विमुञ्चन्तॊ जयैषिणः
22
पाण्डवैस तु महाराज धार्तराष्ट्री महाचमूः
पुनः पुनर अथॊ वीरैर अभज्यत जयॊद्धतैः
23
पश्यतां ते महाराज पुत्राणां चित्रयॊधिनाम
शकुनेः सौबलेयस्य कर्णस्य च महात्मनः
24
वार्यमाणा महासेना पुत्रैस तव जनेश्वर
नावतिष्ठत संग्रामे ताड्यमाना समन्ततः
25
ततॊ यॊधैर महाराज पलायद्भिस ततस ततः
अभवद वयाकुलं भीतैः पुत्राणां ते महद बलम
26
तिष्ठ तिष्ठेति सततं सूतपुत्रस्य जल्पतः
नावतिष्ठत सा सेना वध्यमाना महात्मभिः
27
अथॊत्क्रष्टं महाराज पाण्डवैर जितकाशिभिः
धार्तराष्ट्र बलं दृष्ट्वा दरवमाणं समन्ततः
28
ततॊ दुर्यॊधनः कर्णम अब्रवीत परणयाद इव
पश्य कर्ण यथा सेना पाण्डवैर अर्दिता भृशम
29
तवयि तिष्ठति संत्रासात पलायति समन्ततः
एतज जञात्वा महाबाहॊ कुरु पराप्तम अरिंदम
30
सहस्राणि च यॊधानां तवाम एव पुरुषर्षभ
करॊशन्ति समरे वीर दराव्यमाणानि पाण्डवैः
31
एतच छरुत्वा तु राधेयॊ दुर्यॊधन वचॊ महत
मद्रराजम इदं वाक्यम अब्रवीत सूतनन्दनः
32
पश्य मे भुजयॊर वीर्यम अस्त्राणां च जनेश्वर
अद्य हन्मि रणे सर्वान पाञ्चालान पाण्डुभिः सह
वाहयाश्वान नरव्याघ्र भद्रेणैव जनेश्वर
33
एवम उक्त्वा महाराज सूतपुत्रः परतापवान
परगृह्य विजयं वीरॊ धनुः शरेष्ठं पुरातनम
सज्यं कृत्वा महाराज संमृज्य च पुनः पुनः
34
संनिवार्य च यॊधान सवान सात्येन शपथेन च
परायॊजयद अमेयात्मा भार्गवास्त्रं महाबलः
35
ततॊ राजन सहस्राणि परयुतान्य अर्बुदानि च
कॊटिशश च शरास तीक्ष्णा निरगछन महामृधे
36
जवलितैस तैर महाघॊरैः कङ्कबर्हिण वाजितैः
संछन्ना पाण्डवी सेना न पराज्ञायत किंच चन
37
हाहाकारॊ महान आसीत पाञ्चालानां विशां पते
पीडितानां बलवता भार्गवास्त्रेण संयुगे
38
निपतद्भिर गजै राजन नरैश चापि सहस्रशः
रथैश चापि नरव्याघ्र हयैश चापि समन्ततः
39
पराकम्पत मही राजन निहतैस तैस ततस ततः
वयाकुलं सर्वम अभवत पाण्डवानां महद बलम
40
कर्णस तव एकॊ युधां शरेष्ठॊ विधूम इव पावकः
दहञ शत्रून नरव्याघ्र शुशुभे सा परंतपः
41
ते वध्यमानाः कर्णेन पाञ्चालाश चेदिभिः सह
तत्र तत्र वयमुह्यन्त वनदाहे यथा दविपाः
चुक्रुशुस ते नरव्याघ्र यथा पराग वा नरॊत्तमाः
42
तेषां तु करॊशतां शरुत्वा भीतानां रणमूर्धनि
धावतां च दिशॊ राजन वित्रस्तानं समन्ततः
आर्तनादॊ महांस तत्र परेतानाम इव संप्लवे
43
वध्यमानांस तु तान दृष्ट्वा सूतपुत्रेण मारिष
वित्रेसुः सर्वभूतानि तिर्यग्यॊनिगतान्य अपि
44
ते वध्यमानाः समरे सूतपुत्रेण सृञ्जयाः
अर्जुनं वासुदेवं च वयाक्रॊशन्त मुहुर मुहुः
परेतराजपुरे यद्वत परेतराजं विचेतसः
45
अथाब्रवीद वासुदेवं कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः
भार्गवास्त्रं महाघॊरं दृष्ट्वा तत्र सभीरितम
46
पश्य कृष्ण महाबाहॊ भार्गवास्त्रस्य वीक्रमम
नैतद अस्त्रं हि समरे शक्यं हन्तुं कथं चन
47
सूतपुत्रं च संरब्धं पश्य कृष्ण महारणे
अन्तकप्रतिमं वीरं कुर्वाणं कर्म दारुणम
48
सुतीक्ष्णां चॊदयन्न अश्वान परेकते मां मुहुर मुहुः
न च पश्यामि समरे कर्णस्य परपलायितम
49
जीवन पराप्नॊति पुरुषः संख्ये जयपराजयौ
जितस्य तु हृषीकेश बध एव कुतॊ जयः
50
ततॊ जनार्दनः परायाद दरष्टुम इच्छन युधिष्ठिरम
शरमेण गराहयिष्यंश च कर्णं युद्धेन मारिष
51
अर्जुनं चाब्रवीत कृष्णॊ भृशं राजा परिक्षतः
तम आश्वास्य कुरु शरेष्ठ तताः कर्णं हनिष्यसि
52
ततॊ धनंजयॊ दरष्टुं राजानं बाणपीडितम
रथेन परययौ कषिप्रं संग्रामे केशवाज्ञया
53
गच्छन्न एव तु कौन्तेयॊ धर्मराज दिदृक्षया
सैन्यम आलॊकयाम आस नापश्यत तत्र चाग्रजम
54
युद्धं कृत्वा तु कौन्तेयॊ दरॊणपुत्रेण भारत
दुःसहं वाजिणा संख्ये पराजिग्ये भृगॊः सुतम
55
दरौणिं पराजित्य ततॊ ऽगरधन्वा; कृत्वा महद दुष्करम आर्य कर्म
आलॊकयाम आस ततः सवसैन्यं; धनंजयः शत्रुभिर अप्रधृष्यः
56
स युध्यमानः पृतना मुखस्थाञ; शूराञ शूरॊ हर्षयन सव्यसाची
पूर्वापदानैः परथितैः परशंसन; सथिरांश चकारात्म रथान अनीके
57
अपश्यमानस तु किरीटमाली; युधि जयेष्ठं भरातरम आजमीढम
उवाच भीमं तरसाभ्युपेत्य; राज्ञः परवृत्तिस तव इह केति राजन
58
[भम]
अपयात इतॊ राजा धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः
कर्ण बाणविभुग्नाङ्गॊ यदि जीवेत कथं चन
59
[अर्ज]
