Book 1. Chapter 63
The Mahabharata In Sanskrit
Book 1
Chapter 63
1
[वै]
स कदा चिन महाबाहुः परभूतबलवाहनः
वनं जगाम गहनं हयनागशतैर वृतः
2
खड्गशक्ति धरैर वीरैर गदामुसलपाणिभिः
परासतॊमर हस्तैश च ययौ यॊधशतैर वृतः
3
सिंहनादैश च यॊधानां शङ्खदुन्दुभिनिस्वनैः
रथनेमि सवनैश चापि सनागवरबृंहितैः
4
हेषितस्वनमिश्रैश च कष्वेडितास्फॊटित सवनैः
आसीत किलकिला शब्दस तस्मिन गच्छति पार्थिवे
5
परासादवरशृङ्गस्थाः परया नृप शॊभया
ददृशुस तं सत्रियस तत्र शूरम आत्मयशः करम
6
शक्रॊपमम अमित्रघ्नं परवारणवारणम
पश्यन्तः सत्रीगणास तत्र शस्त्रपाणिं सम मेनिरे
7
अयं स पुरुषव्याघ्रॊ रणे ऽदभुतपराक्रमः
यस्य बाहुबलं पराप्य न भवन्त्य असुहृद्गणाः
8
इति वाचॊ बरुवन्त्यस ताः सत्रियः परेम्णा नराधिपम
तुष्टुवुः पुष्पवृष्टीश च ससृजुस तस्य मूधनि
9
तत्र तत्र च विप्रेन्द्रैः सतूयमानः समन्ततः
निर्ययौ परया परीत्या वनं मृगजिघांसया
10
सुदूरम अनुजग्मुस तं पौरजानपदास तदा
नयवर्तन्त ततः पश्चाद अनुज्ञाता नृपेण ह
11
सुपर्णप्रतिमेनाथ रथेन वसुधाधिपः
महीम आपूरयाम आस घॊषेण तरिदिवं तथा
12
स गच्छन ददृशे धीमान नन्दनप्रतिमं वनम
बिल्वार्क खदिराकीर्णं कपित्थ धव संकुलम
13
विषमं पर्वत परस्थैर अश्मभिश च समावृतम
निर्जलं निर्मनुष्यं च बहुयॊजनम आयतम
मृगसंघैर वृतं घॊरैर अन्यैश चापि वनेचरैः
14
तद वनं मनुजव्याघ्रः सभृत्यबलवाहनः
लॊडयाम आस दुःषन्तः सूदयन विविधान मृगान
15
बाणगॊचर संप्राप्तांस तत्र वयाघ्रगणान बहून
पातयाम आस दुःषन्तॊ निर्बिभेद च सायकैः
16
दूरस्थान सायकैः कांश चिद अभिनत स नरर्षभः
अभ्याशम आगतांश चान्यान खड्गेन निरकृन्तत
17
कांश चिद एणान स निर्जघ्ने शक्त्या शक्तिमतां वरः
गदा मण्डलतत्त्वज्ञश चचारामित विक्रमः
18
तॊमरैर असिभिश चापि गदामुसलकर्पणैः
चचार स विनिघ्नन वै वन्यांस तत्र मृगद्विजान
19
राज्ञा चाद्भुतवीर्येण यॊधैश च समरप्रियैः
लॊड्यमानं महारण्यं तत्यजुश च महामृगाः
20
तत्र विद्रुत संघानि हतयूथपतीनि च
मृगयूथान्य अथौत्सुक्याच छब्दं चक्रुस ततस ततः
21
शुष्कां चापि नदीं गत्वा जलनैराश्य कर्शिताः
वयायामक्लान्तहृदयाः पतन्ति सम विचेतसः
22
कषुत्पिपासापरीताश च शरान्ताश च पतिता भुवि
के चित तत्र नरव्याघ्रैर अभक्ष्यन्त बुभुक्षितैः
23
के चिद अग्निम अथॊत्पाद्य समिध्य च वनेचराः
भक्षयन्ति सम मांसानि परकुट्य विधिवत तदा
24
तत्र के चिद गजा मत्ता बलिनः शस्त्रविक्षताः
संकॊच्याग्र करान भीताः परद्रवन्ति सम वेगिताः
25
शकृन मूत्रं सृजन्तश च कषरन्तः शॊणितं बहु
वन्या गजवरास तत्र ममृदुर मनुजान बहून
26
तद वनं बलमेघेन शरधारेण संवृतम
वयरॊचन महिषाकीर्णं राज्ञा हतमहामृगम
1
[vai]
sa kadā cin mahābāhuḥ prabhūtabalavāhanaḥ
vanaṃ jagāma gahanaṃ hayanāgaśatair vṛtaḥ
2
khaḍgaśakti dharair vīrair gadāmusalapāṇibhiḥ
