Book 14. Chapter 15
The Mahabharata In Sanskrit
Book 14
Chapter 15
1
[ज]
विजिते पाण्डवेयैस तु परशान्ते च दविजॊत्तम
राष्ट्रे किं चक्रतुर वीरौ वासुदेवधनंजयौ
2
[व]
विजिते पाण्डवेयैस तु परशान्ते च विशां पते
राष्ट्रे बभूवतुर हृष्टौ वासुदेवधनंजयौ
3
विजह्राते मुदा युक्तौ दिवि देवेश्वराव इव
तौ वनेषु विचित्रेषु पर्वतानां च सानुषु
4
शैलेषु रमणीयेषु पल्वलेषु नदीषु च
चङ्क्रम्यमाणौ संहृष्टाव अश्विनाव इव नन्दने
5
इन्द्रप्रस्थे महात्मानौ रेमाते कृष्ण पाण्डवौ
परविश्य तां सभां रम्यां विजह्राते च भारत
6
तत्र युद्धकथाश चित्राः परिक्लेशांश च पार्थिव
कथा यॊगे कथा यॊगे कथयाम आसतुस तदा
7
ऋषीणां देवतानां च वंशांस ताव आहतुस तदा
परीयमाणौ महात्मानौ पुराणाव ऋषिसत्तमौ
8
मधुरास तु कथाश चित्राश चित्रार्थ पदनिश्चयाः
निश्चयज्ञः स पार्थाय कथयाम आस केशवः
9
पुत्रशॊकाभिसंतप्तं जञातीनां च सहस्रशः
कथाभिः शमयाम आस पार्थं शौरिर जनार्दनः
10
स तम आश्वास्य विधिवद विधानज्ञॊ महातपाः
अपहृत्यात्मनॊ भारं विशश्रामेव सात्वतः
11
ततः कथान्ते गॊविन्दॊ गुडाकेशम उवाच ह
सान्त्वयञ शलक्ष्णया वाचा हेतुयुक्तम इदं वचः
12
विजितेयं धरा कृत्स्ना सव्यसाचिन परंतप
तवद बाहुबलम आश्रित्य राज्ञा धर्मसुतेन ह
13
असपत्नां महीं भुङ्क्ते धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
भीमसेनप्रभावेन यमयॊश च नरॊत्तम
14
धर्मेण राज्ञा धर्मज्ञ पराप्तं राज्यम अकण्टकम
धर्मेण निहतः संख्ये स च राजा सुयॊधनः
15
अधर्मरुचयॊ लुब्धाः सदा चाप्रिय वादिनः
धार्तराष्ट्रा दुरात्मानः सानुबन्धा निपातिताः
16
परशान्ताम अखिलां पार्थ पृथिवीं पृथिवीपतिः
भुङ्क्ते धर्मसुतॊ राजा तवया गुप्तः कुरूद्वह
17
रमे चाहं तवया सार्धम अरण्येष्व अपि पाण्डव
किम उ यत्र जनॊ ऽयं वै पृथा चामित्रकर्शन
18
यत्र धर्मसुतॊ राजा यत्र भीमॊ महाबलः
यत्र माद्रवती पुत्रौ रतिस तत्र परा मम
19
तथैव सवर्गकल्पेषु सभॊद्देशेषु भारत
रमणीयेषु पुण्येषु सहितस्य तवयानघ
20
कालॊ महांस तव अतीतॊ मे शूर पुत्रम अपश्यतः
बलदेवं च कौरव्य तथान्यान वृष्णिपुंगवान
21
सॊ ऽहं गन्तुम अभीप्सामि पुरीं दवारवतीं परति
रॊचतां गमनं मह्यं तवापि पुरुषर्षभ
22
उक्तॊ बहुविधं राजा तत्र तत्र युधिष्ठिरः
स ह भीष्मेण यद्य उक्तम अस्माभिः शॊककारिते
23
शिष्टॊ युधिष्ठिरॊ ऽसमाभिः शास्ता सन्न अपि पाण्डवः
तेन तच च वचः सम्यग गृहीतं सुमहात्मना
24
धर्मपुत्रे हि धर्मज्ञे कृतज्ञे सत्यवादिनि
सत्यं धर्मॊ मतिश चाग्र्या सथितिश च सततं सथिरा
25
तद्गत्वा तं महात्मानं यदि ते रॊचते ऽरजुन
अस्मद गमनसंयुक्तं वचॊ बरूहि जनाधिपम
26
