Home
>
Library
>
New
>
John Dargavel Smith
>
The Mahabharata In Sanskrit
>
Book 12. Chapter 172
Book 12. Chapter 172
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter
172
1
[युधिस्ठिर]
केन वृत्तेन वृत्तज्ञ वीतशॊकश चरेन महीम
किं च कुर्वन नरॊ लॊके पराप्नॊति परमां गतिम
2
[भीस्म]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
परह्रादस्य च संवादं मुनेर आजगरस्य च
3
चरन्तं बराह्मणं कं चित कल्य चित्तम अनामयम
पप्रच्छ राजन परह्रादॊ बुद्धिमान पराज्ञसंमतः
4
सवस्थः शक्तॊ मृदुर दान्तॊ निर्विवित्सॊ ऽनसूयकः
सुवाग्बहुमतॊ लॊके पराज्ञश चरसि बालवत
5
नैव परार्थयसे लाभं नालाभेष्व अनुशॊचसि
नित्यतृप्त इव बरह्मन न किं चिद अवमन्यसे
6
सरॊतसा हरियमाणासु परजास्व अविमना इव
धर्मकामार्थ कार्येषु कूतस्थ इव लक्ष्यसे
7
नानुतिष्ठसि धर्मार्धौ न कामे चापि वर्तसे
इन्द्रियार्थान अनादृत्य मुक्तश चरसि साक्षिवत
8
का नु परज्ञा शरुतं वा किं वृत्तिर वा का नु ते मुने
कषिप्रम आचक्ष्व मे बरह्मञ शरेयॊ यद इह मन्यसे
9
अनुयुक्तः स मेधावी लॊकधर्मविधानवित
उवाच शलक्ष्णया वाचा परह्रादम अनपार्थया
10
पश्यन परह्राद भूतानाम उत्पत्तिम अनिमित्ततः
हरासं वृद्धिं विनाशं च न परहृष्ये न च वयथे
11
सवभावाद एव संदृश्य वर्तमानाः परवृत्तयः
सवभावनिरताः सर्वाः परितप्ये न केन चित
12
पश्यन परह्राद संयॊगान विप्रयॊग परायनान
संचयांश च विनाशान्तान न कव चिद विदधे मनः
13
अन्तवन्ति च भूतानि गुणयुक्तानि पश्यतः
उत्पत्तिनिधनज्ञस्य किं कार्यम अवशिष्यते
14
जलजानाम अपि हय अन्तं पर्यायेनॊपलक्षये
महताम अपि कायानां सूक्ष्माणां च महॊदधौ
15
जङ्गम सथावराणां च भूतानाम असुराधिप
पार्थिवानाम अपि वयक्तं मृत्युं पश्यामि सर्वशः
16
अन्तरिक्षचराणां च दानवॊत्तम पक्षिणाम
उत्तिष्ठति यथाकालं मृत्युर बलवताम अपि
17
दिवि संशरमाणानि हरस्वानि च महान्ति च
जयॊतींसि च यथाकालं पतमानानि लक्षये
18
इति भूतानि संपश्यन्न अनुषक्तानि मृत्युना
सर्वसामान्यतॊ विद्वान कृतकृत्यः सुखं सवपे
19
सुमहान्तम अपि गरासं गरसे लब्धं यदृच्छया
शये पुनर अभुञ्जानॊ दिवसानि बहून्य अपि
20
आस्रवत्य अपि माम अन्नं पुनर बहुगुणं बहु
पुनर अल्पगुणं सतॊकं पुनर नैवॊपपद्यते
21
कनान कदा चित खादामि पिन्याकम अपि च गरसे
भक्षये शालिमांसानि भक्षांश चॊचावचान पुनः
22
शये कदा चित पर्यङ्के भूमाव अपि पुनः शये
परासादे ऽपि च मे शय्या कदा चिद उपपद्यते
23
धारयामि च चीराणि शानीं कषौमाजिनानि च
महार्हाणि च वासांसि धारयाम्य अहम एकदा
24
न संनिपतितं धर्म्यम उपभॊगं यदृच्छया
परत्याचक्षे न चाप्य एनम अनुरुध्ये सुदुर्लभम
25
अचलम अनिधनं शिवं विशॊकं; शुचिम अतुलं विदुषां मते निविष्टम
अनभिमतम असेवितं च मूढैर; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
26
अचलित मतिर अच्युतः सवधर्मात; परिमित संसरणः परावरज्ञः
विगतभयकषायलॊभमॊहॊ; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
27
अनियतफलभक्ष्य भॊज्यपेयं; विधिपरिनाम विभक्तदेशकालम
हृदयसुखम असेवितं कदर्यैर; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
28
इदम इदम इति तृष्णयाभिभूतं; जनम अनवाप्तधनं विषीद मानम
निपुनम अनुनिशाम्य तत्त्वबुद्ध्या; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
29
