Book 14. Chapter 9
The Mahabharata In Sanskrit
Book 14
Chapter 9
1
[इन्द्र]
कच चित सुखं सवपिषि तवं बृहस्पते; कच चिन मनॊज्ञाः परिचारकास ते
कच चिद देवानां सुखकामॊ ऽसि विप्र; कच चिद देवास तवां परिपालयन्ति
2
[ब]
सुखं शये ऽहं शयने महेन्द्र; तथा मनॊज्ञाः परिचारका मे
तथा देवानां सुखकामॊ ऽसमि शक्र; देवाश च मां सुभृशं पालयन्ति
3
[इ]
कुतॊ दुःखं मानसं देहजं वा; पाण्डुर विवर्णश च कुतस तवम अद्य
आचक्ष्व मे तद दविज यावद एतान; निहन्मि सर्वांस तव दुःखकर्तॄन
4
[ब]
मरुत्तम आहुर मघवन यक्ष्यमाणं; महायज्ञेनॊत्तम दक्षिणेन
तं संवर्तॊ याजयितेति मे शरुतं; तद इच्छामि न स तं याजयेत
5
[इ]
सर्वान कामान अनुजातॊ ऽसि विप्र; यस तवं देवानां मन्त्रयसे परॊधाः
उभौ च ते जन्ममृत्यू वयतीतौ; किं संवर्तस तव कर्ताद्य विप्र
6
[ब]
देवैः सह तवम असुरान संप्रणुद्य; जिघांससे ऽदयाप्य उत सानुबन्धान
यं यं समृद्धं पश्यसि तत्र तत्र; दुःखं सपत्नेषु समृद्धभावः
7
अतॊ ऽसमि देवेन्द्र विवर्णरूपः; सपत्नॊ मे वर्धते तन निशम्य
सर्वॊपायैर मघवन संनियच्छ; संवर्तं वा पार्थिवं वा मरुत्तम
8
[इ]
एहि गच्छ परहितॊ जातवेदॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
अयं वै तवा याजयिता बृहस्पतिस; तथामरं चैव करिष्यतीति
9
[अग्नि]
अयं गच्छामि तव शक्राद्य दूतॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत ते
वाचं सत्यां पुरुहूतस्य कर्तुं; बृहस्पतेश चापचितिं चिकीर्षुः
10
[व]
ततः परायाद धूमकेतुर महात्मा; वनस्पतीन वीरुधश चावमृद्नन
कामाद धिमान्ते परिवर्तमानः; काष्ठातिगॊ मातरिश्वेन नर्दन
11
[म]
आश्चर्यम अद्य पश्यामि रूपिणं वह्निम आगतम
आसनं सलिलं पाद्यं गां चॊपानय वै मुने
12
[अग्नि]
आसनं सलिलं पाद्यं परतिनन्दामि ते ऽनघ
इन्द्रेण तु समादिष्टं विद्धि मां दूतम आगतम
13
[म]
कच चिच छरीमान देवराजः सुखी च; कच चिच चास्मान परीयते धूमकेतॊ
कच चिद देवाश चास्य वशे यथावत; तद बरूहि तवं मम कार्त्स्न्येन देव
14
[अ]
शक्रॊ भृशं सुसुखी पार्थिवेन्द्र; परीतिं चेच्छत्य अजरां वै तवया सः
देवाश च सर्वे वशगास तस्य राजन; संदेशं तवं शृणु मे देवराज्ञः
15
यदर्थं मां पराहिणॊत तवत्सकाशं; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
अयं गुरुर याजयिता नृप तवां; मर्त्यं सन्तम अमरं तवां करॊतु
16
[म]
संवर्तॊ ऽयं याजयिता दविजॊ मे; बृहस्पतेर अञ्जलिर एष तस्य
नासौ देवं याजयित्वा महेन्द्रं; मर्त्यं सन्तं याजयन्न अद्य शॊभेत
17
[अ]
ये वै लॊका देवलॊके महान्तः; संप्राप्स्यसे तान देवराजप्रसादात
तवां चेद असौ याजयेद वै बृहस्पतिर; नूनं सवर्गं तवं जयेः कीर्तियुक्तः
18
तथा लॊका मानुषा ये च दिव्याः; परजापतेश चापि ये वै महान्तः
ते ते जिता देवराज्यं च कृत्स्नं; बृहस्पतिश चेद याजयेत तवां नरेन्द्र
19
[सम्वर्त]
मास्मान एवं तवं पुनर आगाः कथं चिद; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
मा तवां धक्ष्ये चक्षुषा दारुणेन; संक्रुद्धॊ ऽहं पावकतन निबॊध
