Book 12. Chapter 159
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 159
1
[भ]
कृतार्थॊ यक्ष्यमाणश च सर्ववेदान्तगश च यः
आचार्य पितृभार्यार्थं सवाध्यायार्थम अथापि वा
2
एते वै साधवॊ दृष्टा बराह्मणा धर्मभिक्षवः
अस्वेभ्यॊ देयम एतेभ्यॊ दानं विद्या विशेषतः
3
अन्यत्र दक्षिणा यातु देया भरतसत्तम
अन्येभ्यॊ हि बहिर वेद्यां नाकृतान्नं विधीयते
4
सर्वरत्नानि राजा च यथार्हं परतिपादयेत
बराह्मणाश चैव यज्ञाश च सहान्नाः सह दक्षिणाः
5
यस्य तरैवार्षिकं भक्तं पर्याप्तं भृत्यवृत्तये
अधिकं वापि विद्येत स सॊमं पातुम अर्हति
6
यज्ञश चेत परतिविद्धः सयाद अङ्गेनैकेन यज्वनः
बराह्मणस्य विशेषेण धार्मिके सति राजनि
7
यॊ वैश्यः सयाद बहु पशुर हीनक्रतुर असॊमपः
कुटुम्बात तस्य तद दरव्यं यज्ञार्थं पार्थिवॊ हरेत
8
आहरेद वेश्मतः किं चित कामं शूद्रस्य दरव्यतः
न हि वेश्मनि शूद्रस्य कश चिद अस्ति परिग्रहः
9
यॊ ऽनाहिताग्निः शतगुर अयज्वा च सहस्रगुः
तयॊर अपि कुटुम्बाभ्याम आहरेद अविचारयन
10
अदातृभ्यॊ हरेन नित्यं वयाख्याप्य नृपतिः परभॊ
तथा हय आचरतॊ धर्मॊ नृपतेः सयाद अथाखिलः
11
तथैव सप्तमे भक्ते भक्तानि षड अनश्नता
अश्वस्तन विधानेन हर्तव्यं हीनकर्मणः
खलात कषेत्रात तथागाराद यतॊ वाप्य उपपद्यते
12
आख्यातव्यं नृपस्यैतत पृच्छतॊ ऽपृच्छतॊ ऽपि वा
न तस्मै धारयेद दण्डं राजा धर्मेण धर्मवित
13
कषत्रियस्य हि बालिश्याद बराह्मणः कलिश्यते कषुधा
शरुतशीले समाज्ञाय वृत्तिम अस्य परकल्पयेत
अथैनं परिरक्षेत पिता पुत्रम इवौरसम
14
इष्टिं वैश्वानरीं नित्यं निर्वपेद अब्द पर्यये
अविकल्पः पुरा धर्मॊ धर्मवादैस तु केवलम
15
विश्वैस तु देवैः साध्यैश च बराह्मणैश च महर्षिभिः
आपत्सु मरणाद भीतैर लिङ्गप्रतिनिधिः कृतः
16
परभुः परथमकल्पस्य यॊ ऽनुकल्पेन वर्तते
न साम्परायिकं तस्य दुर्मतेर विद्यते फलम
17
न बराह्मणान वेदयेत कश चिद राजनि मानवः
अवीर्यॊ वेदनाद विद्यात सुवीर्यॊ वीर्यवत्तरम
18
तस्माद राज्ञा सदा तेजॊ दुःसहं बरह्मवादिनाम
मन्ता शास्ता विधाता च बराह्मणॊ देव उच्यते
तस्मिन नाकुशलं बरूयान न शुक्ताम ईरयेद गिरम
19
कषत्रियॊ बाहुवीर्येण तरत्य आपदम आत्मनः
धनेन वैश्यः शूद्रश च मन्त्रैर हॊमैश च वै दविजः
20
न वै कन्या न युवतिर नामन्त्रॊ न च बालिशः
परिवेष्टाग्निहॊत्रस्य भवेन नासंस्कृतस तथा
नरके निपतन्त्य एते जुह्वानाः स च यस्य तत
21
पराजापत्यम अदत्त्वाश्वम अग्न्याधेयस्य दक्षिणाम
अनाहिताग्निर इति स परॊच्यते धर्मदर्शिभिः
22
पुण्यान्य अन्यानि कुर्वीत शरद्दधानॊ जितेन्द्रियः
अनाप्त दक्षिणैर यज्ञैर न यजेत कथं चन
23
परजाः पशूंश च सवर्गं च हन्ति यज्ञॊ हय अदक्षिणः
इन्द्रियाणि यशः कीर्तिम आयुश चास्यॊपकृन्तति
24
उदक्या हय आसते ये च ये च के चिद अनग्नयः
कुलं चाश्रॊत्रियं येषां सर्वे ते शूद्र धर्मिणः
25
उदपानॊदके गरामे बराह्मणॊ वृषली पतिः
उषित्वा दवादश समाः शूद्र कर्मेह गच्छति
26
अनर्यां शयने बिभ्रद उज्झन बिभ्रच च यॊ दविजाम
अब्राह्मणॊ मन्यमानस तृणेष्व आसीत पृष्ठतः
तथा स शुध्यते राजञ शृणु चात्र वचॊ मम
27
यद एकरात्रेण करॊति पापं; कृष्णं वर्णं बराह्मणः सेवमानः
सथानासनाभ्यां विचरन वरती संस; तरिभिर वर्षैः शमयेद आत्मपापम
28
न नर्म युक्तं वचनं हिनस्ति; न सत्रीषु राजन न विवाह काले
न गुर्वर्थे नात्मनॊ जीवितार्थे; पञ्चानृतान्य आहुर अपातकानि
29
शरद्दधानः शुभां विद्यां हीनाद अपि समाचरेत
सुवर्णम अपि चामेध्याद आददीतेति धारणा
30
सत्रीरत्नं दुष्कुलाच चापि विषाद अप्य अमृतं पिबेत
अदुष्टा हि सत्रियॊ रत्नम आप इत्य एव धर्मतः
31
गॊब्राह्मण हितार्थं च वर्णानां संकरेषु च
गृह्णीयात तु धनुर वैश्यः परित्राणाय चात्मनः
32
सुरा पानं बरह्महत्या गुरु तल्पम अथापि वा
अनिर्देश्यानि मन्यन्ते पराणान्तानीति धारणा
33
सुवर्णहरणं सतैन्यं विप्रा सङ्गश च पातकम
विहरन मद्य पानं चाप्य अगम्या गमनं तथा
34
पतितैः संप्रयॊगाच च बराह्मणैर यॊनितस तथा
अचिरेण महाराज तादृशॊ वै भवत्य उत
35
संवत्सरेण पतति पतितेन सहाचरन
याजन धयापनाद यौनान न तु यानासनाशनात
36
एतानि च ततॊ ऽनयानि निर्देश्यानीति धारणा
निर्देश्यकेन विधिना कालेनाव्यसनी भवेत
37
अन्नं तिर्यङ न हॊतव्यं परेतकर्मण्य अपातिते
तरिषु तव एतेषु पूर्वेषु न कुर्वीत विचारणाम
38
अमात्यान वा गुरून वापि जह्याद धर्मेण धार्मिकः
परायश्चित्तम अकुर्वाणैर नैतैर अर्हति संविदम
39
अधर्मकारी धर्मेण तपसा हन्ति किल्बिषम