न हि तस्याप्रियं कुर्यां पराणत्यागे ऽपय उपस्थिते
कुतॊ गन्तुं महाबाहॊ पुरीं दवारवतीं परति
27
सर्वं तव इदम अहं पार्थ तवत परीतिहितकाम्यया
बरवीमि सत्यं कौरव्य न मिथ्यैतत कथं चन
28
परयॊजनं च निर्वृत्तम इह वासे ममार्जुन
धार्तराष्ट्रॊ हतॊ राजा सबलः सपदानुगः
29
पृथिवी च वशे तात धर्मपुत्रस्य धीमतः
सथिता समुद्रवसना स शैलवनकानना
चिता रत्नैर बहुविधैः कुरुराजस्य पाण्डव
30
धर्मेण राजा धर्मज्ञः पातु सर्वां वसुंधराम
उपास्यमानॊ बहुभिः सिद्धैश चापि महात्मभिः
सतूयमानश च सततं बन्दिभिर भरतर्षभ
31
तन मया सह गत्वाद्य राजानं कुरुवर्धनम
आपृच्छ कुरुशार्दूल गमनं दवारकां परति
32
इदं शरीरं वसु यच च मे गृहे; निवेदितं पार्थ सदा युधिष्ठिरे
परियश च मान्यश च हि मे युधिष्ठिरः; सदा कुरूणाम अधिपॊ महामतिः
33
परयॊजनं चापि निवासकारणे; न विद्यते मे तवदृते महाभुज
सथिता हि पृथ्वी तव पार्थ शासने; गुरॊः सुवृत्तस्य युधिष्ठिरस्य ह
34
इतीदम उक्तं स तदा महात्मना; जनार्दनेनामित विक्रमॊ ऽरजुनः
तथेति कृच्छ्राद इव वाचम ईरयञ; जनार्धनं संप्रतिपूज्य पार्थिव
1
[j]
vijite pāṇḍaveyais tu praśānte ca dvijottama
rāṣṭre kiṃ cakratur vīrau vāsudevadhanaṃjayau
2
[v]
vijite pāṇḍaveyais tu praśānte ca viśāṃ pate
rāṣṭre babhūvatur hṛṣṭau vāsudevadhanaṃjayau
3
vijahrāte mudā yuktau divi deveśvarāv iva
tau vaneṣu vicitreṣu parvatānāṃ ca sānuṣu
4
aileṣu ramaṇīyeṣu palvaleṣu nadīṣu ca
caṅkramyamāṇau saṃhṛṣṭv aśvināv iva nandane
5
indraprasthe mahātmānau remāte kṛṣṇa pāṇḍavau
praviśya tāṃ sabhāṃ ramyāṃ vijahrāte ca bhārata
6
tatra yuddhakathāś citrāḥ parikleśāṃś ca pārthiva
kathā yoge kathā yoge kathayām āsatus tadā
7
ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca vaṃśāṃs tāv āhatus tadā
prīyamāṇau mahātmānau purāṇāv ṛṣisattamau
8
madhurās tu kathāś citrāś citrārtha padaniścayāḥ
niścayajñaḥ sa pārthāya kathayām āsa keśavaḥ
9
putraśokābhisaṃtaptaṃ jñātīnāṃ ca sahasraśaḥ
kathābhiḥ śamayām āsa pārthaṃ śaurir janārdanaḥ
10
sa tam āśvāsya vidhivad vidhānajño mahātapāḥ
apahṛtyātmano bhāraṃ viśaśrāmeva sātvataḥ
11
tataḥ kathānte govindo guḍākeśam uvāca ha
sāntvayañ ślakṣṇayā vācā hetuyuktam idaṃ vacaḥ
12
vijiteyaṃ dharā kṛtsnā savyasācin paraṃtapa
tvad bāhubalam āśritya rājñā dharmasutena ha
13
asapatnāṃ mahīṃ bhuṅkte dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenaprabhāvena yamayoś ca narottama
14
