Book 13. Chapter 90

The Mahabharata In Sanskrit


Book 13

Chapter 90

1

[य]

कीदृशेभ�यः परदातव�यं भवेच छराद�धं पितामह

दविजेभ�यः क�र�शार�दूल तन मे वयाख�यात�म अर�हसि

2

[भ]

बराह�मणान न परीक�षेत कषत�रियॊ दानधर�मवित

दैवे कर�मणि पित�र�ये त� नयाय�यम आह�ः परीक�षणम

3

देवताः पूजयन�तीह दैवेनैवेह तेजसा

उपेत�य तस�माद देवेभ�यः सर�वेभ�यॊ दापयेन नरः

4

शराद�धे तव अथ महाराज परीक�षेद बराह�मणान ब�धः

क�लशीलवयॊ रूपैर विद�ययाभिजनेन च

5

�षाम अन�ये पङ�क�तिदूषास तथान�ये पङ�क�तिपावनाः

अपाङ�क�तेयास त� ये राजन कीर�तयिष�यामि ताञ शृण�

6

कितवॊ भरूणहा यक�ष�मी पश�पालॊ निराकृतिः

पराम परेष�यॊ वार�ध�षिकॊ गायनः सर�वविक�रयी

7

अगार दाही गरदः क�ण�डाशी सॊमविक�रयी

साम�द�रिकॊ राजभृत�यस तैलिकः कूटकारकः

8

पित�रा विवदमानश च यस�य चॊपपतिर गृहे

अभिशस�तस तथा सतेनः शिल�पं यश चॊपजीवति

9

पर�व कारश च सूची च मित�र धर�क पारदारिकः

अव�रतानाम उपाध�यायः काण�डपृष�ठस तथैव च

10

शवभिर यश च परिक�रामेद यः श�ना दष�ट �व च

परिवित�तिश च यश च सयाद द�श�चर�मा ग�र�तल�पगः

क�शीलवॊ देवलकॊ नक�षत�रैर यश च जीवति

11

�तान इह विजानीयाद अपाङ�क�तेयान दविजाधमान

शूद�राणाम उपदेशं च ये क�र�वन�त�य अल�पचेतसः

12

षष�टिं काणः शतं षण�ढः शवित�री यावत परपश�यति

पङ�क�त�यां सम�पविष�टायां तावद दूषयते नृप

13

यद विष�टित शिरा भ�ङ�क�ते यद भ�ङ�क�ते दक�षिणाम�खः

सॊपानत�कश च यद भ�ङ�क�ते सर�वं विद�यात तद आस�रम

14

असूयता च यद दत�तं यच च शरद�धा विवर�जितम

सर�वं तद अस�रेन�द�राय बरह�मा भागम अकल�पयत

15

शवानश च पङ�क�तिदूषाश च नावेक�षेरन कथं चन

तस�मात परिवृते दद�यात तिलांश चान�ववकीरयेत

16

तिलादाने च करव�यादा ये च करॊधवशा गणाः

यात�धानाः पिशाचाश च विप�रल�म�पन�ति तद धविः

17

यावद धयपङ�क�त�यःपङ�क�त�यां वै भ�ञ�जानान अन�पश�यति

तावत फलाद भरंशयति दातारं तस�य बालिशम

18

इमे त� भरतश�रेष�ठ विज�ञेयाः पङ�क�तिपावनाः

ये तव अतस तान परवक�ष�यामि परीक�षस�वेह तान दविजान

19

वेद विद�याव�रतस�नाता बराह�मणाः सर�व �व हि

पाङ�क�तेयान यांस त� वक�ष�यामि जञेयास ते पङ�क�तिपावनाः

20

तरिणाचिकेतः पञ�चाग�निस तरिस�पर�णः षडङ�गवित

बरह�म देयान�संतानश छन�दॊगॊ जयेष�ठसामगः

21

मातापित�र�यॊर यश च वश�यः शरॊत�रियॊ दश पूर�षः

ऋत�कालाभिगामी च धर�मपत�नीष� यः सदा

वेद विद�याव�रतस�नातॊ विप�रः पङ�क�तिं प�नात�य उत

22

अथर�वशिरसॊ ऽधयेता बरह�म चारी यतव�रतः

सत�यवादी धर�मशीलः सवकर�मनिरतश च यः

23

ये च प�ण�येष� तीर�थेष� अभिषेककृतश�रमाः

मखेष� च स मन�त�रेष� भवन�त�य अवभृथाप�ल�ताः

24

अक�रॊधना अचपलाः कषान�ता दान�ता जितेन�द�रियाः

सर�वभूतहिता ये च शराद�धेष�व �तान निमन�त�रयेत

