Book 3. Chapter 114
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 114
1
[वै]
ततः परयातः कौशिक्याः पाण्डवॊ जनमेजय
आनुपूर्व्येण सर्वाणि जगामायतनान्य उत
2
स सागरं समासाद्य गङ्गायाः संगमे नृप
नदीशतानां पञ्चानां मध्ये चक्रे समाप्लवम
3
ततः समुद्रतीरेण जगाम वसु धाधिपः
भरातृभिः सहितॊ वीरः कलिङ्गान परति भारत
4
[ल]
एते कलिङ्गाः कौन्तेय यत्र वैतरणी नदी
यत्रायजत धर्मॊ ऽपि देवाञ शरणम एत्य वै
5
ऋषिभिः समुपायुक्तं यज्ञियं गिरिशॊभितम
उत्तरं तीरम एतद धि सततं दविज सेवितम
6
समेन देव यानेन पथा सवर्गम उपेयुसः
अत्र वै ऋषयॊ ऽनये ऽपि पुरा करतुभिर ईजिरे
7
अत्रैव रुद्रॊ राजेन्द्र पशुम आदत्तवान मखे
रुद्रः पशुं मानवेन्द्र भागॊ ऽयम इति चाब्रवीत
8
हृते पशौ तदा देवास तम ऊचुर भरतर्षभ
मा परस्वम अभिद्रॊग्धा मा धर्मान सकलान नशीः
9
ततः कल्याण रूपाभिर वाग्भिस ते रुद्रम अस्तुवन
इष्ट्या चैनं तर्पयित्वा मानयां चक्रिरे तदा
10
ततः स पशुम उत्सृज्य देव यानेन जग्मिवान
अत्रानुवंशॊ रुद्रस्य तं निबॊध युधिष्ठिर
11
अयात यामं सर्वेभ्यॊ भागेभ्यॊ भागम उत्तमम
देवाः संकल्पयाम आसुर भयाद रुद्रस्य शाश्वतम
12
इमां गाथाम अत्र गायन अपः सपृशति यॊ नरः
देव यानस तस्य पन्थाश चक्षुश चैव परकाशते
13
[व]
ततॊ वैतरणीं सर्वे पाण्डवा दरौपदी तथा
अवतीर्य महाभागा तर्पयां चक्रिरे पितॄन
14
[य]
उपस्पृश्यैव भगवन्न अस्यां नद्यां तपॊधन
मानुषाद अस्मि विषयाद अपैतः पश्य लॊमश
15
सर्वाँल लॊकान परपश्यामि परसादात तव सुव्रत
वैखानसानां जपताम एष शब्दॊ महात्मनाम
16
[ल]
तरिशतं वै सहस्राणि यॊजनानां युधिष्ठिर
यत्र धवनिं शृणॊष्य एनं तूष्णीम आस्स्व विशां पते
17
एतत सवयं भुवॊ राजन वनं रम्यं परकाशते
यत्रायजत कौन्तेय विश्वकर्मा परतापवान
18
यस्मिन यज्ञे हि भूर दत्ता कश्यपाय महात्मने
स पर्वत वनॊद्देशा दक्षिणा वै सवयं भुवा
19
अवासीदच च कौन्तेय दत्तमात्रा मही तदा
उवाच चापि कुपिता लॊकेश्वरम इदं परभुम
20
न मां मर्त्याय भगवन कस्मै चिद दातुम अर्हसि
परदानं मॊघम एतत ते यास्याम्य एषा रसातलम
21
विसीदन्तीं तु तां दृष्ट्वा कश्पयॊ भगवान ऋषिः
परसादयां बभूवाथ ततॊ भूमिं विशां पते
22
ततः परसन्ना पृथिवी तपसा तस्य पाण्डव
पुनर उन्मज्ज्य सलिलाद वेदी रूपास्थिता बभौ
23
सैषा परकाशते राजन वेदी संस्थान लक्षणा
आरुह्यात्र महाराज वीर्यवान वै भविष्यसि
24
अहं च ते सवस्त्ययनं परयॊक्ष्ये; यथा तवम एनाम अधिरॊक्ष्यसे ऽदय
सपृष्टा हि मर्त्येन ततः समुद्रम; एषा वेदी परविशत्य आजमीढ
25
अग्निर मित्रॊ यॊनिर आपॊ ऽथ देव्यॊ; विष्णॊ रेतस तवम अमृतस्य नाभिः
एवं बरुवन पाण्डव सत्यवाक्यं; वेदीम इमां तवं तरसाधिरॊह
26
[व]
ततः कृतस्वस्त्ययनॊ महात्मा; युधिष्ठिरः सागरगाम अगच्छत
कृत्वा च तच्छासनम अस्य सर्वं; महेन्द्रम आसाद्य निशाम उवास
1
[vai]
tataḥ prayātaḥ kauśikyāḥ pāṇḍavo janamejaya
ānupūrvyeṇa sarvāṇi jagāmāyatanāny uta
2