20
[व]
ततॊ देवान अगमद धूमकेतुर; दाहाद भीतॊ वयथितॊ ऽशवत्थ पर्णवत
तं वै दृष्ट्वा पराह शक्रॊ महात्मा; बृहस्पतेः संनिधौ हव्यवाहम
21
यत तवं गतः परहितॊ जातवेदॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
तत किं पराह स नृपॊ यक्ष्यमाणः; कच चिद वचः परतिगृह्णाति तच च
22
[अ]
न ते वाचं रॊचयते मरुत्तॊ; बृहस्पतेर अञ्जलिं पराहिणॊत सः
संवर्तॊ मां याजयितेत्य अभीक्ष्णं; पुनः पुनः स मया परॊच्यमानः
23
उवाचेदं मानुषा ये च दिव्याः; परजापतेर ये च लॊका महान्तः
तांश चेल लभेयं संविदं तेन कृत्वा; तथापि नेच्छेयम इति परतीतः
24
[इ]
पुनर भवान पार्थिवं तं समेत्य; वाक्यं मदीयं परापय सवार्थयुक्तम
पुनर यद युक्तॊ न करिष्यते वचस; ततॊ वज्रं संप्रहर्तास्मि तस्मै
25
[अ]
गन्धर्वराड यात्वयं तत्र दूतॊ; बिभेम्य अहं वासव तत्र गन्तुम
संरब्धॊ माम अब्रवीत तीक्ष्णरॊषः; संवर्तॊ वाक्यं चरितब्रह्मचर्यः
26
यद्य आगच्छेः पुनर एवं कथं चिद; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
दहेयं तवां चक्षुषा दारुणेन; संक्रुद्ध इत्य एतद अवैहि शक्र
27
[इ]
तवम एवान्यान दहसे जातवेदॊ; न हि तवदन्यॊ विद्यते भस्मकर्ता
तवत्संस्पर्शात सर्वलॊकॊ बिभेत्य; अश्रद्धेयं वदसे हव्यवाह
28
[अ]
दिवं देवेन्द्र पृथिवीं चैव सर्वां; संवेष्टयेस तवं सवबलेनैव शक्र
एवंविधस्येह सतस तवासौ; कथं वृत्रस तरिदिवं पराग जहार
29
[इ]
न चण्डिका जङ्गमा नॊ करेणुर; न वारि सॊमं परपिबामि वह्ने
न दुर्बले वै विसृजामि वज्रं; कॊ मे ऽसुखाय परहरेन मनुष्यः
30
परव्राजयेयं कालकेयान पृथिव्याम; अपाकर्षं दानवान अन्तरिक्षात
दिवः परह्रादम अवसानम आनयं; कॊ मे ऽसुखाय परहरेत मर्त्यः
31
[अ]
यत्र शर्यातिं चयवनॊ याजयिष्यन; सहाश्विभ्यां सॊमम अगृह्णद एकः
तं तवं करुद्धः परत्यषेधीः पुरस्ताच; छर्याति यज्ञं समर तं महेन्द्र
32
वज्रं गृहीत्वा च पुरंदर तवं; संप्रहर्षीश चयवनस्यातिघॊरम
स ते विप्रः सह वज्रेण बाहुम; अपागृह्णात तपसा जातमन्युः
33
ततॊ रॊषात सर्वतॊ घॊररूपं; सपत्नं ते जनयाम आस भूयः
मदं नामासुरं विश्वरूपं; यं तवं दृष्ट्वा चक्षुषी संन्यमीलः
34
हनुर एका जगतीस्था तथैका; दिवं गता महतॊ दानवस्य
सहस्रं दन्तानां शतयॊजनानां; सुतीक्ष्णानां घॊररूपं बभूव
35
वृत्ताः सथूला रजतस्तम्भवर्णा; दंष्ट्राश चतस्रॊ दवे शते यॊजनानाम
स तवां दन्तान विदशन्न अभ्यधावञ; जिघांसया शूलम उद्यम्य घॊरम
36
अपश्यस तवं तं तदा घॊररूपं; सर्वे तव अन्ये ददृशुर दर्शनीयम
यस्माद भीतः पराञ्जलिस तवं महर्षिम; आगच्छेथाः शरणं दानवघ्न
37
कषत्राद एवं बरह्मबलं गरीयॊ; न बरह्मतः किं चिद अन्यद गरीयः
सॊ ऽहं जानं बरह्मतेजॊ यथावन; न संवर्तं गन्तुम इच्छामि शक्र
1
[indra]
kac cit sukhaṃ svapiṣi tvaṃ bṛhaspate; kac cin manojñāḥ paricārakās te
kac cid devānāṃ sukhakāmo 'si vipra; kac cid devās tvāṃ paripālayanti
2
[b]
sukhaṃ śaye 'haṃ śayane mahendra; tathā manojñāḥ paricārakā me