बरुवन सतेन इति सतेनं तावत पराप्नॊति किल्बिषम
अस्तेनं सतेन इत्य उक्त्वा दविगुणं पापम आप्नुयात
40
तरिभागं बरह्महत्यायाः कन्या पराप्नॊति दुष्यती
यस तु दूषयिता तस्याः शेषं पराप्नॊति किल्बिषम
41
बराह्मणायावगूर्येह सपृष्ट्वा गुरुतरं भवेत
वर्षाणां हि शतं पापः परतिष्ठां नाधिगच्छति
42
सहस्रं तव एव वर्षाणां निपात्य नरके वसेत
तस्मान नैवावगूर्याद धि नैव जातु निपातयेत
43
शॊणितं यावतः पांसून संगृह्णीयाद दविज कषतात
तावतीः स सभा राजन नरके परिवर्तते
44
भरूणहाहवमध्ये तु शुध्यते शस्त्रपातितः
आत्मानं जुहुयाद वह्नौ समिद्धे तेन शुध्यति
45
सुरापॊ वारुणीम उष्णां पीत्वा पापाद विमुच्यते
तया स काये निर्दग्धे मृत्युना परेत्य शुध्यति
लॊकांश च लभते विप्रॊ नान्यथा लभते हि सः
46
गुरु तल्पम अधिष्ठाय दुरात्मा पापचेतनः
सूर्मीं जवलन्तीम आश्लिष्य मृत्युना स विशुध्यति
47
अथ वा शिश्नवृषणाव आदायाञ्जलिना सवयम
नैरृतीं दिशम आस्थाय निपतेत स तव अजिह्मगः
48
बराह्मणार्थे ऽपि वा पराणान संत्यजेत तेन शुध्यति
अश्वमेधेन वापीष्ट्वा गॊमेधेनापि वा पुनः
अग्निष्टॊमेन वा सम्यग इह परेत्य च पूयते
49
तथैव दवादश समाः कपाली बरह्महा भवेत
बरह्म चारि चरेद भैक्षं सवकर्मॊदाहरन मुनिः
50
एवं वा तपसा युक्तॊ बरह्महा सवनी भवेत
एवं वा गर्भम अज्ञाता चात्रेयीं यॊ ऽभिगच्छति
दविगुणा बरह्महत्या वय आत्रेयी वयसने भवेत
51
सुरापॊ नियताहारॊ बरह्म चारी कषमा चरः
ऊर्ध्वं तरिभ्यॊ ऽथ वर्षेभ्यॊ जयेताग्निष्टुता परम
ऋषभैक सहस्रं गा दत्त्वा शुभम अवाप्नुयात
52
वैश्यं हत्वा तु वर्षे दवे ऋषभैक शताश च गाः
शूद्रं हत्वाब्दम एवैकम ऋषभैकादशाश च गाः
53
शवबर्बर खरान हत्वा शौद्रम एव वरतं चरेत
मार्जारचाष मण्डूकान काकं भासं च मूषकम
54
उक्तः पशुसमॊ धर्मॊ राजन पराणि निपातनात
परायश्चित्तान्य अथान्यानि परवक्ष्याम्य अनुपूर्वशः
55
तल्पे चान्यस्य चौर्ये च पृथक संवत्सरं चरेत
तरीणि शरॊत्रिय भार्यायां परदारे तु दवे समृते
56
काले चतुर्थे भुञ्जानॊ बरह्म चारी वरती भवेत
सथानासनाभ्यां विहरेत तरिर अह्नॊ ऽभयुदिताद अपः
एवम एव निराचान्तॊ यश चाग्नीन अपविध्यति
57
तयजत्य अकारणे यश च पितरं मातरं तथा
पतितः सयात स कौरव्य तथा धर्मेषु निश्चयः
58
गरासाच्छादनम अत्यर्थं दद्याद इति निदर्शनम
भार्यायां वयभिचारिण्यां निरुद्धायां विशेषतः
यत पुंसां परदारेषु तच चैनां चारयेद वरतम
59
शरेयांसं शयने हित्वा या पापीयांसम ऋच्छति
शवभिस तां खादयेद राजा संस्थाने बहु संवृते
60
पुमांसं बन्धयेत पराज्ञः शयने तप्त आयसे
अप्य आदधीत दारूणि तत्र दह्येत पापकृत
61
एष दण्डॊ महाराज सत्रीणां भर्तृव्यतिक्रमे
संवत्सराभिशस्तस्य दुष्टस्य दविगुणॊ भवेत
62
दवे तस्य तरीणि वर्षाणि चत्वारि सह सेविनः
कुचरः पञ्चवर्षाणि चरेद भैक्षं मुनिव्रतः
63
परिवित्तिः परिवेत्ता यया च परिविद्यते
पाणिग्राहश च धर्मेण सर्वे ते पतिताः समृताः
64
चरेयुः सर्व एवैते वीरहा यद वरतं चरेत
चान्द्रायणं चरेन मासं कृच्छ्रं वा पापशुद्धये
65
परिवेत्ता परयच्छेत परिवित्ताय तां सनुषाम
जयेष्ठेन तव अभ्यनुज्ञातॊ यवीयान परत्यनन्तरम
एनसॊ मॊक्षम आप्नॊति सा च तौ चैव धर्मतः
66
अमानुषीषु गॊवर्जम अनावृष्टिर न दुष्यति
अधिष्ठातारम अत्तारं पशूनां पुरुषं विदुः
67
परिधायॊर्ध्व वालं तु पात्रम आदाय मृन्मयम
चरेत सप्त गृहान भैक्षं सवकर्म परिकीर्तयन
68
तत्रैव लब्धभॊजी सयाद दवादशाहात स शुध्यति
चरेत संवत्सरं चापि तद वरतं यन निराकृति
69
भवेत तु मानुषेष्व एवं परायश्चित्तम अनुत्तमम
दानं वादान सक्तेषु सर्वम एव परकल्पयेत
अनास्तिकेषु गॊमात्रं पराणम एकं परचक्षते
70
शववराह मनुष्याणां कुक्कुटस्य खरस्य च
मांसं मूत्र पुरीषं च पराश्य संस्कारम अर्हति
71
बराह्मणस्य सुरापस्य गन्धम आघ्राय सॊमपः
अपस तर्यहं पिबेद उष्णास तर्यहम उष्णं पयः पिबेत
तर्यहम उष्णं घृतं पीत्वा वायुभक्षॊ भवेत तर्यहम
72
एवम एतत समुद्दिष्टं परायश्चित्तं सनातनम
बराह्मणस्य विशेषेण तत्त्वज्ञानेन जायते
1
[bh]
kṛtārtho yakṣyamāṇaś ca sarvavedāntagaś ca yaḥ
ācārya pitṛbhāryārthaṃ svādhyāyārtham athāpi vā
2
ete vai sādhavo dṛṣṭā brāhmaṇā dharmabhikṣavaḥ
asvebhyo deyam etebhyo dānaṃ vidyā viśeṣataḥ
3
anyatra dakṣiṇā yātu deyā bharatasattama
anyebhyo hi bahir vedyāṃ nākṛtānnaṃ vidhīyate
4
sarvaratnāni rājā ca yathārhaṃ pratipādayet
brāhmaṇāś caiva yajñāś ca sahānnāḥ saha dakṣiṇāḥ