�तेष� दत�तम अक�षय�यम �ते वै पङ�क�तिपावनाः

25

इमे परे महाराज विज�ञेयाः पङ�क�तिपावनाः

यतयॊ मॊक�षधर�मज�ञा यॊगाः स�चरितव�रताः

26

ये चेतिहासं परयताः शरावयन�ति दविजॊत�तमान

ये च भाष�य विदः के चिद ये च वयाकरणे रताः

27

अधीयते प�राणं ये धर�मशास�त�राण�य अथापि च

अधीत�य च यथान�यायं विधिवत तस�य कारिणः

28

उपपन�नॊ ग�र� क�ले सत�यवादी सहस�रदः

अग�र�यः सर�वेष� वेदेष� सर�वप�रवचनेष� च

29

यावद �ते परपश�यन�ति पङ�क�त�यास तावत प�नन�त�य उत

ततॊ हि पावनात पङ�क�त�याः पङ�क�तिपावन उच�यते

30

करॊशाद अर�धतृतीयात त� पावयेद �क �व हि

बरह�म देयान�संतान इति बरह�म विदॊ विद�ः

31

अनृत�विग अन�पाध�यायः स चेद अग�रासनं वरजेत

ऋत�विग�भिर अनन�ज�ञातः पङ�क�त�या हरति द�ष�कृतम

32

अथ चेद वेदवित सर�वैः पङ�क�तिदॊषैर विवर�जितः

न च सयात पतितॊ राजन पङ�क�तिपावन �व सः

33

तस�मात सर�वप�रयत�नेन परीक�ष�यामन�त�रयेद दविजान

सवकर�मनिरतान दान�तान क�ले जातान बह�श�र�तान

34

यस�य मित�र परधानानि शराद�धानि च हवींषि च

न परीणाति पितॄन देवान सवर�गं च न स गच�छति

35

यश च शराद�धे क�र�ते संगतानि; न देव यानेन पथा स याति

स वै म�क�तः पिप�पलं बन�धनाद वा; सवर�गाल लॊकाच चयवते शराद�धमित�रः

36

तस�मान मित�रं शराद�धकृन नाद�रियेत; दद�यान मित�रेभ�यः संग�रहार�थं धनानि

यं मन�यते नैव शत�र�ं न मित�रं; तं मध�यस�थं भॊजयेद धव�यकव�ये

37

यथॊषरे बीजम उप�तं न रॊहेन; न चास�यॊप�ता पराप�न�याद बीजभागम

�वं श राद�धं भ�क�तम अनर�हमाणैर; न चेह नाम�त�र फलं ददाति

38

बराह�मणॊ हय अनधीयानस तृणाग�निर इव शाम�यति

तस�मै शराद�धं न दातव�यं न हि भस�मनि हूयते

39

संभॊजनी नाम पिशाचदक�षिणा; सा नैव देवान न पितॄन उपैति

इहैव सा भराम�यति कषीणप�ण�या; शालान�तरे गौर इव नष�टवत�सा

40

यथाग�नौ शान�ते घृतम आज�हॊति; तन नैव देवान न पितॄन उपैति

तथा दत�तं नर�तने गायने च; यां चानृचे दक�षिणाम आवृणॊति

41

उभौ हिनस�ति न भ�नक�ति चैषा; या चानृचे दक�षिणा दीयते वै

आघातनी गर�हितैषा पतन�ती; तेषां परेतान पातयेद देव यानात

42

ऋषीणां समयं नित�यं ये चरन�ति य�धिष�ठिर

निश�चिताः सर�वधर�मज�ञास तान देवा बराह�मणान विद�ः

43

सवाध�यायनिष�ठा ऋषयॊ जञन निष�ठास तथैव च

तपॊ निष�ठाश च बॊद�धव�याः कर�म निष�ठाश च भारत

44

कव�यानि जञाननिष�ठेभ�यः परतिष�ठाप�यानि भारत

तत�र ये बराह�मणाः के चिन न निन�दति हि ते वराः

45

ये त� निन�दन�ति जल�पेष� न ताञ शराद�धेष� भॊजयेत

बराह�मणा निन�दिता राजन हन�य�स तरिप�र�षं क�लम

46

वैखानसानां वचनम ऋषीणां शरूयते नृप

दूराद �व परीक�षेत बराह�मणान वेदपारगान

परियान वा यदि वा दवेष�यांस तेष� तच छराद�धम आवपेत

47

यः सहस�रं सहस�राणां भॊजयेद अनृचां नरः

�कस तान मन�त�रवित परीतः सर�वान अर�हति भारत

1

[y]

