Book 1. Chapter 98
The Mahabharata In Sanskrit
Book 1
Chapter 98
1
[भस]
जामदग्न्येन रामेण पितुर वधम अमृष्यता
करुद्धेन च महाभागे हैहयाधिपतिर हतः
शतानि दश बाहूनां निकृत्तान्य अर्जुनस्य वै
2
पुनश च धनुर आदाय महास्त्राणि परमुञ्चता
निर्दग्धं कषत्रम असकृद रथेन जयता महीम
3
एवम उच्चावचैर अस्त्रैर भार्गवेण महात्मना
तरिः सप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा
4
ततः संभूय सर्वाभिः कषत्रियाभिः समन्ततः
उत्पादितान्य अपत्यानि बराह्मणैर नियतात्मभिः
5
पाणिग्राहस्य तनय इति वेदेषु निश्चितम
धर्मं मनसि संस्थाप्य बराह्मणांस ताः समभ्ययुः
लॊके ऽपय आचरितॊ दृष्टः कषत्रियाणां पुनर भवः
6
अथॊतथ्य इति खयात आसीद धीमान ऋषिः पुरा
ममता नाम तस्यासीद भार्या परमसंमिता
7
उतथ्यस्य यवीयांस तु पुरॊधास तरिदिवौकसाम
बृहस्पतिर बृहत तेजा ममतां सॊ ऽनवपद्यत
8
उवाच ममता तं तु देवरं वदतां वरम
अन्तर्वत्नी अहं भरात्रा जयेष्ठेनारम्यताम इति
9
अयं च मे महाभाग कुक्षाव एव बृहस्पते
औतथ्यॊ वेदम अत्रैव षडङ्गं परत्यधीयत
10
अमॊघरेतास तवं चापि नूनं भवितुम अर्हसि
तस्माद एवंगते ऽदय तवम उपारमितुम अर्हसि
11
एवम उक्तस तया सम्यग बृहत तेजा बृहस्पतिः
कामात्मानं तदात्मानं न शशाक नियच्छितुम
12
संबभूव ततः कामी तया सार्धम अकामया
उत्सृजन्तं तु तं रेतः स गर्भस्थॊ ऽभयभाषत
13
भॊस तात कन्यस वदे दवयॊर नास्त्य अत्र संभवः
अमॊघशुक्रश च भवान पूर्वं चाहम इहागतः
14
शशाप तं ततः करुद्ध एवम उक्तॊ बृहस्पतिः
उतथ्य पुत्रं गर्भस्थं निर्भर्त्स्य भगवान ऋषिः
15
यस्मात तवम ईदृशे काले सर्वभूतेप्सिते सति
एवम आत्थ वचस तस्मात तमॊ दीर्घं परवेक्ष्यसि
16
स वै दीर्घतमा नाम शापाद ऋषिर अजायत
बृहस्पतेर बृहत कीर्तेर बृहस्पतिर इवौजसा
17
सपुत्राञ जनयाम आस गौतमादीन महायशाः
ऋषेर उतथ्यस्य तदा संतानकुलवृद्धये
18
लॊभमॊहाभिभूतास ते पुत्रास तं गौतमादयः
काष्ठे समुद्रे परक्षिप्य गङ्गायां समवासृजन
19
न सयाद अन्धश च वृद्धश च भर्तव्यॊ ऽयम इति सम ते
चिन्तयित्वा ततः करूराः परतिजग्मुर अथॊ गृहान
20
सॊ ऽनुस्रॊतस तदा राजन पलवमान ऋषिस ततः
जगाम सुबहून देशान अन्धस तेनॊडुपेन ह
21
तं तु राजा बलिर नाम सर्वधर्मविशारदः
अपश्यन मज्जन गतः सरॊतसाभ्याशम आगतम
22
जग्राह चैनं धर्मात्मा बलिः सत्यपराक्रमः
जञात्वा चैनं स वव्रे ऽथ पुत्रार्थं मनुजर्षभ
23
संतानार्थं महाभाग भार्यासु मम मानद
पुत्रान धर्मार्थकुशलान उत्पादयितुम अर्हसि
24
एवम उक्तः स तेजस्वी तं तथेत्य उक्तवान ऋषिः
तस्मै स राजा सवां भार्यां सुदेष्णां पराहिणॊत तदा
25
अन्धं वृद्धं च तं मत्वा न सा देवी जगाम ह
सवां तु धात्रेयिकां तस्मै वृद्धाय पराहिणॊत तदा
26
तस्यां काक्षीवद आदीन स शूद्रयॊनाव ऋषिर वशी
जनयाम आस धर्मात्मा पुत्रान एकादशैव तु
27
काक्षीवद आदीन पुत्रांस तान दृष्ट्वा सर्वान अधीयतः
उवाच तम ऋषिं राजा ममैत इति वीर्यवाः
28
नेत्य उवाच महर्षिस तं ममैवैत इति बरुवन
शूद्रयॊनौ मया हीमे जाताः काक्षीवद आदयः