5
yasya traivārṣikaṃ bhaktaṃ paryāptaṃ bhṛtyavṛttaye
adhikaṃ vāpi vidyeta sa somaṃ pātum arhati
6
yajñaś cet pratividdhaḥ syād aṅgenaikena yajvanaḥ
brāhmaṇasya viśeṣeṇa dhārmike sati rājani
7
yo vaiśyaḥ syād bahu paśur hīnakratur asomapaḥ
kuṭumbāt tasya tad dravyaṃ yajñārthaṃ pārthivo haret
8
hared veśmataḥ kiṃ cit kāmaṃ śūdrasya dravyataḥ
na hi veśmani śūdrasya kaś cid asti parigrahaḥ
9
yo 'nāhitāgniḥ śatagur ayajvā ca sahasraguḥ
tayor api kuṭumbābhyām āhared avicārayan
10
adātṛbhyo haren nityaṃ vyākhyāpya nṛpatiḥ prabho
tathā hy ācarato dharmo nṛpateḥ syād athākhilaḥ
11
tathaiva saptame bhakte bhaktāni ṣaḍ anaśnatā
aśvastana vidhānena hartavyaṃ hīnakarmaṇaḥ
khalāt kṣetrāt tathāgārād yato vāpy upapadyate
12
khyātavyaṃ nṛpasyaitat pṛcchato 'pṛcchato 'pi vā
na tasmai dhārayed daṇḍaṃ rājā dharmeṇa dharmavit
13
kṣatriyasya hi bāliśyād brāhmaṇaḥ kliśyate kṣudhā
śrutaśīle samājñāya vṛttim asya prakalpayet
athainaṃ parirakṣeta pitā putram ivaurasam
14
iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ nityaṃ nirvaped abda paryaye
avikalpaḥ purā dharmo dharmavādais tu kevalam
15
viśvais tu devaiḥ sādhyaiś ca brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ
āpatsu maraṇād bhītair liṅgapratinidhiḥ kṛtaḥ
16
prabhuḥ prathamakalpasya yo 'nukalpena vartate
na sāmparāyikaṃ tasya durmater vidyate phalam
17
na brāhmaṇān vedayeta kaś cid rājani mānavaḥ
avīryo vedanād vidyāt suvīryo vīryavattaram
18
tasmād rājñā sadā tejo duḥsahaṃ brahmavādinām
mantā śāstā vidhātā ca brāhmaṇo deva ucyate
tasmin nākuśalaṃ brūyān na śuktām īrayed giram
19
kṣatriyo bāhuvīryeṇa taraty āpadam ātmanaḥ
dhanena vaiśyaḥ śūdraś ca mantrair homaiś ca vai dvijaḥ
20
na vai kanyā na yuvatir nāmantro na ca bāliśaḥ
pariveṣṭāgnihotrasya bhaven nāsaṃskṛtas tathā
narake nipatanty ete juhvānāḥ sa ca yasya tat
21
prājāpatyam adattvāśvam agnyādheyasya dakṣiṇām
anāhitāgnir iti sa procyate dharmadarśibhiḥ
22
puṇyāny anyāni kurvīta śraddadhāno jitendriyaḥ
anāpta dakṣiṇair yajñair na yajeta kathaṃ cana
23
prajāḥ paśūṃś ca svargaṃ ca hanti yajño hy adakṣiṇaḥ
indriyāṇi yaśaḥ kīrtim āyuś cāsyopakṛntati
24
udakyā hy āsate ye ca ye ca ke cid anagnayaḥ
kulaṃ cāśrotriyaṃ yeṣāṃ sarve te śūdra dharmiṇaḥ
25
udapānodake grāme brāhmaṇo vṛṣalī patiḥ
uṣitvā dvādaśa samāḥ śūdra karmeha gacchati
26
anaryāṃ śayane bibhrad ujjhan bibhrac ca yo dvijām
abrāhmaṇo manyamānas tṛṇeṣv āsīta pṛṣṭhataḥ
tathā sa śudhyate rājañ śṛu cātra vaco mama
27
yad ekarātreṇa karoti pāpaṃ; kṛṣṇaṃ varṇaṃ brāhmaṇaḥ sevamānaḥ
sthānāsanābhyāṃ vicaran vratī saṃs; tribhir varṣaiḥ śamayed ātmapāpam
28
na narma yuktaṃ vacanaṃ hinasti; na strīṣu rājan na vivāha kāle
na gurvarthe nātmano jīvitārthe; pañcānṛtāny āhur apātakāni
29
raddadhānaḥ śubhāṃ vidyāṃ hīnād api samācaret
suvarṇam api cāmedhyād ādadīteti dhāraṇā
30
strīratnaṃ duṣkulāc cāpi viṣād apy amṛtaṃ pibet
aduṣṭā hi striyo ratnam āpa ity eva dharmataḥ
31
gobrāhmaṇa hitārthaṃ ca varṇānāṃ saṃkareṣu ca
gṛhṇīyāt tu dhanur vaiśyaḥ paritrāṇāya cātmanaḥ
32
surā pānaṃ brahmahatyā guru talpam athāpi vā
anirdeśyāni manyante prāṇāntānīti dhāraṇā
33
suvarṇaharaṇaṃ stainyaṃ viprā saṅgaś ca pātakam
viharan madya pānaṃ cāpy agamyā gamanaṃ tathā
34
patitaiḥ saṃprayogāc ca brāhmaṇair yonitas tathā
acireṇa mahārāja tādṛśo vai bhavaty uta
35
saṃvatsareṇa patati patitena sahācaran
yājana dhyāpanād yaunān na tu yānāsanāśanāt
36
etāni ca tato 'nyāni nirdeśyānīti dhāraṇā
nirdeśyakena vidhinā kālenāvyasanī bhavet
37
annaṃ tiryaṅ na hotavyaṃ pretakarmaṇy apātite
triṣu tv eteṣu pūrveṣu na kurvīta vicāraṇām
38
amātyān vā gurūn vāpi jahyād dharmeṇa dhārmikaḥ
prāyaścittam akurvāṇair naitair arhati saṃvidam
39
