Book 2. Chapter 55
The Mahabharata In Sanskrit
Book 2
Chapter 55
1
[विदुर]
महाराज विजानीहि यत तवां वक्ष्यामि तच छृणु
मुमूर्षॊर औषधम इव न रॊचेतापि ते शरुतम
2
यद वै पुरा जातमात्रॊ रुराव; गॊमायुवद विस्वरं पापचेताः
दुर्यॊधनॊ भारतानां कुलघ्नः; सॊ ऽयं युक्तॊ भविता कालहेतुः
3
गृहे वसन्तं गॊमायुं तवं वै मत्वा न बुध्यसे
दुर्यॊधनस्य रूपेण शृणु काव्यां गिरं मम
4
मधु वै माध्विकॊ लब्ध्वा परपातं नावबुध्यते
आरुह्य तं मज्जति वा पतनं वाधिगच्छति
5
सॊ ऽयं मत्तॊ ऽकषदेवेन मधुवन न परीक्षते
परपातं बुध्यते नैव वैरं कृत्वा महारथैः
6
विदितं ते महाराज राजस्व एवासमञ्जसम
अन्धका यादवा भॊजाः समेताः कंसम अत्यजन
7
नियॊगाच च हते तस्मिन कृष्णेनामित्र घातिना
एवं ते जञातयः सर्वे मॊदमानाः शतं समाः
8
तवन नियुक्तः सव्यसाची निगृह्णातु सुयॊधनम
निग्रहाद अस्य पापस्य मॊदन्तां कुरवः सुखम
9
काकेनेमांश चित्रबर्हाञ शार्दूलान करॊष्टुकेन च
करीणीष्व पाण्डवान राजन मा मज्जीः शॊकसागरे
10
तयजेत कुलार्थे पुरुषं गरामस्यार्थे कुलं तयजेत
गरामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं तयजेत
11
सर्वज्ञः सर्वभावज्ञः सर्वशत्रुभयं करः
इति सम भाषते काव्यॊ जम्भ तयागे महासुरान
12
हिरण्यष्ठीविनः कश चित पक्षिणॊ वनगॊचरान
गृहे किल कृतावासाँल लॊभाद राजन्न अपीडयत
13
सदॊपभॊज्याँल लॊभान्धॊ हिरण्यार्थे परंतप
आयातिं च तदा तवं च उभे सद्यॊ वयनाशयत
14
तदात्व कामः पाण्डूंस तवं मा दरुहॊ भरतर्षभ
मॊहात्मा तप्यसे पश्चात पक्षिहा पुरुषॊ यथा
15
जातं जातं पाण्डवेभ्यः पुष्पम आदत्स्व भारत
माला कार इवारामे सनेहं कुर्वन पुनः पुनः
16
वृक्षान अङ्गारकारीव मैनान धाक्षीः समूलकान
मा गमः ससुतामात्यः सबलश च पराभवम
17
समवेतान हि कः पार्थान परतियुध्येत भारत
मरुद्भिः सहितॊ राजन्न अपि साक्षान मरुत्पतिः
1
[vidura]
mahārāja vijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmi tac chṛṇu
mumūrṣor auṣadham iva na rocetāpi te śrutam
2
yad vai purā jātamātro rurāva; gomāyuvad visvaraṃ pāpacetāḥ
duryodhano bhāratānāṃ kulaghnaḥ; so 'yaṃ yukto bhavitā kālahetuḥ
3
gṛhe vasantaṃ gomāyuṃ tvaṃ vai matvā na budhyase
duryodhanasya rūpeṇa śṛṇu kāvyāṃ giraṃ mama
4
madhu vai mādhviko labdhvā prapātaṃ nāvabudhyate
āruhya taṃ majjati vā patanaṃ vādhigacchati
5
so 'yaṃ matto 'kṣadevena madhuvan na parīkṣate
prapātaṃ budhyate naiva vairaṃ kṛtvā mahārathaiḥ
6
viditaṃ te mahārāja rājasv evāsamañjasam
