Book 3. Chapter 111
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 111
1
[लॊमष]
सा तु नाव्याश्रमं चक्रे राजकार्यार्थ सिद्धये
संदेशाच चैव नृपतेः सवबुद्ध्या चैव भारत
2
नानापुष्पफलैर वृक्षैः कृत्रिमैर उपशॊभितम
नानागुल्मलतॊपैतैः सवादु कामफलप्रदैः
3
अतीव रमणीयं तद अतीव च मनॊहरम
चक्रे नाव्याश्रमं रम्यम अद्भुतॊपमदर्शनम
4
ततॊ निबध्य तां नावम अदूरे काश्यपाश्रमात
चारयाम आस पुरुषैर विहारं तस्य वै मुनेः
5
ततॊ दुहितरं वेश्या समाधायेति कृत्यताम
दृष्ट्वान्तरं काश्यपस्य पराहिणॊद बुद्धिसंमताम
6
सा तत्र गत्वा कुशला तपॊनित्यस्य संनिधौ
आश्रमं तं समासाद्य ददर्श तम ऋषेः सुतम
7
[वेष्या]
कच चिन मुने कुशलं तापसानां; कच चिच च वॊ मूलफलं परभूतम
कच चिद भवान रमते चाश्रमे ऽसमिंस; तवां वै दरष्टुं सांप्रतम आगतॊ ऽसमि
8
कच चित तपॊ वर्धते तापसानां; पिता च ते कच चिद अहीन तेजाः
कच चित तवया परीयते चैव विप्र; कच चित सवाध्यायः करियत ऋश्य शृङ्ग
9
[र]
ऋद्धॊ भवाञ जयॊतिर इव परकाशते; मन्ये चाहं तवाम अभिवादनीयम
पाद्यं वै ते संप्रदास्यामि कामाद; यथा धर्मं फलमूलानि चैव
10
कौश्यां बृस्याम आस्स्व यथॊपजॊषं; कृष्णाजिनेनावृतायां सुखायाम
कव चाश्रमस तव किंनाम चेदं; वरतं बरह्मंश चरसि हि देव वत तवम
11
[वेष्या]
ममाश्रमः काश्यप पुत्र रम्यस; तरियॊजनं शैलम इमं परेण
तत्र सवधर्मॊ ऽनभिवानदं नॊ; न चॊदकं पाद्यम उपस्पृशामः
12
[र]
फलानि पक्वानि ददानि ते ऽहं; भल्लातकान्य आमलकानि चैव
परूषकाणीङ्गुद धन्वनानि; परियालानां कामकारं कुरुष्व
13
[ल]
सा तानि सर्वाणि विसर्जयित्वा; भक्षान महार्हान परददौ ततॊ ऽसमै
तान्य ऋश्य शृङ्गस्य महारसानि; भृशं सुरूपाणि रुचिं ददुर हि
14
ददौ च माल्यानि सुगन्धवन्ति; चित्राणि वासांसि च भानुमन्ति
पानानि चाग्र्याणि ततॊ मुमॊद; चिक्रीड चैव परजहास चैव
15
सा कन्दुकेनारमतास्य मूले; विभज्यमाना फलिता लतेव
गात्रैश च गात्राणि निषेवमाणा; समाश्लिषच चासकृद ऋश्य शृङ्गम
16
सर्जान अशॊकांस तिलकांश च वृक्षान; परपुष्पितान अवनाम्यावभज्य
विलज्जमानेव मदाभिभूता; परलॊभयाम आस सुतं महर्षेः
17
अथर्श्य शृङ्गं विकृतं समीक्ष्य; पुनः पुनः पीड्य च कायम अस्य
अवेक्षमाणा शनकिर जगाम; कृत्वाग्निहॊत्रस्य तदापदेशम
18
तस्यां गतायां मदनेन मत्तॊ; वि चेतनश चाभवद ऋश्य शृङ्गः
ताम एव भावेन गतेन शून्यॊ; विनिःश्वसन्न आर्तरूपॊ बभूव
19
ततॊ मुहूर्ताद धरि पिङ्गलाक्षः; परवेष्टितॊ रॊमभिरा नखाग्रात