बहुविधम अनुदृश्य चार्थहेतॊः; कृपणम इहार्यम अनार्यम आश्रयन्तम
उपशम रुचिर आत्मवान परशान्तॊ; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
30
सुखम असुखम अनर्थम अर्थलाभं; रतिम अरतिं मरणं च जीवितं च
विधिनियतम अवेक्ष्य तत्त्वतॊ ऽहं; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
31
अपगतभयरागमॊहदर्पॊ; धृतिमतिबुद्धिसमन्वितः परशान्तः
उपगतफलभॊगिनॊ निशाम्य; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
32
अनियतशयनासनः परकृत्या; दमनियम वरतसत्यशौचयुक्तः
अपगतफलसंचयः परहृष्टॊ; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
33
अभिगतम असुखार्थम ईहनार्थैर; उपगतबुद्धिर अवेक्ष्य चात्मसंस्थः
तृषितम अनियतं मनॊ नियन्तुं; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
34
न हृदयम अनुरुध्यते मनॊ वा; परिय सुखदुर्लभताम अनित्यतां च
तद उभयम उपलक्षयन्न इवाहं; वरतम इदम आजगरं शुचिश चरामि
35
बहु कथितम इदं हि बुद्धिमद्भिः; कविभिर अभिप्रथयद्भिर आत्मकीर्तिम
इदम इदम इति तत्र तत्र तत तत; सवपरमतैर गहनं परतर्कयद्भिः
36
तद अहम अनुनिशाम्य विप्रयातं; पृथग अभिपन्नम इहाबुधैर मनुष्यैः
अनवसितम अनन्त दॊषपारं; नृषु विहरामि विनीतरॊषतृष्णः
37
[भी]
अजगर चरितं वरतं महात्मा; येह नरॊ ऽनुचरेद विनीतरागः
अपगतभयमन्युलॊभ मॊहः; स खलु सुखी विहरेद इमं विहारम
1
[yudhisṭhira]
kena vṛttena vṛttajña vītaśokaś caren mahīm
kiṃ ca kurvan naro loke prāpnoti paramāṃ gatim
2
[bhīsma]
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
prahrādasya ca saṃvādaṃ muner ājagarasya ca
3
carantaṃ brāhmaṇaṃ kaṃ cit kalya cittam anāmayam
papraccha rājan prahrādo buddhimān prājñasaṃmata
ḥ
4
svasthaḥ śakto mṛdur dānto nirvivitso 'nasūyakaḥ
suvāgbahumato loke prājñaś carasi bālavat
5
naiva prārthayase lābhaṃ nālābheṣv anuśocasi
nityatṛpta iva brahman na kiṃ cid avamanyase
6
srotasā hriyamāṇāsu prajāsv avimanā iva
dharmakāmārtha kāryeṣu kūtastha iva lakṣyase
7
nānutiṣṭhasi dharmārdhau na kāme cāpi vartase
indriyārthān anādṛtya muktaś carasi sākṣivat
8
kā nu prajñā śrutaṃ vā kiṃ vṛttir vā kā nu te mune
kṣipram ācakṣva me brahmañ śreyo yad iha manyase
9
anuyuktaḥ sa medhāvī lokadharmavidhānavit
uvāca ślakṣṇayā vācā prahrādam anapārthay
ā
10
paśyan prahrāda bhūtānām utpattim animittataḥ
hrāsaṃ vṛddhiṃ vināśaṃ ca na prahṛṣye na ca vyathe
11
svabhāvād eva saṃdṛśya vartamānāḥ pravṛttayaḥ
svabhāvaniratāḥ sarvāḥ paritapye na kena cit
12
paśyan prahrāda saṃyogān viprayoga parāyanān
saṃcayāṃś ca vināśāntān na kva cid vidadhe mana
ḥ
13
antavanti ca bhūtāni guṇayuktāni paśyataḥ
utpattinidhanajñasya kiṃ kāryam avaśiṣyate
14
jalajānām api hy antaṃ paryāyenopalakṣaye
mahatām api kāyānāṃ sūkṣm
āṇāṃ
ca mahodadhau
15
jaṅgama sthāvar
āṇāṃ
ca bhūtānām asurādhipa
pārthivānām api vyaktaṃ mṛtyuṃ paśyāmi sarvaśa
ḥ
16
antarikṣacar
āṇāṃ
ca dānavottama pakṣiṇām
uttiṣṭhati yathākālaṃ mṛtyur balavatām api
17
divi saṃśaramāṇāni hrasvāni ca mahānti ca
jyotīṃsi ca yathākālaṃ patamānāni lakṣaye
18