prāsatomara hastaiś ca yayau yodhaśatair vṛtaḥ
3
siṃhanādaiś ca yodhānāṃ śaṅkhadundubhinisvanaiḥ
rathanemi svanaiś cāpi sanāgavarabṛṃhitaiḥ
4
heṣitasvanamiśraiś ca kṣveḍitāsphoṭita svanaiḥ
āsīt kilakilā śabdas tasmin gacchati pārthive
5
prāsādavaraśṛṅgasthāḥ parayā nṛpa śobhayā
dadṛśus taṃ striyas tatra śūram ātmayaśaḥ karam
6
akropamam amitraghnaṃ paravāraṇavāraṇam
paśyantaḥ strīgaṇās tatra śastrapāṇiṃ sma menire
7
ayaṃ sa puruṣavyāghro raṇe 'dbhutaparākramaḥ
yasya bāhubalaṃ prāpya na bhavanty asuhṛdgaṇāḥ
8
iti vāco bruvantyas tāḥ striyaḥ premṇā narādhipam
tuṣṭuvuḥ puṣpavṛṣṭīś ca sasṛjus tasya mūdhani
9
tatra tatra ca viprendraiḥ stūyamānaḥ samantataḥ
niryayau parayā prītyā vanaṃ mṛgajighāṃsayā
10
sudūram anujagmus taṃ paurajānapadās tadā
nyavartanta tataḥ paścād anujñātā nṛpeṇa ha
11
suparṇapratimenātha rathena vasudhādhipaḥ
mahīm āpūrayām āsa ghoṣeṇa tridivaṃ tathā
12
sa gacchan dadṛśe dhīmān nandanapratimaṃ vanam
bilvārka khadirākīrṇaṃ kapittha dhava saṃkulam
13
viṣamaṃ parvata prasthair aśmabhiś ca samāvṛtam
nirjalaṃ nirmanuṣyaṃ ca bahuyojanam āyatam
mṛgasaṃghair vṛtaṃ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ
14
tad vanaṃ manujavyāghraḥ sabhṛtyabalavāhanaḥ
loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mṛgān
15
bāṇagocara saṃprāptāṃs tatra vyāghragaṇān bahūn
pātayām āsa duḥṣanto nirbibheda ca sāyakaiḥ
16
dūrasthān sāyakaiḥ kāṃś cid abhinat sa nararṣabhaḥ
abhyāśam āgatāṃś cānyān khaḍgena nirakṛntata
17
kāṃś cid eṇān sa nirjaghne śaktyā śaktimatāṃ varaḥ
gadā maṇḍalatattvajñaś cacārāmita vikramaḥ
18
tomarair asibhiś cāpi gadāmusalakarpaṇaiḥ
cacāra sa vinighnan vai vanyāṃs tatra mṛgadvijān
19
rājñā cādbhutavīryeṇa yodhaiś ca samarapriyaiḥ
loḍyamānaṃ mahāraṇyaṃ tatyajuś ca mahāmṛgāḥ
20
tatra vidruta saṃghāni hatayūthapatīni ca
mṛgayūthāny athautsukyāc chabdaṃ cakrus tatas tataḥ
21
uṣkāṃ cāpi nadīṃ gatvā jalanairāśya karśitāḥ
vyāyāmaklāntahṛdayāḥ patanti sma vicetasaḥ
22
kṣutpipāsāparītāś ca śrāntāś ca patitā bhuvi
ke cit tatra naravyāghrair abhakṣyanta bubhukṣitaiḥ
23
ke cid agnim athotpādya samidhya ca vanecarāḥ
bhakṣayanti sma māṃsāni prakuṭya vidhivat tadā
24
tatra ke cid gajā mattā balinaḥ śastravikṣatāḥ
saṃkocyāgra karān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ
25
akṛn mūtraṃ sṛjantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṃ bahu
vanyā gajavarās tatra mamṛdur manujān bahūn
26