सवाध्यायवान वृत्तसमाधि युक्तॊ; विभाण्डकः काश्यपः परादुरासीत
20
सॊ ऽपश्यद आसीनम उपेत्य पुत्रं; धयायन्तम एकं विपरीतचित्तम
विनिःश्वसन्तं मुहुर ऊर्ध्वदृष्टिं; विभाण्डकः पुत्रम उवाच दीनम
21
न कल्प्यन्ते समिधः किं नु तात; कच चिद धुतं चाग्निहॊत्रं तवयाद्य
सुनिर्निक्तं सरुक सरुवं हॊमधेनुः; कच चित स वत्सा च कृता तवयाद्य
22
न वै यथापूर्वम इवासि पुत्र; चिन्तापरश चासि वि चेतनश च
दीनॊ ऽति मात्रं तवम इहाद्य किं नु; पृच्छामि तवां क इहाद्यागतॊ ऽभूत
1
[lomaṣa]
sā tu nāvyāśramaṃ cakre rājakāryārtha siddhaye
saṃdeśāc caiva nṛpateḥ svabuddhyā caiva bhārata
2
nānāpuṣpaphalair vṛkṣaiḥ kṛtrimair upaśobhitam
nānāgulmalatopaitaiḥ svādu kāmaphalapradaiḥ
3
atīva ramaṇīyaṃ tad atīva ca manoharam
cakre nāvyāśramaṃ ramyam adbhutopamadarśanam
4
tato nibadhya tāṃ nāvam adūre kāśyapāśramāt
cārayām āsa puruṣair vihāraṃ tasya vai muneḥ
5
tato duhitaraṃ veśyā samādhāyeti kṛtyatām
dṛṣṭvāntaraṃ kāśyapasya prāhiṇod buddhisaṃmatām
6
sā tatra gatvā kuśalā taponityasya saṃnidhau
āśramaṃ taṃ samāsādya dadarśa tam ṛṣeḥ sutam
7
[veṣyā]
kac cin mune kuśalaṃ tāpasānāṃ; kac cic ca vo mūlaphalaṃ prabhūtam
kac cid bhavān ramate cāśrame 'smiṃs; tvāṃ vai draṣṭuṃ sāṃpratam āgato 'smi
8
kac cit tapo vardhate tāpasānāṃ; pitā ca te kac cid ahīna tejāḥ
kac cit tvayā prīyate caiva vipra; kac cit svādhyāyaḥ kriyata ṛśya śṛṅga
9
[r]
ṛddho bhavāñ jyotir iva prakāśate; manye cāhaṃ tvām abhivādanīyam
pādyaṃ vai te saṃpradāsyāmi kāmād; yathā dharmaṃ phalamūlāni caiva
10
kauśyāṃ bṛsyām āssva yathopajoṣaṃ; kṛṣṇjinenāvṛtāyāṃ sukhāyām
kva cāśramas tava kiṃnāma cedaṃ; vrataṃ brahmaṃś carasi hi deva vat tvam
11
[veṣyā]
mamāśramaḥ kāśyapa putra ramyas; triyojanaṃ śailam imaṃ pareṇa
tatra svadharmo 'nabhivānadaṃ no; na codakaṃ pādyam upaspṛśāmaḥ
12
[r]
phalāni pakvāni dadāni te 'haṃ; bhallātakāny āmalakāni caiva
parūṣakāṇīṅguda dhanvanāni; priyālānāṃ kāmakāraṃ kuruṣva
13
[l]
sā tāni sarvāṇi visarjayitvā; bhakṣān mahārhān pradadau tato 'smai
tāny ṛśya śṛṅgasya mahārasāni; bhṛśaṃ surūpāṇi ruciṃ dadur hi
14
dadau ca mālyāni sugandhavanti; citrāṇi vāsāṃsi ca bhānumanti
pānāni cāgryāṇi tato mumoda; cikrīḍa caiva prajahāsa caiva