tathā devānāṃ sukhakāmo 'smi śakra; devāś ca māṃ subhṛśaṃ pālayanti
3
[i]
kuto duḥkhaṃ mānasaṃ dehajaṃ vā; pāṇḍur vivarṇaś ca kutas tvam adya
ācakṣva me tad dvija yāvad etān; nihanmi sarvāṃs tava duḥkhakartṝn
4
[b]
maruttam āhur maghavan yakṣyamāṇaṃ; mahāyajñenottama dakṣiṇena
taṃ saṃvarto yājayiteti me śrutaṃ; tad icchāmi na sa taṃ yājayeta
5
[i]
sarvān kāmān anujāto 'si vipra; yas tvaṃ devānāṃ mantrayase prodhāḥ
ubhau ca te janmamṛtyū vyatītau; kiṃ saṃvartas tava kartādya vipra
6
[b]
devaiḥ saha tvam asurān saṃpraṇudya; jighāṃsase 'dyāpy uta sānubandhān
yaṃ yaṃ samṛddhaṃ paśyasi tatra tatra; duḥkhaṃ sapatneṣu samṛddhabhāvaḥ
7
ato 'smi devendra vivarṇarūpaḥ; sapatno me vardhate tan niśamya
sarvopāyair maghavan saṃniyaccha; saṃvartaṃ vā pārthivaṃ vā maruttam
8
[i]
ehi gaccha prahito jātavedo; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
ayaṃ vai tvā yājayitā bṛhaspatis; tathāmaraṃ caiva kariṣyatīti
9
[agni]
ayaṃ gacchāmi tava śakrādya dūto; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marut te
vācaṃ satyāṃ puruhūtasya kartuṃ; bṛhaspateś cāpacitiṃ cikīrṣuḥ
10
[v]
tataḥ prāyād dhūmaketur mahātmā; vanaspatīn vīrudhaś cāvamṛdnan
kāmād dhimānte parivartamānaḥ; kāṣṭhātigo mātariśvena nardan
11
[m]
āścaryam adya paśyāmi rūpiṇaṃ vahnim āgatam
āsanaṃ salilaṃ pādyaṃ gāṃ copānaya vai mune
12
[agni]
āsanaṃ salilaṃ pādyaṃ pratinandāmi te 'nagha
indreṇa tu samādiṣṭaṃ viddhi māṃ dūtam āgatam
13
[m]
kac cic chrīmān devarājaḥ sukhī ca; kac cic cāsmān prīyate dhūmaketo
kac cid devāś cāsya vaśe yathāvat; tad brūhi tvaṃ mama kārtsnyena deva
14
[a]
śakro bhṛśaṃ susukhī pārthivendra; prītiṃ cecchaty ajarāṃ vai tvayā saḥ
devāś ca sarve vaśagās tasya rājan; saṃdeśaṃ tvaṃ śṛu me devarājñaḥ
15
yadarthaṃ māṃ prāhiṇot tvatsakāśaṃ; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
ayaṃ gurur yājayitā nṛpa tvāṃ; martyaṃ santam amaraṃ tvāṃ karotu
16
[m]
saṃvarto 'yaṃ yājayitā dvijo me; bṛhaspater añjalir eṣa tasya
nāsau devaṃ yājayitvā mahendraṃ; martyaṃ santaṃ yājayann adya śobhet
17
[a]
ye vai lokā devaloke mahāntaḥ; saṃprāpsyase tān devarājaprasādāt
tvāṃ ced asau yājayed vai bṛhaspatir; nūnaṃ svargaṃ tvaṃ jayeḥ kīrtiyuktaḥ
18
tathā lokā mānuṣā ye ca divyāḥ; prajāpateś cāpi ye vai mahāntaḥ
te te jitā devarājyaṃ ca kṛtsnaṃ; bṛhaspatiś ced yājayet tvāṃ narendra
19
[samvarta]
māsmān evaṃ tvaṃ punar āgāḥ kathaṃ cid; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
mā tvāṃ dhakṣye cakṣuṣā dāruṇena; saṃkruddho 'haṃ pāvakatan nibodha
20
[v]