tad vanaṃ balameghena śaradhāreṇa saṃvṛtam
vyarocan mahiṣākīrṇaṃ rājñā hatamahāmṛgam
Book 1
Chapter 63
1
[वै]
स कदा चिन महाबाहुः परभूतबलवाहनः
वनं जगाम गहनं हयनागशतैर वृतः
2
खड्गशक्ति धरैर वीरैर गदामुसलपाणिभिः
परासतॊमर हस्तैश च ययौ यॊधशतैर वृतः
3
सिंहनादैश च यॊधानां शङ्खदुन्दुभिनिस्वनैः
रथनेमि सवनैश चापि सनागवरबृंहितैः
4
हेषितस्वनमिश्रैश च कष्वेडितास्फॊटित सवनैः
आसीत किलकिला शब्दस तस्मिन गच्छति पार्थिवे
5
परासादवरशृङ्गस्थाः परया नृप शॊभया
ददृशुस तं सत्रियस तत्र शूरम आत्मयशः करम
6
शक्रॊपमम अमित्रघ्नं परवारणवारणम
पश्यन्तः सत्रीगणास तत्र शस्त्रपाणिं सम मेनिरे
7
अयं स पुरुषव्याघ्रॊ रणे ऽदभुतपराक्रमः
यस्य बाहुबलं पराप्य न भवन्त्य असुहृद्गणाः
8
इति वाचॊ बरुवन्त्यस ताः सत्रियः परेम्णा नराधिपम
तुष्टुवुः पुष्पवृष्टीश च ससृजुस तस्य मूधनि
9
तत्र तत्र च विप्रेन्द्रैः सतूयमानः समन्ततः
निर्ययौ परया परीत्या वनं मृगजिघांसया
10
सुदूरम अनुजग्मुस तं पौरजानपदास तदा
नयवर्तन्त ततः पश्चाद अनुज्ञाता नृपेण ह
11
सुपर्णप्रतिमेनाथ रथेन वसुधाधिपः
महीम आपूरयाम आस घॊषेण तरिदिवं तथा
12
स गच्छन ददृशे धीमान नन्दनप्रतिमं वनम
बिल्वार्क खदिराकीर्णं कपित्थ धव संकुलम
13
विषमं पर्वत परस्थैर अश्मभिश च समावृतम
निर्जलं निर्मनुष्यं च बहुयॊजनम आयतम
मृगसंघैर वृतं घॊरैर अन्यैश चापि वनेचरैः
14
तद वनं मनुजव्याघ्रः सभृत्यबलवाहनः
लॊडयाम आस दुःषन्तः सूदयन विविधान मृगान
15
बाणगॊचर संप्राप्तांस तत्र वयाघ्रगणान बहून
पातयाम आस दुःषन्तॊ निर्बिभेद च सायकैः
16
दूरस्थान सायकैः कांश चिद अभिनत स नरर्षभः
अभ्याशम आगतांश चान्यान खड्गेन निरकृन्तत
17
कांश चिद एणान स निर्जघ्ने शक्त्या शक्तिमतां वरः
गदा मण्डलतत्त्वज्ञश चचारामित विक्रमः
18
तॊमरैर असिभिश चापि गदामुसलकर्पणैः
चचार स विनिघ्नन वै वन्यांस तत्र मृगद्विजान
19
राज्ञा चाद्भुतवीर्येण यॊधैश च समरप्रियैः
लॊड्यमानं महारण्यं तत्यजुश च महामृगाः
20
तत्र विद्रुत संघानि हतयूथपतीनि च
मृगयूथान्य अथौत्सुक्याच छब्दं चक्रुस ततस ततः
21
शुष्कां चापि नदीं गत्वा जलनैराश्य कर्शिताः
वयायामक्लान्तहृदयाः पतन्ति सम विचेतसः
22
कषुत्पिपासापरीताश च शरान्ताश च पतिता भुवि
के चित तत्र नरव्याघ्रैर अभक्ष्यन्त बुभुक्षितैः
23
के चिद अग्निम अथॊत्पाद्य समिध्य च वनेचराः
भक्षयन्ति सम मांसानि परकुट्य विधिवत तदा
24
तत्र के चिद गजा मत्ता बलिनः शस्त्रविक्षताः
संकॊच्याग्र करान भीताः परद्रवन्ति सम वेगिताः
25
शकृन मूत्रं सृजन्तश च कषरन्तः शॊणितं बहु
वन्या गजवरास तत्र ममृदुर मनुजान बहून
26
तद वनं बलमेघेन शरधारेण संवृतम
वयरॊचन महिषाकीर्णं राज्ञा हतमहामृगम
1
[vai]
sa kadā cin mahābāhuḥ prabhūtabalavāhanaḥ
vanaṃ jagāma gahanaṃ hayanāgaśatair vṛtaḥ
2
khaḍgaśakti dharair vīrair gadāmusalapāṇibhiḥ