29
अन्धं वृद्धं च मां मत्वा सुदेष्णा महिषी तव
अवमन्य ददौ मूढा शूद्रां धात्रेयिकां हि मे
30
ततः परसादयाम आस पुनस तम ऋषिसत्तमम
बलिः सुदेष्णां भार्यां च तस्मै तां पराहिणॊत पुनः
31
तां स दीर्घतमाङ्गेषु सपृष्ट्वा देवीम अथाब्रवीत
भविष्यति कुमारस ते तेजस्वी सत्यवाग इति
32
तत्राङ्गॊ नाम राजर्षिः सुदेष्णायाम अजायत
एवम अन्ये महेष्वासा बराह्मणैः कषत्रिया भुवि
33
जाताः परमधर्मज्ञा वीर्यवन्तॊ महाबलाः
एतच छरुत्वा तवम अप्य अत्र मातः कुरु यथेप्सितम
1
[bhs]
jāmadagnyena rāmeṇa pitur vadham amṛṣyatā
kruddhena ca mahābhāge haihayādhipatir hataḥ
śatāni daśa bāhūnāṃ nikṛttāny arjunasya vai
2
punaś ca dhanur ādāya mahāstrāṇi pramuñcatā
nirdagdhaṃ kṣatram asakṛd rathena jayatā mahīm
3
evam uccāvacair astrair bhārgaveṇa mahātmanā
triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā
4
tataḥ saṃbhūya sarvābhiḥ kṣatriyābhiḥ samantataḥ
utpāditāny apatyāni brāhmaṇair niyatātmabhiḥ
5
pāṇigrāhasya tanaya iti vedeṣu niścitam
dharmaṃ manasi saṃsthāpya brāhmaṇāṃs tāḥ samabhyayuḥ
loke 'py ācarito dṛṣṭaḥ kṣatriyāṇāṃ punar bhavaḥ
6
athotathya iti khyāta āsīd dhīmān ṛṣiḥ purā
mamatā nāma tasyāsīd bhāryā paramasaṃmitā
7
utathyasya yavīyāṃs tu purodhās tridivaukasām
bṛhaspatir bṛhat tejā mamatāṃ so 'nvapadyata
8
uvāca mamatā taṃ tu devaraṃ vadatāṃ varam
antarvatnī ahaṃ bhrātrā jyeṣṭhenāramyatām iti
9
ayaṃ ca me mahābhāga kukṣāv eva bṛhaspate
autathyo vedam atraiva ṣaḍaṅgaṃ pratyadhīyata
10
amogharetās tvaṃ cāpi nūnaṃ bhavitum arhasi
tasmād evaṃgate 'dya tvam upāramitum arhasi
11
evam uktas tayā samyag bṛhat tejā bṛhaspatiḥ
kāmātmānaṃ tadātmānaṃ na śaśāka niyacchitum
12
saṃbabhūva tataḥ kāmī tayā sārdham akāmayā
utsṛjantaṃ tu taṃ retaḥ sa garbhastho 'bhyabhāṣata
13
bhos tāta kanyasa vade dvayor nāsty atra saṃbhavaḥ
amoghaśukraś ca bhavān pūrvaṃ cāham ihāgataḥ
14
aśāpa taṃ tataḥ kruddha evam ukto bṛhaspatiḥ
utathya putraṃ garbhasthaṃ nirbhartsya bhagavān ṛṣiḥ
15
yasmāt tvam īdṛśe kāle sarvabhūtepsite sati
evam āttha vacas tasmāt tamo dīrghaṃ pravekṣyasi
16
sa vai dīrghatamā nāma śāpād ṛṣir ajāyata
bṛhaspater bṛhat kīrter bṛhaspatir ivaujasā
17
saputrāñ janayām āsa gautamādīn mahāyaśāḥ
ṛer utathyasya tadā saṃtānakulavṛddhaye
18
lobhamohābhibhūtās te putrās taṃ gautamādayaḥ
kāṣṭhe samudre prakṣipya gaṅgāyāṃ samavāsṛjan
19
na syād andhaś ca vṛddhaś ca bhartavyo 'yam iti sma te
cintayitvā tataḥ krūrāḥ pratijagmur atho gṛhān
20
so 'nusrotas tadā rājan plavamāna ṛṣis tataḥ
jagāma subahūn deśān andhas tenoḍupena ha
21