15
sā kandukenāramatāsya mūle; vibhajyamānā phalitā lateva
gātraiś ca gātrāṇi niṣevamāṇā; samāśliṣac cāsakṛd ṛśya śṛṅgam
16
sarjān aśokāṃs tilakāṃś ca vṛkṣān; prapuṣpitān avanāmyāvabhajya
vilajjamāneva madābhibhūtā; pralobhayām āsa sutaṃ maharṣeḥ
17
atharśya śṛṅgaṃ vikṛtaṃ samīkṣya; punaḥ punaḥ pīḍya ca kāyam asya
avekṣamāṇā śanakir jagāma; kṛtvāgnihotrasya tadāpadeśam
18
tasyāṃ gatāyāṃ madanena matto; vi cetanaś cābhavad ṛśya śṛṅgaḥ
tām eva bhāvena gatena śūnyo; viniḥśvasann ārtarūpo babhūva
19
tato muhūrtād dhari piṅgalākṣaḥ; praveṣṭito romabhirā nakhāgrāt
svādhyāyavān vṛttasamādhi yukto; vibhāṇḍakaḥ kāśyapaḥ prādurāsīt
20
so 'paśyad āsīnam upetya putraṃ; dhyāyantam ekaṃ viparītacittam
viniḥśvasantaṃ muhur ūrdhvadṛṣṭiṃ; vibhāṇḍakaḥ putram uvāca dīnam
21
na kalpyante samidhaḥ kiṃ nu tāta; kac cid dhutaṃ cāgnihotraṃ tvayādya
sunirniktaṃ sruk sruvaṃ homadhenuḥ; kac cit sa vatsā ca kṛtā tvayādya
22
na vai yathāpūrvam ivāsi putra; cintāparaś cāsi vi cetanaś ca
dīno 'ti mātraṃ tvam ihādya kiṃ nu; pṛcchāmi tvāṃ ka ihādyāgato 'bhūt
Book 3
Chapter 111
1
[लॊमष]
सा तु नाव्याश्रमं चक्रे राजकार्यार्थ सिद्धये
संदेशाच चैव नृपतेः सवबुद्ध्या चैव भारत
2
नानापुष्पफलैर वृक्षैः कृत्रिमैर उपशॊभितम
नानागुल्मलतॊपैतैः सवादु कामफलप्रदैः
3
अतीव रमणीयं तद अतीव च मनॊहरम
चक्रे नाव्याश्रमं रम्यम अद्भुतॊपमदर्शनम
4
ततॊ निबध्य तां नावम अदूरे काश्यपाश्रमात
चारयाम आस पुरुषैर विहारं तस्य वै मुनेः
5
ततॊ दुहितरं वेश्या समाधायेति कृत्यताम
दृष्ट्वान्तरं काश्यपस्य पराहिणॊद बुद्धिसंमताम
6
सा तत्र गत्वा कुशला तपॊनित्यस्य संनिधौ
आश्रमं तं समासाद्य ददर्श तम ऋषेः सुतम
7
[वेष्या]
कच चिन मुने कुशलं तापसानां; कच चिच च वॊ मूलफलं परभूतम
कच चिद भवान रमते चाश्रमे ऽसमिंस; तवां वै दरष्टुं सांप्रतम आगतॊ ऽसमि
8
कच चित तपॊ वर्धते तापसानां; पिता च ते कच चिद अहीन तेजाः
कच चित तवया परीयते चैव विप्र; कच चित सवाध्यायः करियत ऋश्य शृङ्ग
9
[र]
ऋद्धॊ भवाञ जयॊतिर इव परकाशते; मन्ये चाहं तवाम अभिवादनीयम
पाद्यं वै ते संप्रदास्यामि कामाद; यथा धर्मं फलमूलानि चैव
10
कौश्यां बृस्याम आस्स्व यथॊपजॊषं; कृष्णाजिनेनावृतायां सुखायाम
कव चाश्रमस तव किंनाम चेदं; वरतं बरह्मंश चरसि हि देव वत तवम