prāsatomara hastaiś ca yayau yodhaśatair vṛtaḥ
3
siṃhanādaiś ca yodhānāṃ śaṅkhadundubhinisvanaiḥ
rathanemi svanaiś cāpi sanāgavarabṛṃhitaiḥ
4
heṣitasvanamiśraiś ca kṣveḍitāsphoṭita svanaiḥ
āsīt kilakilā śabdas tasmin gacchati pārthive
5
prāsādavaraśṛṅgasthāḥ parayā nṛpa śobhayā
dadṛśus taṃ striyas tatra śūram ātmayaśaḥ karam
6
akropamam amitraghnaṃ paravāraṇavāraṇam
paśyantaḥ strīgaṇās tatra śastrapāṇiṃ sma menire
7
ayaṃ sa puruṣavyāghro raṇe 'dbhutaparākramaḥ
yasya bāhubalaṃ prāpya na bhavanty asuhṛdgaṇāḥ
8
iti vāco bruvantyas tāḥ striyaḥ premṇā narādhipam
tuṣṭuvuḥ puṣpavṛṣṭīś ca sasṛjus tasya mūdhani
9
tatra tatra ca viprendraiḥ stūyamānaḥ samantataḥ
niryayau parayā prītyā vanaṃ mṛgajighāṃsayā
10
sudūram anujagmus taṃ paurajānapadās tadā
nyavartanta tataḥ paścād anujñātā nṛpeṇa ha
11
suparṇapratimenātha rathena vasudhādhipaḥ
mahīm āpūrayām āsa ghoṣeṇa tridivaṃ tathā
12
sa gacchan dadṛśe dhīmān nandanapratimaṃ vanam
bilvārka khadirākīrṇaṃ kapittha dhava saṃkulam
13
viṣamaṃ parvata prasthair aśmabhiś ca samāvṛtam
nirjalaṃ nirmanuṣyaṃ ca bahuyojanam āyatam
mṛgasaṃghair vṛtaṃ ghorair anyaiś cāpi vanecaraiḥ
14
tad vanaṃ manujavyāghraḥ sabhṛtyabalavāhanaḥ
loḍayām āsa duḥṣantaḥ sūdayan vividhān mṛgān
15
bāṇagocara saṃprāptāṃs tatra vyāghragaṇān bahūn
pātayām āsa duḥṣanto nirbibheda ca sāyakaiḥ
16
dūrasthān sāyakaiḥ kāṃś cid abhinat sa nararṣabhaḥ
abhyāśam āgatāṃś cānyān khaḍgena nirakṛntata
17
kāṃś cid eṇān sa nirjaghne śaktyā śaktimatāṃ varaḥ
gadā maṇḍalatattvajñaś cacārāmita vikramaḥ
18
tomarair asibhiś cāpi gadāmusalakarpaṇaiḥ
cacāra sa vinighnan vai vanyāṃs tatra mṛgadvijān
19
rājñā cādbhutavīryeṇa yodhaiś ca samarapriyaiḥ
loḍyamānaṃ mahāraṇyaṃ tatyajuś ca mahāmṛgāḥ
20
tatra vidruta saṃghāni hatayūthapatīni ca
mṛgayūthāny athautsukyāc chabdaṃ cakrus tatas tataḥ
21
uṣkāṃ cāpi nadīṃ gatvā jalanairāśya karśitāḥ
vyāyāmaklāntahṛdayāḥ patanti sma vicetasaḥ
22
kṣutpipāsāparītāś ca śrāntāś ca patitā bhuvi
ke cit tatra naravyāghrair abhakṣyanta bubhukṣitaiḥ
23
ke cid agnim athotpādya samidhya ca vanecarāḥ
bhakṣayanti sma māṃsāni prakuṭya vidhivat tadā
24
tatra ke cid gajā mattā balinaḥ śastravikṣatāḥ
saṃkocyāgra karān bhītāḥ pradravanti sma vegitāḥ
25
akṛn mūtraṃ sṛjantaś ca kṣarantaḥ śoṇitaṃ bahu
vanyā gajavarās tatra mamṛdur manujān bahūn
26
tad vanaṃ balameghena śaradhāreṇa saṃvṛtam
vyarocan mahiṣākīrṇaṃ rājñā hatamahāmṛgam