तस्माद भवाञ शीघ्रम इतः परयातु; राज्ञः परवृत्त्यै कुरुसत्तमस्य
नूनं हि विद्धॊ ऽतिभृशं पृषत्कैः; कर्णेन राजा शिबिरं गतॊ ऽसौ
60
यः संप्रहारे निशि संप्रवृत्ते; दरॊणेन विद्धॊ ऽतिभृशं तरस्वी
तस्थौ च तत्रापि जय परतीक्षॊ; दरॊणेन यावन न हतः किलासीत
61
स संशयं गमितः पाण्डवाग्र्यः; संख्ये ऽदय कर्णेन महानुभावः
जञातुं परयाह्य आशु तम अद्य भीम; सथास्याम्य अहं शत्रुगणान निरुध्य
62
[भम]
तवाम एव जानीहि महानुभाव; राज्ञः परवृत्तिं भरतर्षभस्य
अहं हि यद्य अर्जुन यामि तत्र; वक्ष्यन्ति मां भीत इति परवीराः
63
ततॊ ऽबरवीद अर्जुनॊ भीमसेनं; संशप्तकाः परत्यनीकं सथिता मे
एतान अहत्वा न मया तु शक्यम; इतॊ ऽपयातुं रिपुसंघ गॊष्ठात
64
अथाब्रवीद अर्जुनं भीमसेनः; सववीर्यम आश्रित्य कुरुप्रवीर
संशप्तकान परतियॊत्स्यामि संख्ये; सर्वान अहं याहि धनंजयेति
65
तद भीमसेनस्य वचॊ निशम्य; सुदुर्वचं भरातुर अमित्रमध्ये
दरष्टुं कुरुश्रेष्ठम अभिप्रयातुं; परॊवाच वृष्णिप्रवरं तदानीम
66
चॊदयाश्वान हृषीकेश विगाह्यैतं रथार्णवम
अजातशत्रुं राजानं दरष्टुम इच्छामि केशव
67
ततॊ हयान सर्वदाशार्ह मुख्यः; पराचॊदयद भीमम उवाच चेदम
नैतच चित्रं तव कर्माद्य वीर; यास्यामहे जहि भीमारि संघान
68
ततॊ ययौ हृषीकेशॊ यत्र राजा युधिष्ठिरः
शीघ्राच छीघ्रतरं राजन वाजिभिर गरुडॊपमैः
69
परत्यनीके वयवस्थाप्य भीमसेनम अरिंदमम
संदिश्य चैव राजेन्द्र युद्धं परति वृकॊदरम
70
ततस तु गत्वा पुरुषप्रवीरौ; राजानम आसाद्य शयानम एकम
रथाद उभौ परत्यवरुह्य तस्माद; ववन्दतुर धर्मराजस्य पादौ
71
तौ दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रौ कषेमिणौ पुरुषर्षभ
मुदाभ्युपगतौ कृष्णाव अश्विनाव इव वासवम
72
ताव अभ्यनन्दद राजा हि विवस्वान अश्विनाव इव
हते महासुरे जम्भे शक्र विष्णू यथा गुरुः
73
मन्यमानॊ हतं कर्णं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
हर्षगद्गदया वाचा परीतः पराह परंतपौ
1
[s]
drauṇis tu rathavaṃśena mahatā parivāritaḥ
āpatat sahasā rājan yatra rājā vyavasthitha
2
tam āpatantaṃ sahasā śūraḥ śauri sahāyavān
dadhāra sahasā pārtho veleva makalālayam
3
tataḥ kruddho mahārāja droṇaputraḥ pratāvavān
arjunaṃ vāsudevaṃ ca chādayām āsa patribhiḥ
4
avacchannau tataḥ kṛṣṇau dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ
vismayaṃ paramaṃ gatvā praikṣānta kuravas tadā
5
arjunas tu tato divyam astraṃ cakre hasann iva
tad astraṃ brāhmaṇo yuddhe vārayām āsa bhārata
6
yad yad dhi vyākṣipad yuddhe pāṇḍavo 'straṃ jighāṃsayā
tat tad astraṃ maheṣvāso droṇaputro vyaśātayat
7
astrayuddhe tato rājan artamāne bhayāvahe
apaśyāma raṇe drauṇiṃ vyāttānanam ivāntakam
8
sa diśo vidiśaś caiva chādayitvā vijihmagaiḥ
vāsudevaṃ tribhir bāṇair avidhyad dakṣiṇe bhuje
9
tato 'rjuno hayān hatvā sarvāṃs tasya mahātmanaḥ
cakāra samare bhūmiṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm
10
nihatā rathinaḥ petuḥ pārtha cāpacyutaiḥ śaraiḥ
hayāś ca paryadhāvanta muktayoktrās tatas tataḥ
11
tad dṛṣṭvā karma pārthasya drauṇir āhavaśobhinaḥ
avākirad raṇe kṛṣṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ
12
tato 'rjunaṃ mahārāja drauṇir āyamya patriṇā
vakṣo deśe samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge
13
so 'tividdho raṇe tena droṇaputreṇa bhārata
ādatta parighaṃ ghoraṃ drauṇeś cainam avākṣipat
14
tam āpatantaṃ parighaṃ kārtasvaravibhūṣitam
drauṇiś ciccheda sahasā tata uccukruśur janāḥ
15
so 'nekadhāpatad bhūmau bhāradvājasya sāyakaiḥ
viśīrṇaḥ parvato rājan yathā syān mātariśvanā
16
tato 'rjuno raṇe drauṇiṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat
17
sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān kṛṇau prācchādayac charaiḥ
tatrādbhutam apaśyāma drauṇer āśu parākramam
18
ayacchat turagān yac ca phalgunaṃ cāpy ayodhayat
tad asya samare rājan sarve yodhā apūjayan
19
