Book 14. Chapter 86
The Mahabharata In Sanskrit
Book 14
Chapter 86
1
[व]
इत्य उक्त्वानुययौ पार्थॊ हयं तं कामचारिणम
नयवर्तत ततॊ वाजी येन नागाह्वयं पुरम
2
तं निवृत्तं तु शुश्राव चारेणैव युधिष्ठिरः
शरुत्वार्जुनं कुशलिनं स च हृष्टमनाभवत
3
विजयस्य च तत कर्म गान्धारविषये तदा
शरुत्वान्येषु च देशेषु स सुप्रीतॊ ऽभवन नृपः
4
एतस्मिन्न एव काले तु दवादशीं माघपाक्षिकीम
इष्टं गृहीत्वा नक्षत्रं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
5
समानाय्य महातेजाः सर्वान भरातॄन महामनाः
भीमं च नकुलं चैव सहदेवं च कौरवः
6
परॊवाचेदं वचः काले तदा धर्मभृतां वरः
आमन्त्य वदतां शरेष्ठॊ भीमं भीमपराक्रमम
7
आयाति भीमसेनासौ सहाश्वेन तवानुजः
यथा मे पुरुषाः पराहुर ये धनंजय सारिणः
8
उपस्थितश च कालॊ ऽयम अभितॊ वर्तते हयः
माघी च पौर्णमासीयं मासः शेषॊ वृकॊदर
9
तत परस्थाप्यन्तु विद्वांसॊ बराह्मणा वेदपारगाः
वाजिमेधार्थ सिद्ध्यर्थं देशं पश्यन्तु यज्ञियम
10
इत्य उक्तः स तु तच चक्रे भीमॊ नृपतिशासनम
हृष्टः शरुत्वा नरपतेर आयान्तं सव्यसाचिनम
11
ततॊ ययौ भीमसेनः पराज्ञैः सथपतिभिः सह
बराह्मणान अग्रतः कृत्वा कुशलान यज्ञकर्मसु
12
तं स शालचय गरामं संप्रतॊली विटङ्किनम
मापयाम आस कौरव्यॊ यज्ञवाटं यथाविधि
13
सदः सपत्नी सदनं साग्नीध्रम अपि चॊत्तरम
कारयाम आस विधिवन मणिहेमविभूषितम
14
सतम्भान कनकचित्रांश च तॊरणानि बृहन्ति च
यज्ञायतन देशेषु दत्त्वा शुद्धं च काञ्चनम
15
अन्तःपुराणि राज्ञां च नानादेशनिवासिनाम
कारयाम आस धर्मात्मा तत्र तत्र यथाविधि
16
बराह्मणानां च वेश्मानि नानादेशसमेयुषाम
कारयाम आस भीमः स विविधानि हय अनेकशः
17
तथा संप्रेषयाम आस दूतान नृपतिशासनात
भीमसेनॊ महाराज राज्ञाम अक्लिष्टकर्मणाम
18
ते परियार्थं कुरुपतेर आययुर नृपसत्तमाः
रत्नान्य अनेकान्य आदाय सत्रियॊ ऽशवान आयुधानि च
19
तेषां निविशतां तेषु शिबिरेषु सहस्रशः
नर्दतः सागरस्येव शब्दॊ दिवम इवास्पृशत
20
तेषाम अभ्यागतानां स राजा राजीवलॊचनः
वयादिदेशान्न पानानि शय्याश चाप्य अति मानुषाः
21
वाहनानां च विविधाः शालाः शालीक्षु गॊरसैः
उपेताः पुरुषव्याघ्र वयादिदेश स धर्मराट
22
तथा तस्मिन महायज्ञे धर्मराजस्य धीमतः
समाजग्मुर मुनिगणा बहवॊ बरह्मवादिनः
23
ये च दविजातिप्रवरास तत्रासन पृथिवीपते
समाजग्मुः स शिष्यांस तान पतिजग्राह कौरवः
24
सर्वांश च तान अनुययौ यावद आवसथाद इति
सवयम एव महातेजा दम्भं तयक्त्वा युधिष्ठिरः
25
ततः कृत्वा सथपतयः शिल्पिनॊ ऽनये च ये तदा
कृत्स्नं यज्ञविधिं राजन धर्मराज्ञे नयवेदयन
26
तच छरुत्वा धर्मराजः स कृतं सर्वम अनिन्दितम
हृष्टरूपॊ ऽभवद राजा सह भरातृभिर अच्युतः
1
[v]
ity uktvānuyayau pārtho hayaṃ taṃ kāmacāriṇam
nyavartata tato vājī yena nāgāhvayaṃ puram
2