sa sāgaraṃ samāsādya gaṅgāyāḥ saṃgame nṛpa
nadīśatānāṃ pañcānāṃ madhye cakre samāplavam
3
tataḥ samudratīreṇa jagāma vasu dhādhipaḥ
bhrātṛbhiḥ sahito vīraḥ kaliṅgān prati bhārata
4
[l]
ete kaliṅgāḥ kaunteya yatra vaitaraṇī nadī
yatrāyajata dharmo 'pi devāñ śaraṇam etya vai
5
ṛibhiḥ samupāyuktaṃ yajñiyaṃ giriśobhitam
uttaraṃ tīram etad dhi satataṃ dvija sevitam
6
samena deva yānena pathā svargam upeyusaḥ
atra vai ṛṣayo 'nye 'pi purā kratubhir ījire
7
atraiva rudro rājendra paśum ādattavān makhe
rudraḥ paśuṃ mānavendra bhāgo 'yam iti cābravīt
8
hṛte paśau tadā devās tam ūcur bharatarṣabha
mā parasvam abhidrogdhā mā dharmān sakalān naśīḥ
9
tataḥ kalyāṇa rūpābhir vāgbhis te rudram astuvan
iṣṭyā cainaṃ tarpayitvā mānayāṃ cakrire tadā
10
tataḥ sa paśum utsṛjya deva yānena jagmivān
atrānuvaṃśo rudrasya taṃ nibodha yudhiṣṭhira
11
ayāta yāmaṃ sarvebhyo bhāgebhyo bhāgam uttamam
devāḥ saṃkalpayām āsur bhayād rudrasya śāśvatam
12
imāṃ gāthām atra gāyan apaḥ spṛśati yo naraḥ
deva yānas tasya panthāś cakṣuś caiva prakāśate
13
[v]
tato vaitaraṇīṃ sarve pāṇḍavā draupadī tathā
avatīrya mahābhāgā tarpayāṃ cakrire pitṝn
14
[y]
upaspṛśyaiva bhagavann asyāṃ nadyāṃ tapodhana
mānuṣād asmi viṣayād apaitaḥ paśya lomaśa
15
sarvāṁl lokān prapaśyāmi prasādāt tava suvrata
vaikhānasānāṃ japatām eṣa śabdo mahātmanām
16
[l]
triśataṃ vai sahasrāṇi yojanānāṃ yudhiṣṭhira
yatra dhvaniṃ śṛoṣy enaṃ tūṣṇīm āssva viśāṃ pate
17
etat svayaṃ bhuvo rājan vanaṃ ramyaṃ prakāśate
yatrāyajata kaunteya viśvakarmā pratāpavān
18
yasmin yajñe hi bhūr dattā kaśyapāya mahātmane
sa parvata vanoddeśā dakṣiṇā vai svayaṃ bhuvā
19
avāsīdac ca kaunteya dattamātrā mahī tadā
uvāca cāpi kupitā lokeśvaram idaṃ prabhum
20
na māṃ martyāya bhagavan kasmai cid dātum arhasi
pradānaṃ mogham etat te yāsyāmy eṣā rasātalam
21
visīdantīṃ tu tāṃ dṛṣṭvā kaśpayo bhagavān ṛṣiḥ
prasādayāṃ babhūvātha tato bhūmiṃ viśāṃ pate
22
tataḥ prasannā pṛthivī tapasā tasya pāṇḍava
punar unmajjya salilād vedī rūpāsthitā babhau
23
saiṣā prakāśate rājan vedī saṃsthāna lakṣaṇā
ruhyātra mahārāja vīryavān vai bhaviṣyasi
24
ahaṃ ca te svastyayanaṃ prayokṣye; yathā tvam enām adhirokṣyase 'dya
spṛṣṭā hi martyena tataḥ samudram; eṣā vedī praviśaty ājamīḍha
25
agnir mitro yonir āpo 'tha devyo; viṣṇo retas tvam amṛtasya nābhiḥ
evaṃ bruvan pāṇḍava satyavākyaṃ; vedīm imāṃ tvaṃ tarasādhiroha
26
[v]
tataḥ kṛtasvastyayano mahātmā; yudhiṣṭhiraḥ sāgaragām agacchat
kṛtvā ca tacchāsanam asya sarvaṃ; mahendram āsādya niśām uvāsa