yadā tv agrasyata raṇe droṇa putreṇa phalgunaḥ
tato raśmīn rathāśvānāṃ kṣurapraiś cicchide jayaḥ
20
prādravaṃs turagās te tu śaravegaprabādhitāḥ
tato 'bhūn ninado bhūyas tava sainyasya bhārata
21
pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā tava sainyam upādravan
samantān niśitān bāṇān vimuñcanto jayaiṣiṇaḥ
22
pāṇḍavais tu mahārāja dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
punaḥ punar atho vīrair abhajyata jayoddhataiḥ
23
paśyatāṃ te mahārāja putrāṇāṃ citrayodhinām
śakuneḥ saubaleyasya karṇasya ca mahātmanaḥ
24
vāryamāṇā mahāsenā putrais tava janeśvara
nāvatiṣṭhata saṃgrāme tāḍyamānā samantataḥ
25
tato yodhair mahārāja palāyadbhis tatas tataḥ
abhavad vyākulaṃ bhītaiḥ putrāṇāṃ te mahad balam
26
tiṣṭha tiṣṭheti satataṃ sūtaputrasya jalpataḥ
nāvatiṣṭhata sā senā vadhyamānā mahātmabhiḥ
27
athotkraṣṭaṃ mahārāja pāṇḍavair jitakāśibhiḥ
dhārtarāṣṭra balaṃ dṛṣṭvā dravamāṇaṃ samantataḥ
28
tato duryodhanaḥ karṇam abravīt praṇayād iva
paśya karṇa yathā senā pāṇḍavair arditā bhṛśam
29
tvayi tiṣṭhati saṃtrāsāt palāyati samantataḥ
etaj jñātvā mahābāho kuru prāptam ariṃdama
30
sahasrāṇi ca yodhānāṃ tvām eva puruṣarṣabha
krośanti samare vīra drāvyamāṇāni pāṇḍavaiḥ
31
etac chrutvā tu rādheyo duryodhana vaco mahat
madrarājam idaṃ vākyam abravīt sūtanandanaḥ
32
paśya me bhujayor vīryam astrāṇāṃ ca janeśvara
adya hanmi raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha
vāhayāśvān naravyāghra bhadreṇaiva janeśvara
33
evam uktvā mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
pragṛhya vijayaṃ vīro dhanuḥ śreṣṭhaṃ purātanam
sajyaṃ kṛtvā mahārāja saṃmṛjya ca punaḥ punaḥ
34
saṃnivārya ca yodhān svān sātyena śapathena ca
prāyojayad ameyātmā bhārgavāstraṃ mahābalaḥ
35
tato rājan sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
koṭiśaś ca śarās tīkṣṇā niragachan mahāmṛdhe
36
jvalitais tair mahāghoraiḥ kaṅkabarhiṇa vājitaiḥ
saṃchannā pāṇḍavī senā na prājñāyata kiṃc cana
37
hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ viśāṃ pate
pīḍitānāṃ balavatā bhārgavāstreṇa saṃyuge
38
nipatadbhir gajai rājan naraiś cāpi sahasraśaḥ
rathaiś cāpi naravyāghra hayaiś cāpi samantataḥ
39
prākampata mahī rājan nihatais tais tatas tataḥ
vyākulaṃ sarvam abhavat pāṇḍavānāṃ mahad balam
40
karṇas tv eko yudhāṃ śreṣṭho vidhūma iva pāvakaḥ
dahañ śatrūn naravyāghra śuśubhe sā paraṃtapaḥ
41
te vadhyamānāḥ karṇena pāñcālāś cedibhiḥ saha
tatra tatra vyamuhyanta vanadāhe yathā dvipāḥ
cukruśus te naravyāghra yathā prāg vā narottamāḥ
42
teṣāṃ tu krośatāṃ śrutvā bhītānāṃ raṇamūrdhani
dhāvatāṃ ca diśo rājan vitrastānaṃ samantataḥ
ārtanādo mahāṃs tatra pretānām iva saṃplave
43
vadhyamānāṃs tu tān dṛṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa
vitresuḥ sarvabhūtāni tiryagyonigatāny api
44
te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ
arjunaṃ vāsudevaṃ ca vyākrośanta muhur muhuḥ
pretarājapure yadvat pretarājaṃ vicetasaḥ
45
athābravīd vāsudevaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ
bhārgavāstraṃ mahāghoraṃ dṛṣṭvā tatra sabhīritam
46
paśya kṛṣṇa mahābāho bhārgavāstrasya vīkramam
naitad astraṃ hi samare śakyaṃ hantuṃ kathaṃ cana
47
sūtaputraṃ ca saṃrabdhaṃ paśya kṛṣṇa mahāraṇe
antakapratimaṃ vīraṃ kurvāṇaṃ karma dāruṇam
48
sutīkṣṇāṃ codayann aśvān prekate māṃ muhur muhuḥ
na ca paśyāmi samare karṇasya prapalāyitam
49
jīvan prāpnoti puruṣaḥ saṃkhye jayaparājayau
jitasya tu hṛṣīkeśa badha eva kuto jayaḥ
50
tato janārdanaḥ prāyād draṣṭum icchan yudhiṣṭhiram
śrameṇa grāhayiṣyaṃś ca karṇaṃ yuddhena māriṣa