adharmakārī dharmeṇa tapasā hanti kilbiṣam
bruvan stena iti stenaṃ tāvat prāpnoti kilbiṣam
astenaṃ stena ity uktvā dviguṇaṃ pāpam āpnuyāt
40
tribhāgaṃ brahmahatyāyāḥ kanyā prāpnoti duṣyatī
yas tu dūṣayitā tasyāḥ śeṣaṃ prāpnoti kilbiṣam
41
brāhmaṇāyāvagūryeha spṛṣṭvā gurutaraṃ bhavet
varṣāṇāṃ hi śataṃ pāpaḥ pratiṣṭhāṃ nādhigacchati
42
sahasraṃ tv eva varṣāṇāṃ nipātya narake vaset
tasmān naivāvagūryād dhi naiva jātu nipātayet
43
oṇitaṃ yāvataḥ pāṃsūn saṃgṛhṇīyād dvija kṣatāt
tāvatīḥ sa sabhā rājan narake parivartate
44
bhrūṇahāhavamadhye tu śudhyate śastrapātitaḥ
ātmānaṃ juhuyād vahnau samiddhe tena śudhyati
45
surāpo vāruṇīm uṣṇāṃ pītvā pāpād vimucyate
tayā sa kāye nirdagdhe mṛtyunā pretya śudhyati
lokāṃś ca labhate vipro nānyathā labhate hi saḥ
46
guru talpam adhiṣṭhāya durātmā pāpacetanaḥ
sūrmīṃ jvalantīm āśliṣya mṛtyunā sa viśudhyati
47
atha vā śiśnavṛṣaṇāv ādāyāñjalinā svayam
nairṛtīṃ diśam āsthāya nipatet sa tv ajihmagaḥ
48
brāhmaṇārthe 'pi vā prāṇān saṃtyajet tena śudhyati
aśvamedhena vāpīṣṭvā gomedhenāpi vā punaḥ
agniṣṭomena vā samyag iha pretya ca pūyate
49
tathaiva dvādaśa samāḥ kapālī brahmahā bhavet
brahma cāri cared bhaikṣaṃ svakarmodāharan muniḥ
50
evaṃ vā tapasā yukto brahmahā savanī bhavet
evaṃ vā garbham ajñātā cātreyīṃ yo 'bhigacchati
dviguṇā brahmahatyā vay ātreyī vyasane bhavet
51
surāpo niyatāhāro brahma cārī kṣamā caraḥ
ūrdhvaṃ tribhyo 'tha varṣebhyo jayetāgniṣṭutā param
ṛabhaika sahasraṃ gā dattvā śubham avāpnuyāt
52
vaiśyaṃ hatvā tu varṣe dve ṛṣabhaika śatāś ca gāḥ
śdraṃ hatvābdam evaikam ṛṣabhaikādaśāś ca gāḥ
53
vabarbara kharān hatvā śaudram eva vrataṃ caret
mārjāracāṣa maṇḍūkān kākaṃ bhāsaṃ ca mūṣakam
54
uktaḥ paśusamo dharmo rājan prāṇi nipātanāt
prāyaścittāny athānyāni pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ
55
talpe cānyasya caurye ca pṛthak saṃvatsaraṃ caret
trīṇi śrotriya bhāryāyāṃ paradāre tu dve smṛte
56
kāle caturthe bhuñjāno brahma cārī vratī bhavet
sthānāsanābhyāṃ viharet trir ahno 'bhyuditād apaḥ
evam eva nirācānto yaś cāgnīn apavidhyati
57
tyajaty akāraṇe yaś ca pitaraṃ mātaraṃ tathā
patitaḥ syāt sa kauravya tathā dharmeṣu niścayaḥ
58
grāsācchādanam atyarthaṃ dadyād iti nidarśanam
bhāryāyāṃ vyabhicāriṇyāṃ niruddhāyāṃ viśeṣataḥ
yat puṃsāṃ paradāreṣu tac caināṃ cārayed vratam
59
reyāṃsaṃ śayane hitvā yā pāpīyāṃsam ṛcchati
śvabhis tāṃ khādayed rājā saṃsthāne bahu saṃvṛte
60
pumāṃsaṃ bandhayet prājñaḥ śayane tapta āyase
apy ādadhīta dārūṇi tatra dahyeta pāpakṛt
61
eṣa daṇḍo mahārāja strīṇāṃ bhartṛvyatikrame
saṃvatsarābhiśastasya duṣṭasya dviguṇo bhavet
62
dve tasya trīṇi varṣāṇi catvāri saha sevinaḥ
kucaraḥ pañcavarṣāṇi cared bhaikṣaṃ munivrataḥ
63
parivittiḥ parivettā yayā ca parividyate
pāṇigrāhaś ca dharmeṇa sarve te patitāḥ smṛtāḥ
64
careyuḥ sarva evaite vīrahā yad vrataṃ caret
cāndrāyaṇaṃ caren māsaṃ kṛcchraṃ vā pāpaśuddhaye
65
parivettā prayaccheta parivittāya tāṃ snuṣām
jyeṣṭhena tv abhyanujñāto yavīyān pratyanantaram
enaso mokṣam āpnoti sā ca tau caiva dharmataḥ
66
amānuṣīṣu govarjam anāvṛṣṭir na duṣyati
adhiṣṭhātāram attāraṃ paśūnāṃ puruṣaṃ viduḥ
67
paridhāyordhva vālaṃ tu pātram ādāya mṛnmayam
caret sapta gṛhān bhaikṣaṃ svakarma parikīrtayan
68
tatraiva labdhabhojī syād dvādaśāhāt sa śudhyati
caret saṃvatsaraṃ cāpi tad vrataṃ yan nirākṛti
69
bhavet tu mānuṣeṣv evaṃ prāyaścittam anuttamam
dānaṃ vādāna sakteṣu sarvam eva prakalpayet
anāstikeṣu gomātraṃ prāṇam ekaṃ pracakṣate
70
vavarāha manuṣyāṇāṃ kukkuṭasya kharasya ca
māṃsaṃ mūtra purīṣaṃ ca prāśya saṃskāram arhati
71
brāhmaṇasya surāpasya gandham āghrāya somapaḥ
apas tryahaṃ pibed uṣṇās tryaham uṣṇaṃ payaḥ pibet
tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pītvā vāyubhakṣo bhavet tryaham