kīdṛśebhyaḥ prad�tavyaṃ bhavec chr�ddhaṃ pit�maha

dvijebhyaḥ kuruś�rdūla tan me vy�khy�tum arhasi

2

[bh]

br�hmaṇ�n na parīkṣeta kṣatriyo d�nadharmavit

daive karmaṇi pitrye tu ny�yyam �huḥ parīkṣaṇam

3

devat�ḥ pūjayantīha daivenaiveha tejas�

upetya tasm�d devebhyaḥ sarvebhyo d�payen naraḥ

4

śr�ddhe tv atha mah�r�ja parīkṣed br�hmaṇ�n budhaḥ

kulaśīlavayo rūpair vidyay�bhijanena ca

5

eṣ�m anye paṅktidūṣ�s tath�nye paṅktip�van�ḥ

ap�ṅktey�s tu ye r�jan kīrtayiṣy�mi t�ñ śṛṇu

6

kitavo bhrūṇah� yakṣmī paśup�lo nir�kṛtiḥ

pr�ma preṣyo v�rdhuṣiko g�yanaḥ sarvavikrayī

7

ag�ra d�hī garadaḥ kuṇ��śī somavikrayī

s�mudriko r�jabhṛtyas tailikaḥ kūṭak�rakaḥ

8

pitr� vivadam�naś ca yasya copapatir gṛhe

abhiśastas tath� stenaḥ śilpaṃ yaś copajīvati

9

parva k�raś ca sūcī ca mitra dhruk p�rad�rikaḥ

avrat�n�m up�dhy�yaḥ k�ṇ�apṛṣṭhas tathaiva ca

10

śvabhir yaś ca parikr�med yaḥ śun� daṣṭa eva ca

parivittiś ca yaś ca sy�d duścarm� gurutalpagaḥ

kuśīlavo devalako nakṣatrair yaś ca jīvati

11

et�n iha vij�nīy�d ap�ṅktey�n dvij�dham�n

śūdr�ṇ�m upadeśaṃ ca ye kurvanty alpacetasaḥ

12

ṣaṣṭiṃ k�ṇaḥ śataṃ ṣaṇ�haḥ śvitrī y�vat prapaśyati

paṅkty�ṃ samupaviṣṭ�y�ṃ t�vad dūṣayate nṛpa

13

yad viṣṭita śir� bhuṅkte yad bhuṅkte dakṣiṇ�mukhaḥ

sop�natkaś ca yad bhuṅkte sarvaṃ vidy�t tad �suram

14

asūyat� ca yad dattaṃ yac ca śraddh� vivarjitam

sarvaṃ tad asurendr�ya brahm� bh�gam akalpayat

15

śv�naś ca paṅktidūṣ�ś ca n�vekṣeran kathaṃ cana

tasm�t parivṛte dady�t til�ṃś c�nvavakīrayet

16

til�d�ne ca kravy�d� ye ca krodhavaś� gaṇ�ḥ

y�tudh�n�ḥ piś�c�ś ca vipralumpanti tad dhaviḥ

17

y�vad dhyapaṅktyaḥpaṅkty�ṃ vai bhuñj�n�n anupaśyati

t�vat phal�d bhraṃśayati d�t�raṃ tasya b�liśam

18

ime tu bharataśreṣṭha vijñey�ḥ paṅktip�van�ḥ

ye tv atas t�n pravakṣy�mi parīkṣasveha t�n dvij�n

19

veda vidy�vratasn�t� br�hmaṇ�ḥ sarva eva hi

p�ṅktey�n y�ṃs tu vakṣy�mi jñey�s te paṅktip�van�ḥ

20

triṇ�ciketaḥ pañc�gnis trisuparṇaḥ ṣa�aṅgavit

brahma dey�nusaṃt�naś chandogo jyeṣṭhas�magaḥ

21

m�t�pitryor yaś ca vaśyaḥ śrotriyo daśa pūruṣaḥ

ṛtuk�l�bhig�mī ca dharmapatnīṣu yaḥ sad�

veda vidy�vratasn�to vipraḥ paṅktiṃ pun�ty uta

22

atharvaśiraso 'dhyet� brahma c�rī yatavrataḥ

satyav�dī dharmaśīlaḥ svakarmanirataś ca yaḥ

23

ye ca puṇyeṣu tīrtheṣu abhiṣekakṛtaśram�ḥ

makheṣu ca sa mantreṣu bhavanty avabhṛth�plut�ḥ

24

akrodhan� acapal�ḥ kṣ�nt� d�nt� jitendriy�ḥ

sarvabhūtahit� ye ca śr�ddheṣv et�n nimantrayet

eteṣu dattam akṣayyam ete vai paṅktip�van�ḥ

25

ime pare mah�r�ja vijñey�ḥ paṅktip�van�ḥ