tato devān agamad dhūmaketur; dāhād bhīto vyathito 'śvattha parṇavat
taṃ vai dṛṣṭvā prāha śakro mahātmā; bṛhaspateḥ saṃnidhau havyavāham
21
yat tvaṃ gataḥ prahito jātavedo; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
tat kiṃ prāha sa nṛpo yakṣyamāṇaḥ; kac cid vacaḥ pratigṛhṇāti tac ca
22
[a]
na te vācaṃ rocayate marutto; bṛhaspater añjaliṃ prāhiṇot saḥ
saṃvarto māṃ yājayitety abhīkṣṇaṃ; punaḥ punaḥ sa mayā procyamānaḥ
23
uvācedaṃ mānuṣā ye ca divyāḥ; prajāpater ye ca lokā mahāntaḥ
tāṃś cel labheyaṃ saṃvidaṃ tena kṛtvā; tathāpi neccheyam iti pratītaḥ
24
[i]
punar bhavān pārthivaṃ taṃ sametya; vākyaṃ madīyaṃ prāpaya svārthayuktam
punar yad yukto na kariṣyate vacas; tato vajraṃ saṃprahartāsmi tasmai
25
[a]
gandharvarāḍ yātvayaṃ tatra dūto; bibhemy ahaṃ vāsava tatra gantum
saṃrabdho mām abravīt tīkṣṇaroṣaḥ; saṃvarto vākyaṃ caritabrahmacaryaḥ
26
yady āgaccheḥ punar evaṃ kathaṃ cid; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
daheyaṃ tvāṃ cakṣuṣā dāruṇena; saṃkruddha ity etad avaihi śakra
27
[i]
tvam evānyān dahase jātavedo; na hi tvadanyo vidyate bhasmakartā
tvatsaṃsparśāt sarvaloko bibhety; aśraddheyaṃ vadase havyavāha
28
[a]
divaṃ devendra pṛthivīṃ caiva sarvāṃ; saṃveṣṭayes tvaṃ svabalenaiva śakra
evaṃvidhasyeha satas tavāsau; kathaṃ vṛtras tridivaṃ prāg jahāra
29
[i]
na caṇḍikā jaṅgamā no kareṇur; na vāri somaṃ prapibāmi vahne
na durbale vai visṛjāmi vajraṃ; ko me 'sukhāya praharen manuṣyaḥ
30
pravrājayeyaṃ kālakeyān pṛthivyām; apākarṣaṃ dānavān antarikṣāt
divaḥ prahrādam avasānam ānayaṃ; ko me 'sukhāya prahareta martyaḥ
31
[a]
yatra śaryātiṃ cyavano yājayiṣyan; sahāśvibhyāṃ somam agṛhṇad ekaḥ
taṃ tvaṃ kruddhaḥ pratyaṣedhīḥ purastāc; charyāti yajñaṃ smara taṃ mahendra
32
vajraṃ gṛhītvā ca puraṃdara tvaṃ; saṃpraharṣīś cyavanasyātighoram
sa te vipraḥ saha vajreṇa bāhum; apāgṛhṇāt tapasā jātamanyuḥ
33
tato roṣāt sarvato ghorarūpaṃ; sapatnaṃ te janayām āsa bhūyaḥ
madaṃ nāmāsuraṃ viśvarūpaṃ; yaṃ tvaṃ dṛṣṭvā cakṣuṣī saṃnyamīlaḥ
34
hanur ekā jagatīsthā tathaikā; divaṃ gatā mahato dānavasya
sahasraṃ dantānāṃ śatayojanānāṃ; sutīkṣṇānāṃ ghorarūpaṃ babhūva
35
vṛttāḥ sthūlā rajatastambhavarṇā; daṃṣṭrāś catasro dve śate yojanānām
sa tvāṃ dantān vidaśann abhyadhāvañ; jighāṃsayā śūlam udyamya ghoram
36
apaśyas tvaṃ taṃ tadā ghorarūpaṃ; sarve tv anye dadṛśur darśanīyam
yasmād bhītaḥ prāñjalis tvaṃ maharṣim; āgacchethāḥ śaraṇaṃ dānavaghna
37
kṣatrād evaṃ brahmabalaṃ garīyo; na brahmataḥ kiṃ cid anyad garīyaḥ