72
evam etat samuddiṣṭaṃ prāyaścittaṃ sanātanam
brāhmaṇasya viśeṣeṇa tattvajñānena jāyate
Book 12
Chapter 159
1
[भ]
कृतार्थॊ यक्ष्यमाणश च सर्ववेदान्तगश च यः
आचार्य पितृभार्यार्थं सवाध्यायार्थम अथापि वा
2
एते वै साधवॊ दृष्टा बराह्मणा धर्मभिक्षवः
अस्वेभ्यॊ देयम एतेभ्यॊ दानं विद्या विशेषतः
3
अन्यत्र दक्षिणा यातु देया भरतसत्तम
अन्येभ्यॊ हि बहिर वेद्यां नाकृतान्नं विधीयते
4
सर्वरत्नानि राजा च यथार्हं परतिपादयेत
बराह्मणाश चैव यज्ञाश च सहान्नाः सह दक्षिणाः
5
यस्य तरैवार्षिकं भक्तं पर्याप्तं भृत्यवृत्तये
अधिकं वापि विद्येत स सॊमं पातुम अर्हति
6
यज्ञश चेत परतिविद्धः सयाद अङ्गेनैकेन यज्वनः
बराह्मणस्य विशेषेण धार्मिके सति राजनि
7
यॊ वैश्यः सयाद बहु पशुर हीनक्रतुर असॊमपः
कुटुम्बात तस्य तद दरव्यं यज्ञार्थं पार्थिवॊ हरेत
8
आहरेद वेश्मतः किं चित कामं शूद्रस्य दरव्यतः
न हि वेश्मनि शूद्रस्य कश चिद अस्ति परिग्रहः
9
यॊ ऽनाहिताग्निः शतगुर अयज्वा च सहस्रगुः
तयॊर अपि कुटुम्बाभ्याम आहरेद अविचारयन
10
अदातृभ्यॊ हरेन नित्यं वयाख्याप्य नृपतिः परभॊ
तथा हय आचरतॊ धर्मॊ नृपतेः सयाद अथाखिलः
11
तथैव सप्तमे भक्ते भक्तानि षड अनश्नता
अश्वस्तन विधानेन हर्तव्यं हीनकर्मणः
खलात कषेत्रात तथागाराद यतॊ वाप्य उपपद्यते
12
आख्यातव्यं नृपस्यैतत पृच्छतॊ ऽपृच्छतॊ ऽपि वा
न तस्मै धारयेद दण्डं राजा धर्मेण धर्मवित
13
कषत्रियस्य हि बालिश्याद बराह्मणः कलिश्यते कषुधा
शरुतशीले समाज्ञाय वृत्तिम अस्य परकल्पयेत
अथैनं परिरक्षेत पिता पुत्रम इवौरसम
14
इष्टिं वैश्वानरीं नित्यं निर्वपेद अब्द पर्यये
अविकल्पः पुरा धर्मॊ धर्मवादैस तु केवलम
15
विश्वैस तु देवैः साध्यैश च बराह्मणैश च महर्षिभिः
आपत्सु मरणाद भीतैर लिङ्गप्रतिनिधिः कृतः
16
परभुः परथमकल्पस्य यॊ ऽनुकल्पेन वर्तते
न साम्परायिकं तस्य दुर्मतेर विद्यते फलम
17
न बराह्मणान वेदयेत कश चिद राजनि मानवः
अवीर्यॊ वेदनाद विद्यात सुवीर्यॊ वीर्यवत्तरम
18
तस्माद राज्ञा सदा तेजॊ दुःसहं बरह्मवादिनाम
मन्ता शास्ता विधाता च बराह्मणॊ देव उच्यते
तस्मिन नाकुशलं बरूयान न शुक्ताम ईरयेद गिरम
19
कषत्रियॊ बाहुवीर्येण तरत्य आपदम आत्मनः
धनेन वैश्यः शूद्रश च मन्त्रैर हॊमैश च वै दविजः
20
न वै कन्या न युवतिर नामन्त्रॊ न च बालिशः
परिवेष्टाग्निहॊत्रस्य भवेन नासंस्कृतस तथा
नरके निपतन्त्य एते जुह्वानाः स च यस्य तत
21
पराजापत्यम अदत्त्वाश्वम अग्न्याधेयस्य दक्षिणाम
अनाहिताग्निर इति स परॊच्यते धर्मदर्शिभिः
22
पुण्यान्य अन्यानि कुर्वीत शरद्दधानॊ जितेन्द्रियः
अनाप्त दक्षिणैर यज्ञैर न यजेत कथं चन
23
परजाः पशूंश च सवर्गं च हन्ति यज्ञॊ हय अदक्षिणः
इन्द्रियाणि यशः कीर्तिम आयुश चास्यॊपकृन्तति
24
उदक्या हय आसते ये च ये च के चिद अनग्नयः
कुलं चाश्रॊत्रियं येषां सर्वे ते शूद्र धर्मिणः
25
उदपानॊदके गरामे बराह्मणॊ वृषली पतिः
उषित्वा दवादश समाः शूद्र कर्मेह गच्छति
26
अनर्यां शयने बिभ्रद उज्झन बिभ्रच च यॊ दविजाम
अब्राह्मणॊ मन्यमानस तृणेष्व आसीत पृष्ठतः
तथा स शुध्यते राजञ शृणु चात्र वचॊ मम
27
यद एकरात्रेण करॊति पापं; कृष्णं वर्णं बराह्मणः सेवमानः
सथानासनाभ्यां विचरन वरती संस; तरिभिर वर्षैः शमयेद आत्मपापम
28
न नर्म युक्तं वचनं हिनस्ति; न सत्रीषु राजन न विवाह काले
न गुर्वर्थे नात्मनॊ जीवितार्थे; पञ्चानृतान्य आहुर अपातकानि
29
शरद्दधानः शुभां विद्यां हीनाद अपि समाचरेत
सुवर्णम अपि चामेध्याद आददीतेति धारणा
30
सत्रीरत्नं दुष्कुलाच चापि विषाद अप्य अमृतं पिबेत
अदुष्टा हि सत्रियॊ रत्नम आप इत्य एव धर्मतः
31
गॊब्राह्मण हितार्थं च वर्णानां संकरेषु च
गृह्णीयात तु धनुर वैश्यः परित्राणाय चात्मनः
32
सुरा पानं बरह्महत्या गुरु तल्पम अथापि वा
अनिर्देश्यानि मन्यन्ते पराणान्तानीति धारणा
33
सुवर्णहरणं सतैन्यं विप्रा सङ्गश च पातकम
विहरन मद्य पानं चाप्य अगम्या गमनं तथा
34
पतितैः संप्रयॊगाच च बराह्मणैर यॊनितस तथा
अचिरेण महाराज तादृशॊ वै भवत्य उत
35
संवत्सरेण पतति पतितेन सहाचरन
याजन धयापनाद यौनान न तु यानासनाशनात
36
एतानि च ततॊ ऽनयानि निर्देश्यानीति धारणा
निर्देश्यकेन विधिना कालेनाव्यसनी भवेत
37
अन्नं तिर्यङ न हॊतव्यं परेतकर्मण्य अपातिते
तरिषु तव एतेषु पूर्वेषु न कुर्वीत विचारणाम
38
अमात्यान वा गुरून वापि जह्याद धर्मेण धार्मिकः
परायश्चित्तम अकुर्वाणैर नैतैर अर्हति संविदम