51
arjunaṃ cābravīt kṛṣṇo bhṛśaṃ rājā parikṣataḥ
tam āśvāsya kuru śreṣṭha tatāḥ karṇaṃ haniṣyasi
52
tato dhanaṃjayo draṣṭuṃ rājānaṃ bāṇapīḍitam
rathena prayayau kṣipraṃ saṃgrāme keśavājñayā
53
gacchann eva tu kaunteyo dharmarāja didṛkṣayā
sainyam ālokayām āsa nāpaśyat tatra cāgrajam
54
yuddhaṃ kṛtvā tu kaunteyo droṇaputreṇa bhārata
duḥsahaṃ vājiṇā saṃkhye parājigye bhṛgoḥ sutam
55
drauṇiṃ parājitya tato 'gradhanvā; kṛtvā mahad duṣkaram ārya karma
ālokayām āsa tataḥ svasainyaṃ; dhanaṃjayaḥ śatrubhir apradhṛṣyaḥ
56
sa yudhyamānaḥ pṛtanā mukhasthāñ; śūrāñ śūro harṣayan savyasācī
pūrvāpadānaiḥ prathitaiḥ praśaṃsan; sthirāṃś cakārātma rathān anīke
57
apaśyamānas tu kirīṭamālī; yudhi jyeṣṭhaṃ bhrātaram ājamīḍham
uvāca bhīmaṃ tarasābhyupetya; rājñaḥ pravṛttis tv iha keti rājan
58
[bhm]
apayāta ito rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
karṇa bāṇavibhugnāṅgo yadi jīvet kathaṃ cana
59
[arj]
tasmād bhavāñ śīghram itaḥ prayātu; rājñaḥ pravṛttyai kurusattamasya
nūnaṃ hi viddho 'tibhṛśaṃ pṛṣatkaiḥ; karṇena rājā śibiraṃ gato 'sau
60
yaḥ saṃprahāre niśi saṃpravṛtte; droṇena viddho 'tibhṛśaṃ tarasvī
tasthau ca tatrāpi jaya pratīkṣo; droṇena yāvan na hataḥ kilāsīt
61
sa saṃśayaṃ gamitaḥ pāṇḍavāgryaḥ; saṃkhye 'dya karṇena mahānubhāvaḥ
jñātuṃ prayāhy āśu tam adya bhīma; sthāsyāmy ahaṃ śatrugaṇān nirudhya
62
[bhm]
tvām eva jānīhi mahānubhāva; rājñaḥ pravṛttiṃ bharatarṣabhasya
ahaṃ hi yady arjuna yāmi tatra; vakṣyanti māṃ bhīta iti pravīrāḥ
63
tato 'bravīd arjuno bhīmasenaṃ; saṃśaptakāḥ pratyanīkaṃ sthitā me
etān ahatvā na mayā tu śakyam; ito 'payātuṃ ripusaṃgha goṣṭhāt
64
athābravīd arjunaṃ bhīmasenaḥ; svavīryam āśritya kurupravīra
saṃśaptakān pratiyotsyāmi saṃkhye; sarvān ahaṃ yāhi dhanaṃjayeti
65
tad bhīmasenasya vaco niśamya; sudurvacaṃ bhrātur amitramadhye
draṣṭuṃ kuruśreṣṭham abhiprayātuṃ; provāca vṛṣṇipravaraṃ tadānīm
66
codayāśvān hṛṣīkeśa vigāhyaitaṃ rathārṇavam
ajātaśatruṃ rājānaṃ draṣṭum icchāmi keśava
67
tato hayān sarvadāśārha mukhyaḥ; prācodayad bhīmam uvāca cedam
naitac citraṃ tava karmādya vīra; yāsyāmahe jahi bhīmāri saṃghān
68
tato yayau hṛṣīkeśo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ
śghrāc chīghrataraṃ rājan vājibhir garuḍopamaiḥ
69
pratyanīke vyavasthāpya bhīmasenam ariṃdamam
saṃdiśya caiva rājendra yuddhaṃ prati vṛkodaram
70
tatas tu gatvā puruṣapravīrau; rājānam āsādya śayānam ekam
rathād ubhau pratyavaruhya tasmād; vavandatur dharmarājasya pādau
71
tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau kṣemiṇau puruṣarṣabha
mudābhyupagatau kṛṣṇv aśvināv iva vāsavam
72
tāv abhyanandad rājā hi vivasvān aśvināv iva
hate mahāsure jambhe śakra viṣṇū yathā guruḥ
73
manyamāno hataṃ karṇaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
harṣagadgadayā vācā prītaḥ prāha paraṃtapau
Book 8
Chapter 45
1
[स]
दरौणिस तु रथवंशेन महता परिवारितः
आपतत सहसा राजन यत्र राजा वयवस्थिथ
2
तम आपतन्तं सहसा शूरः शौरि सहायवान
दधार सहसा पार्थॊ वेलेव मकलालयम
3
ततः करुद्धॊ महाराज दरॊणपुत्रः परताववान
अर्जुनं वासुदेवं च छादयाम आस पत्रिभिः
4
अवच्छन्नौ ततः कृष्णौ दृष्ट्वा तत्र महारथाः
विस्मयं परमं गत्वा परैक्षान्त कुरवस तदा
5
अर्जुनस तु ततॊ दिव्यम अस्त्रं चक्रे हसन्न इव
तद अस्त्रं बराह्मणॊ युद्धे वारयाम आस भारत
6
यद यद धि वयाक्षिपद युद्धे पाण्डवॊ ऽसत्रं जिघांसया
तत तद अस्त्रं महेष्वासॊ दरॊणपुत्रॊ वयशातयत
7
अस्त्रयुद्धे ततॊ राजन अर्तमाने भयावहे
अपश्याम रणे दरौणिं वयात्ताननम इवान्तकम
8
स दिशॊ विदिशश चैव छादयित्वा विजिह्मगैः
वासुदेवं तरिभिर बाणैर अविध्यद दक्षिणे भुजे
9
