Book 15. Chapter 42
The Mahabharata In Sanskrit
Book 15
Chapter 42
1
[सूत]
एतच छरुत्व नृपॊ विद्वान हृष्टॊ ऽभूज जनमेजयः
पितामहानां सर्वेषां गमनागमनं तदा
2
अब्रवीच च मुदा युक्तः पुनरागमनं परति
कथं नु तयक्तदेहानां पुनस तद रूपदर्शनम
3
इत्य उक्तः स दविजश्रेष्ठॊ वयास शिष्यः परतापवान
परॊवाच वदतां शरेष्ठस तं नृपं जनमेजयम
4
अविप्रणाशः सर्वेषां कर्मणाम इति निश्चयः
कर्मजानि शरीराणि तथैवाकृतयॊ नृप
5
महाभूतानि नित्यानि भूताधिपति संश्रयात
तेषां च नित्यसंवासॊ न विनाशॊ वियुज्यताम
6
अनाशाय कृतं कर्म तस्य चेष्टः फलागमः
आत्मा चैभिः समायुक्तः सुखदुःखम उपाश्नुते
7
अविनाशी तथा नित्यं कषेत्रज्ञ इति निश्चयः
भूतानाम आत्मभावॊ यॊ धरुवॊ ऽसौ संविजानताम
8
यावन न कषीयते कर्म तावद अस्य सवरूपता
संक्षीण कर्मा पुरुषॊ रूपान्यत्वं नियच्छति
9
नानाभावास तथैकत्वं शरीरं पराप्य संहताः
भवन्ति ते तथा नित्याः पृथग्भावं विजानताम
10
अश्वमेधे शरुतिश चेयम अश्वसंज्ञपनं परति
लॊकान्तर गता नित्यं पराणा नित्या हि वाजिनः
11
अहं हितं वदाम्य एतत परियं चेत तव पार्थिव
देव याना हि पन्थानः शरुतास ते यज्ञसंस्तरे
12
सुकृतॊ यत्र ते यज्ञस तत्र देवा हितास तव
यदा समन्विता देवाः पशूनां गमनेश्वराः
गतिमन्तश च तेनेष्ट्वा नान्ये नित्या भवन्ति ते
13
नित्ये ऽसमिन पञ्चके वर्गे नित्ये चात्मनि यॊ नरः
अस्य नाना समायॊगं यः पश्यति वृथा मतिः
वियॊगे शॊचते ऽतयर्थं स बाल इति मे मतिः
14
वियॊगे दॊषदर्शी यः संयॊगम इह वर्जयेत
असंगे संगमॊ नास्ति दुःखं भुवि वियॊगजम
15
परापरज्ञस तु नरॊ नाभिमानाद उदीरितः
अपरज्ञः परां बुद्धिं सपृष्ट्वा मॊहाद विमुच्यते
16
अदर्शनाद आपतितः पुनश चादर्शनं गतः
नाहं तं वेद्मि नासौ मां न च मे ऽसति विरागता
17
येन येन शरीरेण करॊत्य अयम अनीश्वरः
तेन तेन शरीरेण तद अवश्यम उपाश्नुते
मानसं मनसाप्नॊति शारीरं च शरीरवान
1
[sūta]
etac chrutva nṛpo vidvān hṛṣṭo 'bhūj janamejayaḥ
pitāmahānāṃ sarveṣāṃ gamanāgamanaṃ tadā
2
abravīc ca mudā yuktaḥ punarāgamanaṃ prati
kathaṃ nu tyaktadehānāṃ punas tad rūpadarśanam
3
ity uktaḥ sa dvijaśreṣṭho vyāsa śiṣyaḥ pratāpavān
provāca vadatāṃ śreṣṭhas taṃ nṛpaṃ janamejayam
4
avipraṇāśaḥ sarveṣāṃ karmaṇām iti niścayaḥ
karmajāni śarīrāṇi tathaivākṛtayo nṛpa
5
mahābhūtāni nityāni bhūtādhipati saṃśrayāt
teṣāṃ ca nityasaṃvāso na vināśo viyujyatām
6
anāśāya kṛtaṃ karma tasya ceṣṭaḥ phalāgamaḥ
ātmā caibhiḥ samāyuktaḥ sukhaduḥkham upāśnute
7
avināśī tathā nityaṃ kṣetrajña iti niścayaḥ
