Book 6. Chapter 22

Book 6
Chapter 22

1

tatas tam akṣobhyabalaṃ laṅk�y�ṃ nṛpateś caraḥ

suvele r�ghavaṃ śaile niviṣṭaṃ pratyavedayan

2

c�r�ṇ�ṃ r�vaṇaḥ śrutv� pr�ptaṃ r�maṃ mah�balam

j�todvego 'bhavat kiṃ cit saciv�ṃś cedam abravīt

3

mantriṇaḥ śīghram �y�ntu sarve vai susam�hit�ḥ

ayaṃ no mantrak�lo hi saṃpr�pta iva r�kṣas�ḥ

4

tasya tac ch�sanaṃ śrutv� mantriṇo 'bhy�gaman drutam

tataḥ saṃmantray�m �sa sacivai r�kṣasaiḥ saha

5

mantrayitv� sa durdharṣaḥ kṣamaṃ yat samanantaram

visarjayitv� saciv�n praviveśa svam �layam

6

tato r�kṣasam �hūya vidyujjihvaṃ mah�balam

m�y�vidaṃ mah�m�yaḥ pr�viśad yatra maithilī

7

vidyujjihvaṃ ca m�y�jñam abravīd r�kṣas�dhipaḥ

mohayiṣy�mahe sīt�ṃ m�yay� janak�tmaj�m

8

śiro m�y�mayaṃ gṛhya r�ghavasya niś�cara

m�ṃ tvaṃ samupatiṣṭhasva mahac ca saśaraṃ dhanuḥ

9

evam uktas tathety �ha vidyujjihvo niś�caraḥ

tasya tuṣṭo 'bhavad r�j� pradadau ca vibhūṣaṇam

10

aśokavanik�y�ṃ tu praviveśa mah�balaḥ

tato dīn�m adainy�rh�ṃ dadarśa dhanad�nujaḥ

adhomukhīṃ śokapar�m upaviṣṭ�ṃ mahītale

11

bhart�ram eva dhy�yantīm aśokavanik�ṃ gat�m

up�syam�n�ṃ ghor�bhī r�kṣasībhir adūrataḥ

12

upasṛtya tataḥ sīt�ṃ praharṣan n�ma kīrtayan

idaṃ ca vacanaṃ dhṛṣṭam uv�ca janak�tmaj�m

13

s�ntvyam�n� may� bhadre yam up�śritya valgase

khara hant� sa te bhart� r�ghavaḥ samare hataḥ

14

chinnaṃ te sarvato mūlaṃ darpas te nihato may�

vyasanen�tmanaḥ sīte mama bh�ry� bhaviṣyasi

15

alpapuṇye nivṛtt�rthe mū�he paṇ�itam�nini

śṛṇu bhartṛbadhaṃ sīte ghoraṃ vṛtravadhaṃ yath�

16

sam�y�taḥ samudr�ntaṃ m�ṃ hantuṃ kila r�ghavaḥ

v�narendrapraṇītena balena mahat� vṛtaḥ

17

saṃniviṣṭaḥ samudrasya tīram �s�dya dakṣiṇam

balena mahat� r�mo vrajaty astaṃ div�kare

18

ath�dhvani pariśr�ntam ardhar�tre sthitaṃ balam

sukhasuptaṃ sam�s�dya c�ritaṃ prathamaṃ caraiḥ

19

tat prahastapraṇītena balena mahat� mama

balam asya hataṃ r�trau yatra r�maḥ sulakṣmaṇaḥ

20

paṭṭas�n parigh�n kha�g�ṃś cakr�n daṇ��n mah�yas�n

b�ṇaj�l�ni śūl�ni bh�svar�n kūṭamudgar�n

21

yaṣṭīś ca tomar�n pr�saṃś cakr�ṇi musal�ni ca

udyamyodyamya rakṣobhir v�nareṣu nip�tit�ḥ

22

atha suptasya r�masya prahastena pram�thin�

asaktaṃ kṛtahastena śiraś chinnaṃ mah�sin�

23

vibhīṣaṇaḥ samutpatya nigṛhīto yadṛcchay�

diśaḥ pravr�jitaḥ sarvair lakṣmaṇaḥ plavagaiḥ saha

24

sugrīvo grīvay� śete bhagnay� plavag�dhipaḥ

nirastahanukaḥ śete hanūm�n r�kṣasair hataḥ

25

j�mbav�n atha j�nubhy�m utpatan nihato yudhi

paṭṭasair bahubhiś chinno nikṛttaḥ p�dapo yath�

26

maindaś ca dvividaś cobhau nihatau v�nararṣabhau

niḥśvasantau rudantau ca rudhireṇa samukṣitau

27

asin�bhy�hataś chinno madhye ripuniṣūdanaḥ

abhiṣṭanati mediny�ṃ panasaḥ panaso yath�

28

n�r�cair bahubhiś chinnaḥ śete dary�ṃ darīmukhaḥ

kumudas tu mah�tej� niṣkūjan s�yakair hataḥ

29

aṅgado bahubhiś chinnaḥ śarair �s�dya r�kṣasaiḥ

p�tito rudhirodg�rī kṣitau nipatito 'ṅgadaḥ

30

harayo mathit� n�gai rathaj�lais tath�pare

ś�yit� mṛdit�s tatra v�yuvegair iv�mbud�ḥ

31

pradrut�ś ca pare trast� hanyam�n� jaghanyataḥ

abhidrut�s tu rakṣobhiḥ siṃhair iva mah�dvip�ḥ

32

s�gare patit�ḥ ke cit ke cid gaganam �śrit�ḥ

ṛkṣ� vṛkṣ�n up�rū�h� v�narais tu vimiśrit�ḥ

33

s�garasya ca tīreṣu śaileṣu ca vaneṣu ca

piṅg�kṣ�s te virūp�kṣair bahubhir bahavo hat�ḥ

34

evaṃ tava hato bhart� sasainyo mama senay�

kṣataj�rdraṃ rajodhvastam idaṃ c�sy�hṛtaṃ śiraḥ

35

tataḥ paramadurdharṣo r�vaṇo r�kṣaseśvaraḥ

sīt�y�m upaśṛṇvanty�ṃ r�kṣasīm idam abravīt

36

r�kṣasaṃ krūrakarm�ṇaṃ vidyujjihvaṃ tvam �naya

yena tad r�ghavaśiraḥ saṃgr�m�t svayam �hṛtam

37

vidyujjihvas tato gṛhya śiras tat saśar�sanam

praṇ�maṃ śiras� kṛtv� r�vaṇasy�grataḥ sthitaḥ

38

tam abravīt tato r�j� r�vaṇo r�kṣasaṃ sthitam

vidyujjihvaṃ mah�jihvaṃ samīpaparivartinam

39

agrataḥ kuru sīt�y�ḥ śīghraṃ d�śaratheḥ śiraḥ

avasth�ṃ paścim�ṃ bhartuḥ kṛpaṇ� s�dhu paśyatu

40

evam uktaṃ tu tad rakṣaḥ śiras tat priyadarśanam

upanikṣipya sīt�y�ḥ kṣipram antaradhīyata

41

r�vaṇaś c�pi cikṣepa bh�svaraṃ k�rmukaṃ mahat

triṣu lokeṣu vikhy�taṃ sīt�m idam uv�ca ha

42

idaṃ tat tava r�masya k�rmukaṃ jy�samanvitam

iha prahasten�nītaṃ hatv� taṃ niśi m�nuṣam

43

sa vidyujjihvena sahaiva tac chiro; dhanuś ca bhūmau vinikīrya r�vaṇaḥ

videhar�jasya sut�ṃ yaśasvinīṃ; tato 'bravīt t�ṃ bhava me vaś�nug�

1

ततस तम अक�षॊभ�यबलं लङ�कायां नृपतेश चरः

स�वेले राघवं शैले निविष�टं परत�यवेदयन

2

चाराणां रावणः शर�त�वा पराप�तं रामं महाबलम

जातॊद�वेगॊ ऽभवत किं चित सचिवांश चेदम अब�रवीत

3

मन�त�रिणः शीघ�रम आयान�त� सर�वे वै स�समाहिताः

अयं नॊ मन�त�रकालॊ हि संप�राप�त इव राक�षसाः

4

तस�य तच छासनं शर�त�वा मन�त�रिणॊ ऽभयागमन दर�तम

ततः संमन�त�रयाम आस सचिवै राक�षसैः सह

5

मन�त�रयित�वा स द�र�धर�षः कषमं यत समनन�तरम

विसर�जयित�वा सचिवान परविवेश सवम आलयम

6

ततॊ राक�षसम आहूय विद�य�ज�जिह�वं महाबलम

मायाविदं महामायः पराविशद यत�र मैथिली

7

विद�य�ज�जिह�वं च मायाज�ञम अब�रवीद राक�षसाधिपः

मॊहयिष�यामहे सीतां मायया जनकात�मजाम

8

शिरॊ मायामयं गृह�य राघवस�य निशाचर

मां तवं सम�पतिष�ठस�व महच च सशरं धन�ः

9

�वम उक�तस तथेत�य आह विद�य�ज�जिह�वॊ निशाचरः

तस�य त�ष�टॊ ऽभवद राजा परददौ च विभूषणम

10

अशॊकवनिकायां त� परविवेश महाबलः

ततॊ दीनाम अदैन�यार�हां ददर�श धनदान�जः

अधॊम�खीं शॊकपराम उपविष�टां महीतले

11

भर�तारम �व धयायन�तीम अशॊकवनिकां गताम

उपास�यमानां घॊराभी राक�षसीभिर अदूरतः

12

उपसृत�य ततः सीतां परहर�षन नाम कीर�तयन

इदं च वचनं धृष�टम उवाच जनकात�मजाम

13