ततॊ ऽरजुनॊ हयान हत्वा सर्वांस तस्य महात्मनः
चकार समरे भूमिं शॊणितौघतरङ्गिणीम
10
निहता रथिनः पेतुः पार्थ चापच्युतैः शरैः
हयाश च पर्यधावन्त मुक्तयॊक्त्रास ततस ततः
11
तद दृष्ट्वा कर्म पार्थस्य दरौणिर आहवशॊभिनः
अवाकिरद रणे कृष्णं समन्तान निशितैः शरैः
12
ततॊ ऽरजुनं महाराज दरौणिर आयम्य पत्रिणा
वक्षॊ देशे समासाद्य ताडयाम आस संयुगे
13
सॊ ऽतिविद्धॊ रणे तेन दरॊणपुत्रेण भारत
आदत्त परिघं घॊरं दरौणेश चैनम अवाक्षिपत
14
तम आपतन्तं परिघं कार्तस्वरविभूषितम
दरौणिश चिच्छेद सहसा तत उच्चुक्रुशुर जनाः
15
सॊ ऽनेकधापतद भूमौ भारद्वाजस्य सायकैः
विशीर्णः पर्वतॊ राजन यथा सयान मातरिश्वना
16
ततॊ ऽरजुनॊ रणे दरौणिं विव्याध दशभिः शरैः
सारथिं चास्य भल्लेन रथनीडाद अपाहरत
17
स संगृह्य सवयं वाहान कृणौ पराच्छादयच छरैः
तत्राद्भुतम अपश्याम दरौणेर आशु पराक्रमम
18
अयच्छत तुरगान यच च फल्गुनं चाप्य अयॊधयत
तद अस्य समरे राजन सर्वे यॊधा अपूजयन
19
यदा तव अग्रस्यत रणे दरॊण पुत्रेण फल्गुनः
ततॊ रश्मीन रथाश्वानां कषुरप्रैश चिच्छिदे जयः
20
पराद्रवंस तुरगास ते तु शरवेगप्रबाधिताः
ततॊ ऽभून निनदॊ भूयस तव सैन्यस्य भारत
21
पाण्डवास तु जयं लब्ध्वा तव सैन्यम उपाद्रवन
समन्तान निशितान बाणान विमुञ्चन्तॊ जयैषिणः
22
पाण्डवैस तु महाराज धार्तराष्ट्री महाचमूः
पुनः पुनर अथॊ वीरैर अभज्यत जयॊद्धतैः
23
पश्यतां ते महाराज पुत्राणां चित्रयॊधिनाम
शकुनेः सौबलेयस्य कर्णस्य च महात्मनः
24
वार्यमाणा महासेना पुत्रैस तव जनेश्वर
नावतिष्ठत संग्रामे ताड्यमाना समन्ततः
25
ततॊ यॊधैर महाराज पलायद्भिस ततस ततः
अभवद वयाकुलं भीतैः पुत्राणां ते महद बलम
26
तिष्ठ तिष्ठेति सततं सूतपुत्रस्य जल्पतः
नावतिष्ठत सा सेना वध्यमाना महात्मभिः
27
अथॊत्क्रष्टं महाराज पाण्डवैर जितकाशिभिः
धार्तराष्ट्र बलं दृष्ट्वा दरवमाणं समन्ततः
28
ततॊ दुर्यॊधनः कर्णम अब्रवीत परणयाद इव
पश्य कर्ण यथा सेना पाण्डवैर अर्दिता भृशम
29
तवयि तिष्ठति संत्रासात पलायति समन्ततः
एतज जञात्वा महाबाहॊ कुरु पराप्तम अरिंदम
30
सहस्राणि च यॊधानां तवाम एव पुरुषर्षभ
करॊशन्ति समरे वीर दराव्यमाणानि पाण्डवैः
31
एतच छरुत्वा तु राधेयॊ दुर्यॊधन वचॊ महत
मद्रराजम इदं वाक्यम अब्रवीत सूतनन्दनः
32
पश्य मे भुजयॊर वीर्यम अस्त्राणां च जनेश्वर
अद्य हन्मि रणे सर्वान पाञ्चालान पाण्डुभिः सह
वाहयाश्वान नरव्याघ्र भद्रेणैव जनेश्वर
33
एवम उक्त्वा महाराज सूतपुत्रः परतापवान
परगृह्य विजयं वीरॊ धनुः शरेष्ठं पुरातनम
सज्यं कृत्वा महाराज संमृज्य च पुनः पुनः
34
संनिवार्य च यॊधान सवान सात्येन शपथेन च
परायॊजयद अमेयात्मा भार्गवास्त्रं महाबलः
35
ततॊ राजन सहस्राणि परयुतान्य अर्बुदानि च
कॊटिशश च शरास तीक्ष्णा निरगछन महामृधे
36
जवलितैस तैर महाघॊरैः कङ्कबर्हिण वाजितैः
संछन्ना पाण्डवी सेना न पराज्ञायत किंच चन
37
हाहाकारॊ महान आसीत पाञ्चालानां विशां पते
पीडितानां बलवता भार्गवास्त्रेण संयुगे
38
निपतद्भिर गजै राजन नरैश चापि सहस्रशः
रथैश चापि नरव्याघ्र हयैश चापि समन्ततः
39
पराकम्पत मही राजन निहतैस तैस ततस ततः
वयाकुलं सर्वम अभवत पाण्डवानां महद बलम
40
कर्णस तव एकॊ युधां शरेष्ठॊ विधूम इव पावकः
दहञ शत्रून नरव्याघ्र शुशुभे सा परंतपः
41
ते वध्यमानाः कर्णेन पाञ्चालाश चेदिभिः सह
तत्र तत्र वयमुह्यन्त वनदाहे यथा दविपाः
चुक्रुशुस ते नरव्याघ्र यथा पराग वा नरॊत्तमाः
42
तेषां तु करॊशतां शरुत्वा भीतानां रणमूर्धनि
धावतां च दिशॊ राजन वित्रस्तानं समन्ततः
आर्तनादॊ महांस तत्र परेतानाम इव संप्लवे
43
वध्यमानांस तु तान दृष्ट्वा सूतपुत्रेण मारिष
वित्रेसुः सर्वभूतानि तिर्यग्यॊनिगतान्य अपि
44
ते वध्यमानाः समरे सूतपुत्रेण सृञ्जयाः
अर्जुनं वासुदेवं च वयाक्रॊशन्त मुहुर मुहुः
परेतराजपुरे यद्वत परेतराजं विचेतसः
45
अथाब्रवीद वासुदेवं कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः
भार्गवास्त्रं महाघॊरं दृष्ट्वा तत्र सभीरितम
46
पश्य कृष्ण महाबाहॊ भार्गवास्त्रस्य वीक्रमम
नैतद अस्त्रं हि समरे शक्यं हन्तुं कथं चन
47
सूतपुत्रं च संरब्धं पश्य कृष्ण महारणे
अन्तकप्रतिमं वीरं कुर्वाणं कर्म दारुणम
48
