Book 2. Chapter 68

The Mahabharata In Sanskrit


Book 2

Chapter 68

1

वैशंपायन उवाच

वनवासाय चक�र�स ते मतिं पार�थाः पराजिताः

अजिनान�य उत�तरीयाणि जगृह�श च यथाक�रमम

2

अजिनैः संवृतान दृष�ट�वा हृतराज�यान अरिंदमान

परस�थितान वनवासाय ततॊ द�ःशासनॊ ऽबरवीत

3

परवृत�तं धार�तराष�ट�रस�य चक�रं राज�ञॊ महात�मनः

पराभूताः पाण�ड�प�त�रा विपत�तिं परमां गताः

4

अद�य देवाः संप�रयाताः समैर वर�त�मभिर अस�थलैः

ग�णज�येष�ठास तथा जयेष�ठा भूयांसॊ यद वयं परैः

5

नरकं पातिताः पार�था दीर�घकालम अनन�तकम

स�खाच च हीना राज�याच च विनष�टाः शाश�वतीः समाः

6

बलेन मत�ता ये ते सम धार�तराष�ट�रान परहासिष�ः

ते निर�जिता हृतधना वनम �ष�यन�ति पाण�डवाः

7

चित�रान संनाहान अवम�ञ�चन�त� चैषां; वासांसि दिव�यानि च भान�मन�ति

निवास�यन�तां र�र�चर�माणि सर�वे; यथा गलहं सौबलस�याभ�य�पेताः

8

न सन�ति लॊकेष� प�मांस ईदृशा; इत�य �व ये भावितब�द�धयः सदा

जञास�यन�ति ते तमानम इमे ऽदय पाण�डवा; विपर�यये षण�ढतिला इवाफलाः

9

अयं हि वासॊदय ईदृशानां; मनस�विनां कौरव मा भवेद वः

अदीक�षितानाम अजिनानि यद�वद; बलीयसां पश�यत पाण�डवानाम

10

महाप�राज�ञः सॊमकॊ यज�ञसेनः; कन�यां पाञ�चालीं पाण�डवेभ�यः परदाय

अकार�षीद वै द�ष�कृतं नेह सन�ति; कलीबाः पार�थाः पतयॊ याज�ञसेन�याः

11

सूक�ष�मान परावारान अजिनानि चॊदितान; दृष�ट�वारण�ये निर�धनान अप�रतिष�ठान

कां तवं परीतिं लप�स�यसे याज�ञसेनि; पतिं वृणीष�व यम इहान�यम इच�छसि

12

�ते हि सर�वे क�रवः समेताः; कषान�ता दान�ताः स�द�रविणॊपपन�नाः

�षां वृणीष�वैकतमं पतित�वे; न तवां तपेत कालविपर�ययॊ ऽयम

13

यथाफलाः षण�ढतिला यथा चर�ममया मृगाः

तथैव पाण�डवाः सर�वे यथा काकयवा अपि

14

किं पाण�डवांस तवं पतितान उपास�से; मॊघः शरमः षण�ढतिलान उपास�य

�वं नृशंसः पर�षाणि पार�थान; अश�रावयद धृतराष�ट�रस�य प�त�रः

15

तद वै शर�त�वा भीमसेनॊ ऽतयमर�षी; निर�भर�त�स�यॊच�चैस तं निगृह�यैव रॊषात

उवाचेदं सहसैवॊपगम�य; सिंहॊ यथा हैमवतः शृगालम

16

भीमसेन उवाच

करूर पापजनैर ज�ष�टम अकृतार�थं परभाषसे

गान�धारविद�यया हि तवं राजमध�ये विकत�थसे

17

यथा त�दसि मर�माणि वाक�शरैर इह नॊ भृशम

तथा समारयिता ते ऽहं कृन�तन मर�माणि संय�गे

18

ये च तवाम अन�वर�तन�ते कामलॊभवशान�गाः

गॊप�तारः सान�बन�धांस तान नेष�यामि यमसादनम

19

वैशंपायन उवाच

�वं बर�वाणम अजिनैर विवासितं; द�ःखाभिभूतं परिनृत�यति सम

मध�ये क�रूणां धर�मनिबद�धमार�गं; गौर गौर इति समाह�वयन म�क�तलज�जः

20

भीमसेन उवाच

नृशंसं पर�षं करूरं शक�यं द�ःशासन तवया

निकृत�या हि धनं लब�ध�वा कॊ विकत�थित�म अर�हति

21

मा ह सम स�कृता�ल लॊकान गच�छेत पार�थॊ वृकॊदरः

यदि वक�षसि भित�त�वा ते न पिबेच छॊणितं रणे

22

धार�तराष�ट�रान रणे हत�वा मिषतां सर�वधन�विनाम

शमं गन�तास�मि नचिरात सत�यम �तद बरवीमि वः

23

वैशंपायन उवाच

