Book 12. Chapter 247
The Mahabharata In Sanskrit
Book 12
Chapter 247
1
[भी]
भूतानां गुणसंख्यानं भूयः पुत्र निशामय
दवैपायन मुखाद भरष्टं शलाघया परयानघ
2
दीप्तानलनिभः पराह भगवान धूम्रवर्चसे
ततॊ ऽहम अपि वक्ष्यामि भूयः पुत्र निदर्शनम
3
भूमेः सथैर्यं पृथुत्वं च काथिन्यं परसवात्मता
गन्धॊ गुरुत्वं शक्तिश च संघातः सथापना धृतिः
4
अपां शैत्यं रसः कलेदॊ दरवत्वं सनेहसौम्यता
जिह्वा विष्यन्दिनी चैव भौमाप्यास्रवणं तथा
5
अग्नेर दुर्धर्षता तेजस तापः पाकः परकाशनम
शौचं रागॊ लघुस तैक्ष्ण्यं दशमं चॊर्ध्वभागिता
6
वायॊर अनियमः सपर्शॊ वादस्थानं सवतन्त्रता
बलं शैघ्र्यं च मॊहश च चेष्टा कर्मकृता भवः
7
आकाशस्य गुणः शब्दॊ वयापित्वं छिद्रतापि च
अनाश्रयम अनालम्बम अव्यक्तम अविकारिता
8
अप्रतीघातता चैव भूतत्वं विकृतानि च
गुणाः पञ्चा शतं परॊक्ताः पञ्च भूतात्मभाविताः
9
चलॊपपत्तिर वयक्तिश च विसर्गः कल्पना कषमा
सद असच चाशुता चैव मनसॊ नव वै गुणाः
10
इष्टानिष्ट विकल्पश च वयवसायः समाधिता
संशयः परतिपत्तिश च बुद्धौ पञ्चेह ये गुणाः
11
[य]
कथं पञ्च गुणा बुद्धिः कथं पञ्चेन्द्रिया गुणाः
एतन मे सर्वम आचक्ष्व सूक्ष्मज्ञानं पितामह
12
[भी]
आहुः षष्टिं भूतगुणान वै; भूतविशिष्टा नित्यविषक्ताः
भूतविषक्ताश चाक्षरसृष्टाः; पुत्र न नित्यं तद इह वदन्ति
13
तत पुत्र चिन्ता कलितं यद उक्तम; अनागतं वै तव संप्रतीह
भूतार्थ तत्त्वं तद अवाप्य सर्वं; भूतप्रभावाद भव शान्तबुद्धिः
1
[bhī]
bhūtānāṃ guṇasaṃkhyānaṃ bhūyaḥ putra niśāmaya
dvaipāyana mukhād bhraṣṭaṃ ślāghayā parayānagha
2
dīptānalanibhaḥ prāha bhagavān dhūmravarcase
tato 'ham api vakṣyāmi bhūyaḥ putra nidarśanam
3
bhūmeḥ sthairyaṃ pṛthutvaṃ ca kāthinyaṃ prasavātmatā
gandho gurutvaṃ śaktiś ca saṃghātaḥ sthāpanā dhṛtiḥ
4
apāṃ śaityaṃ rasaḥ kledo dravatvaṃ snehasaumyatā
jihvā viṣyandinī caiva bhaumāpyāsravaṇaṃ tathā
5
agner durdharṣatā tejas tāpaḥ pākaḥ prakāśanam
śaucaṃ rāgo laghus taikṣṇyaṃ daśamaṃ cordhvabhāgitā
6
vāyor aniyamaḥ sparśo vādasthānaṃ svatantratā
balaṃ śaighryaṃ ca mohaś ca ceṣṭā karmakṛtā bhavaḥ
7
kāśasya guṇaḥ śabdo vyāpitvaṃ chidratāpi ca
anāśrayam anālambam avyaktam avikāritā
8
apratīghātatā caiva bhūtatvaṃ vikṛtāni ca
guṇāḥ pañcā śataṃ proktāḥ pañca bhūtātmabhāvitāḥ
9
calopapattir vyaktiś ca visargaḥ kalpanā kṣamā
sad asac cāśutā caiva manaso nava vai guṇāḥ
10
iṣṭāniṣṭa vikalpaś ca vyavasāyaḥ samādhitā
saṃśayaḥ pratipattiś ca buddhau pañceha ye guṇāḥ
11
[y]
kathaṃ pañca guṇā buddhiḥ kathaṃ pañcendriyā guṇāḥ
etan me sarvam ācakṣva sūkṣmajñānaṃ pitāmaha
12
[bhī]
āhuḥ ṣaṣṭiṃ bhūtaguṇān vai; bhūtaviśiṣṭā nityaviṣaktāḥ
bhūtaviṣaktāś cākṣarasṛṣṭāḥ; putra na nityaṃ tad iha vadanti
13
tat putra cintā kalitaṃ yad uktam; anāgataṃ vai tava saṃpratīha
bhūtārtha tattvaṃ tad avāpya sarvaṃ; bhūtaprabhāvād bhava śāntabuddhiḥ