सुतीक्ष्णां चॊदयन्न अश्वान परेकते मां मुहुर मुहुः
न च पश्यामि समरे कर्णस्य परपलायितम
49
जीवन पराप्नॊति पुरुषः संख्ये जयपराजयौ
जितस्य तु हृषीकेश बध एव कुतॊ जयः
50
ततॊ जनार्दनः परायाद दरष्टुम इच्छन युधिष्ठिरम
शरमेण गराहयिष्यंश च कर्णं युद्धेन मारिष
51
अर्जुनं चाब्रवीत कृष्णॊ भृशं राजा परिक्षतः
तम आश्वास्य कुरु शरेष्ठ तताः कर्णं हनिष्यसि
52
ततॊ धनंजयॊ दरष्टुं राजानं बाणपीडितम
रथेन परययौ कषिप्रं संग्रामे केशवाज्ञया
53
गच्छन्न एव तु कौन्तेयॊ धर्मराज दिदृक्षया
सैन्यम आलॊकयाम आस नापश्यत तत्र चाग्रजम
54
युद्धं कृत्वा तु कौन्तेयॊ दरॊणपुत्रेण भारत
दुःसहं वाजिणा संख्ये पराजिग्ये भृगॊः सुतम
55
दरौणिं पराजित्य ततॊ ऽगरधन्वा; कृत्वा महद दुष्करम आर्य कर्म
आलॊकयाम आस ततः सवसैन्यं; धनंजयः शत्रुभिर अप्रधृष्यः
56
स युध्यमानः पृतना मुखस्थाञ; शूराञ शूरॊ हर्षयन सव्यसाची
पूर्वापदानैः परथितैः परशंसन; सथिरांश चकारात्म रथान अनीके
57
अपश्यमानस तु किरीटमाली; युधि जयेष्ठं भरातरम आजमीढम
उवाच भीमं तरसाभ्युपेत्य; राज्ञः परवृत्तिस तव इह केति राजन
58
[भम]
अपयात इतॊ राजा धर्मपुत्रॊ युधिष्ठिरः
कर्ण बाणविभुग्नाङ्गॊ यदि जीवेत कथं चन
59
[अर्ज]
तस्माद भवाञ शीघ्रम इतः परयातु; राज्ञः परवृत्त्यै कुरुसत्तमस्य
नूनं हि विद्धॊ ऽतिभृशं पृषत्कैः; कर्णेन राजा शिबिरं गतॊ ऽसौ
60
यः संप्रहारे निशि संप्रवृत्ते; दरॊणेन विद्धॊ ऽतिभृशं तरस्वी
तस्थौ च तत्रापि जय परतीक्षॊ; दरॊणेन यावन न हतः किलासीत
61
स संशयं गमितः पाण्डवाग्र्यः; संख्ये ऽदय कर्णेन महानुभावः
जञातुं परयाह्य आशु तम अद्य भीम; सथास्याम्य अहं शत्रुगणान निरुध्य
62
[भम]
तवाम एव जानीहि महानुभाव; राज्ञः परवृत्तिं भरतर्षभस्य
अहं हि यद्य अर्जुन यामि तत्र; वक्ष्यन्ति मां भीत इति परवीराः
63
ततॊ ऽबरवीद अर्जुनॊ भीमसेनं; संशप्तकाः परत्यनीकं सथिता मे
एतान अहत्वा न मया तु शक्यम; इतॊ ऽपयातुं रिपुसंघ गॊष्ठात
64
अथाब्रवीद अर्जुनं भीमसेनः; सववीर्यम आश्रित्य कुरुप्रवीर
संशप्तकान परतियॊत्स्यामि संख्ये; सर्वान अहं याहि धनंजयेति
65
तद भीमसेनस्य वचॊ निशम्य; सुदुर्वचं भरातुर अमित्रमध्ये
दरष्टुं कुरुश्रेष्ठम अभिप्रयातुं; परॊवाच वृष्णिप्रवरं तदानीम
66
चॊदयाश्वान हृषीकेश विगाह्यैतं रथार्णवम
अजातशत्रुं राजानं दरष्टुम इच्छामि केशव
67
ततॊ हयान सर्वदाशार्ह मुख्यः; पराचॊदयद भीमम उवाच चेदम
नैतच चित्रं तव कर्माद्य वीर; यास्यामहे जहि भीमारि संघान
68
ततॊ ययौ हृषीकेशॊ यत्र राजा युधिष्ठिरः
शीघ्राच छीघ्रतरं राजन वाजिभिर गरुडॊपमैः
69
परत्यनीके वयवस्थाप्य भीमसेनम अरिंदमम
संदिश्य चैव राजेन्द्र युद्धं परति वृकॊदरम
70
ततस तु गत्वा पुरुषप्रवीरौ; राजानम आसाद्य शयानम एकम
रथाद उभौ परत्यवरुह्य तस्माद; ववन्दतुर धर्मराजस्य पादौ
71
तौ दृष्ट्वा पुरुषव्याघ्रौ कषेमिणौ पुरुषर्षभ
मुदाभ्युपगतौ कृष्णाव अश्विनाव इव वासवम
72
ताव अभ्यनन्दद राजा हि विवस्वान अश्विनाव इव
हते महासुरे जम्भे शक्र विष्णू यथा गुरुः
73
मन्यमानॊ हतं कर्णं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
हर्षगद्गदया वाचा परीतः पराह परंतपौ
1
[s]
drauṇis tu rathavaṃśena mahatā parivāritaḥ
āpatat sahasā rājan yatra rājā vyavasthitha
2
tam āpatantaṃ sahasā śūraḥ śauri sahāyavān
dadhāra sahasā pārtho veleva makalālayam
3
tataḥ kruddho mahārāja droṇaputraḥ pratāvavān
arjunaṃ vāsudevaṃ ca chādayām āsa patribhiḥ
4
avacchannau tataḥ kṛṣṇau dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ
vismayaṃ paramaṃ gatvā praikṣānta kuravas tadā
5
arjunas tu tato divyam astraṃ cakre hasann iva
tad astraṃ brāhmaṇo yuddhe vārayām āsa bhārata
6
yad yad dhi vyākṣipad yuddhe pāṇḍavo 'straṃ jighāṃsayā
tat tad astraṃ maheṣvāso droṇaputro vyaśātayat
7
astrayuddhe tato rājan artamāne bhayāvahe
apaśyāma raṇe drauṇiṃ vyāttānanam ivāntakam
8
sa diśo vidiśaś caiva chādayitvā vijihmagaiḥ
vāsudevaṃ tribhir bāṇair avidhyad dakṣiṇe bhuje
9
tato 'rjuno hayān hatvā sarvāṃs tasya mahātmanaḥ
cakāra samare bhūmiṃ śoṇitaughataraṅgiṇīm
10