dharmeṇa rājñā dharmajña prāptaṃ rājyam akaṇṭakam
dharmeṇa nihataḥ saṃkhye sa ca rājā suyodhanaḥ
15
adharmarucayo lubdhāḥ sadā cāpriya vādinaḥ
dhārtarāṣṭrā durātmānaḥ sānubandhā nipātitāḥ
16
praśāntām akhilāṃ pārtha pṛthivīṃ pṛthivīpatiḥ
bhuṅkte dharmasuto rājā tvayā guptaḥ kurūdvaha
17
rame cāhaṃ tvayā sārdham araṇyeṣv api pāṇḍava
kim u yatra jano 'yaṃ vai pṛthā cāmitrakarśana
18
yatra dharmasuto rājā yatra bhīmo mahābalaḥ
yatra mādravatī putrau ratis tatra parā mama
19
tathaiva svargakalpeṣu sabhoddeśeṣu bhārata
ramaṇīyeṣu puṇyeṣu sahitasya tvayānagha
20
kālo mahāṃs tv atīto me śūra putram apaśyataḥ
baladevaṃ ca kauravya tathānyān vṛṣṇipuṃgavān
21
so 'haṃ gantum abhīpsāmi purīṃ dvāravatīṃ prati
rocatāṃ gamanaṃ mahyaṃ tavāpi puruṣarṣabha
22
ukto bahuvidhaṃ rājā tatra tatra yudhiṣṭhiraḥ
sa ha bhīṣmeṇa yady uktam asmābhiḥ śokakārite
23
iṣṭo yudhiṣṭhiro 'smābhiḥ śāstā sann api pāṇḍavaḥ
tena tac ca vacaḥ samyag gṛhītaṃ sumahātmanā
24
dharmaputre hi dharmajñe kṛtajñe satyavādini
satyaṃ dharmo matiś cāgryā sthitiś ca satataṃ sthirā
25
tadgatvā taṃ mahātmānaṃ yadi te rocate 'rjuna
asmad gamanasaṃyuktaṃ vaco brūhi janādhipam
26
na hi tasyāpriyaṃ kuryāṃ prāṇatyāge 'py upasthite
kuto gantuṃ mahābāho purīṃ dvāravatīṃ prati
27
sarvaṃ tv idam ahaṃ pārtha tvat prītihitakāmyayā
bravīmi satyaṃ kauravya na mithyaitat kathaṃ cana
28
prayojanaṃ ca nirvṛttam iha vāse mamārjuna
dhārtarāṣṭro hato rājā sabalaḥ sapadānugaḥ
29
pṛthivī ca vaśe tāta dharmaputrasya dhīmataḥ
sthitā samudravasanā sa śailavanakānanā
citā ratnair bahuvidhaiḥ kururājasya pāṇḍava
30
dharmeṇa rājā dharmajñaḥ pātu sarvāṃ vasuṃdharām
upāsyamāno bahubhiḥ siddhaiś cāpi mahātmabhiḥ
stūyamānaś ca satataṃ bandibhir bharatarṣabha
31
tan mayā saha gatvādya rājānaṃ kuruvardhanam
āpṛccha kuruśārdūla gamanaṃ dvārakāṃ prati
32
idaṃ śarīraṃ vasu yac ca me gṛhe; niveditaṃ pārtha sadā yudhiṣṭhire
priyaś ca mānyaś ca hi me yudhiṣṭhiraḥ; sadā kurūṇām adhipo mahāmatiḥ
33
prayojanaṃ cāpi nivāsakāraṇe; na vidyate me tvadṛte mahābhuja
sthitā hi pṛthvī tava pārtha śāsane; guroḥ suvṛttasya yudhiṣṭhirasya ha
34
itīdam uktaṃ sa tadā mahātmanā; janārdanenāmita vikramo 'rjunaḥ
tatheti kṛcchrād iva vācam īrayañ; janārdhanaṃ saṃpratipūjya pārthiva