taṃ nivṛttaṃ tu śuśrāva cāreṇaiva yudhiṣṭhiraḥ
śrutvārjunaṃ kuśalinaṃ sa ca hṛṣṭamanābhavat
3
vijayasya ca tat karma gāndhāraviṣaye tadā
śrutvānyeṣu ca deśeṣu sa suprīto 'bhavan nṛpaḥ
4
etasminn eva kāle tu dvādaśīṃ māghapākṣikīm
iṣṭaṃ gṛhītvā nakṣatraṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
5
samānāyya mahātejāḥ sarvān bhrātṝn mahāmanāḥ
bhīmaṃ ca nakulaṃ caiva sahadevaṃ ca kauravaḥ
6
provācedaṃ vacaḥ kāle tadā dharmabhṛtāṃ varaḥ
āmantya vadatāṃ śreṣṭho bhīmaṃ bhīmaparākramam
7
yāti bhīmasenāsau sahāśvena tavānujaḥ
yathā me puruṣāḥ prāhur ye dhanaṃjaya sāriṇaḥ
8
upasthitaś ca kālo 'yam abhito vartate hayaḥ
māghī ca paurṇamāsīyaṃ māsaḥ śeṣo vṛkodara
9
tat prasthāpyantu vidvāṃso brāhmaṇā vedapāragāḥ
vājimedhārtha siddhyarthaṃ deśaṃ paśyantu yajñiyam
10
ity uktaḥ sa tu tac cakre bhīmo nṛpatiśāsanam
hṛṣṭaḥ śrutvā narapater āyāntaṃ savyasācinam
11
tato yayau bhīmasenaḥ prājñaiḥ sthapatibhiḥ saha
brāhmaṇān agrataḥ kṛtvā kuśalān yajñakarmasu
12
taṃ sa śālacaya grāmaṃ saṃpratolī viṭaṅkinam
māpayām āsa kauravyo yajñavāṭaṃ yathāvidhi
13
sadaḥ sapatnī sadanaṃ sāgnīdhram api cottaram
kārayām āsa vidhivan maṇihemavibhūṣitam
14
stambhān kanakacitrāṃś ca toraṇāni bṛhanti ca
yajñāyatana deśeṣu dattvā śuddhaṃ ca kāñcanam
15
antaḥpurāṇi rājñāṃ ca nānādeśanivāsinām
kārayām āsa dharmātmā tatra tatra yathāvidhi
16
brāhmaṇānāṃ ca veśmāni nānādeśasameyuṣām
kārayām āsa bhīmaḥ sa vividhāni hy anekaśaḥ
17
tathā saṃpreṣayām āsa dūtān nṛpatiśāsanāt
bhīmaseno mahārāja rājñām akliṣṭakarmaṇām
18
te priyārthaṃ kurupater āyayur nṛpasattamāḥ
ratnāny anekāny ādāya striyo 'śvān āyudhāni ca
19
teṣāṃ niviśatāṃ teṣu śibireṣu sahasraśaḥ
nardataḥ sāgarasyeva śabdo divam ivāspṛśat
20
teṣām abhyāgatānāṃ sa rājā rājīvalocanaḥ
vyādideśānna pānāni śayyāś cāpy ati mānuṣāḥ
21
vāhanānāṃ ca vividhāḥ śālāḥ śālīkṣu gorasaiḥ
upetāḥ puruṣavyāghra vyādideśa sa dharmarāṭ
22
tathā tasmin mahāyajñe dharmarājasya dhīmataḥ
samājagmur munigaṇā bahavo brahmavādinaḥ
23
ye ca dvijātipravarās tatrāsan pṛthivīpate
samājagmuḥ sa śiṣyāṃs tān patijagrāha kauravaḥ
24
sarvāṃś ca tān anuyayau yāvad āvasathād iti
svayam eva mahātejā dambhaṃ tyaktvā yudhiṣṭhiraḥ
25
tataḥ kṛtvā sthapatayaḥ śilpino 'nye ca ye tadā
kṛtsnaṃ yajñavidhiṃ rājan dharmarājñe nyavedayan
26
tac chrutvā dharmarājaḥ sa kṛtaṃ sarvam aninditam
hṛṣṭarūpo 'bhavad rājā saha bhrātṛbhir acyutaḥ