तस�य राजा सिंहगतेः सखेलं; द�र�यॊधनॊ भीमसेनस�य हर�षात

गतिं सवगत�यान�चकार मन�दॊ; निर�गच�छतां पाण�डवानां सभायाः

24

नैतावता कृतम इत�य अब�रवीत तं; वृकॊदरः संनिवृत�तार�धकायः

शीघ�रं हि तवा निहतं सान�बन�धं; संस�मार�याहं परतिवक�ष�यामि मूढ

25

�तत समीक�ष�यात�मनि चावमानं; नियम�य मन�य�ं बलवान स मानी

राजान�गः संसदि कौरवाणां; विनिष�क�रमन वाक�यम उवाच भीमः

26

अहं द�र�यॊधनं हन�ता कर�णं हन�ता धनंजयः

शक�निं चाक�षकितवं सहदेवॊ हनिष�यति

27

इदं च भूयॊ वक�ष�यामि सभामध�ये बृहद वचः

सत�यं देवाः करिष�यन�ति यन नॊ य�द�धं भविष�यति

28

स�यॊधनम इमं पापं हन�तास�मि गदया य�धि

शिरः पादेन चास�याहम अधिष�ठास�यामि भूतले

29

वाक�यशूरस�य चैवास�य पर�षस�य द�रात�मनः

द�ःशासनस�य र�धिरं पातास�मि मृगराड इव

30

अर�ज�न उवाच

नैव वाचा वयवसितं भीम विज�ञायते सताम

इतश चत�र�दशे वर�षे दरष�टारॊ यद भविष�यति

31

द�र�यॊधनस�य कर�णस�य शक�नेश च द�रात�मनः

द�ःशासनचत�र�थानां भूमिः पास�यति शॊणितम

32

असूयितारं वक�तारं परस�रष�टारं द�रात�मनाम

भीमसेन नियॊगात ते हन�ताहं कर�णम आहवे

33

अर�ज�नः परतिजानीते भीमस�य परियकाम�यया

कर�णं कर�णान�गांश चैव रणे हन�तास�मि पत�रिभिः

34

ये चान�ये परतियॊत�स�यन�ति ब�द�धिमॊहेन मां नृपाः

तांश च सर�वाञ शतैर बाणैर नेतास�मि यमसादनम

35

चलेद धि हिमवान सथानान निष�प�रभः सयाद दिवाकरः

शैत�यं सॊमात परणश�येत मत�सत�यं विचलेद यदि

36

न परदास�यति चेद राज�यम इतॊ वर�षे चत�र�दशे

द�र�यॊधनॊ हि सत�कृत�य सत�यम �तद भविष�यति

37

वैशंपायन उवाच

इत�य उक�तवति पार�थे त� शरीमान माद�रवतीस�तः

परगृह�य विप�लं बाह�ं सहदेवः परतापवान

38

सौबलस�य वधं परेप�स�र इदं वचनम अब�रवीत

करॊधसंरक�तनयनॊ निःश�वसन�न इव पन�नगः

39

अक�षान यान मन�यसे मूढ गान�धाराणां यशॊहर

नैते ऽकषा निशिता बाणास तवयैते समरे वृताः

40

यथा चैवॊक�तवान भीमस तवाम उद�दिश�य सबान�धवम

कर�ताहं कर�मणस तस�य क�र� कार�याणि सर�वशः

41

हन�तास�मि तरसा य�द�धे तवां विक�रम�य सबान�धवम

यदि सथास�यसि संग�रामे कषत�रधर�मेण सौबल

42

सहदेववचः शर�त�वा नक�लॊ ऽपि विशां पते

दर�शनीयतमॊ नॄणाम इदं वचनम अब�रवीत

43

स�तेयं यज�ञसेनस�य दयूते ऽसमिन धृतराष�ट�रजैः

यैर वाचः शराविता रूक�षाः सथितैर द�र�यॊधनप�रिये

44

तान धार�तराष�ट�रान द�र�वृत�तान म�मूर�षून कालचॊदितान

दर�शयिष�यामि भूयिष�ठम अहं वैवस�वतक�षयम

45

निदेशाद धर�मराजस�य दरौपद�याः पदवीं चरन

निर�धार�तराष�ट�रां पृथिवीं कर�तास�मि नचिराद इव

46

�वं ते प�र�षव�याघ�राः सर�वे वयायतबाहवः

परतिज�ञा बह�लाः कृत�वा धृतराष�ट�रम उपागमन

1

vaiśaṃp�yana uv�ca

vanav�s�ya cakrus te matiṃ p�rth�ḥ par�jit�ḥ

ajin�ny uttarīy�ṇi jagṛhuś ca yath�kramam

2

ajinaiḥ saṃvṛt�n dṛṣṭv� hṛtar�jy�n ariṃdam�n

prasthit�n vanav�s�ya tato duḥś�sano 'bravīt

3