11
[वेष्या]
ममाश्रमः काश्यप पुत्र रम्यस; तरियॊजनं शैलम इमं परेण
तत्र सवधर्मॊ ऽनभिवानदं नॊ; न चॊदकं पाद्यम उपस्पृशामः
12
[र]
फलानि पक्वानि ददानि ते ऽहं; भल्लातकान्य आमलकानि चैव
परूषकाणीङ्गुद धन्वनानि; परियालानां कामकारं कुरुष्व
13
[ल]
सा तानि सर्वाणि विसर्जयित्वा; भक्षान महार्हान परददौ ततॊ ऽसमै
तान्य ऋश्य शृङ्गस्य महारसानि; भृशं सुरूपाणि रुचिं ददुर हि
14
ददौ च माल्यानि सुगन्धवन्ति; चित्राणि वासांसि च भानुमन्ति
पानानि चाग्र्याणि ततॊ मुमॊद; चिक्रीड चैव परजहास चैव
15
सा कन्दुकेनारमतास्य मूले; विभज्यमाना फलिता लतेव
गात्रैश च गात्राणि निषेवमाणा; समाश्लिषच चासकृद ऋश्य शृङ्गम
16
सर्जान अशॊकांस तिलकांश च वृक्षान; परपुष्पितान अवनाम्यावभज्य
विलज्जमानेव मदाभिभूता; परलॊभयाम आस सुतं महर्षेः
17
अथर्श्य शृङ्गं विकृतं समीक्ष्य; पुनः पुनः पीड्य च कायम अस्य
अवेक्षमाणा शनकिर जगाम; कृत्वाग्निहॊत्रस्य तदापदेशम
18
तस्यां गतायां मदनेन मत्तॊ; वि चेतनश चाभवद ऋश्य शृङ्गः
ताम एव भावेन गतेन शून्यॊ; विनिःश्वसन्न आर्तरूपॊ बभूव
19
ततॊ मुहूर्ताद धरि पिङ्गलाक्षः; परवेष्टितॊ रॊमभिरा नखाग्रात
सवाध्यायवान वृत्तसमाधि युक्तॊ; विभाण्डकः काश्यपः परादुरासीत
20
सॊ ऽपश्यद आसीनम उपेत्य पुत्रं; धयायन्तम एकं विपरीतचित्तम
विनिःश्वसन्तं मुहुर ऊर्ध्वदृष्टिं; विभाण्डकः पुत्रम उवाच दीनम
21
न कल्प्यन्ते समिधः किं नु तात; कच चिद धुतं चाग्निहॊत्रं तवयाद्य
सुनिर्निक्तं सरुक सरुवं हॊमधेनुः; कच चित स वत्सा च कृता तवयाद्य
22
न वै यथापूर्वम इवासि पुत्र; चिन्तापरश चासि वि चेतनश च
दीनॊ ऽति मात्रं तवम इहाद्य किं नु; पृच्छामि तवां क इहाद्यागतॊ ऽभूत
1
[lomaṣa]
sā tu nāvyāśramaṃ cakre rājakāryārtha siddhaye
saṃdeśāc caiva nṛpateḥ svabuddhyā caiva bhārata
2
nānāpuṣpaphalair vṛkṣaiḥ kṛtrimair upaśobhitam
nānāgulmalatopaitaiḥ svādu kāmaphalapradaiḥ
3
atīva ramaṇīyaṃ tad atīva ca manoharam
cakre nāvyāśramaṃ ramyam adbhutopamadarśanam
4
tato nibadhya tāṃ nāvam adūre kāśyapāśramāt
cārayām āsa puruṣair vihāraṃ tasya vai muneḥ
5
tato duhitaraṃ veśyā samādhāyeti kṛtyatām
dṛṣṭvāntaraṃ kāśyapasya prāhiṇod buddhisaṃmatām
6
sā tatra gatvā kuśalā taponityasya saṃnidhau
āśramaṃ taṃ samāsādya dadarśa tam ṛṣeḥ sutam
7
[veṣyā]
kac cin mune kuśalaṃ tāpasānāṃ; kac cic ca vo mūlaphalaṃ prabhūtam