39
अधर्मकारी धर्मेण तपसा हन्ति किल्बिषम
बरुवन सतेन इति सतेनं तावत पराप्नॊति किल्बिषम
अस्तेनं सतेन इत्य उक्त्वा दविगुणं पापम आप्नुयात
40
तरिभागं बरह्महत्यायाः कन्या पराप्नॊति दुष्यती
यस तु दूषयिता तस्याः शेषं पराप्नॊति किल्बिषम
41
बराह्मणायावगूर्येह सपृष्ट्वा गुरुतरं भवेत
वर्षाणां हि शतं पापः परतिष्ठां नाधिगच्छति
42
सहस्रं तव एव वर्षाणां निपात्य नरके वसेत
तस्मान नैवावगूर्याद धि नैव जातु निपातयेत
43
शॊणितं यावतः पांसून संगृह्णीयाद दविज कषतात
तावतीः स सभा राजन नरके परिवर्तते
44
भरूणहाहवमध्ये तु शुध्यते शस्त्रपातितः
आत्मानं जुहुयाद वह्नौ समिद्धे तेन शुध्यति
45
सुरापॊ वारुणीम उष्णां पीत्वा पापाद विमुच्यते
तया स काये निर्दग्धे मृत्युना परेत्य शुध्यति
लॊकांश च लभते विप्रॊ नान्यथा लभते हि सः
46
गुरु तल्पम अधिष्ठाय दुरात्मा पापचेतनः
सूर्मीं जवलन्तीम आश्लिष्य मृत्युना स विशुध्यति
47
अथ वा शिश्नवृषणाव आदायाञ्जलिना सवयम
नैरृतीं दिशम आस्थाय निपतेत स तव अजिह्मगः
48
बराह्मणार्थे ऽपि वा पराणान संत्यजेत तेन शुध्यति
अश्वमेधेन वापीष्ट्वा गॊमेधेनापि वा पुनः
अग्निष्टॊमेन वा सम्यग इह परेत्य च पूयते
49
तथैव दवादश समाः कपाली बरह्महा भवेत
बरह्म चारि चरेद भैक्षं सवकर्मॊदाहरन मुनिः
50
एवं वा तपसा युक्तॊ बरह्महा सवनी भवेत
एवं वा गर्भम अज्ञाता चात्रेयीं यॊ ऽभिगच्छति
दविगुणा बरह्महत्या वय आत्रेयी वयसने भवेत
51
सुरापॊ नियताहारॊ बरह्म चारी कषमा चरः
ऊर्ध्वं तरिभ्यॊ ऽथ वर्षेभ्यॊ जयेताग्निष्टुता परम
ऋषभैक सहस्रं गा दत्त्वा शुभम अवाप्नुयात
52
वैश्यं हत्वा तु वर्षे दवे ऋषभैक शताश च गाः
शूद्रं हत्वाब्दम एवैकम ऋषभैकादशाश च गाः
53
शवबर्बर खरान हत्वा शौद्रम एव वरतं चरेत
मार्जारचाष मण्डूकान काकं भासं च मूषकम
54
उक्तः पशुसमॊ धर्मॊ राजन पराणि निपातनात
परायश्चित्तान्य अथान्यानि परवक्ष्याम्य अनुपूर्वशः
55
तल्पे चान्यस्य चौर्ये च पृथक संवत्सरं चरेत
तरीणि शरॊत्रिय भार्यायां परदारे तु दवे समृते
56
काले चतुर्थे भुञ्जानॊ बरह्म चारी वरती भवेत
सथानासनाभ्यां विहरेत तरिर अह्नॊ ऽभयुदिताद अपः
एवम एव निराचान्तॊ यश चाग्नीन अपविध्यति
57
तयजत्य अकारणे यश च पितरं मातरं तथा
पतितः सयात स कौरव्य तथा धर्मेषु निश्चयः
58
गरासाच्छादनम अत्यर्थं दद्याद इति निदर्शनम
भार्यायां वयभिचारिण्यां निरुद्धायां विशेषतः
यत पुंसां परदारेषु तच चैनां चारयेद वरतम
59
शरेयांसं शयने हित्वा या पापीयांसम ऋच्छति
शवभिस तां खादयेद राजा संस्थाने बहु संवृते
60
पुमांसं बन्धयेत पराज्ञः शयने तप्त आयसे
अप्य आदधीत दारूणि तत्र दह्येत पापकृत
61
एष दण्डॊ महाराज सत्रीणां भर्तृव्यतिक्रमे
संवत्सराभिशस्तस्य दुष्टस्य दविगुणॊ भवेत
62
दवे तस्य तरीणि वर्षाणि चत्वारि सह सेविनः
कुचरः पञ्चवर्षाणि चरेद भैक्षं मुनिव्रतः
63
परिवित्तिः परिवेत्ता यया च परिविद्यते
पाणिग्राहश च धर्मेण सर्वे ते पतिताः समृताः
64
चरेयुः सर्व एवैते वीरहा यद वरतं चरेत
चान्द्रायणं चरेन मासं कृच्छ्रं वा पापशुद्धये
65
परिवेत्ता परयच्छेत परिवित्ताय तां सनुषाम
जयेष्ठेन तव अभ्यनुज्ञातॊ यवीयान परत्यनन्तरम
एनसॊ मॊक्षम आप्नॊति सा च तौ चैव धर्मतः
66
अमानुषीषु गॊवर्जम अनावृष्टिर न दुष्यति
अधिष्ठातारम अत्तारं पशूनां पुरुषं विदुः
67
परिधायॊर्ध्व वालं तु पात्रम आदाय मृन्मयम
चरेत सप्त गृहान भैक्षं सवकर्म परिकीर्तयन
68
तत्रैव लब्धभॊजी सयाद दवादशाहात स शुध्यति
चरेत संवत्सरं चापि तद वरतं यन निराकृति
69
भवेत तु मानुषेष्व एवं परायश्चित्तम अनुत्तमम
दानं वादान सक्तेषु सर्वम एव परकल्पयेत
अनास्तिकेषु गॊमात्रं पराणम एकं परचक्षते
70
शववराह मनुष्याणां कुक्कुटस्य खरस्य च
मांसं मूत्र पुरीषं च पराश्य संस्कारम अर्हति
71
बराह्मणस्य सुरापस्य गन्धम आघ्राय सॊमपः
अपस तर्यहं पिबेद उष्णास तर्यहम उष्णं पयः पिबेत
तर्यहम उष्णं घृतं पीत्वा वायुभक्षॊ भवेत तर्यहम
72
एवम एतत समुद्दिष्टं परायश्चित्तं सनातनम
बराह्मणस्य विशेषेण तत्त्वज्ञानेन जायते
1
[bh]
kṛtārtho yakṣyamāṇaś ca sarvavedāntagaś ca yaḥ
ācārya pitṛbhāryārthaṃ svādhyāyārtham athāpi vā
2
ete vai sādhavo dṛṣṭā brāhmaṇā dharmabhikṣavaḥ
asvebhyo deyam etebhyo dānaṃ vidyā viśeṣataḥ
3
anyatra dakṣiṇā yātu deyā bharatasattama
anyebhyo hi bahir vedyāṃ nākṛtānnaṃ vidhīyate
4
sarvaratnāni rājā ca yathārhaṃ pratipādayet
