Book 1. Chapter 53
Book 1
Chapter 53
1
kāmadhenuṃ vasiṣṭho 'pi yadā na tyajate muniḥ
tadāsya śabalāṃ rāma viśvāmitro 'nvakarṣata
2
nīyamānā tu śabalā rāma rājñā mahātmanā
duḥkhitā cintayām āsa rudantī śokakarśitā
3
parityaktā vasiṣṭhena kim ahaṃ sumahātmanā
yāhaṃ rājabhṛtair dīnā hriyeyaṃ bhṛśaduḥkhitā
4
kiṃ mayāpakṛtaṃ tasya maharṣer bhāvitātmanaḥ
yan mām anāgasaṃ bhaktām iṣṭāṃ tyajati dhārmikaḥ
5
iti sā cintayitvā tu niḥśvasya ca punaḥ punaḥ
jagāma vegena tadā vasiṣṭhaṃ paramaujasaṃ
6
nirdhūya tāṃs tadā bhṛtyāñ śataśaḥ śatrusūdana
jagāmānilavegena pādamūlaṃ mahātmanaḥ
7
abalā sā rudantī ca krośantī cedam abravīt
vasiṣṭhasyāgrataḥ sthitvā meghadundubhirāviṇī
8
bhagavan kiṃ parityaktā tvayāhaṃ brahmaṇaḥ suta
yasmād rājabhṛtā māṃ hi nayante tvatsakāśataḥ
9
evam uktas tu brahmarṣir idaṃ vacanam abravīt
śokasaṃtaptahṛdayāṃ svasāram iva duḥkhitām
10
na tvāṃ tyajāmi śabale nāpi me 'pakṛtaṃ tvayā
eṣa tvāṃ nayate rājā balān matto mahābalaḥ
11
na hi tulyaṃ balaṃ mahyaṃ rājā tv adya viśeṣataḥ
balī rājā kṣatriyaś ca pṛthivyāḥ patir eva ca
12
iyam akṣauhiṇīpūrṇā savājirathasaṃkulā
hastidhvajasamākīrṇā tenāsau balavattaraḥ
13
evam uktā vasiṣṭhena pratyuvāca vinītavat
vacanaṃ vacanajñā sā brahmarṣim amitaprabham
14
na balaṃ kṣatriyasyāhur brāhmaṇo balavattaraḥ
brahman brahmabalaṃ divyaṃ kṣatrāt tu balavattaram
15
aprameyabalaṃ tubhyaṃ na tvayā balavattaraḥ
viśvāmitro mahāvīryas tejas tava durāsadam
16
niyuṅkṣva māṃ mahātejas tvadbrahmabalasaṃbhṛtām
tasya darpaṃ balaṃ yat tan nāśayāmi durātmanaḥ
17
ity uktas tu tayā rāma vasiṣṭhaḥ sumahāyaśāḥ
sṛjasveti tadovāca balaṃ parabalārujam
18
tasyā humbhāravotsṛṣṭāḥ pahlavāḥ śataśo nṛpa
nāśayanti balaṃ sarvaṃ viśvāmitrasya paśyataḥ
19
sa rājā paramakruddhaḥ krodhavisphāritekṣaṇaḥ
pahlavān nāśayām āsa śastrair uccāvacair api
20
viśvāmitrārditān dṛṣṭvā pahlavāñ śataśas tadā
bhūya evāsṛjad ghorāñ śakān yavanamiśritān
21
tair āsīt saṃvṛtā bhūmiḥ śakair yavanamiśritaiḥ
prabhāvadbhir mahāvīryair hemakiñjalkasaṃnibhaiḥ
22
dīrghāsipaṭṭiśadharair hemavarṇāmbarāvṛtaiḥ
nirdagdhaṃ tad balaṃ sarvaṃ pradīptair iva pāvakaiḥ
23
tato 'strāṇi mahātejā viśvāmitro mumoca ha
1
कामधेनुं वसिष्ठॊ ऽपि यदा न तयजते मुनिः
तदास्य शबलां राम विश्वामित्रॊ ऽनवकर्षत
2
नीयमाना तु शबला राम राज्ञा महात्मना
दुःखिता चिन्तयाम आस रुदन्ती शॊककर्शिता
3
परित्यक्ता वसिष्ठेन किम अहं सुमहात्मना
याहं राजभृतैर दीना हरियेयं भृशदुःखिता
4
किं मयापकृतं तस्य महर्षेर भावितात्मनः
यन माम अनागसं भक्ताम इष्टां तयजति धार्मिकः
5
इति सा चिन्तयित्वा तु निःश्वस्य च पुनः पुनः
जगाम वेगेन तदा वसिष्ठं परमौजसं
6
निर्धूय तांस तदा भृत्याञ शतशः शत्रुसूदन
जगामानिलवेगेन पादमूलं महात्मनः
7
शबला सा रुदन्ती च करॊशन्ती चेदम अब्रवीत