Book 12
Chapter 247
1
[भी]
भूतानां गुणसंख्यानं भूयः पुत्र निशामय
दवैपायन मुखाद भरष्टं शलाघया परयानघ
2
दीप्तानलनिभः पराह भगवान धूम्रवर्चसे
ततॊ ऽहम अपि वक्ष्यामि भूयः पुत्र निदर्शनम
3
भूमेः सथैर्यं पृथुत्वं च काथिन्यं परसवात्मता
गन्धॊ गुरुत्वं शक्तिश च संघातः सथापना धृतिः
4
अपां शैत्यं रसः कलेदॊ दरवत्वं सनेहसौम्यता
जिह्वा विष्यन्दिनी चैव भौमाप्यास्रवणं तथा
5
अग्नेर दुर्धर्षता तेजस तापः पाकः परकाशनम
शौचं रागॊ लघुस तैक्ष्ण्यं दशमं चॊर्ध्वभागिता
6
वायॊर अनियमः सपर्शॊ वादस्थानं सवतन्त्रता
बलं शैघ्र्यं च मॊहश च चेष्टा कर्मकृता भवः
7
आकाशस्य गुणः शब्दॊ वयापित्वं छिद्रतापि च
अनाश्रयम अनालम्बम अव्यक्तम अविकारिता
8
अप्रतीघातता चैव भूतत्वं विकृतानि च
गुणाः पञ्चा शतं परॊक्ताः पञ्च भूतात्मभाविताः
9
चलॊपपत्तिर वयक्तिश च विसर्गः कल्पना कषमा
सद असच चाशुता चैव मनसॊ नव वै गुणाः
10
इष्टानिष्ट विकल्पश च वयवसायः समाधिता
संशयः परतिपत्तिश च बुद्धौ पञ्चेह ये गुणाः
11
[य]
कथं पञ्च गुणा बुद्धिः कथं पञ्चेन्द्रिया गुणाः
एतन मे सर्वम आचक्ष्व सूक्ष्मज्ञानं पितामह
12
[भी]
आहुः षष्टिं भूतगुणान वै; भूतविशिष्टा नित्यविषक्ताः
भूतविषक्ताश चाक्षरसृष्टाः; पुत्र न नित्यं तद इह वदन्ति
13
तत पुत्र चिन्ता कलितं यद उक्तम; अनागतं वै तव संप्रतीह
भूतार्थ तत्त्वं तद अवाप्य सर्वं; भूतप्रभावाद भव शान्तबुद्धिः
1
[bhī]
bhūtānāṃ guṇasaṃkhyānaṃ bhūyaḥ putra niśāmaya
dvaipāyana mukhād bhraṣṭaṃ ślāghayā parayānagha
2
dīptānalanibhaḥ prāha bhagavān dhūmravarcase
tato 'ham api vakṣyāmi bhūyaḥ putra nidarśanam
3
bhūmeḥ sthairyaṃ pṛthutvaṃ ca kāthinyaṃ prasavātmatā
gandho gurutvaṃ śaktiś ca saṃghātaḥ sthāpanā dhṛtiḥ
4
apāṃ śaityaṃ rasaḥ kledo dravatvaṃ snehasaumyatā
jihvā viṣyandinī caiva bhaumāpyāsravaṇaṃ tathā
5
agner durdharṣatā tejas tāpaḥ pākaḥ prakāśanam
śaucaṃ rāgo laghus taikṣṇyaṃ daśamaṃ cordhvabhāgitā
6
vāyor aniyamaḥ sparśo vādasthānaṃ svatantratā
balaṃ śaighryaṃ ca mohaś ca ceṣṭā karmakṛtā bhavaḥ
7
kāśasya guṇaḥ śabdo vyāpitvaṃ chidratāpi ca
anāśrayam anālambam avyaktam avikāritā
8
apratīghātatā caiva bhūtatvaṃ vikṛtāni ca
guṇāḥ pañcā śataṃ proktāḥ pañca bhūtātmabhāvitāḥ
9
calopapattir vyaktiś ca visargaḥ kalpanā kṣamā
sad asac cāśutā caiva manaso nava vai guṇāḥ
10
iṣṭāniṣṭa vikalpaś ca vyavasāyaḥ samādhitā
saṃśayaḥ pratipattiś ca buddhau pañceha ye guṇāḥ
11
[y]
kathaṃ pañca guṇā buddhiḥ kathaṃ pañcendriyā guṇāḥ
etan me sarvam ācakṣva sūkṣmajñānaṃ pitāmaha
12
[bhī]
āhuḥ ṣaṣṭiṃ bhūtaguṇān vai; bhūtaviśiṣṭā nityaviṣaktāḥ
bhūtaviṣaktāś cākṣarasṛṣṭāḥ; putra na nityaṃ tad iha vadanti
13
tat putra cintā kalitaṃ yad uktam; anāgataṃ vai tava saṃpratīha
bhūtārtha tattvaṃ tad avāpya sarvaṃ; bhūtaprabhāvād bhava śāntabuddhiḥ