brāhmaṇāś caiva yajñāś ca sahānnāḥ saha dakṣiṇāḥ
5
yasya traivārṣikaṃ bhaktaṃ paryāptaṃ bhṛtyavṛttaye
adhikaṃ vāpi vidyeta sa somaṃ pātum arhati
6
yajñaś cet pratividdhaḥ syād aṅgenaikena yajvanaḥ
brāhmaṇasya viśeṣeṇa dhārmike sati rājani
7
yo vaiśyaḥ syād bahu paśur hīnakratur asomapaḥ
kuṭumbāt tasya tad dravyaṃ yajñārthaṃ pārthivo haret
8
hared veśmataḥ kiṃ cit kāmaṃ śūdrasya dravyataḥ
na hi veśmani śūdrasya kaś cid asti parigrahaḥ
9
yo 'nāhitāgniḥ śatagur ayajvā ca sahasraguḥ
tayor api kuṭumbābhyām āhared avicārayan
10
adātṛbhyo haren nityaṃ vyākhyāpya nṛpatiḥ prabho
tathā hy ācarato dharmo nṛpateḥ syād athākhilaḥ
11
tathaiva saptame bhakte bhaktāni ṣaḍ anaśnatā
aśvastana vidhānena hartavyaṃ hīnakarmaṇaḥ
khalāt kṣetrāt tathāgārād yato vāpy upapadyate
12
khyātavyaṃ nṛpasyaitat pṛcchato 'pṛcchato 'pi vā
na tasmai dhārayed daṇḍaṃ rājā dharmeṇa dharmavit
13
kṣatriyasya hi bāliśyād brāhmaṇaḥ kliśyate kṣudhā
śrutaśīle samājñāya vṛttim asya prakalpayet
athainaṃ parirakṣeta pitā putram ivaurasam
14
iṣṭiṃ vaiśvānarīṃ nityaṃ nirvaped abda paryaye
avikalpaḥ purā dharmo dharmavādais tu kevalam
15
viśvais tu devaiḥ sādhyaiś ca brāhmaṇaiś ca maharṣibhiḥ
āpatsu maraṇād bhītair liṅgapratinidhiḥ kṛtaḥ
16
prabhuḥ prathamakalpasya yo 'nukalpena vartate
na sāmparāyikaṃ tasya durmater vidyate phalam
17
na brāhmaṇān vedayeta kaś cid rājani mānavaḥ
avīryo vedanād vidyāt suvīryo vīryavattaram
18
tasmād rājñā sadā tejo duḥsahaṃ brahmavādinām
mantā śāstā vidhātā ca brāhmaṇo deva ucyate
tasmin nākuśalaṃ brūyān na śuktām īrayed giram
19
kṣatriyo bāhuvīryeṇa taraty āpadam ātmanaḥ
dhanena vaiśyaḥ śūdraś ca mantrair homaiś ca vai dvijaḥ
20
na vai kanyā na yuvatir nāmantro na ca bāliśaḥ
pariveṣṭāgnihotrasya bhaven nāsaṃskṛtas tathā
narake nipatanty ete juhvānāḥ sa ca yasya tat
21
prājāpatyam adattvāśvam agnyādheyasya dakṣiṇām
anāhitāgnir iti sa procyate dharmadarśibhiḥ
22
puṇyāny anyāni kurvīta śraddadhāno jitendriyaḥ
anāpta dakṣiṇair yajñair na yajeta kathaṃ cana
23
prajāḥ paśūṃś ca svargaṃ ca hanti yajño hy adakṣiṇaḥ
indriyāṇi yaśaḥ kīrtim āyuś cāsyopakṛntati
24
udakyā hy āsate ye ca ye ca ke cid anagnayaḥ
kulaṃ cāśrotriyaṃ yeṣāṃ sarve te śūdra dharmiṇaḥ
25
udapānodake grāme brāhmaṇo vṛṣalī patiḥ
uṣitvā dvādaśa samāḥ śūdra karmeha gacchati
26
anaryāṃ śayane bibhrad ujjhan bibhrac ca yo dvijām
abrāhmaṇo manyamānas tṛṇeṣv āsīta pṛṣṭhataḥ
tathā sa śudhyate rājañ śṛu cātra vaco mama
27
yad ekarātreṇa karoti pāpaṃ; kṛṣṇaṃ varṇaṃ brāhmaṇaḥ sevamānaḥ
sthānāsanābhyāṃ vicaran vratī saṃs; tribhir varṣaiḥ śamayed ātmapāpam
28
na narma yuktaṃ vacanaṃ hinasti; na strīṣu rājan na vivāha kāle
na gurvarthe nātmano jīvitārthe; pañcānṛtāny āhur apātakāni
29
raddadhānaḥ śubhāṃ vidyāṃ hīnād api samācaret
suvarṇam api cāmedhyād ādadīteti dhāraṇā
30
strīratnaṃ duṣkulāc cāpi viṣād apy amṛtaṃ pibet
aduṣṭā hi striyo ratnam āpa ity eva dharmataḥ
31
gobrāhmaṇa hitārthaṃ ca varṇānāṃ saṃkareṣu ca
gṛhṇīyāt tu dhanur vaiśyaḥ paritrāṇāya cātmanaḥ
32
surā pānaṃ brahmahatyā guru talpam athāpi vā
anirdeśyāni manyante prāṇāntānīti dhāraṇā
33
suvarṇaharaṇaṃ stainyaṃ viprā saṅgaś ca pātakam
viharan madya pānaṃ cāpy agamyā gamanaṃ tathā
34
patitaiḥ saṃprayogāc ca brāhmaṇair yonitas tathā
acireṇa mahārāja tādṛśo vai bhavaty uta
35
saṃvatsareṇa patati patitena sahācaran
yājana dhyāpanād yaunān na tu yānāsanāśanāt
36
etāni ca tato 'nyāni nirdeśyānīti dhāraṇā
nirdeśyakena vidhinā kālenāvyasanī bhavet
37
annaṃ tiryaṅ na hotavyaṃ pretakarmaṇy apātite
triṣu tv eteṣu pūrveṣu na kurvīta vicāraṇām
38
amātyān vā gurūn vāpi jahyād dharmeṇa dhārmikaḥ
prāyaścittam akurvāṇair naitair arhati saṃvidam
39
adharmakārī dharmeṇa tapasā hanti kilbiṣam