Book 14
Chapter 15
1
[ज]
विजिते पाण्डवेयैस तु परशान्ते च दविजॊत्तम
राष्ट्रे किं चक्रतुर वीरौ वासुदेवधनंजयौ
2
[व]
विजिते पाण्डवेयैस तु परशान्ते च विशां पते
राष्ट्रे बभूवतुर हृष्टौ वासुदेवधनंजयौ
3
विजह्राते मुदा युक्तौ दिवि देवेश्वराव इव
तौ वनेषु विचित्रेषु पर्वतानां च सानुषु
4
शैलेषु रमणीयेषु पल्वलेषु नदीषु च
चङ्क्रम्यमाणौ संहृष्टाव अश्विनाव इव नन्दने
5
इन्द्रप्रस्थे महात्मानौ रेमाते कृष्ण पाण्डवौ
परविश्य तां सभां रम्यां विजह्राते च भारत
6
तत्र युद्धकथाश चित्राः परिक्लेशांश च पार्थिव
कथा यॊगे कथा यॊगे कथयाम आसतुस तदा
7
ऋषीणां देवतानां च वंशांस ताव आहतुस तदा
परीयमाणौ महात्मानौ पुराणाव ऋषिसत्तमौ
8
मधुरास तु कथाश चित्राश चित्रार्थ पदनिश्चयाः
निश्चयज्ञः स पार्थाय कथयाम आस केशवः
9
पुत्रशॊकाभिसंतप्तं जञातीनां च सहस्रशः
कथाभिः शमयाम आस पार्थं शौरिर जनार्दनः
10
स तम आश्वास्य विधिवद विधानज्ञॊ महातपाः
अपहृत्यात्मनॊ भारं विशश्रामेव सात्वतः
11
ततः कथान्ते गॊविन्दॊ गुडाकेशम उवाच ह
सान्त्वयञ शलक्ष्णया वाचा हेतुयुक्तम इदं वचः
12
विजितेयं धरा कृत्स्ना सव्यसाचिन परंतप
तवद बाहुबलम आश्रित्य राज्ञा धर्मसुतेन ह
13
असपत्नां महीं भुङ्क्ते धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
भीमसेनप्रभावेन यमयॊश च नरॊत्तम
14
धर्मेण राज्ञा धर्मज्ञ पराप्तं राज्यम अकण्टकम
धर्मेण निहतः संख्ये स च राजा सुयॊधनः
15
अधर्मरुचयॊ लुब्धाः सदा चाप्रिय वादिनः
धार्तराष्ट्रा दुरात्मानः सानुबन्धा निपातिताः
16
परशान्ताम अखिलां पार्थ पृथिवीं पृथिवीपतिः
भुङ्क्ते धर्मसुतॊ राजा तवया गुप्तः कुरूद्वह
17
रमे चाहं तवया सार्धम अरण्येष्व अपि पाण्डव
किम उ यत्र जनॊ ऽयं वै पृथा चामित्रकर्शन
18
यत्र धर्मसुतॊ राजा यत्र भीमॊ महाबलः
यत्र माद्रवती पुत्रौ रतिस तत्र परा मम
19
तथैव सवर्गकल्पेषु सभॊद्देशेषु भारत
रमणीयेषु पुण्येषु सहितस्य तवयानघ
20
कालॊ महांस तव अतीतॊ मे शूर पुत्रम अपश्यतः
बलदेवं च कौरव्य तथान्यान वृष्णिपुंगवान
21
सॊ ऽहं गन्तुम अभीप्सामि पुरीं दवारवतीं परति
रॊचतां गमनं मह्यं तवापि पुरुषर्षभ
22
उक्तॊ बहुविधं राजा तत्र तत्र युधिष्ठिरः
स ह भीष्मेण यद्य उक्तम अस्माभिः शॊककारिते
23
शिष्टॊ युधिष्ठिरॊ ऽसमाभिः शास्ता सन्न अपि पाण्डवः
तेन तच च वचः सम्यग गृहीतं सुमहात्मना
24
धर्मपुत्रे हि धर्मज्ञे कृतज्ञे सत्यवादिनि
सत्यं धर्मॊ मतिश चाग्र्या सथितिश च सततं सथिरा
25
तद्गत्वा तं महात्मानं यदि ते रॊचते ऽरजुन
अस्मद गमनसंयुक्तं वचॊ बरूहि जनाधिपम
26
न हि तस्याप्रियं कुर्यां पराणत्यागे ऽपय उपस्थिते