andhakā yādavā bhojāḥ sametāḥ kaṃsam atyajan
7
niyogāc ca hate tasmin kṛṣṇenāmitra ghātinā
evaṃ te jñātayaḥ sarve modamānāḥ śataṃ samāḥ
8
tvan niyuktaḥ savyasācī nigṛhṇātu suyodhanam
nigrahād asya pāpasya modantāṃ kuravaḥ sukham
9
kākenemāṃś citrabarhāñ śārdūlān kroṣṭukena ca
krīṇīṣva pāṇḍavān rājan mā majjīḥ śokasāgare
10
tyajet kulārthe puruṣaṃ grāmasyārthe kulaṃ tyajet
grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet
11
sarvajñaḥ sarvabhāvajñaḥ sarvaśatrubhayaṃ karaḥ
iti sma bhāṣate kāvyo jambha tyāge mahāsurān
12
hiraṇyaṣṭhīvinaḥ kaś cit pakṣiṇo vanagocarān
gṛhe kila kṛtāvāsāṁl lobhād rājann apīḍayat
13
sadopabhojyāṁl lobhāndho hiraṇyārthe paraṃtapa
āyātiṃ ca tadā tvaṃ ca ubhe sadyo vyanāśayat
14
tadātva kāmaḥ pāṇḍūs tvaṃ mā druho bharatarṣabha
mohātmā tapyase paścāt pakṣihā puruṣo yathā
15
jātaṃ jātaṃ pāṇḍavebhyaḥ puṣpam ādatsva bhārata
mālā kāra ivārāme snehaṃ kurvan punaḥ punaḥ
16
vṛkṣān aṅgārakārīva mainān dhākṣīḥ samūlakān
mā gamaḥ sasutāmātyaḥ sabalaś ca parābhavam
17
samavetān hi kaḥ pārthān pratiyudhyeta bhārata
marudbhiḥ sahito rājann api sākṣān marutpatiḥ
Book 2
Chapter 55
1
[विदुर]
महाराज विजानीहि यत तवां वक्ष्यामि तच छृणु
मुमूर्षॊर औषधम इव न रॊचेतापि ते शरुतम
2
यद वै पुरा जातमात्रॊ रुराव; गॊमायुवद विस्वरं पापचेताः
दुर्यॊधनॊ भारतानां कुलघ्नः; सॊ ऽयं युक्तॊ भविता कालहेतुः
3
गृहे वसन्तं गॊमायुं तवं वै मत्वा न बुध्यसे
दुर्यॊधनस्य रूपेण शृणु काव्यां गिरं मम
4
मधु वै माध्विकॊ लब्ध्वा परपातं नावबुध्यते
आरुह्य तं मज्जति वा पतनं वाधिगच्छति
5
सॊ ऽयं मत्तॊ ऽकषदेवेन मधुवन न परीक्षते
परपातं बुध्यते नैव वैरं कृत्वा महारथैः
6
विदितं ते महाराज राजस्व एवासमञ्जसम
अन्धका यादवा भॊजाः समेताः कंसम अत्यजन
7
नियॊगाच च हते तस्मिन कृष्णेनामित्र घातिना
एवं ते जञातयः सर्वे मॊदमानाः शतं समाः
8
तवन नियुक्तः सव्यसाची निगृह्णातु सुयॊधनम
निग्रहाद अस्य पापस्य मॊदन्तां कुरवः सुखम
9
काकेनेमांश चित्रबर्हाञ शार्दूलान करॊष्टुकेन च
करीणीष्व पाण्डवान राजन मा मज्जीः शॊकसागरे
10
तयजेत कुलार्थे पुरुषं गरामस्यार्थे कुलं तयजेत
गरामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं तयजेत
11
सर्वज्ञः सर्वभावज्ञः सर्वशत्रुभयं करः
इति सम भाषते काव्यॊ जम्भ तयागे महासुरान
12
हिरण्यष्ठीविनः कश चित पक्षिणॊ वनगॊचरान