bhūtānām ātmabhāvo yo dhruvo 'sau saṃvijānatām
8
yāvan na kṣīyate karma tāvad asya svarūpatā
saṃkṣīṇa karmā puruṣo rūpānyatvaṃ niyacchati
9
nānābhāvās tathaikatvaṃ śarīraṃ prāpya saṃhatāḥ
bhavanti te tathā nityāḥ pṛthagbhāvaṃ vijānatām
10
aśvamedhe śrutiś ceyam aśvasaṃjñapanaṃ prati
lokāntara gatā nityaṃ prāṇā nityā hi vājinaḥ
11
ahaṃ hitaṃ vadāmy etat priyaṃ cet tava pārthiva
deva yānā hi panthānaḥ śrutās te yajñasaṃstare
12
sukṛto yatra te yajñas tatra devā hitās tava
yadā samanvitā devāḥ paśūnāṃ gamaneśvarāḥ
gatimantaś ca teneṣṭvā nānye nityā bhavanti te
13
nitye 'smin pañcake varge nitye cātmani yo naraḥ
asya nānā samāyogaṃ yaḥ paśyati vṛthā matiḥ
viyoge śocate 'tyarthaṃ sa bāla iti me matiḥ
14
viyoge doṣadarśī yaḥ saṃyogam iha varjayet
asaṃge saṃgamo nāsti duḥkhaṃ bhuvi viyogajam
15
parāparajñas tu naro nābhimānād udīritaḥ
aparajñaḥ parāṃ buddhiṃ spṛṣṭvā mohād vimucyate
16
adarśanād āpatitaḥ punaś cādarśanaṃ gataḥ
nāhaṃ taṃ vedmi nāsau māṃ na ca me 'sti virāgatā
17
yena yena śarīreṇa karoty ayam anīśvaraḥ
tena tena śarīreṇa tad avaśyam upāśnute
mānasaṃ manasāpnoti śārīraṃ ca śarīravān
Book 15
Chapter 42
1
[सूत]
एतच छरुत्व नृपॊ विद्वान हृष्टॊ ऽभूज जनमेजयः
पितामहानां सर्वेषां गमनागमनं तदा
2
अब्रवीच च मुदा युक्तः पुनरागमनं परति
कथं नु तयक्तदेहानां पुनस तद रूपदर्शनम
3
इत्य उक्तः स दविजश्रेष्ठॊ वयास शिष्यः परतापवान
परॊवाच वदतां शरेष्ठस तं नृपं जनमेजयम
4
अविप्रणाशः सर्वेषां कर्मणाम इति निश्चयः
कर्मजानि शरीराणि तथैवाकृतयॊ नृप
5
महाभूतानि नित्यानि भूताधिपति संश्रयात
तेषां च नित्यसंवासॊ न विनाशॊ वियुज्यताम
6
अनाशाय कृतं कर्म तस्य चेष्टः फलागमः
आत्मा चैभिः समायुक्तः सुखदुःखम उपाश्नुते
7
अविनाशी तथा नित्यं कषेत्रज्ञ इति निश्चयः
भूतानाम आत्मभावॊ यॊ धरुवॊ ऽसौ संविजानताम
8
यावन न कषीयते कर्म तावद अस्य सवरूपता
संक्षीण कर्मा पुरुषॊ रूपान्यत्वं नियच्छति
9
नानाभावास तथैकत्वं शरीरं पराप्य संहताः
भवन्ति ते तथा नित्याः पृथग्भावं विजानताम
10
अश्वमेधे शरुतिश चेयम अश्वसंज्ञपनं परति
लॊकान्तर गता नित्यं पराणा नित्या हि वाजिनः
11
अहं हितं वदाम्य एतत परियं चेत तव पार्थिव
देव याना हि पन्थानः शरुतास ते यज्ञसंस्तरे
12
सुकृतॊ यत्र ते यज्ञस तत्र देवा हितास तव
यदा समन्विता देवाः पशूनां गमनेश्वराः
गतिमन्तश च तेनेष्ट्वा नान्ये नित्या भवन्ति ते
13