Book 14
Chapter 86
1
[व]
इत्य उक्त्वानुययौ पार्थॊ हयं तं कामचारिणम
नयवर्तत ततॊ वाजी येन नागाह्वयं पुरम
2
तं निवृत्तं तु शुश्राव चारेणैव युधिष्ठिरः
शरुत्वार्जुनं कुशलिनं स च हृष्टमनाभवत
3
विजयस्य च तत कर्म गान्धारविषये तदा
शरुत्वान्येषु च देशेषु स सुप्रीतॊ ऽभवन नृपः
4
एतस्मिन्न एव काले तु दवादशीं माघपाक्षिकीम
इष्टं गृहीत्वा नक्षत्रं धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
5
समानाय्य महातेजाः सर्वान भरातॄन महामनाः
भीमं च नकुलं चैव सहदेवं च कौरवः
6
परॊवाचेदं वचः काले तदा धर्मभृतां वरः
आमन्त्य वदतां शरेष्ठॊ भीमं भीमपराक्रमम
7
आयाति भीमसेनासौ सहाश्वेन तवानुजः
यथा मे पुरुषाः पराहुर ये धनंजय सारिणः
8
उपस्थितश च कालॊ ऽयम अभितॊ वर्तते हयः
माघी च पौर्णमासीयं मासः शेषॊ वृकॊदर
9
तत परस्थाप्यन्तु विद्वांसॊ बराह्मणा वेदपारगाः
वाजिमेधार्थ सिद्ध्यर्थं देशं पश्यन्तु यज्ञियम
10
इत्य उक्तः स तु तच चक्रे भीमॊ नृपतिशासनम
हृष्टः शरुत्वा नरपतेर आयान्तं सव्यसाचिनम
11
ततॊ ययौ भीमसेनः पराज्ञैः सथपतिभिः सह
बराह्मणान अग्रतः कृत्वा कुशलान यज्ञकर्मसु
12
तं स शालचय गरामं संप्रतॊली विटङ्किनम
मापयाम आस कौरव्यॊ यज्ञवाटं यथाविधि
13
सदः सपत्नी सदनं साग्नीध्रम अपि चॊत्तरम
कारयाम आस विधिवन मणिहेमविभूषितम
14
सतम्भान कनकचित्रांश च तॊरणानि बृहन्ति च
यज्ञायतन देशेषु दत्त्वा शुद्धं च काञ्चनम
15
अन्तःपुराणि राज्ञां च नानादेशनिवासिनाम
कारयाम आस धर्मात्मा तत्र तत्र यथाविधि
16
बराह्मणानां च वेश्मानि नानादेशसमेयुषाम
कारयाम आस भीमः स विविधानि हय अनेकशः
17
तथा संप्रेषयाम आस दूतान नृपतिशासनात
भीमसेनॊ महाराज राज्ञाम अक्लिष्टकर्मणाम
18
ते परियार्थं कुरुपतेर आययुर नृपसत्तमाः
रत्नान्य अनेकान्य आदाय सत्रियॊ ऽशवान आयुधानि च
19
तेषां निविशतां तेषु शिबिरेषु सहस्रशः
नर्दतः सागरस्येव शब्दॊ दिवम इवास्पृशत
20
तेषाम अभ्यागतानां स राजा राजीवलॊचनः
वयादिदेशान्न पानानि शय्याश चाप्य अति मानुषाः
21
वाहनानां च विविधाः शालाः शालीक्षु गॊरसैः
उपेताः पुरुषव्याघ्र वयादिदेश स धर्मराट
22
तथा तस्मिन महायज्ञे धर्मराजस्य धीमतः
समाजग्मुर मुनिगणा बहवॊ बरह्मवादिनः
23
ये च दविजातिप्रवरास तत्रासन पृथिवीपते
समाजग्मुः स शिष्यांस तान पतिजग्राह कौरवः
24
सर्वांश च तान अनुययौ यावद आवसथाद इति
सवयम एव महातेजा दम्भं तयक्त्वा युधिष्ठिरः
25
ततः कृत्वा सथपतयः शिल्पिनॊ ऽनये च ये तदा
कृत्स्नं यज्ञविधिं राजन धर्मराज्ञे नयवेदयन
26
तच छरुत्वा धर्मराजः स कृतं सर्वम अनिन्दितम
हृष्टरूपॊ ऽभवद राजा सह भरातृभिर अच्युतः
1
[v]
ity uktvānuyayau pārtho hayaṃ taṃ kāmacāriṇam
nyavartata tato vājī yena nāgāhvayaṃ puram
2
taṃ nivṛttaṃ tu śuśrāva cāreṇaiva yudhiṣṭhiraḥ