taṃ tu rājā balir nāma sarvadharmaviśāradaḥ
apaśyan majjana gataḥ srotasābhyāśam āgatam
22
jagrāha cainaṃ dharmātmā baliḥ satyaparākramaḥ
jñātvā cainaṃ sa vavre 'tha putrārthaṃ manujarṣabha
23
saṃtānārthaṃ mahābhāga bhāryāsu mama mānada
putrān dharmārthakuśalān utpādayitum arhasi
24
evam uktaḥ sa tejasvī taṃ tathety uktavān ṛṣiḥ
tasmai sa rājā svāṃ bhāryāṃ sudeṣṇāṃ prāhiṇot tadā
25
andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ matvā na sā devī jagāma ha
svāṃ tu dhātreyikāṃ tasmai vṛddhāya prāhiṇot tadā
26
tasyāṃ kākṣīvad ādīn sa śūdrayonāv ṛṣir vaśī
janayām āsa dharmātmā putrān ekādaśaiva tu
27
kākṣīvad ādīn putrāṃs tān dṛṣṭvā sarvān adhīyataḥ
uvāca tam ṛṣiṃ rājā mamaita iti vīryavāḥ
28
nety uvāca maharṣis taṃ mamaivaita iti bruvan
śūdrayonau mayā hīme jātāḥ kākṣīvad ādayaḥ
29
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ matvā sudeṣṇā mahiṣī tava
avamanya dadau mūḍhā śūdrāṃ dhātreyikāṃ hi me
30
tataḥ prasādayām āsa punas tam ṛṣisattamam
baliḥ sudeṣṇāṃ bhāryāṃ ca tasmai tāṃ prāhiṇot punaḥ
31
tāṃ sa dīrghatamāṅgeṣu spṛṣṭvā devīm athābravīt
bhaviṣyati kumāras te tejasvī satyavāg iti
32
tatrāṅgo nāma rājarṣiḥ sudeṣṇāyām ajāyata
evam anye maheṣvāsā brāhmaṇaiḥ kṣatriyā bhuvi
33
jātāḥ paramadharmajñā vīryavanto mahābalāḥ
etac chrutvā tvam apy atra mātaḥ kuru yathepsitam
Book 1
Chapter 98
1
[भस]
जामदग्न्येन रामेण पितुर वधम अमृष्यता
करुद्धेन च महाभागे हैहयाधिपतिर हतः
शतानि दश बाहूनां निकृत्तान्य अर्जुनस्य वै
2
पुनश च धनुर आदाय महास्त्राणि परमुञ्चता
निर्दग्धं कषत्रम असकृद रथेन जयता महीम
3
एवम उच्चावचैर अस्त्रैर भार्गवेण महात्मना
तरिः सप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा
4
ततः संभूय सर्वाभिः कषत्रियाभिः समन्ततः
उत्पादितान्य अपत्यानि बराह्मणैर नियतात्मभिः
5
पाणिग्राहस्य तनय इति वेदेषु निश्चितम
धर्मं मनसि संस्थाप्य बराह्मणांस ताः समभ्ययुः
लॊके ऽपय आचरितॊ दृष्टः कषत्रियाणां पुनर भवः
6
अथॊतथ्य इति खयात आसीद धीमान ऋषिः पुरा
ममता नाम तस्यासीद भार्या परमसंमिता
7
उतथ्यस्य यवीयांस तु पुरॊधास तरिदिवौकसाम
बृहस्पतिर बृहत तेजा ममतां सॊ ऽनवपद्यत
8
उवाच ममता तं तु देवरं वदतां वरम
अन्तर्वत्नी अहं भरात्रा जयेष्ठेनारम्यताम इति
9
अयं च मे महाभाग कुक्षाव एव बृहस्पते
औतथ्यॊ वेदम अत्रैव षडङ्गं परत्यधीयत
10
अमॊघरेतास तवं चापि नूनं भवितुम अर्हसि
तस्माद एवंगते ऽदय तवम उपारमितुम अर्हसि
11
एवम उक्तस तया सम्यग बृहत तेजा बृहस्पतिः
कामात्मानं तदात्मानं न शशाक नियच्छितुम
12
संबभूव ततः कामी तया सार्धम अकामया
उत्सृजन्तं तु तं रेतः स गर्भस्थॊ ऽभयभाषत
13
भॊस तात कन्यस वदे दवयॊर नास्त्य अत्र संभवः
अमॊघशुक्रश च भवान पूर्वं चाहम इहागतः
14