गृहे किल कृतावासाँल लॊभाद राजन्न अपीडयत
13
सदॊपभॊज्याँल लॊभान्धॊ हिरण्यार्थे परंतप
आयातिं च तदा तवं च उभे सद्यॊ वयनाशयत
14
तदात्व कामः पाण्डूंस तवं मा दरुहॊ भरतर्षभ
मॊहात्मा तप्यसे पश्चात पक्षिहा पुरुषॊ यथा
15
जातं जातं पाण्डवेभ्यः पुष्पम आदत्स्व भारत
माला कार इवारामे सनेहं कुर्वन पुनः पुनः
16
वृक्षान अङ्गारकारीव मैनान धाक्षीः समूलकान
मा गमः ससुतामात्यः सबलश च पराभवम
17
समवेतान हि कः पार्थान परतियुध्येत भारत
मरुद्भिः सहितॊ राजन्न अपि साक्षान मरुत्पतिः
1
[vidura]
mahārāja vijānīhi yat tvāṃ vakṣyāmi tac chṛṇu
mumūrṣor auṣadham iva na rocetāpi te śrutam
2
yad vai purā jātamātro rurāva; gomāyuvad visvaraṃ pāpacetāḥ
duryodhano bhāratānāṃ kulaghnaḥ; so 'yaṃ yukto bhavitā kālahetuḥ
3
gṛhe vasantaṃ gomāyuṃ tvaṃ vai matvā na budhyase
duryodhanasya rūpeṇa śṛṇu kāvyāṃ giraṃ mama
4
madhu vai mādhviko labdhvā prapātaṃ nāvabudhyate
āruhya taṃ majjati vā patanaṃ vādhigacchati
5
so 'yaṃ matto 'kṣadevena madhuvan na parīkṣate
prapātaṃ budhyate naiva vairaṃ kṛtvā mahārathaiḥ
6
viditaṃ te mahārāja rājasv evāsamañjasam
andhakā yādavā bhojāḥ sametāḥ kaṃsam atyajan
7
niyogāc ca hate tasmin kṛṣṇenāmitra ghātinā
evaṃ te jñātayaḥ sarve modamānāḥ śataṃ samāḥ
8
tvan niyuktaḥ savyasācī nigṛhṇātu suyodhanam
nigrahād asya pāpasya modantāṃ kuravaḥ sukham
9
kākenemāṃś citrabarhāñ śārdūlān kroṣṭukena ca
krīṇīṣva pāṇḍavān rājan mā majjīḥ śokasāgare
10
tyajet kulārthe puruṣaṃ grāmasyārthe kulaṃ tyajet
grāmaṃ janapadasyārthe ātmārthe pṛthivīṃ tyajet
11
sarvajñaḥ sarvabhāvajñaḥ sarvaśatrubhayaṃ karaḥ
iti sma bhāṣate kāvyo jambha tyāge mahāsurān
12
hiraṇyaṣṭhīvinaḥ kaś cit pakṣiṇo vanagocarān
gṛhe kila kṛtāvāsāṁl lobhād rājann apīḍayat
13
sadopabhojyāṁl lobhāndho hiraṇyārthe paraṃtapa
āyātiṃ ca tadā tvaṃ ca ubhe sadyo vyanāśayat
14
tadātva kāmaḥ pāṇḍūs tvaṃ mā druho bharatarṣabha
mohātmā tapyase paścāt pakṣihā puruṣo yathā
15
jātaṃ jātaṃ pāṇḍavebhyaḥ puṣpam ādatsva bhārata
mālā kāra ivārāme snehaṃ kurvan punaḥ punaḥ
16
vṛkṣān aṅgārakārīva mainān dhākṣīḥ samūlakān
mā gamaḥ sasutāmātyaḥ sabalaś ca parābhavam
17
samavetān hi kaḥ pārthān pratiyudhyeta bhārata
marudbhiḥ sahito rājann api sākṣān marutpatiḥ