so 'haṃ jānaṃ brahmatejo yathāvan; na saṃvartaṃ gantum icchāmi śakra
Book 14
Chapter 9
1
[इन्द्र]
कच चित सुखं सवपिषि तवं बृहस्पते; कच चिन मनॊज्ञाः परिचारकास ते
कच चिद देवानां सुखकामॊ ऽसि विप्र; कच चिद देवास तवां परिपालयन्ति
2
[ब]
सुखं शये ऽहं शयने महेन्द्र; तथा मनॊज्ञाः परिचारका मे
तथा देवानां सुखकामॊ ऽसमि शक्र; देवाश च मां सुभृशं पालयन्ति
3
[इ]
कुतॊ दुःखं मानसं देहजं वा; पाण्डुर विवर्णश च कुतस तवम अद्य
आचक्ष्व मे तद दविज यावद एतान; निहन्मि सर्वांस तव दुःखकर्तॄन
4
[ब]
मरुत्तम आहुर मघवन यक्ष्यमाणं; महायज्ञेनॊत्तम दक्षिणेन
तं संवर्तॊ याजयितेति मे शरुतं; तद इच्छामि न स तं याजयेत
5
[इ]
सर्वान कामान अनुजातॊ ऽसि विप्र; यस तवं देवानां मन्त्रयसे परॊधाः
उभौ च ते जन्ममृत्यू वयतीतौ; किं संवर्तस तव कर्ताद्य विप्र
6
[ब]
देवैः सह तवम असुरान संप्रणुद्य; जिघांससे ऽदयाप्य उत सानुबन्धान
यं यं समृद्धं पश्यसि तत्र तत्र; दुःखं सपत्नेषु समृद्धभावः
7
अतॊ ऽसमि देवेन्द्र विवर्णरूपः; सपत्नॊ मे वर्धते तन निशम्य
सर्वॊपायैर मघवन संनियच्छ; संवर्तं वा पार्थिवं वा मरुत्तम
8
[इ]
एहि गच्छ परहितॊ जातवेदॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
अयं वै तवा याजयिता बृहस्पतिस; तथामरं चैव करिष्यतीति
9
[अग्नि]
अयं गच्छामि तव शक्राद्य दूतॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत ते
वाचं सत्यां पुरुहूतस्य कर्तुं; बृहस्पतेश चापचितिं चिकीर्षुः
10
[व]
ततः परायाद धूमकेतुर महात्मा; वनस्पतीन वीरुधश चावमृद्नन
कामाद धिमान्ते परिवर्तमानः; काष्ठातिगॊ मातरिश्वेन नर्दन
11
[म]
आश्चर्यम अद्य पश्यामि रूपिणं वह्निम आगतम
आसनं सलिलं पाद्यं गां चॊपानय वै मुने
12
[अग्नि]
आसनं सलिलं पाद्यं परतिनन्दामि ते ऽनघ
इन्द्रेण तु समादिष्टं विद्धि मां दूतम आगतम
13
[म]
कच चिच छरीमान देवराजः सुखी च; कच चिच चास्मान परीयते धूमकेतॊ
कच चिद देवाश चास्य वशे यथावत; तद बरूहि तवं मम कार्त्स्न्येन देव
14
[अ]
शक्रॊ भृशं सुसुखी पार्थिवेन्द्र; परीतिं चेच्छत्य अजरां वै तवया सः
देवाश च सर्वे वशगास तस्य राजन; संदेशं तवं शृणु मे देवराज्ञः
15
यदर्थं मां पराहिणॊत तवत्सकाशं; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
अयं गुरुर याजयिता नृप तवां; मर्त्यं सन्तम अमरं तवां करॊतु
16
[म]
संवर्तॊ ऽयं याजयिता दविजॊ मे; बृहस्पतेर अञ्जलिर एष तस्य
नासौ देवं याजयित्वा महेन्द्रं; मर्त्यं सन्तं याजयन्न अद्य शॊभेत
17
[अ]
ये वै लॊका देवलॊके महान्तः; संप्राप्स्यसे तान देवराजप्रसादात
तवां चेद असौ याजयेद वै बृहस्पतिर; नूनं सवर्गं तवं जयेः कीर्तियुक्तः
18
तथा लॊका मानुषा ये च दिव्याः; परजापतेश चापि ये वै महान्तः
ते ते जिता देवराज्यं च कृत्स्नं; बृहस्पतिश चेद याजयेत तवां नरेन्द्र
19
[सम्वर्त]
मास्मान एवं तवं पुनर आगाः कथं चिद; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
मा तवां धक्ष्ये चक्षुषा दारुणेन; संक्रुद्धॊ ऽहं पावकतन निबॊध