शशाप तं ततः करुद्ध एवम उक्तॊ बृहस्पतिः
उतथ्य पुत्रं गर्भस्थं निर्भर्त्स्य भगवान ऋषिः
15
यस्मात तवम ईदृशे काले सर्वभूतेप्सिते सति
एवम आत्थ वचस तस्मात तमॊ दीर्घं परवेक्ष्यसि
16
स वै दीर्घतमा नाम शापाद ऋषिर अजायत
बृहस्पतेर बृहत कीर्तेर बृहस्पतिर इवौजसा
17
सपुत्राञ जनयाम आस गौतमादीन महायशाः
ऋषेर उतथ्यस्य तदा संतानकुलवृद्धये
18
लॊभमॊहाभिभूतास ते पुत्रास तं गौतमादयः
काष्ठे समुद्रे परक्षिप्य गङ्गायां समवासृजन
19
न सयाद अन्धश च वृद्धश च भर्तव्यॊ ऽयम इति सम ते
चिन्तयित्वा ततः करूराः परतिजग्मुर अथॊ गृहान
20
सॊ ऽनुस्रॊतस तदा राजन पलवमान ऋषिस ततः
जगाम सुबहून देशान अन्धस तेनॊडुपेन ह
21
तं तु राजा बलिर नाम सर्वधर्मविशारदः
अपश्यन मज्जन गतः सरॊतसाभ्याशम आगतम
22
जग्राह चैनं धर्मात्मा बलिः सत्यपराक्रमः
जञात्वा चैनं स वव्रे ऽथ पुत्रार्थं मनुजर्षभ
23
संतानार्थं महाभाग भार्यासु मम मानद
पुत्रान धर्मार्थकुशलान उत्पादयितुम अर्हसि
24
एवम उक्तः स तेजस्वी तं तथेत्य उक्तवान ऋषिः
तस्मै स राजा सवां भार्यां सुदेष्णां पराहिणॊत तदा
25
अन्धं वृद्धं च तं मत्वा न सा देवी जगाम ह
सवां तु धात्रेयिकां तस्मै वृद्धाय पराहिणॊत तदा
26
तस्यां काक्षीवद आदीन स शूद्रयॊनाव ऋषिर वशी
जनयाम आस धर्मात्मा पुत्रान एकादशैव तु
27
काक्षीवद आदीन पुत्रांस तान दृष्ट्वा सर्वान अधीयतः
उवाच तम ऋषिं राजा ममैत इति वीर्यवाः
28
नेत्य उवाच महर्षिस तं ममैवैत इति बरुवन
शूद्रयॊनौ मया हीमे जाताः काक्षीवद आदयः
29
अन्धं वृद्धं च मां मत्वा सुदेष्णा महिषी तव
अवमन्य ददौ मूढा शूद्रां धात्रेयिकां हि मे
30
ततः परसादयाम आस पुनस तम ऋषिसत्तमम
बलिः सुदेष्णां भार्यां च तस्मै तां पराहिणॊत पुनः
31
तां स दीर्घतमाङ्गेषु सपृष्ट्वा देवीम अथाब्रवीत
भविष्यति कुमारस ते तेजस्वी सत्यवाग इति
32
तत्राङ्गॊ नाम राजर्षिः सुदेष्णायाम अजायत
एवम अन्ये महेष्वासा बराह्मणैः कषत्रिया भुवि
33
जाताः परमधर्मज्ञा वीर्यवन्तॊ महाबलाः
एतच छरुत्वा तवम अप्य अत्र मातः कुरु यथेप्सितम
1
[bhs]
jāmadagnyena rāmeṇa pitur vadham amṛṣyatā
kruddhena ca mahābhāge haihayādhipatir hataḥ
śatāni daśa bāhūnāṃ nikṛttāny arjunasya vai
2
punaś ca dhanur ādāya mahāstrāṇi pramuñcatā
nirdagdhaṃ kṣatram asakṛd rathena jayatā mahīm
3
evam uccāvacair astrair bhārgaveṇa mahātmanā
triḥ saptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā
4
tataḥ saṃbhūya sarvābhiḥ kṣatriyābhiḥ samantataḥ
utpāditāny apatyāni brāhmaṇair niyatātmabhiḥ
5
pāṇigrāhasya tanaya iti vedeṣu niścitam
dharmaṃ manasi saṃsthāpya brāhmaṇāṃs tāḥ samabhyayuḥ
loke 'py ācarito dṛṣṭaḥ kṣatriyāṇāṃ punar bhavaḥ
6
athotathya iti khyāta āsīd dhīmān ṛṣiḥ purā
mamatā nāma tasyāsīd bhāryā paramasaṃmitā
7
utathyasya yavīyāṃs tu purodhās tridivaukasām
bṛhaspatir bṛhat tejā mamatāṃ so 'nvapadyata
8