कुतॊ गन्तुं महाबाहॊ पुरीं दवारवतीं परति
27
सर्वं तव इदम अहं पार्थ तवत परीतिहितकाम्यया
बरवीमि सत्यं कौरव्य न मिथ्यैतत कथं चन
28
परयॊजनं च निर्वृत्तम इह वासे ममार्जुन
धार्तराष्ट्रॊ हतॊ राजा सबलः सपदानुगः
29
पृथिवी च वशे तात धर्मपुत्रस्य धीमतः
सथिता समुद्रवसना स शैलवनकानना
चिता रत्नैर बहुविधैः कुरुराजस्य पाण्डव
30
धर्मेण राजा धर्मज्ञः पातु सर्वां वसुंधराम
उपास्यमानॊ बहुभिः सिद्धैश चापि महात्मभिः
सतूयमानश च सततं बन्दिभिर भरतर्षभ
31
तन मया सह गत्वाद्य राजानं कुरुवर्धनम
आपृच्छ कुरुशार्दूल गमनं दवारकां परति
32
इदं शरीरं वसु यच च मे गृहे; निवेदितं पार्थ सदा युधिष्ठिरे
परियश च मान्यश च हि मे युधिष्ठिरः; सदा कुरूणाम अधिपॊ महामतिः
33
परयॊजनं चापि निवासकारणे; न विद्यते मे तवदृते महाभुज
सथिता हि पृथ्वी तव पार्थ शासने; गुरॊः सुवृत्तस्य युधिष्ठिरस्य ह
34
इतीदम उक्तं स तदा महात्मना; जनार्दनेनामित विक्रमॊ ऽरजुनः
तथेति कृच्छ्राद इव वाचम ईरयञ; जनार्धनं संप्रतिपूज्य पार्थिव
1
[j]
vijite pāṇḍaveyais tu praśānte ca dvijottama
rāṣṭre kiṃ cakratur vīrau vāsudevadhanaṃjayau
2
[v]
vijite pāṇḍaveyais tu praśānte ca viśāṃ pate
rāṣṭre babhūvatur hṛṣṭau vāsudevadhanaṃjayau
3
vijahrāte mudā yuktau divi deveśvarāv iva
tau vaneṣu vicitreṣu parvatānāṃ ca sānuṣu
4
aileṣu ramaṇīyeṣu palvaleṣu nadīṣu ca
caṅkramyamāṇau saṃhṛṣṭv aśvināv iva nandane
5
indraprasthe mahātmānau remāte kṛṣṇa pāṇḍavau
praviśya tāṃ sabhāṃ ramyāṃ vijahrāte ca bhārata
6
tatra yuddhakathāś citrāḥ parikleśāṃś ca pārthiva
kathā yoge kathā yoge kathayām āsatus tadā
7
ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca vaṃśāṃs tāv āhatus tadā
prīyamāṇau mahātmānau purāṇāv ṛṣisattamau
8
madhurās tu kathāś citrāś citrārtha padaniścayāḥ
niścayajñaḥ sa pārthāya kathayām āsa keśavaḥ
9
putraśokābhisaṃtaptaṃ jñātīnāṃ ca sahasraśaḥ
kathābhiḥ śamayām āsa pārthaṃ śaurir janārdanaḥ
10
sa tam āśvāsya vidhivad vidhānajño mahātapāḥ
apahṛtyātmano bhāraṃ viśaśrāmeva sātvataḥ
11
tataḥ kathānte govindo guḍākeśam uvāca ha
sāntvayañ ślakṣṇayā vācā hetuyuktam idaṃ vacaḥ
12
vijiteyaṃ dharā kṛtsnā savyasācin paraṃtapa
tvad bāhubalam āśritya rājñā dharmasutena ha
13
asapatnāṃ mahīṃ bhuṅkte dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
bhīmasenaprabhāvena yamayoś ca narottama
14
dharmeṇa rājñā dharmajña prāptaṃ rājyam akaṇṭakam