20
[व]
ततॊ देवान अगमद धूमकेतुर; दाहाद भीतॊ वयथितॊ ऽशवत्थ पर्णवत
तं वै दृष्ट्वा पराह शक्रॊ महात्मा; बृहस्पतेः संनिधौ हव्यवाहम
21
यत तवं गतः परहितॊ जातवेदॊ; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
तत किं पराह स नृपॊ यक्ष्यमाणः; कच चिद वचः परतिगृह्णाति तच च
22
[अ]
न ते वाचं रॊचयते मरुत्तॊ; बृहस्पतेर अञ्जलिं पराहिणॊत सः
संवर्तॊ मां याजयितेत्य अभीक्ष्णं; पुनः पुनः स मया परॊच्यमानः
23
उवाचेदं मानुषा ये च दिव्याः; परजापतेर ये च लॊका महान्तः
तांश चेल लभेयं संविदं तेन कृत्वा; तथापि नेच्छेयम इति परतीतः
24
[इ]
पुनर भवान पार्थिवं तं समेत्य; वाक्यं मदीयं परापय सवार्थयुक्तम
पुनर यद युक्तॊ न करिष्यते वचस; ततॊ वज्रं संप्रहर्तास्मि तस्मै
25
[अ]
गन्धर्वराड यात्वयं तत्र दूतॊ; बिभेम्य अहं वासव तत्र गन्तुम
संरब्धॊ माम अब्रवीत तीक्ष्णरॊषः; संवर्तॊ वाक्यं चरितब्रह्मचर्यः
26
यद्य आगच्छेः पुनर एवं कथं चिद; बृहस्पतिं परिदातुं मरुत्ते
दहेयं तवां चक्षुषा दारुणेन; संक्रुद्ध इत्य एतद अवैहि शक्र
27
[इ]
तवम एवान्यान दहसे जातवेदॊ; न हि तवदन्यॊ विद्यते भस्मकर्ता
तवत्संस्पर्शात सर्वलॊकॊ बिभेत्य; अश्रद्धेयं वदसे हव्यवाह
28
[अ]
दिवं देवेन्द्र पृथिवीं चैव सर्वां; संवेष्टयेस तवं सवबलेनैव शक्र
एवंविधस्येह सतस तवासौ; कथं वृत्रस तरिदिवं पराग जहार
29
[इ]
न चण्डिका जङ्गमा नॊ करेणुर; न वारि सॊमं परपिबामि वह्ने
न दुर्बले वै विसृजामि वज्रं; कॊ मे ऽसुखाय परहरेन मनुष्यः
30
परव्राजयेयं कालकेयान पृथिव्याम; अपाकर्षं दानवान अन्तरिक्षात
दिवः परह्रादम अवसानम आनयं; कॊ मे ऽसुखाय परहरेत मर्त्यः
31
[अ]
यत्र शर्यातिं चयवनॊ याजयिष्यन; सहाश्विभ्यां सॊमम अगृह्णद एकः
तं तवं करुद्धः परत्यषेधीः पुरस्ताच; छर्याति यज्ञं समर तं महेन्द्र
32
वज्रं गृहीत्वा च पुरंदर तवं; संप्रहर्षीश चयवनस्यातिघॊरम
स ते विप्रः सह वज्रेण बाहुम; अपागृह्णात तपसा जातमन्युः
33
ततॊ रॊषात सर्वतॊ घॊररूपं; सपत्नं ते जनयाम आस भूयः
मदं नामासुरं विश्वरूपं; यं तवं दृष्ट्वा चक्षुषी संन्यमीलः
34
हनुर एका जगतीस्था तथैका; दिवं गता महतॊ दानवस्य
सहस्रं दन्तानां शतयॊजनानां; सुतीक्ष्णानां घॊररूपं बभूव
35
वृत्ताः सथूला रजतस्तम्भवर्णा; दंष्ट्राश चतस्रॊ दवे शते यॊजनानाम
स तवां दन्तान विदशन्न अभ्यधावञ; जिघांसया शूलम उद्यम्य घॊरम
36
अपश्यस तवं तं तदा घॊररूपं; सर्वे तव अन्ये ददृशुर दर्शनीयम
यस्माद भीतः पराञ्जलिस तवं महर्षिम; आगच्छेथाः शरणं दानवघ्न
37
कषत्राद एवं बरह्मबलं गरीयॊ; न बरह्मतः किं चिद अन्यद गरीयः
सॊ ऽहं जानं बरह्मतेजॊ यथावन; न संवर्तं गन्तुम इच्छामि शक्र
1
[indra]
kac cit sukhaṃ svapiṣi tvaṃ bṛhaspate; kac cin manojñāḥ paricārakās te
kac cid devānāṃ sukhakāmo 'si vipra; kac cid devās tvāṃ paripālayanti
2
[b]
sukhaṃ śaye 'haṃ śayane mahendra; tathā manojñāḥ paricārakā me