Book 3
Chapter 114
1
[वै]
ततः परयातः कौशिक्याः पाण्डवॊ जनमेजय
आनुपूर्व्येण सर्वाणि जगामायतनान्य उत
2
स सागरं समासाद्य गङ्गायाः संगमे नृप
नदीशतानां पञ्चानां मध्ये चक्रे समाप्लवम
3
ततः समुद्रतीरेण जगाम वसु धाधिपः
भरातृभिः सहितॊ वीरः कलिङ्गान परति भारत
4
[ल]
एते कलिङ्गाः कौन्तेय यत्र वैतरणी नदी
यत्रायजत धर्मॊ ऽपि देवाञ शरणम एत्य वै
5
ऋषिभिः समुपायुक्तं यज्ञियं गिरिशॊभितम
उत्तरं तीरम एतद धि सततं दविज सेवितम
6
समेन देव यानेन पथा सवर्गम उपेयुसः
अत्र वै ऋषयॊ ऽनये ऽपि पुरा करतुभिर ईजिरे
7
अत्रैव रुद्रॊ राजेन्द्र पशुम आदत्तवान मखे
रुद्रः पशुं मानवेन्द्र भागॊ ऽयम इति चाब्रवीत
8
हृते पशौ तदा देवास तम ऊचुर भरतर्षभ
मा परस्वम अभिद्रॊग्धा मा धर्मान सकलान नशीः
9
ततः कल्याण रूपाभिर वाग्भिस ते रुद्रम अस्तुवन
इष्ट्या चैनं तर्पयित्वा मानयां चक्रिरे तदा
10
ततः स पशुम उत्सृज्य देव यानेन जग्मिवान
अत्रानुवंशॊ रुद्रस्य तं निबॊध युधिष्ठिर
11
अयात यामं सर्वेभ्यॊ भागेभ्यॊ भागम उत्तमम
देवाः संकल्पयाम आसुर भयाद रुद्रस्य शाश्वतम
12
इमां गाथाम अत्र गायन अपः सपृशति यॊ नरः
देव यानस तस्य पन्थाश चक्षुश चैव परकाशते
13
[व]
ततॊ वैतरणीं सर्वे पाण्डवा दरौपदी तथा
अवतीर्य महाभागा तर्पयां चक्रिरे पितॄन
14
[य]
उपस्पृश्यैव भगवन्न अस्यां नद्यां तपॊधन
मानुषाद अस्मि विषयाद अपैतः पश्य लॊमश
15
सर्वाँल लॊकान परपश्यामि परसादात तव सुव्रत
वैखानसानां जपताम एष शब्दॊ महात्मनाम
16
[ल]
तरिशतं वै सहस्राणि यॊजनानां युधिष्ठिर
यत्र धवनिं शृणॊष्य एनं तूष्णीम आस्स्व विशां पते
17
एतत सवयं भुवॊ राजन वनं रम्यं परकाशते
यत्रायजत कौन्तेय विश्वकर्मा परतापवान
18
यस्मिन यज्ञे हि भूर दत्ता कश्यपाय महात्मने
स पर्वत वनॊद्देशा दक्षिणा वै सवयं भुवा
19
अवासीदच च कौन्तेय दत्तमात्रा मही तदा
उवाच चापि कुपिता लॊकेश्वरम इदं परभुम
20
न मां मर्त्याय भगवन कस्मै चिद दातुम अर्हसि
परदानं मॊघम एतत ते यास्याम्य एषा रसातलम
21
विसीदन्तीं तु तां दृष्ट्वा कश्पयॊ भगवान ऋषिः
परसादयां बभूवाथ ततॊ भूमिं विशां पते
22
ततः परसन्ना पृथिवी तपसा तस्य पाण्डव
पुनर उन्मज्ज्य सलिलाद वेदी रूपास्थिता बभौ
23
सैषा परकाशते राजन वेदी संस्थान लक्षणा
आरुह्यात्र महाराज वीर्यवान वै भविष्यसि
24
अहं च ते सवस्त्ययनं परयॊक्ष्ये; यथा तवम एनाम अधिरॊक्ष्यसे ऽदय
सपृष्टा हि मर्त्येन ततः समुद्रम; एषा वेदी परविशत्य आजमीढ
25
अग्निर मित्रॊ यॊनिर आपॊ ऽथ देव्यॊ; विष्णॊ रेतस तवम अमृतस्य नाभिः
एवं बरुवन पाण्डव सत्यवाक्यं; वेदीम इमां तवं तरसाधिरॊह
26
[व]
ततः कृतस्वस्त्ययनॊ महात्मा; युधिष्ठिरः सागरगाम अगच्छत
कृत्वा च तच्छासनम अस्य सर्वं; महेन्द्रम आसाद्य निशाम उवास
1
[vai]
tataḥ prayātaḥ kauśikyāḥ pāṇḍavo janamejaya
ānupūrvyeṇa sarvāṇi jagāmāyatanāny uta
2
sa sāgaraṃ samāsādya gaṅgāyāḥ saṃgame nṛpa