dharmeṇa nihataḥ saṃkhye sa ca rājā suyodhanaḥ
15
adharmarucayo lubdhāḥ sadā cāpriya vādinaḥ
dhārtarāṣṭrā durātmānaḥ sānubandhā nipātitāḥ
16
praśāntām akhilāṃ pārtha pṛthivīṃ pṛthivīpatiḥ
bhuṅkte dharmasuto rājā tvayā guptaḥ kurūdvaha
17
rame cāhaṃ tvayā sārdham araṇyeṣv api pāṇḍava
kim u yatra jano 'yaṃ vai pṛthā cāmitrakarśana
18
yatra dharmasuto rājā yatra bhīmo mahābalaḥ
yatra mādravatī putrau ratis tatra parā mama
19
tathaiva svargakalpeṣu sabhoddeśeṣu bhārata
ramaṇīyeṣu puṇyeṣu sahitasya tvayānagha
20
kālo mahāṃs tv atīto me śūra putram apaśyataḥ
baladevaṃ ca kauravya tathānyān vṛṣṇipuṃgavān
21
so 'haṃ gantum abhīpsāmi purīṃ dvāravatīṃ prati
rocatāṃ gamanaṃ mahyaṃ tavāpi puruṣarṣabha
22
ukto bahuvidhaṃ rājā tatra tatra yudhiṣṭhiraḥ
sa ha bhīṣmeṇa yady uktam asmābhiḥ śokakārite
23
iṣṭo yudhiṣṭhiro 'smābhiḥ śāstā sann api pāṇḍavaḥ
tena tac ca vacaḥ samyag gṛhītaṃ sumahātmanā
24
dharmaputre hi dharmajñe kṛtajñe satyavādini
satyaṃ dharmo matiś cāgryā sthitiś ca satataṃ sthirā
25
tadgatvā taṃ mahātmānaṃ yadi te rocate 'rjuna
asmad gamanasaṃyuktaṃ vaco brūhi janādhipam
26
na hi tasyāpriyaṃ kuryāṃ prāṇatyāge 'py upasthite
kuto gantuṃ mahābāho purīṃ dvāravatīṃ prati
27
sarvaṃ tv idam ahaṃ pārtha tvat prītihitakāmyayā
bravīmi satyaṃ kauravya na mithyaitat kathaṃ cana
28
prayojanaṃ ca nirvṛttam iha vāse mamārjuna
dhārtarāṣṭro hato rājā sabalaḥ sapadānugaḥ
29
pṛthivī ca vaśe tāta dharmaputrasya dhīmataḥ
sthitā samudravasanā sa śailavanakānanā
citā ratnair bahuvidhaiḥ kururājasya pāṇḍava
30
dharmeṇa rājā dharmajñaḥ pātu sarvāṃ vasuṃdharām
upāsyamāno bahubhiḥ siddhaiś cāpi mahātmabhiḥ
stūyamānaś ca satataṃ bandibhir bharatarṣabha
31
tan mayā saha gatvādya rājānaṃ kuruvardhanam
āpṛccha kuruśārdūla gamanaṃ dvārakāṃ prati
32
idaṃ śarīraṃ vasu yac ca me gṛhe; niveditaṃ pārtha sadā yudhiṣṭhire
priyaś ca mānyaś ca hi me yudhiṣṭhiraḥ; sadā kurūṇām adhipo mahāmatiḥ
33
prayojanaṃ cāpi nivāsakāraṇe; na vidyate me tvadṛte mahābhuja
sthitā hi pṛthvī tava pārtha śāsane; guroḥ suvṛttasya yudhiṣṭhirasya ha
34
itīdam uktaṃ sa tadā mahātmanā; janārdanenāmita vikramo 'rjunaḥ
tatheti kṛcchrād iva vācam īrayañ; janārdhanaṃ saṃpratipūjya pārthiva