tathā devānāṃ sukhakāmo 'smi śakra; devāś ca māṃ subhṛśaṃ pālayanti
3
[i]
kuto duḥkhaṃ mānasaṃ dehajaṃ vā; pāṇḍur vivarṇaś ca kutas tvam adya
ācakṣva me tad dvija yāvad etān; nihanmi sarvāṃs tava duḥkhakartṝn
4
[b]
maruttam āhur maghavan yakṣyamāṇaṃ; mahāyajñenottama dakṣiṇena
taṃ saṃvarto yājayiteti me śrutaṃ; tad icchāmi na sa taṃ yājayeta
5
[i]
sarvān kāmān anujāto 'si vipra; yas tvaṃ devānāṃ mantrayase prodhāḥ
ubhau ca te janmamṛtyū vyatītau; kiṃ saṃvartas tava kartādya vipra
6
[b]
devaiḥ saha tvam asurān saṃpraṇudya; jighāṃsase 'dyāpy uta sānubandhān
yaṃ yaṃ samṛddhaṃ paśyasi tatra tatra; duḥkhaṃ sapatneṣu samṛddhabhāvaḥ
7
ato 'smi devendra vivarṇarūpaḥ; sapatno me vardhate tan niśamya
sarvopāyair maghavan saṃniyaccha; saṃvartaṃ vā pārthivaṃ vā maruttam
8
[i]
ehi gaccha prahito jātavedo; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
ayaṃ vai tvā yājayitā bṛhaspatis; tathāmaraṃ caiva kariṣyatīti
9
[agni]
ayaṃ gacchāmi tava śakrādya dūto; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marut te
vācaṃ satyāṃ puruhūtasya kartuṃ; bṛhaspateś cāpacitiṃ cikīrṣuḥ
10
[v]
tataḥ prāyād dhūmaketur mahātmā; vanaspatīn vīrudhaś cāvamṛdnan
kāmād dhimānte parivartamānaḥ; kāṣṭhātigo mātariśvena nardan
11
[m]
āścaryam adya paśyāmi rūpiṇaṃ vahnim āgatam
āsanaṃ salilaṃ pādyaṃ gāṃ copānaya vai mune
12
[agni]
āsanaṃ salilaṃ pādyaṃ pratinandāmi te 'nagha
indreṇa tu samādiṣṭaṃ viddhi māṃ dūtam āgatam
13
[m]
kac cic chrīmān devarājaḥ sukhī ca; kac cic cāsmān prīyate dhūmaketo
kac cid devāś cāsya vaśe yathāvat; tad brūhi tvaṃ mama kārtsnyena deva
14
[a]
śakro bhṛśaṃ susukhī pārthivendra; prītiṃ cecchaty ajarāṃ vai tvayā saḥ
devāś ca sarve vaśagās tasya rājan; saṃdeśaṃ tvaṃ śṛu me devarājñaḥ
15
yadarthaṃ māṃ prāhiṇot tvatsakāśaṃ; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
ayaṃ gurur yājayitā nṛpa tvāṃ; martyaṃ santam amaraṃ tvāṃ karotu
16
[m]
saṃvarto 'yaṃ yājayitā dvijo me; bṛhaspater añjalir eṣa tasya
nāsau devaṃ yājayitvā mahendraṃ; martyaṃ santaṃ yājayann adya śobhet
17
[a]
ye vai lokā devaloke mahāntaḥ; saṃprāpsyase tān devarājaprasādāt
tvāṃ ced asau yājayed vai bṛhaspatir; nūnaṃ svargaṃ tvaṃ jayeḥ kīrtiyuktaḥ
18
tathā lokā mānuṣā ye ca divyāḥ; prajāpateś cāpi ye vai mahāntaḥ
te te jitā devarājyaṃ ca kṛtsnaṃ; bṛhaspatiś ced yājayet tvāṃ narendra
19
[samvarta]
māsmān evaṃ tvaṃ punar āgāḥ kathaṃ cid; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
mā tvāṃ dhakṣye cakṣuṣā dāruṇena; saṃkruddho 'haṃ pāvakatan nibodha
20
[v]