सान�त�व�यमाना मया भद�रे यम उपाश�रित�य वल�गसे

खर हन�ता स ते भर�ता राघवः समरे हतः

14

छिन�नं ते सर�वतॊ मूलं दर�पस ते निहतॊ मया

वयसनेनात�मनः सीते मम भार�या भविष�यसि

15

अल�पप�ण�ये निवृत�तार�थे मूढे पण�डितमानिनि

शृण� भर�तृबधं सीते घॊरं वृत�रवधं यथा

16

समायातः सम�द�रान�तं मां हन�त�ं किल राघवः

वानरेन�द�रप�रणीतेन बलेन महता वृतः

17

संनिविष�टः सम�द�रस�य तीरम आसाद�य दक�षिणम

बलेन महता रामॊ वरजत�य अस�तं दिवाकरे

18

अथाध�वनि परिश�रान�तम अर�धरात�रे सथितं बलम

स�खस�प�तं समासाद�य चारितं परथमं चरैः

19

तत परहस�तप�रणीतेन बलेन महता मम

बलम अस�य हतं रात�रौ यत�र रामः स�लक�ष�मणः

20

पट�टसान परिघान खड�गांश चक�रान दण�डान महायसान

बाणजालानि शूलानि भास�वरान कूटम�द�गरान

21

यष�टीश च तॊमरान परासंश चक�राणि म�सलानि च

उद�यम�यॊद�यम�य रक�षॊभिर वानरेष� निपातिताः

22

अथ स�प�तस�य रामस�य परहस�तेन परमाथिना

असक�तं कृतहस�तेन शिरश छिन�नं महासिना

23

विभीषणः सम�त�पत�य निगृहीतॊ यदृच�छया

दिशः परव�राजितः सर�वैर लक�ष�मणः पलवगैः सह

24

स�ग�रीवॊ गरीवया शेते भग�नया पलवगाधिपः

निरस�तहन�कः शेते हनूमान राक�षसैर हतः

25

जाम�बवान अथ जान�भ�याम उत�पतन निहतॊ य�धि

पट�टसैर बह�भिश छिन�नॊ निकृत�तः पादपॊ यथा

26

मैन�दश च दविविदश चॊभौ निहतौ वानरर�षभौ

निःश�वसन�तौ र�दन�तौ च र�धिरेण सम�क�षितौ

27

असिनाभ�याहतश छिन�नॊ मध�ये रिप�निषूदनः

अभिष�टनति मेदिन�यां पनसः पनसॊ यथा

28

नाराचैर बह�भिश छिन�नः शेते दर�यां दरीम�खः

क�म�दस त� महातेजा निष�कूजन सायकैर हतः

29

अङ�गदॊ बह�भिश छिन�नः शरैर आसाद�य राक�षसैः

पातितॊ र�धिरॊद�गारी कषितौ निपतितॊ ऽङगदः

30

हरयॊ मथिता नागै रथजालैस तथापरे

शायिता मृदितास तत�र वाय�वेगैर इवाम�ब�दाः

31

परद�र�ताश च परे तरस�ता हन�यमाना जघन�यतः

अभिद�र�तास त� रक�षॊभिः सिंहैर इव महाद�विपाः

32

सागरे पतिताः के चित के चिद गगनम आश�रिताः

ऋक�षा वृक�षान उपारूढा वानरैस त� विमिश�रिताः

33

सागरस�य च तीरेष� शैलेष� च वनेष� च

पिङ�गाक�षास ते विरूपाक�षैर बह�भिर बहवॊ हताः

34

�वं तव हतॊ भर�ता ससैन�यॊ मम सेनया

कषतजार�द�रं रजॊध�वस�तम इदं चास�याहृतं शिरः

35

ततः परमद�र�धर�षॊ रावणॊ राक�षसेश�वरः

सीतायाम उपशृण�वन�त�यां राक�षसीम इदम अब�रवीत

36

राक�षसं करूरकर�माणं विद�य�ज�जिह�वं तवम आनय

येन तद राघवशिरः संग�रामात सवयम आहृतम

37

विद�य�ज�जिह�वस ततॊ गृह�य शिरस तत सशरासनम

परणामं शिरसा कृत�वा रावणस�याग�रतः सथितः

38

तम अब�रवीत ततॊ राजा रावणॊ राक�षसं सथितम

विद�य�ज�जिह�वं महाजिह�वं समीपपरिवर�तिनम

39

अग�रतः क�र� सीतायाः शीघ�रं दाशरथेः शिरः

अवस�थां पश�चिमां भर�त�ः कृपणा साध� पश�यत�

40

�वम उक�तं त� तद रक�षः शिरस तत परियदर�शनम

उपनिक�षिप�य सीतायाः कषिप�रम अन�तरधीयत

41

रावणश चापि चिक�षेप भास�वरं कार�म�कं महत

तरिष� लॊकेष� विख�यातं सीताम इदम उवाच ह

42

इदं तत तव रामस�य कार�म�कं जयासमन�वितम

इह परहस�तेनानीतं हत�वा तं निशि मान�षम

43

स विद�य�ज�जिह�वेन सहैव तच छिरॊ; धन�श च भूमौ विनिकीर�य रावणः

विदेहराजस�य स�तां यशस�विनीं; ततॊ ऽबरवीत तां भव मे वशान�गा