yatayo mokṣadharmajñ� yog�ḥ sucaritavrat�ḥ

26

ye cetih�saṃ prayat�ḥ śr�vayanti dvijottam�n

ye ca bh�ṣya vidaḥ ke cid ye ca vy�karaṇe rat�ḥ

27

adhīyate pur�ṇaṃ ye dharmaś�str�ṇy ath�pi ca

adhītya ca yath�ny�yaṃ vidhivat tasya k�riṇaḥ

28

upapanno guru kule satyav�dī sahasradaḥ

agryaḥ sarveṣu vedeṣu sarvapravacaneṣu ca

29

y�vad ete prapaśyanti paṅkty�s t�vat punanty uta

tato hi p�van�t paṅkty�ḥ paṅktip�vana ucyate

30

kroś�d ardhatṛtīy�t tu p�vayed eka eva hi

brahma dey�nusaṃt�na iti brahma vido viduḥ

31

anṛtvig anup�dhy�yaḥ sa ced agr�sanaṃ vrajet

ṛtvigbhir ananujñ�taḥ paṅkty� harati duṣkṛtam

32

atha ced vedavit sarvaiḥ paṅktidoṣair vivarjitaḥ

na ca sy�t patito r�jan paṅktip�vana eva saḥ

33

tasm�t sarvaprayatnena parīkṣy�mantrayed dvij�n

svakarmanirat�n d�nt�n kule j�t�n bahuśrut�n

34

yasya mitra pradh�n�ni śr�ddh�ni ca havīṃṣi ca

na prīṇ�ti pit�n dev�n svargaṃ ca na sa gacchati

35

yaś ca śr�ddhe kurute saṃgat�ni; na deva y�nena path� sa y�ti

sa vai muktaḥ pippalaṃ bandhan�d v�; svarg�l lok�c cyavate śr�ddhamitraḥ

36

tasm�n mitraṃ śr�ddhakṛn n�driyeta; dady�n mitrebhyaḥ saṃgrah�rthaṃ dhan�ni

yaṃ manyate naiva śatruṃ na mitraṃ; taṃ madhyasthaṃ bhojayed dhavyakavye

37

yathoṣare bījam uptaṃ na rohen; na c�syopt� pr�pnuy�d bījabh�gam

evaṃ ś r�ddhaṃ bhuktam anarham�ṇair; na ceha n�mutra phalaṃ dad�ti

38

br�hmaṇo hy anadhīy�nas tṛṇ�gnir iva ś�myati

tasmai śr�ddhaṃ na d�tavyaṃ na hi bhasmani hūyate

39

saṃbhojanī n�ma piś�cadakṣiṇ�; s� naiva dev�n na pit�n upaiti

ihaiva s� bhr�myati kṣīṇapuṇy�; ś�l�ntare gaur iva naṣṭavats�

40

yath�gnau ś�nte ghṛtam �juhoti; tan naiva dev�n na pit�n upaiti

tath� dattaṃ nartane g�yane ca; y�ṃ c�nṛce dakṣiṇ�m �vṛṇoti

41

ubhau hinasti na bhunakti caiṣ�; y� c�nṛce dakṣiṇ� dīyate vai

�gh�tanī garhitaiṣ� patantī; teṣ�ṃ pret�n p�tayed deva y�n�t

42

ṛṣīṇ�ṃ samayaṃ nityaṃ ye caranti yudhiṣṭhira

niścit�ḥ sarvadharmajñ�s t�n dev� br�hmaṇ�n viduḥ

43

sv�dhy�yaniṣṭh� ṛṣayo jñana niṣṭh�s tathaiva ca

tapo niṣṭh�ś ca boddhavy�ḥ karma niṣṭh�ś ca bh�rata

44

kavy�ni jñ�naniṣṭhebhyaḥ pratiṣṭh�py�ni bh�rata

tatra ye br�hmaṇ�ḥ ke cin na nindati hi te var�ḥ

45

ye tu nindanti jalpeṣu na t�ñ śr�ddheṣu bhojayet

br�hmaṇ� nindit� r�jan hanyus tripuruṣaṃ kulam

46

vaikh�nas�n�ṃ vacanam ṛṣīṇ�ṃ śrūyate nṛpa

dūr�d eva parīkṣeta br�hmaṇ�n vedap�rag�n

priy�n v� yadi v� dveṣy�ṃs teṣu tac chr�ddham �vapet

47

yaḥ sahasraṃ sahasr�ṇ�ṃ bhojayed anṛc�ṃ naraḥ

ekas t�n mantravit prītaḥ sarv�n arhati bh�rata