nihatā rathinaḥ petuḥ pārtha cāpacyutaiḥ śaraiḥ
hayāś ca paryadhāvanta muktayoktrās tatas tataḥ
11
tad dṛṣṭvā karma pārthasya drauṇir āhavaśobhinaḥ
avākirad raṇe kṛṣṇaṃ samantān niśitaiḥ śaraiḥ
12
tato 'rjunaṃ mahārāja drauṇir āyamya patriṇā
vakṣo deśe samāsādya tāḍayām āsa saṃyuge
13
so 'tividdho raṇe tena droṇaputreṇa bhārata
ādatta parighaṃ ghoraṃ drauṇeś cainam avākṣipat
14
tam āpatantaṃ parighaṃ kārtasvaravibhūṣitam
drauṇiś ciccheda sahasā tata uccukruśur janāḥ
15
so 'nekadhāpatad bhūmau bhāradvājasya sāyakaiḥ
viśīrṇaḥ parvato rājan yathā syān mātariśvanā
16
tato 'rjuno raṇe drauṇiṃ vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ
sārathiṃ cāsya bhallena rathanīḍād apāharat
17
sa saṃgṛhya svayaṃ vāhān kṛṇau prācchādayac charaiḥ
tatrādbhutam apaśyāma drauṇer āśu parākramam
18
ayacchat turagān yac ca phalgunaṃ cāpy ayodhayat
tad asya samare rājan sarve yodhā apūjayan
19
yadā tv agrasyata raṇe droṇa putreṇa phalgunaḥ
tato raśmīn rathāśvānāṃ kṣurapraiś cicchide jayaḥ
20
prādravaṃs turagās te tu śaravegaprabādhitāḥ
tato 'bhūn ninado bhūyas tava sainyasya bhārata
21
pāṇḍavās tu jayaṃ labdhvā tava sainyam upādravan
samantān niśitān bāṇān vimuñcanto jayaiṣiṇaḥ
22
pāṇḍavais tu mahārāja dhārtarāṣṭrī mahācamūḥ
punaḥ punar atho vīrair abhajyata jayoddhataiḥ
23
paśyatāṃ te mahārāja putrāṇāṃ citrayodhinām
śakuneḥ saubaleyasya karṇasya ca mahātmanaḥ
24
vāryamāṇā mahāsenā putrais tava janeśvara
nāvatiṣṭhata saṃgrāme tāḍyamānā samantataḥ
25
tato yodhair mahārāja palāyadbhis tatas tataḥ
abhavad vyākulaṃ bhītaiḥ putrāṇāṃ te mahad balam
26
tiṣṭha tiṣṭheti satataṃ sūtaputrasya jalpataḥ
nāvatiṣṭhata sā senā vadhyamānā mahātmabhiḥ
27
athotkraṣṭaṃ mahārāja pāṇḍavair jitakāśibhiḥ
dhārtarāṣṭra balaṃ dṛṣṭvā dravamāṇaṃ samantataḥ
28
tato duryodhanaḥ karṇam abravīt praṇayād iva
paśya karṇa yathā senā pāṇḍavair arditā bhṛśam
29
tvayi tiṣṭhati saṃtrāsāt palāyati samantataḥ
etaj jñātvā mahābāho kuru prāptam ariṃdama
30
sahasrāṇi ca yodhānāṃ tvām eva puruṣarṣabha
krośanti samare vīra drāvyamāṇāni pāṇḍavaiḥ
31
etac chrutvā tu rādheyo duryodhana vaco mahat
madrarājam idaṃ vākyam abravīt sūtanandanaḥ
32
paśya me bhujayor vīryam astrāṇāṃ ca janeśvara
adya hanmi raṇe sarvān pāñcālān pāṇḍubhiḥ saha
vāhayāśvān naravyāghra bhadreṇaiva janeśvara
33
evam uktvā mahārāja sūtaputraḥ pratāpavān
pragṛhya vijayaṃ vīro dhanuḥ śreṣṭhaṃ purātanam
sajyaṃ kṛtvā mahārāja saṃmṛjya ca punaḥ punaḥ
34
saṃnivārya ca yodhān svān sātyena śapathena ca
prāyojayad ameyātmā bhārgavāstraṃ mahābalaḥ
35
tato rājan sahasrāṇi prayutāny arbudāni ca
koṭiśaś ca śarās tīkṣṇā niragachan mahāmṛdhe
36
jvalitais tair mahāghoraiḥ kaṅkabarhiṇa vājitaiḥ
saṃchannā pāṇḍavī senā na prājñāyata kiṃc cana
37
hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ viśāṃ pate
pīḍitānāṃ balavatā bhārgavāstreṇa saṃyuge
38
nipatadbhir gajai rājan naraiś cāpi sahasraśaḥ
rathaiś cāpi naravyāghra hayaiś cāpi samantataḥ
39
prākampata mahī rājan nihatais tais tatas tataḥ
vyākulaṃ sarvam abhavat pāṇḍavānāṃ mahad balam
40
karṇas tv eko yudhāṃ śreṣṭho vidhūma iva pāvakaḥ
dahañ śatrūn naravyāghra śuśubhe sā paraṃtapaḥ
41
te vadhyamānāḥ karṇena pāñcālāś cedibhiḥ saha
tatra tatra vyamuhyanta vanadāhe yathā dvipāḥ
cukruśus te naravyāghra yathā prāg vā narottamāḥ
42
teṣāṃ tu krośatāṃ śrutvā bhītānāṃ raṇamūrdhani
dhāvatāṃ ca diśo rājan vitrastānaṃ samantataḥ
ārtanādo mahāṃs tatra pretānām iva saṃplave
43
vadhyamānāṃs tu tān dṛṣṭvā sūtaputreṇa māriṣa
vitresuḥ sarvabhūtāni tiryagyonigatāny api