pravṛttaṃ dh�rtar�ṣṭrasya cakraṃ r�jño mah�tmanaḥ

par�bhūt�ḥ p�ṇ�uputr� vipattiṃ param�ṃ gat�ḥ

4

adya dev�ḥ saṃpray�t�ḥ samair vartmabhir asthalaiḥ

guṇajyeṣṭh�s tath� jyeṣṭh� bhūy�ṃso yad vayaṃ paraiḥ

5

narakaṃ p�tit�ḥ p�rth� dīrghak�lam anantakam

sukh�c ca hīn� r�jy�c ca vinaṣṭ�ḥ ś�śvatīḥ sam�ḥ

6

balena matt� ye te sma dh�rtar�ṣṭr�n prah�siṣuḥ

te nirjit� hṛtadhan� vanam eṣyanti p�ṇ�av�ḥ

7

citr�n saṃn�h�n avamuñcantu caiṣ�ṃ; v�s�ṃsi divy�ni ca bh�numanti

niv�syant�ṃ rurucarm�ṇi sarve; yath� glahaṃ saubalasy�bhyupet�ḥ

8

na santi lokeṣu pum�ṃsa īdṛś�; ity eva ye bh�vitabuddhayaḥ sad�

jñ�syanti te tm�nam ime 'dya p�ṇ�av�; viparyaye ṣaṇ�hatil� iv�phal�ḥ

9

ayaṃ hi v�sodaya īdṛś�n�ṃ; manasvin�ṃ kaurava m� bhaved vaḥ

adīkṣit�n�m ajin�ni yadvad; balīyas�ṃ paśyata p�ṇ�av�n�m

10

mah�pr�jñaḥ somako yajñasenaḥ; kany�ṃ p�ñc�līṃ p�ṇ�avebhyaḥ prad�ya

ak�rṣīd vai duṣkṛtaṃ neha santi; klīb�ḥ p�rth�ḥ patayo y�jñaseny�ḥ

11

sūkṣm�n pr�v�r�n ajin�ni codit�n; dṛṣṭv�raṇye nirdhan�n apratiṣṭh�n

k�ṃ tvaṃ prītiṃ lapsyase y�jñaseni; patiṃ vṛṇīṣva yam ih�nyam icchasi

12

ete hi sarve kuravaḥ samet�ḥ; kṣ�nt� d�nt�ḥ sudraviṇopapann�ḥ

eṣ�ṃ vṛṇīṣvaikatamaṃ patitve; na tv�ṃ tapet k�laviparyayo 'yam

13

yath�phal�ḥ ṣaṇ�hatil� yath� carmamay� mṛg�ḥ

tathaiva p�ṇ�av�ḥ sarve yath� k�kayav� api

14

kiṃ p�ṇ�av�ṃs tvaṃ patit�n up�sse; moghaḥ śramaḥ ṣaṇ�hatil�n up�sya

evaṃ nṛśaṃsaḥ paruṣ�ṇi p�rth�n; aśr�vayad dhṛtar�ṣṭrasya putraḥ

15

tad vai śrutv� bhīmaseno 'tyamarṣī; nirbhartsyoccais taṃ nigṛhyaiva roṣ�t

uv�cedaṃ sahasaivopagamya; siṃho yath� haimavataḥ śṛg�lam

16

bhīmasena uv�ca

krūra p�pajanair juṣṭam akṛt�rthaṃ prabh�ṣase

g�ndh�ravidyay� hi tvaṃ r�jamadhye vikatthase

17

yath� tudasi marm�ṇi v�kśarair iha no bhṛśam

tath� sm�rayit� te 'haṃ kṛntan marm�ṇi saṃyuge

18

ye ca tv�m anuvartante k�malobhavaś�nug�ḥ

gopt�raḥ s�nubandh�ṃs t�n neṣy�mi yamas�danam

19

vaiśaṃp�yana uv�ca

evaṃ bruv�ṇam ajinair viv�sitaṃ; duḥkh�bhibhūtaṃ parinṛtyati sma

madhye kurūṇ�ṃ dharmanibaddham�rgaṃ; gaur gaur iti sm�hvayan muktalajjaḥ

20

bhīmasena uv�ca

nṛśaṃsaṃ paruṣaṃ krūraṃ śakyaṃ duḥś�sana tvay�

nikṛty� hi dhanaṃ labdhv� ko vikatthitum arhati

21

m� ha sma sukṛt��l lok�n gacchet p�rtho vṛkodaraḥ

yadi vakṣasi bhittv� te na pibec choṇitaṃ raṇe

22

dh�rtar�ṣṭr�n raṇe hatv� miṣat�ṃ sarvadhanvin�m

śamaṃ gant�smi nacir�t satyam etad bravīmi vaḥ

23

vaiśaṃp�yana uv�ca

tasya r�j� siṃhagateḥ sakhelaṃ; duryodhano bhīmasenasya harṣ�t