वसिष्ठस्याग्रतः सथित्वा मेघदुन्दुभिराविणी
8
भगवन किं परित्यक्ता तवयाहं बरह्मणः सुत
यस्माद राजभृता मां हि नयन्ते तवत्सकाशतः
9
एवम उक्तस तु बरह्मर्षिर इदं वचनम अब्रवीत
शॊकसंतप्तहृदयां सवसारम इव दुःखिताम
10
न तवां तयजामि शबले नापि मे ऽपकृतं तवया
एष तवां नयते राजा बलान मत्तॊ महाबलः
11
न हि तुल्यं बलं मह्यं राजा तव अद्य विशेषतः
बली राजा कषत्रियश च पृथिव्याः पतिर एव च
12
इयम अक्षौहिणीपूर्णा सवाजिरथसंकुला
हस्तिध्वजसमाकीर्णा तेनासौ बलवत्तरः
13
एवम उक्ता वसिष्ठेन परत्युवाच विनीतवत
वचनं वचनज्ञा सा बरह्मर्षिम अमितप्रभम
14
न बलं कषत्रियस्याहुर बराह्मणॊ बलवत्तरः
बरह्मन बरह्मबलं दिव्यं कषत्रात तु बलवत्तरम
15
अप्रमेयबलं तुभ्यं न तवया बलवत्तरः
विश्वामित्रॊ महावीर्यस तेजस तव दुरासदम
16
नियुङ्क्ष्व मां महातेजस तवद्ब्रह्मबलसंभृताम
तस्य दर्पं बलं यत तन नाशयामि दुरात्मनः
17
इत्य उक्तस तु तया राम वसिष्ठः सुमहायशाः
सृजस्वेति तदॊवाच बलं परबलारुजम
18
तस्या हुम्भारवॊत्सृष्टाः पह्लवाः शतशॊ नृप
नाशयन्ति बलं सर्वं विश्वामित्रस्य पश्यतः
19
स राजा परमक्रुद्धः करॊधविस्फारितेक्षणः
पह्लवान नाशयाम आस शस्त्रैर उच्चावचैर अपि
20
विश्वामित्रार्दितान दृष्ट्वा पह्लवाञ शतशस तदा
भूय एवासृजद घॊराञ शकान यवनमिश्रितान
21
तैर आसीत संवृता भूमिः शकैर यवनमिश्रितैः
परभावद्भिर महावीर्यैर हेमकिञ्जल्कसंनिभैः
22
दीर्घासिपट्टिशधरैर हेमवर्णाम्बरावृतैः
निर्दग्धं तद बलं सर्वं परदीप्तैर इव पावकैः
23
ततॊ ऽसत्राणि महातेजा विश्वामित्रॊ मुमॊच
Chapter 53
1
kāmadhenuṃ vasiṣṭho 'pi yadā na tyajate muniḥ
tadāsya śabalāṃ rāma viśvāmitro 'nvakarṣata
2
nīyamānā tu śabalā rāma rājñā mahātmanā
duḥkhitā cintayām āsa rudantī śokakarśitā
3
parityaktā vasiṣṭhena kim ahaṃ sumahātmanā
yāhaṃ rājabhṛtair dīnā hriyeyaṃ bhṛśaduḥkhitā
4
kiṃ mayāpakṛtaṃ tasya maharṣer bhāvitātmanaḥ
yan mām anāgasaṃ bhaktām iṣṭāṃ tyajati dhārmikaḥ
5
iti sā cintayitvā tu niḥśvasya ca punaḥ punaḥ
jagāma vegena tadā vasiṣṭhaṃ paramaujasaṃ
6
nirdhūya tāṃs tadā bhṛtyāñ śataśaḥ śatrusūdana
jagāmānilavegena pādamūlaṃ mahātmanaḥ
7
abalā sā rudantī ca krośantī cedam abravīt
vasiṣṭhasyāgrataḥ sthitvā meghadundubhirāviṇī
8
bhagavan kiṃ parityaktā tvayāhaṃ brahmaṇaḥ suta
yasmād rājabhṛtā māṃ hi nayante tvatsakāśataḥ
9
evam uktas tu brahmarṣir idaṃ vacanam abravīt
śokasaṃtaptahṛdayāṃ svasāram iva duḥkhitām
10
na tvāṃ tyajāmi śabale nāpi me 'pakṛtaṃ tvayā
eṣa tvāṃ nayate rājā balān matto mahābalaḥ
11
na hi tulyaṃ balaṃ mahyaṃ rājā tv adya viśeṣataḥ
balī rājā kṣatriyaś ca pṛthivyāḥ patir eva ca
12
iyam akṣauhiṇīpūrṇā savājirathasaṃkulā
hastidhvajasamākīrṇā tenāsau balavattaraḥ
13
evam uktā vasiṣṭhena pratyuvāca vinītavat
vacanaṃ vacanajñā sā brahmarṣim amitaprabham
14
na balaṃ kṣatriyasyāhur brāhmaṇo balavattaraḥ
brahman brahmabalaṃ divyaṃ kṣatrāt tu balavattaram