44
te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ
arjunaṃ vāsudevaṃ ca vyākrośanta muhur muhuḥ
pretarājapure yadvat pretarājaṃ vicetasaḥ
45
athābravīd vāsudevaṃ kuntīputro dhanaṃjayaḥ
bhārgavāstraṃ mahāghoraṃ dṛṣṭvā tatra sabhīritam
46
paśya kṛṣṇa mahābāho bhārgavāstrasya vīkramam
naitad astraṃ hi samare śakyaṃ hantuṃ kathaṃ cana
47
sūtaputraṃ ca saṃrabdhaṃ paśya kṛṣṇa mahāraṇe
antakapratimaṃ vīraṃ kurvāṇaṃ karma dāruṇam
48
sutīkṣṇāṃ codayann aśvān prekate māṃ muhur muhuḥ
na ca paśyāmi samare karṇasya prapalāyitam
49
jīvan prāpnoti puruṣaḥ saṃkhye jayaparājayau
jitasya tu hṛṣīkeśa badha eva kuto jayaḥ
50
tato janārdanaḥ prāyād draṣṭum icchan yudhiṣṭhiram
śrameṇa grāhayiṣyaṃś ca karṇaṃ yuddhena māriṣa
51
arjunaṃ cābravīt kṛṣṇo bhṛśaṃ rājā parikṣataḥ
tam āśvāsya kuru śreṣṭha tatāḥ karṇaṃ haniṣyasi
52
tato dhanaṃjayo draṣṭuṃ rājānaṃ bāṇapīḍitam
rathena prayayau kṣipraṃ saṃgrāme keśavājñayā
53
gacchann eva tu kaunteyo dharmarāja didṛkṣayā
sainyam ālokayām āsa nāpaśyat tatra cāgrajam
54
yuddhaṃ kṛtvā tu kaunteyo droṇaputreṇa bhārata
duḥsahaṃ vājiṇā saṃkhye parājigye bhṛgoḥ sutam
55
drauṇiṃ parājitya tato 'gradhanvā; kṛtvā mahad duṣkaram ārya karma
ālokayām āsa tataḥ svasainyaṃ; dhanaṃjayaḥ śatrubhir apradhṛṣyaḥ
56
sa yudhyamānaḥ pṛtanā mukhasthāñ; śūrāñ śūro harṣayan savyasācī
pūrvāpadānaiḥ prathitaiḥ praśaṃsan; sthirāṃś cakārātma rathān anīke
57
apaśyamānas tu kirīṭamālī; yudhi jyeṣṭhaṃ bhrātaram ājamīḍham
uvāca bhīmaṃ tarasābhyupetya; rājñaḥ pravṛttis tv iha keti rājan
58
[bhm]
apayāta ito rājā dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ
karṇa bāṇavibhugnāṅgo yadi jīvet kathaṃ cana
59
[arj]
tasmād bhavāñ śīghram itaḥ prayātu; rājñaḥ pravṛttyai kurusattamasya
nūnaṃ hi viddho 'tibhṛśaṃ pṛṣatkaiḥ; karṇena rājā śibiraṃ gato 'sau
60
yaḥ saṃprahāre niśi saṃpravṛtte; droṇena viddho 'tibhṛśaṃ tarasvī
tasthau ca tatrāpi jaya pratīkṣo; droṇena yāvan na hataḥ kilāsīt
61
sa saṃśayaṃ gamitaḥ pāṇḍavāgryaḥ; saṃkhye 'dya karṇena mahānubhāvaḥ
jñātuṃ prayāhy āśu tam adya bhīma; sthāsyāmy ahaṃ śatrugaṇān nirudhya
62
[bhm]
tvām eva jānīhi mahānubhāva; rājñaḥ pravṛttiṃ bharatarṣabhasya
ahaṃ hi yady arjuna yāmi tatra; vakṣyanti māṃ bhīta iti pravīrāḥ
63
tato 'bravīd arjuno bhīmasenaṃ; saṃśaptakāḥ pratyanīkaṃ sthitā me
etān ahatvā na mayā tu śakyam; ito 'payātuṃ ripusaṃgha goṣṭhāt
64
athābravīd arjunaṃ bhīmasenaḥ; svavīryam āśritya kurupravīra
saṃśaptakān pratiyotsyāmi saṃkhye; sarvān ahaṃ yāhi dhanaṃjayeti
65
tad bhīmasenasya vaco niśamya; sudurvacaṃ bhrātur amitramadhye
draṣṭuṃ kuruśreṣṭham abhiprayātuṃ; provāca vṛṣṇipravaraṃ tadānīm
66
codayāśvān hṛṣīkeśa vigāhyaitaṃ rathārṇavam
ajātaśatruṃ rājānaṃ draṣṭum icchāmi keśava
67
tato hayān sarvadāśārha mukhyaḥ; prācodayad bhīmam uvāca cedam
naitac citraṃ tava karmādya vīra; yāsyāmahe jahi bhīmāri saṃghān
68
tato yayau hṛṣīkeśo yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ
śghrāc chīghrataraṃ rājan vājibhir garuḍopamaiḥ
69
pratyanīke vyavasthāpya bhīmasenam ariṃdamam
saṃdiśya caiva rājendra yuddhaṃ prati vṛkodaram
70
tatas tu gatvā puruṣapravīrau; rājānam āsādya śayānam ekam
rathād ubhau pratyavaruhya tasmād; vavandatur dharmarājasya pādau
71
tau dṛṣṭvā puruṣavyāghrau kṣemiṇau puruṣarṣabha
mudābhyupagatau kṛṣṇv aśvināv iva vāsavam
72
tāv abhyanandad rājā hi vivasvān aśvināv iva
hate mahāsure jambhe śakra viṣṇū yathā guruḥ
73
manyamāno hataṃ karṇaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
harṣagadgadayā vācā prītaḥ prāha paraṃtapau