नित्ये ऽसमिन पञ्चके वर्गे नित्ये चात्मनि यॊ नरः
अस्य नाना समायॊगं यः पश्यति वृथा मतिः
वियॊगे शॊचते ऽतयर्थं स बाल इति मे मतिः
14
वियॊगे दॊषदर्शी यः संयॊगम इह वर्जयेत
असंगे संगमॊ नास्ति दुःखं भुवि वियॊगजम
15
परापरज्ञस तु नरॊ नाभिमानाद उदीरितः
अपरज्ञः परां बुद्धिं सपृष्ट्वा मॊहाद विमुच्यते
16
अदर्शनाद आपतितः पुनश चादर्शनं गतः
नाहं तं वेद्मि नासौ मां न च मे ऽसति विरागता
17
येन येन शरीरेण करॊत्य अयम अनीश्वरः
तेन तेन शरीरेण तद अवश्यम उपाश्नुते
मानसं मनसाप्नॊति शारीरं च शरीरवान
1
[sūta]
etac chrutva nṛpo vidvān hṛṣṭo 'bhūj janamejayaḥ
pitāmahānāṃ sarveṣāṃ gamanāgamanaṃ tadā
2
abravīc ca mudā yuktaḥ punarāgamanaṃ prati
kathaṃ nu tyaktadehānāṃ punas tad rūpadarśanam
3
ity uktaḥ sa dvijaśreṣṭho vyāsa śiṣyaḥ pratāpavān
provāca vadatāṃ śreṣṭhas taṃ nṛpaṃ janamejayam
4
avipraṇāśaḥ sarveṣāṃ karmaṇām iti niścayaḥ
karmajāni śarīrāṇi tathaivākṛtayo nṛpa
5
mahābhūtāni nityāni bhūtādhipati saṃśrayāt
teṣāṃ ca nityasaṃvāso na vināśo viyujyatām
6
anāśāya kṛtaṃ karma tasya ceṣṭaḥ phalāgamaḥ
ātmā caibhiḥ samāyuktaḥ sukhaduḥkham upāśnute
7
avināśī tathā nityaṃ kṣetrajña iti niścayaḥ
bhūtānām ātmabhāvo yo dhruvo 'sau saṃvijānatām
8
yāvan na kṣīyate karma tāvad asya svarūpatā
saṃkṣīṇa karmā puruṣo rūpānyatvaṃ niyacchati
9
nānābhāvās tathaikatvaṃ śarīraṃ prāpya saṃhatāḥ
bhavanti te tathā nityāḥ pṛthagbhāvaṃ vijānatām
10
aśvamedhe śrutiś ceyam aśvasaṃjñapanaṃ prati
lokāntara gatā nityaṃ prāṇā nityā hi vājinaḥ
11
ahaṃ hitaṃ vadāmy etat priyaṃ cet tava pārthiva
deva yānā hi panthānaḥ śrutās te yajñasaṃstare
12
sukṛto yatra te yajñas tatra devā hitās tava
yadā samanvitā devāḥ paśūnāṃ gamaneśvarāḥ
gatimantaś ca teneṣṭvā nānye nityā bhavanti te
13
nitye 'smin pañcake varge nitye cātmani yo naraḥ
asya nānā samāyogaṃ yaḥ paśyati vṛthā matiḥ
viyoge śocate 'tyarthaṃ sa bāla iti me matiḥ
14
viyoge doṣadarśī yaḥ saṃyogam iha varjayet
asaṃge saṃgamo nāsti duḥkhaṃ bhuvi viyogajam
15
parāparajñas tu naro nābhimānād udīritaḥ
aparajñaḥ parāṃ buddhiṃ spṛṣṭvā mohād vimucyate
16
adarśanād āpatitaḥ punaś cādarśanaṃ gataḥ
nāhaṃ taṃ vedmi nāsau māṃ na ca me 'sti virāgatā
17
yena yena śarīreṇa karoty ayam anīśvaraḥ
tena tena śarīreṇa tad avaśyam upāśnute
mānasaṃ manasāpnoti śārīraṃ ca śarīravān