gatiṃ svagaty�nucak�ra mando; nirgacchat�ṃ p�ṇ�av�n�ṃ sabh�y�ḥ

24

nait�vat� kṛtam ity abravīt taṃ; vṛkodaraḥ saṃnivṛtt�rdhak�yaḥ

śīghraṃ hi tv� nihataṃ s�nubandhaṃ; saṃsm�ry�haṃ prativakṣy�mi mū�ha

25

etat samīkṣy�tmani c�vam�naṃ; niyamya manyuṃ balav�n sa m�nī

r�j�nugaḥ saṃsadi kaurav�ṇ�ṃ; viniṣkraman v�kyam uv�ca bhīmaḥ

26

ahaṃ duryodhanaṃ hant� karṇaṃ hant� dhanaṃjayaḥ

śakuniṃ c�kṣakitavaṃ sahadevo haniṣyati

27

idaṃ ca bhūyo vakṣy�mi sabh�madhye bṛhad vacaḥ

satyaṃ dev�ḥ kariṣyanti yan no yuddhaṃ bhaviṣyati

28

suyodhanam imaṃ p�paṃ hant�smi gaday� yudhi

śiraḥ p�dena c�sy�ham adhiṣṭh�sy�mi bhūtale

29

v�kyaśūrasya caiv�sya paruṣasya dur�tmanaḥ

duḥś�sanasya rudhiraṃ p�t�smi mṛgar�� iva

30

arjuna uv�ca

naiva v�c� vyavasitaṃ bhīma vijñ�yate sat�m

itaś caturdaśe varṣe draṣṭ�ro yad bhaviṣyati

31

duryodhanasya karṇasya śakuneś ca dur�tmanaḥ

duḥś�sanacaturth�n�ṃ bhūmiḥ p�syati śoṇitam

32

asūyit�raṃ vakt�raṃ prasraṣṭ�raṃ dur�tman�m

bhīmasena niyog�t te hant�haṃ karṇam �have

33

arjunaḥ pratij�nīte bhīmasya priyak�myay�

karṇaṃ karṇ�nug�ṃś caiva raṇe hant�smi patribhiḥ

34

ye c�nye pratiyotsyanti buddhimohena m�ṃ nṛp�ḥ

t�ṃś ca sarv�ñ śatair b�ṇair net�smi yamas�danam

35

caled dhi himav�n sth�n�n niṣprabhaḥ sy�d div�karaḥ

śaityaṃ som�t praṇaśyeta matsatyaṃ vicaled yadi

36

na prad�syati ced r�jyam ito varṣe caturdaśe

duryodhano hi satká¹›tya satyam etad bhaviá¹£yati

37

vaiśaṃp�yana uv�ca

ity uktavati p�rthe tu śrīm�n m�dravatīsutaḥ

pragṛhya vipulaṃ b�huṃ sahadevaḥ prat�pav�n

38

saubalasya vadhaṃ prepsur idaṃ vacanam abravīt

krodhasaṃraktanayano niḥśvasann iva pannagaḥ

39

akṣ�n y�n manyase mū�ha g�ndh�r�ṇ�ṃ yaśohara

naite 'kṣ� niśit� b�ṇ�s tvayaite samare vṛt�ḥ

40

yath� caivoktav�n bhīmas tv�m uddiśya sab�ndhavam

kart�haṃ karmaṇas tasya kuru k�ry�ṇi sarvaśaḥ

41

hant�smi taras� yuddhe tv�ṃ vikramya sab�ndhavam

yadi sth�syasi saṃgr�me kṣatradharmeṇa saubala

42

sahadevavacaḥ śrutv� nakulo 'pi viś�ṃ pate

darśanīyatamo n�ṇ�m idaṃ vacanam abravīt

43

suteyaṃ yajñasenasya dyūte 'smin dhṛtar�ṣṭrajaiḥ

yair v�caḥ śr�vit� rūkṣ�ḥ sthitair duryodhanapriye

44

t�n dh�rtar�ṣṭr�n durvṛtt�n mumūrṣūn k�lacodit�n

darśayiṣy�mi bhūyiṣṭham ahaṃ vaivasvatakṣayam

45

nideś�d dharmar�jasya draupady�ḥ padavīṃ caran

nirdh�rtar�ṣṭr�ṃ pṛthivīṃ kart�smi nacir�d iva

46

evaṃ te puruṣavy�ghr�ḥ sarve vy�yatab�havaḥ

pratijñ� bahul�ḥ kṛtv� dhṛtar�ṣṭram up�gaman