uvāca mamatā taṃ tu devaraṃ vadatāṃ varam
antarvatnī ahaṃ bhrātrā jyeṣṭhenāramyatām iti
9
ayaṃ ca me mahābhāga kukṣāv eva bṛhaspate
autathyo vedam atraiva ṣaḍaṅgaṃ pratyadhīyata
10
amogharetās tvaṃ cāpi nūnaṃ bhavitum arhasi
tasmād evaṃgate 'dya tvam upāramitum arhasi
11
evam uktas tayā samyag bṛhat tejā bṛhaspatiḥ
kāmātmānaṃ tadātmānaṃ na śaśāka niyacchitum
12
saṃbabhūva tataḥ kāmī tayā sārdham akāmayā
utsṛjantaṃ tu taṃ retaḥ sa garbhastho 'bhyabhāṣata
13
bhos tāta kanyasa vade dvayor nāsty atra saṃbhavaḥ
amoghaśukraś ca bhavān pūrvaṃ cāham ihāgataḥ
14
aśāpa taṃ tataḥ kruddha evam ukto bṛhaspatiḥ
utathya putraṃ garbhasthaṃ nirbhartsya bhagavān ṛṣiḥ
15
yasmāt tvam īdṛśe kāle sarvabhūtepsite sati
evam āttha vacas tasmāt tamo dīrghaṃ pravekṣyasi
16
sa vai dīrghatamā nāma śāpād ṛṣir ajāyata
bṛhaspater bṛhat kīrter bṛhaspatir ivaujasā
17
saputrāñ janayām āsa gautamādīn mahāyaśāḥ
ṛer utathyasya tadā saṃtānakulavṛddhaye
18
lobhamohābhibhūtās te putrās taṃ gautamādayaḥ
kāṣṭhe samudre prakṣipya gaṅgāyāṃ samavāsṛjan
19
na syād andhaś ca vṛddhaś ca bhartavyo 'yam iti sma te
cintayitvā tataḥ krūrāḥ pratijagmur atho gṛhān
20
so 'nusrotas tadā rājan plavamāna ṛṣis tataḥ
jagāma subahūn deśān andhas tenoḍupena ha
21
taṃ tu rājā balir nāma sarvadharmaviśāradaḥ
apaśyan majjana gataḥ srotasābhyāśam āgatam
22
jagrāha cainaṃ dharmātmā baliḥ satyaparākramaḥ
jñātvā cainaṃ sa vavre 'tha putrārthaṃ manujarṣabha
23
saṃtānārthaṃ mahābhāga bhāryāsu mama mānada
putrān dharmārthakuśalān utpādayitum arhasi
24
evam uktaḥ sa tejasvī taṃ tathety uktavān ṛṣiḥ
tasmai sa rājā svāṃ bhāryāṃ sudeṣṇāṃ prāhiṇot tadā
25
andhaṃ vṛddhaṃ ca taṃ matvā na sā devī jagāma ha
svāṃ tu dhātreyikāṃ tasmai vṛddhāya prāhiṇot tadā
26
tasyāṃ kākṣīvad ādīn sa śūdrayonāv ṛṣir vaśī
janayām āsa dharmātmā putrān ekādaśaiva tu
27
kākṣīvad ādīn putrāṃs tān dṛṣṭvā sarvān adhīyataḥ
uvāca tam ṛṣiṃ rājā mamaita iti vīryavāḥ
28
nety uvāca maharṣis taṃ mamaivaita iti bruvan
śūdrayonau mayā hīme jātāḥ kākṣīvad ādayaḥ
29
andhaṃ vṛddhaṃ ca māṃ matvā sudeṣṇā mahiṣī tava
avamanya dadau mūḍhā śūdrāṃ dhātreyikāṃ hi me
30
tataḥ prasādayām āsa punas tam ṛṣisattamam
baliḥ sudeṣṇāṃ bhāryāṃ ca tasmai tāṃ prāhiṇot punaḥ
31
tāṃ sa dīrghatamāṅgeṣu spṛṣṭvā devīm athābravīt
bhaviṣyati kumāras te tejasvī satyavāg iti
32
tatrāṅgo nāma rājarṣiḥ sudeṣṇāyām ajāyata
evam anye maheṣvāsā brāhmaṇaiḥ kṣatriyā bhuvi
33
jātāḥ paramadharmajñā vīryavanto mahābalāḥ
etac chrutvā tvam apy atra mātaḥ kuru yathepsitam