nadīśatānāṃ pañcānāṃ madhye cakre samāplavam
3
tataḥ samudratīreṇa jagāma vasu dhādhipaḥ
bhrātṛbhiḥ sahito vīraḥ kaliṅgān prati bhārata
4
[l]
ete kaliṅgāḥ kaunteya yatra vaitaraṇī nadī
yatrāyajata dharmo 'pi devāñ śaraṇam etya vai
5
ṛibhiḥ samupāyuktaṃ yajñiyaṃ giriśobhitam
uttaraṃ tīram etad dhi satataṃ dvija sevitam
6
samena deva yānena pathā svargam upeyusaḥ
atra vai ṛṣayo 'nye 'pi purā kratubhir ījire
7
atraiva rudro rājendra paśum ādattavān makhe
rudraḥ paśuṃ mānavendra bhāgo 'yam iti cābravīt
8
hṛte paśau tadā devās tam ūcur bharatarṣabha
mā parasvam abhidrogdhā mā dharmān sakalān naśīḥ
9
tataḥ kalyāṇa rūpābhir vāgbhis te rudram astuvan
iṣṭyā cainaṃ tarpayitvā mānayāṃ cakrire tadā
10
tataḥ sa paśum utsṛjya deva yānena jagmivān
atrānuvaṃśo rudrasya taṃ nibodha yudhiṣṭhira
11
ayāta yāmaṃ sarvebhyo bhāgebhyo bhāgam uttamam
devāḥ saṃkalpayām āsur bhayād rudrasya śāśvatam
12
imāṃ gāthām atra gāyan apaḥ spṛśati yo naraḥ
deva yānas tasya panthāś cakṣuś caiva prakāśate
13
[v]
tato vaitaraṇīṃ sarve pāṇḍavā draupadī tathā
avatīrya mahābhāgā tarpayāṃ cakrire pitṝn
14
[y]
upaspṛśyaiva bhagavann asyāṃ nadyāṃ tapodhana
mānuṣād asmi viṣayād apaitaḥ paśya lomaśa
15
sarvāṁl lokān prapaśyāmi prasādāt tava suvrata
vaikhānasānāṃ japatām eṣa śabdo mahātmanām
16
[l]
triśataṃ vai sahasrāṇi yojanānāṃ yudhiṣṭhira
yatra dhvaniṃ śṛoṣy enaṃ tūṣṇīm āssva viśāṃ pate
17
etat svayaṃ bhuvo rājan vanaṃ ramyaṃ prakāśate
yatrāyajata kaunteya viśvakarmā pratāpavān
18
yasmin yajñe hi bhūr dattā kaśyapāya mahātmane
sa parvata vanoddeśā dakṣiṇā vai svayaṃ bhuvā
19
avāsīdac ca kaunteya dattamātrā mahī tadā
uvāca cāpi kupitā lokeśvaram idaṃ prabhum
20
na māṃ martyāya bhagavan kasmai cid dātum arhasi
pradānaṃ mogham etat te yāsyāmy eṣā rasātalam
21
visīdantīṃ tu tāṃ dṛṣṭvā kaśpayo bhagavān ṛṣiḥ
prasādayāṃ babhūvātha tato bhūmiṃ viśāṃ pate
22
tataḥ prasannā pṛthivī tapasā tasya pāṇḍava
punar unmajjya salilād vedī rūpāsthitā babhau
23
saiṣā prakāśate rājan vedī saṃsthāna lakṣaṇā
ruhyātra mahārāja vīryavān vai bhaviṣyasi
24
ahaṃ ca te svastyayanaṃ prayokṣye; yathā tvam enām adhirokṣyase 'dya
spṛṣṭā hi martyena tataḥ samudram; eṣā vedī praviśaty ājamīḍha
25
agnir mitro yonir āpo 'tha devyo; viṣṇo retas tvam amṛtasya nābhiḥ
evaṃ bruvan pāṇḍava satyavākyaṃ; vedīm imāṃ tvaṃ tarasādhiroha
26
[v]
tataḥ kṛtasvastyayano mahātmā; yudhiṣṭhiraḥ sāgaragām agacchat
kṛtvā ca tacchāsanam asya sarvaṃ; mahendram āsādya niśām uvāsa