śrutvārjunaṃ kuśalinaṃ sa ca hṛṣṭamanābhavat
3
vijayasya ca tat karma gāndhāraviṣaye tadā
śrutvānyeṣu ca deśeṣu sa suprīto 'bhavan nṛpaḥ
4
etasminn eva kāle tu dvādaśīṃ māghapākṣikīm
iṣṭaṃ gṛhītvā nakṣatraṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
5
samānāyya mahātejāḥ sarvān bhrātṝn mahāmanāḥ
bhīmaṃ ca nakulaṃ caiva sahadevaṃ ca kauravaḥ
6
provācedaṃ vacaḥ kāle tadā dharmabhṛtāṃ varaḥ
āmantya vadatāṃ śreṣṭho bhīmaṃ bhīmaparākramam
7
yāti bhīmasenāsau sahāśvena tavānujaḥ
yathā me puruṣāḥ prāhur ye dhanaṃjaya sāriṇaḥ
8
upasthitaś ca kālo 'yam abhito vartate hayaḥ
māghī ca paurṇamāsīyaṃ māsaḥ śeṣo vṛkodara
9
tat prasthāpyantu vidvāṃso brāhmaṇā vedapāragāḥ
vājimedhārtha siddhyarthaṃ deśaṃ paśyantu yajñiyam
10
ity uktaḥ sa tu tac cakre bhīmo nṛpatiśāsanam
hṛṣṭaḥ śrutvā narapater āyāntaṃ savyasācinam
11
tato yayau bhīmasenaḥ prājñaiḥ sthapatibhiḥ saha
brāhmaṇān agrataḥ kṛtvā kuśalān yajñakarmasu
12
taṃ sa śālacaya grāmaṃ saṃpratolī viṭaṅkinam
māpayām āsa kauravyo yajñavāṭaṃ yathāvidhi
13
sadaḥ sapatnī sadanaṃ sāgnīdhram api cottaram
kārayām āsa vidhivan maṇihemavibhūṣitam
14
stambhān kanakacitrāṃś ca toraṇāni bṛhanti ca
yajñāyatana deśeṣu dattvā śuddhaṃ ca kāñcanam
15
antaḥpurāṇi rājñāṃ ca nānādeśanivāsinām
kārayām āsa dharmātmā tatra tatra yathāvidhi
16
brāhmaṇānāṃ ca veśmāni nānādeśasameyuṣām
kārayām āsa bhīmaḥ sa vividhāni hy anekaśaḥ
17
tathā saṃpreṣayām āsa dūtān nṛpatiśāsanāt
bhīmaseno mahārāja rājñām akliṣṭakarmaṇām
18
te priyārthaṃ kurupater āyayur nṛpasattamāḥ
ratnāny anekāny ādāya striyo 'śvān āyudhāni ca
19
teṣāṃ niviśatāṃ teṣu śibireṣu sahasraśaḥ
nardataḥ sāgarasyeva śabdo divam ivāspṛśat
20
teṣām abhyāgatānāṃ sa rājā rājīvalocanaḥ
vyādideśānna pānāni śayyāś cāpy ati mānuṣāḥ
21
vāhanānāṃ ca vividhāḥ śālāḥ śālīkṣu gorasaiḥ
upetāḥ puruṣavyāghra vyādideśa sa dharmarāṭ
22
tathā tasmin mahāyajñe dharmarājasya dhīmataḥ
samājagmur munigaṇā bahavo brahmavādinaḥ
23
ye ca dvijātipravarās tatrāsan pṛthivīpate
samājagmuḥ sa śiṣyāṃs tān patijagrāha kauravaḥ
24
sarvāṃś ca tān anuyayau yāvad āvasathād iti
svayam eva mahātejā dambhaṃ tyaktvā yudhiṣṭhiraḥ
25
tataḥ kṛtvā sthapatayaḥ śilpino 'nye ca ye tadā
kṛtsnaṃ yajñavidhiṃ rājan dharmarājñe nyavedayan
26
tac chrutvā dharmarājaḥ sa kṛtaṃ sarvam aninditam
hṛṣṭarūpo 'bhavad rājā saha bhrātṛbhir acyutaḥ