15
aprameyabalaṃ tubhyaṃ na tvayā balavattaraḥ
viśvāmitro mahāvīryas tejas tava durāsadam
16
niyuṅkṣva māṃ mahātejas tvadbrahmabalasaṃbhṛtām
tasya darpaṃ balaṃ yat tan nāśayāmi durātmanaḥ
17
ity uktas tu tayā rāma vasiṣṭhaḥ sumahāyaśāḥ
sṛjasveti tadovāca balaṃ parabalārujam
18
tasyā humbhāravotsṛṣṭāḥ pahlavāḥ śataśo nṛpa
nāśayanti balaṃ sarvaṃ viśvāmitrasya paśyataḥ
19
sa rājā paramakruddhaḥ krodhavisphāritekṣaṇaḥ
pahlavān nāśayām āsa śastrair uccāvacair api
20
viśvāmitrārditān dṛṣṭvā pahlavāñ śataśas tadā
bhūya evāsṛjad ghorāñ śakān yavanamiśritān
21
tair āsīt saṃvṛtā bhūmiḥ śakair yavanamiśritaiḥ
prabhāvadbhir mahāvīryair hemakiñjalkasaṃnibhaiḥ
22
dīrghāsipaṭṭiśadharair hemavarṇāmbarāvṛtaiḥ
nirdagdhaṃ tad balaṃ sarvaṃ pradīptair iva pāvakaiḥ
23
tato 'strāṇi mahātejā viśvāmitro mumoca ha
1
कामधेनुं वसिष्ठॊ ऽपि यदा न तयजते मुनिः
तदास्य शबलां राम विश्वामित्रॊ ऽनवकर्षत
2
नीयमाना तु शबला राम राज्ञा महात्मना
दुःखिता चिन्तयाम आस रुदन्ती शॊककर्शिता
3
परित्यक्ता वसिष्ठेन किम अहं सुमहात्मना
याहं राजभृतैर दीना हरियेयं भृशदुःखिता
4
किं मयापकृतं तस्य महर्षेर भावितात्मनः
यन माम अनागसं भक्ताम इष्टां तयजति धार्मिकः
5
इति सा चिन्तयित्वा तु निःश्वस्य च पुनः पुनः
जगाम वेगेन तदा वसिष्ठं परमौजसं
6
निर्धूय तांस तदा भृत्याञ शतशः शत्रुसूदन
जगामानिलवेगेन पादमूलं महात्मनः
7
शबला सा रुदन्ती च करॊशन्ती चेदम अब्रवीत
वसिष्ठस्याग्रतः सथित्वा मेघदुन्दुभिराविणी
8
भगवन किं परित्यक्ता तवयाहं बरह्मणः सुत
यस्माद राजभृता मां हि नयन्ते तवत्सकाशतः
9
एवम उक्तस तु बरह्मर्षिर इदं वचनम अब्रवीत
शॊकसंतप्तहृदयां सवसारम इव दुःखिताम
10
न तवां तयजामि शबले नापि मे ऽपकृतं तवया
एष तवां नयते राजा बलान मत्तॊ महाबलः
11
न हि तुल्यं बलं मह्यं राजा तव अद्य विशेषतः
बली राजा कषत्रियश च पृथिव्याः पतिर एव च
12
इयम अक्षौहिणीपूर्णा सवाजिरथसंकुला
हस्तिध्वजसमाकीर्णा तेनासौ बलवत्तरः
13
एवम उक्ता वसिष्ठेन परत्युवाच विनीतवत
वचनं वचनज्ञा सा बरह्मर्षिम अमितप्रभम
14
न बलं कषत्रियस्याहुर बराह्मणॊ बलवत्तरः
बरह्मन बरह्मबलं दिव्यं कषत्रात तु बलवत्तरम
15
अप्रमेयबलं तुभ्यं न तवया बलवत्तरः
विश्वामित्रॊ महावीर्यस तेजस तव दुरासदम
16
नियुङ्क्ष्व मां महातेजस तवद्ब्रह्मबलसंभृताम
तस्य दर्पं बलं यत तन नाशयामि दुरात्मनः
17
इत्य उक्तस तु तया राम वसिष्ठः सुमहायशाः
सृजस्वेति तदॊवाच बलं परबलारुजम
18
तस्या हुम्भारवॊत्सृष्टाः पह्लवाः शतशॊ नृप
नाशयन्ति बलं सर्वं विश्वामित्रस्य पश्यतः
19
स राजा परमक्रुद्धः करॊधविस्फारितेक्षणः
पह्लवान नाशयाम आस शस्त्रैर उच्चावचैर अपि
20
विश्वामित्रार्दितान दृष्ट्वा पह्लवाञ शतशस तदा
भूय एवासृजद घॊराञ शकान यवनमिश्रितान
21
तैर आसीत संवृता भूमिः शकैर यवनमिश्रितैः
परभावद्भिर महावीर्यैर हेमकिञ्जल्कसंनिभैः
22
दीर्घासिपट्टिशधरैर हेमवर्णाम्बरावृतैः
निर्दग्धं तद बलं सर्वं परदीप्तैर इव पावकैः
23
ततॊ ऽसत्राणि महातेजा विश्वामित्रॊ मुमॊच