bruvan stena iti stenaṃ tāvat prāpnoti kilbiṣam
astenaṃ stena ity uktvā dviguṇaṃ pāpam āpnuyāt
40
tribhāgaṃ brahmahatyāyāḥ kanyā prāpnoti duṣyatī
yas tu dūṣayitā tasyāḥ śeṣaṃ prāpnoti kilbiṣam
41
brāhmaṇāyāvagūryeha spṛṣṭvā gurutaraṃ bhavet
varṣāṇāṃ hi śataṃ pāpaḥ pratiṣṭhāṃ nādhigacchati
42
sahasraṃ tv eva varṣāṇāṃ nipātya narake vaset
tasmān naivāvagūryād dhi naiva jātu nipātayet
43
oṇitaṃ yāvataḥ pāṃsūn saṃgṛhṇīyād dvija kṣatāt
tāvatīḥ sa sabhā rājan narake parivartate
44
bhrūṇahāhavamadhye tu śudhyate śastrapātitaḥ
ātmānaṃ juhuyād vahnau samiddhe tena śudhyati
45
surāpo vāruṇīm uṣṇāṃ pītvā pāpād vimucyate
tayā sa kāye nirdagdhe mṛtyunā pretya śudhyati
lokāṃś ca labhate vipro nānyathā labhate hi saḥ
46
guru talpam adhiṣṭhāya durātmā pāpacetanaḥ
sūrmīṃ jvalantīm āśliṣya mṛtyunā sa viśudhyati
47
atha vā śiśnavṛṣaṇāv ādāyāñjalinā svayam
nairṛtīṃ diśam āsthāya nipatet sa tv ajihmagaḥ
48
brāhmaṇārthe 'pi vā prāṇān saṃtyajet tena śudhyati
aśvamedhena vāpīṣṭvā gomedhenāpi vā punaḥ
agniṣṭomena vā samyag iha pretya ca pūyate
49
tathaiva dvādaśa samāḥ kapālī brahmahā bhavet
brahma cāri cared bhaikṣaṃ svakarmodāharan muniḥ
50
evaṃ vā tapasā yukto brahmahā savanī bhavet
evaṃ vā garbham ajñātā cātreyīṃ yo 'bhigacchati
dviguṇā brahmahatyā vay ātreyī vyasane bhavet
51
surāpo niyatāhāro brahma cārī kṣamā caraḥ
ūrdhvaṃ tribhyo 'tha varṣebhyo jayetāgniṣṭutā param
ṛabhaika sahasraṃ gā dattvā śubham avāpnuyāt
52
vaiśyaṃ hatvā tu varṣe dve ṛṣabhaika śatāś ca gāḥ
śdraṃ hatvābdam evaikam ṛṣabhaikādaśāś ca gāḥ
53
vabarbara kharān hatvā śaudram eva vrataṃ caret
mārjāracāṣa maṇḍūkān kākaṃ bhāsaṃ ca mūṣakam
54
uktaḥ paśusamo dharmo rājan prāṇi nipātanāt
prāyaścittāny athānyāni pravakṣyāmy anupūrvaśaḥ
55
talpe cānyasya caurye ca pṛthak saṃvatsaraṃ caret
trīṇi śrotriya bhāryāyāṃ paradāre tu dve smṛte
56
kāle caturthe bhuñjāno brahma cārī vratī bhavet
sthānāsanābhyāṃ viharet trir ahno 'bhyuditād apaḥ
evam eva nirācānto yaś cāgnīn apavidhyati
57
tyajaty akāraṇe yaś ca pitaraṃ mātaraṃ tathā
patitaḥ syāt sa kauravya tathā dharmeṣu niścayaḥ
58
grāsācchādanam atyarthaṃ dadyād iti nidarśanam
bhāryāyāṃ vyabhicāriṇyāṃ niruddhāyāṃ viśeṣataḥ
yat puṃsāṃ paradāreṣu tac caināṃ cārayed vratam
59
reyāṃsaṃ śayane hitvā yā pāpīyāṃsam ṛcchati
śvabhis tāṃ khādayed rājā saṃsthāne bahu saṃvṛte
60
pumāṃsaṃ bandhayet prājñaḥ śayane tapta āyase
apy ādadhīta dārūṇi tatra dahyeta pāpakṛt
61
eṣa daṇḍo mahārāja strīṇāṃ bhartṛvyatikrame
saṃvatsarābhiśastasya duṣṭasya dviguṇo bhavet
62
dve tasya trīṇi varṣāṇi catvāri saha sevinaḥ
kucaraḥ pañcavarṣāṇi cared bhaikṣaṃ munivrataḥ
63
parivittiḥ parivettā yayā ca parividyate
pāṇigrāhaś ca dharmeṇa sarve te patitāḥ smṛtāḥ
64
careyuḥ sarva evaite vīrahā yad vrataṃ caret
cāndrāyaṇaṃ caren māsaṃ kṛcchraṃ vā pāpaśuddhaye
65
parivettā prayaccheta parivittāya tāṃ snuṣām
jyeṣṭhena tv abhyanujñāto yavīyān pratyanantaram
enaso mokṣam āpnoti sā ca tau caiva dharmataḥ
66
amānuṣīṣu govarjam anāvṛṣṭir na duṣyati
adhiṣṭhātāram attāraṃ paśūnāṃ puruṣaṃ viduḥ
67
paridhāyordhva vālaṃ tu pātram ādāya mṛnmayam
caret sapta gṛhān bhaikṣaṃ svakarma parikīrtayan
68
tatraiva labdhabhojī syād dvādaśāhāt sa śudhyati
caret saṃvatsaraṃ cāpi tad vrataṃ yan nirākṛti
69
bhavet tu mānuṣeṣv evaṃ prāyaścittam anuttamam
dānaṃ vādāna sakteṣu sarvam eva prakalpayet
anāstikeṣu gomātraṃ prāṇam ekaṃ pracakṣate
70
vavarāha manuṣyāṇāṃ kukkuṭasya kharasya ca
māṃsaṃ mūtra purīṣaṃ ca prāśya saṃskāram arhati
71
brāhmaṇasya surāpasya gandham āghrāya somapaḥ
apas tryahaṃ pibed uṣṇās tryaham uṣṇaṃ payaḥ pibet
tryaham uṣṇaṃ ghṛtaṃ pītvā vāyubhakṣo bhavet tryaham
72
evam etat samuddiṣṭaṃ prāyaścittaṃ sanātanam
brāhmaṇasya viśeṣeṇa tattvajñānena jāyate