iti bhūtāni saṃpaśyann anuṣaktāni mṛtyunā
sarvasāmānyato vidvān kṛtakṛtyaḥ sukhaṃ svape
19
sumahāntam api grāsaṃ grase labdhaṃ yadṛcchayā
śaye punar abhuñjāno divasāni bahūny api
20
sravaty api mām annaṃ punar bahuguṇaṃ bahu
punar alpaguṇaṃ stokaṃ punar naivopapadyate
21
kanān kadā cit khādāmi pinyākam api ca grase
bhakṣaye śālimāṃsāni bhak
ṣāṃś
cocāvacān puna
ḥ
22
aye kadā cit paryaṅke bhūmāv api punaḥ śaye
prāsāde 'pi ca me śayyā kadā cid upapadyate
23
dhārayāmi ca cīrāṇi śānīṃ kṣaumājināni ca
mahārhāṇi ca vāsāṃsi dhārayāmy aham ekad
ā
24
na saṃnipatitaṃ dharmyam upabhogaṃ yadṛcchayā
pratyācakṣe na cāpy enam anurudhye sudurlabham
25
acalam anidhanaṃ śivaṃ viśokaṃ; śucim atulaṃ viduṣāṃ mate niviṣṭam
anabhimatam asevitaṃ ca mūḍhair; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
26
acalita matir acyutaḥ svadharmāt; parimita saṃsaraṇaḥ parāvarajñaḥ
vigatabhayakaṣāyalobhamoho; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
27
aniyataphalabhakṣya bhojyapeyaṃ; vidhiparināma vibhaktadeśakālam
hṛdayasukham asevitaṃ kadaryair; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
28
idam idam iti tṛṣṇayābhibhūtaṃ; janam anavāptadhanaṃ viṣīda mānam
nipunam anuniśāmya tattvabuddhyā; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
29
bahuvidham anudṛśya cārthahetoḥ; kṛpaṇam ihāryam anāryam āśrayantam
upaśama rucir ātmavān praśānto; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
30
sukham asukham anartham arthalābhaṃ; ratim aratiṃ maraṇaṃ ca jīvitaṃ ca
vidhiniyatam avekṣya tattvato 'haṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
31
apagatabhayarāgamohadarpo; dhṛtimatibuddhisamanvitaḥ praśāntaḥ
upagataphalabhogino niśāmya; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
32
aniyataśayanāsanaḥ prakṛtyā; damaniyama vratasatyaśaucayuktaḥ
apagataphalasaṃcayaḥ prahṛṣṭo; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
33
abhigatam asukhārtham īhanārthair; upagatabuddhir avekṣya cātmasaṃsthaḥ
tṛṣitam aniyataṃ mano niyantuṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
34
na hṛdayam anurudhyate mano vā; priya sukhadurlabhatām anityatāṃ ca
tad ubhayam upalakṣayann ivāhaṃ; vratam idam ājagaraṃ śuciś carāmi
35
bahu kathitam idaṃ hi buddhimadbhiḥ; kavibhir abhiprathayadbhir ātmakīrtim
idam idam iti tatra tatra tat tat; svaparamatair gahanaṃ pratarkayadbhi
ḥ
36
tad aham anuniśāmya viprayātaṃ; pṛthag abhipannam ihābudhair manuṣyaiḥ
anavasitam ananta doṣapāraṃ; nṛṣu viharāmi vinītaroṣatṛṣṇa
ḥ
37
[bhī]
ajagara caritaṃ vrataṃ mahātmā; yeha naro 'nucared vinītarāgaḥ
apagatabhayamanyulobha mohaḥ; sa khalu sukhī vihared imaṃ vihāram
mythical creatures and beast
|
mythical creatures and beast
Home
>
Library
>
New
>
John Dargavel Smith
>
The Mahabharata In Sanskrit
>
Book 12. Chapter 172