tato devān agamad dhūmaketur; dāhād bhīto vyathito 'śvattha parṇavat
taṃ vai dṛṣṭvā prāha śakro mahātmā; bṛhaspateḥ saṃnidhau havyavāham
21
yat tvaṃ gataḥ prahito jātavedo; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
tat kiṃ prāha sa nṛpo yakṣyamāṇaḥ; kac cid vacaḥ pratigṛhṇāti tac ca
22
[a]
na te vācaṃ rocayate marutto; bṛhaspater añjaliṃ prāhiṇot saḥ
saṃvarto māṃ yājayitety abhīkṣṇaṃ; punaḥ punaḥ sa mayā procyamānaḥ
23
uvācedaṃ mānuṣā ye ca divyāḥ; prajāpater ye ca lokā mahāntaḥ
tāṃś cel labheyaṃ saṃvidaṃ tena kṛtvā; tathāpi neccheyam iti pratītaḥ
24
[i]
punar bhavān pārthivaṃ taṃ sametya; vākyaṃ madīyaṃ prāpaya svārthayuktam
punar yad yukto na kariṣyate vacas; tato vajraṃ saṃprahartāsmi tasmai
25
[a]
gandharvarāḍ yātvayaṃ tatra dūto; bibhemy ahaṃ vāsava tatra gantum
saṃrabdho mām abravīt tīkṣṇaroṣaḥ; saṃvarto vākyaṃ caritabrahmacaryaḥ
26
yady āgaccheḥ punar evaṃ kathaṃ cid; bṛhaspatiṃ paridātuṃ marutte
daheyaṃ tvāṃ cakṣuṣā dāruṇena; saṃkruddha ity etad avaihi śakra
27
[i]
tvam evānyān dahase jātavedo; na hi tvadanyo vidyate bhasmakartā
tvatsaṃsparśāt sarvaloko bibhety; aśraddheyaṃ vadase havyavāha
28
[a]
divaṃ devendra pṛthivīṃ caiva sarvāṃ; saṃveṣṭayes tvaṃ svabalenaiva śakra
evaṃvidhasyeha satas tavāsau; kathaṃ vṛtras tridivaṃ prāg jahāra
29
[i]
na caṇḍikā jaṅgamā no kareṇur; na vāri somaṃ prapibāmi vahne
na durbale vai visṛjāmi vajraṃ; ko me 'sukhāya praharen manuṣyaḥ
30
pravrājayeyaṃ kālakeyān pṛthivyām; apākarṣaṃ dānavān antarikṣāt
divaḥ prahrādam avasānam ānayaṃ; ko me 'sukhāya prahareta martyaḥ
31
[a]
yatra śaryātiṃ cyavano yājayiṣyan; sahāśvibhyāṃ somam agṛhṇad ekaḥ
taṃ tvaṃ kruddhaḥ pratyaṣedhīḥ purastāc; charyāti yajñaṃ smara taṃ mahendra
32
vajraṃ gṛhītvā ca puraṃdara tvaṃ; saṃpraharṣīś cyavanasyātighoram
sa te vipraḥ saha vajreṇa bāhum; apāgṛhṇāt tapasā jātamanyuḥ
33
tato roṣāt sarvato ghorarūpaṃ; sapatnaṃ te janayām āsa bhūyaḥ
madaṃ nāmāsuraṃ viśvarūpaṃ; yaṃ tvaṃ dṛṣṭvā cakṣuṣī saṃnyamīlaḥ
34
hanur ekā jagatīsthā tathaikā; divaṃ gatā mahato dānavasya
sahasraṃ dantānāṃ śatayojanānāṃ; sutīkṣṇānāṃ ghorarūpaṃ babhūva
35
vṛttāḥ sthūlā rajatastambhavarṇā; daṃṣṭrāś catasro dve śate yojanānām
sa tvāṃ dantān vidaśann abhyadhāvañ; jighāṃsayā śūlam udyamya ghoram
36
apaśyas tvaṃ taṃ tadā ghorarūpaṃ; sarve tv anye dadṛśur darśanīyam
yasmād bhītaḥ prāñjalis tvaṃ maharṣim; āgacchethāḥ śaraṇaṃ dānavaghna
37
kṣatrād evaṃ brahmabalaṃ garīyo; na brahmataḥ kiṃ cid anyad garīyaḥ
so 'haṃ jānaṃ brahmatejo yathāvan; na saṃvartaṃ gantum icchāmi śakra