kac cid bhavān ramate cāśrame 'smiṃs; tvāṃ vai draṣṭuṃ sāṃpratam āgato 'smi
8
kac cit tapo vardhate tāpasānāṃ; pitā ca te kac cid ahīna tejāḥ
kac cit tvayā prīyate caiva vipra; kac cit svādhyāyaḥ kriyata ṛśya śṛṅga
9
[r]
ṛddho bhavāñ jyotir iva prakāśate; manye cāhaṃ tvām abhivādanīyam
pādyaṃ vai te saṃpradāsyāmi kāmād; yathā dharmaṃ phalamūlāni caiva
10
kauśyāṃ bṛsyām āssva yathopajoṣaṃ; kṛṣṇjinenāvṛtāyāṃ sukhāyām
kva cāśramas tava kiṃnāma cedaṃ; vrataṃ brahmaṃś carasi hi deva vat tvam
11
[veṣyā]
mamāśramaḥ kāśyapa putra ramyas; triyojanaṃ śailam imaṃ pareṇa
tatra svadharmo 'nabhivānadaṃ no; na codakaṃ pādyam upaspṛśāmaḥ
12
[r]
phalāni pakvāni dadāni te 'haṃ; bhallātakāny āmalakāni caiva
parūṣakāṇīṅguda dhanvanāni; priyālānāṃ kāmakāraṃ kuruṣva
13
[l]
sā tāni sarvāṇi visarjayitvā; bhakṣān mahārhān pradadau tato 'smai
tāny ṛśya śṛṅgasya mahārasāni; bhṛśaṃ surūpāṇi ruciṃ dadur hi
14
dadau ca mālyāni sugandhavanti; citrāṇi vāsāṃsi ca bhānumanti
pānāni cāgryāṇi tato mumoda; cikrīḍa caiva prajahāsa caiva
15
sā kandukenāramatāsya mūle; vibhajyamānā phalitā lateva
gātraiś ca gātrāṇi niṣevamāṇā; samāśliṣac cāsakṛd ṛśya śṛṅgam
16
sarjān aśokāṃs tilakāṃś ca vṛkṣān; prapuṣpitān avanāmyāvabhajya
vilajjamāneva madābhibhūtā; pralobhayām āsa sutaṃ maharṣeḥ
17
atharśya śṛṅgaṃ vikṛtaṃ samīkṣya; punaḥ punaḥ pīḍya ca kāyam asya
avekṣamāṇā śanakir jagāma; kṛtvāgnihotrasya tadāpadeśam
18
tasyāṃ gatāyāṃ madanena matto; vi cetanaś cābhavad ṛśya śṛṅgaḥ
tām eva bhāvena gatena śūnyo; viniḥśvasann ārtarūpo babhūva
19
tato muhūrtād dhari piṅgalākṣaḥ; praveṣṭito romabhirā nakhāgrāt
svādhyāyavān vṛttasamādhi yukto; vibhāṇḍakaḥ kāśyapaḥ prādurāsīt
20
so 'paśyad āsīnam upetya putraṃ; dhyāyantam ekaṃ viparītacittam
viniḥśvasantaṃ muhur ūrdhvadṛṣṭiṃ; vibhāṇḍakaḥ putram uvāca dīnam
21
na kalpyante samidhaḥ kiṃ nu tāta; kac cid dhutaṃ cāgnihotraṃ tvayādya
sunirniktaṃ sruk sruvaṃ homadhenuḥ; kac cit sa vatsā ca kṛtā tvayādya
22
na vai yathāpūrvam ivāsi putra; cintāparaś cāsi vi cetanaś ca
dīno 'ti mātraṃ tvam ihādya kiṃ nu; pṛcchāmi tvāṃ ka ihādyāgato 'bhūt
