Book 3. Chapter 118
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 118
1
[व]
गच्छन स तीर्थानि महानुभावः; पुण्यानि रम्याणि ददर्श राजा
सर्वाणि विप्रैर उपशॊभितानि; कव चित कव चिद भारत सागरस्य
2
स वृत्तवांस तेषु कृताभिषेकः; सहानुजः पार्थिव पुत्रपौत्रः
समुद्रगां पुण्यतमां परशस्तां; जगाम पारिक्षित पाण्डुपुत्रः
3
तत्रापि चाप्लुत्य महानुभावः; संतर्पयाम आस पितॄन सुरांश च
दविजातिमुख्येषु धनं विसृज्य; गॊदावरिं सागरगाम अगच्छत
4
ततॊ वि पाप्मा दरविडेषु राजन; अमुद्रम आसाद्य च लॊकपुण्यम
अगस्त्यतीर्थं च पवित्रपुण्यं; नारी तीर्थान्य अथ वीरॊ ददर्श
5
तत्रार्जुनस्याग्र्य धनुर्धरस्य; निशम्य तत कर्म परैर असह्यम
संपूज्यमानः परमर्षिसंघैः; परां मुदं पाण्डुसुतः स लेभे
6
स तेषु तीर्थेष्व अभिषिक्त गात्रः; कृष्णा सहायः सहितॊ ऽनुजैश च
संपूजयन विक्रमम अर्जुनस्य; रेमे महीपाल पतिः पृथिव्याम
7
ततः सहस्राणि गवां परदाय; तीर्थेषु तेष्व अम्बुधरॊत्तमस्य
हृष्टः सह भरातृभिर अर्जुनस्य; संकीर्तयाम आस गवां परदानम
8
स तानि तीर्थानि च सागरस्य; पुण्यानि चान्यानि बहूनि राजन
करमेण गच्छन परिपूर्णकामः; शूर्पारकं पुण्यतमं ददर्श
9
तत्रॊदधेः कं चिद अतीत्य देशं; खयातं पृथिव्यां वनम आससाद
तप्तं सुरैर यत्र तपः पुरस्ताद; इष्टं तथा पुण्यतमैर नरेन्द्रैः
10
स तत्र ताम अग्र्यधनुर्धरस्य; वेदीं ददर्शायतपीनबाहुः
ऋचीक पुत्रस्य तपॊ वि संघैः; समावृतां पुण्यकृद अर्चनीयाम
11
ततॊ वसूनां वसु धाधिपः स; मरुद्गणानां च तथाश्विनॊश च
वैवस्वतादित्य धनेश्वराणाम; इन्द्रस्य विष्णॊर सवितुर विभॊर च
12
भगस्य चन्द्रस्य दिवाकरस्य; पतेर अपां साध्य गणस्य चैव
धातुः पितॄणां च तथा महात्मा; रुद्रस्य राजन सगणस्य चैव
13
सरॊ वत्याः सिद्धगणस्य चैव; पूष्णश च ये चाप्य अमरास तथान्ये
पुण्यानि चाप्य आयतनानि तेषां; ददर्श राजा सुमनॊहराणि
14
तेषूपवासान विविधान उपॊष्य; दत्त्वा च रत्नानि महाधनानि
तीर्थेषु सर्वेषु परिप्लुताङ्गः; पुनः स शूर्पारकम आजगाम
15
स तेन तीर्थेन तु सागरस्य; पुनः परयातः सह सॊदरीयैः
दविजैः पृथिव्यां परथितं महद्भिस; तीर्थं परभासं सम उपाजगाम
16
तत्राभिषिक्तः पृथु लॊहिताक्षः; सहानुजैर देवगणान पितॄंश च
संतर्पयाम आस तथैव कृष्णा; ते चापि विप्राः सह लॊमशेन
17
स दवादशाहं जलवायुभक्षः; कुर्वन कषपाहःसु तदाभिषेकम
समन्ततॊ ऽगनीन उपदीपयित्वा; तेपे तपॊ धर्मभृतां वरिष्ठः
18
तम उग्रम आस्थाय तपश चरन्तं; शुश्राव रामश च जनार्दनश च
तौ सर्ववृष्णिप्रवरौ स सैन्यौ; युधिष्ठिरं जग्मतुर आजमीढम
19
ते वृष्णयः पाण्डुसुतान समीक्ष्य; भूमौ शयानान मलदिग्ध गात्रान
अनर्हतीं दरौपदीं चापि दृष्ट्वा; सुदुःखिताश चुक्रुशुर आर्तनादम
20
ततः स रामं च जनार्दनं च; कार्ष्णिं च साम्बं च शिनेश च पौत्रम
अन्यांश च वृष्णीन उपगम्य पूजां; चक्रे यथा धर्मम अदीनसत्त्वः
21
ते चापि सर्वान परतिपूज्य पार्थांस; तैः सत्कृताः पाण्डुसुतैस तथैव
युधिष्ठिरं संपरिवार्य राजन्न; उपाविशन देवगणा यथेन्द्रम
22
तेषां स सर्वं चरितं परेषां; वने च वासं परमप्रतीतः
अस्त्रार्थम इन्द्रस्य गतं च पार्थं; कृष्णे शशंसामर राजपुत्रम
23
शरुत्वा तु ते तस्य वचः परतीतास; तांश चापि दृष्ट्वा सुकृशान अतीव
नेत्रॊद्भवं संमुमुचुर दशार्हा; दुःखार्ति जं वारि महानुभावाः
1
[v]
gacchan sa tīrthāni mahānubhāvaḥ; puṇyāni ramyāṇi dadarśa rājā
sarvāṇi viprair upaśobhitāni; kva cit kva cid bhārata sāgarasya
2
sa vṛttavāṃs teṣu kṛtābhiṣekaḥ; sahānujaḥ pārthiva putrapautraḥ
samudragāṃ puṇyatamāṃ praśastāṃ; jagāma pārikṣita pāṇḍuputraḥ
3
tatrāpi cāplutya mahānubhāvaḥ; saṃtarpayām āsa pitṝn surāṃś ca
dvijātimukhyeṣu dhanaṃ visṛjya; godāvariṃ sāgaragām agacchat
4
tato vi pāpmā draviḍeṣu rājan; amudram āsādya ca lokapuṇyam
agastyatīrthaṃ ca pavitrapuṇyaṃ; nārī tīrthāny atha vīro dadarśa
5
tatrārjunasyāgrya dhanurdharasya; niśamya tat karma parair asahyam
saṃpūjyamānaḥ paramarṣisaṃghaiḥ; parāṃ mudaṃ pāṇḍusutaḥ sa lebhe
6
sa teṣu tīrtheṣv abhiṣikta gātraḥ; kṛṣṇā sahāyaḥ sahito 'nujaiś ca
saṃpūjayan vikramam arjunasya; reme mahīpāla patiḥ pṛthivyām
7
tataḥ sahasrāṇi gavāṃ pradāya; tīrtheṣu teṣv ambudharottamasya
hṛṣṭaḥ saha bhrātṛbhir arjunasya; saṃkīrtayām āsa gavāṃ pradānam
8
sa tāni tīrthāni ca sāgarasya; puṇyāni cānyāni bahūni rājan
krameṇa gacchan paripūrṇakāmaḥ; śūrpārakaṃ puṇyatamaṃ dadarśa
9
tatrodadheḥ kaṃ cid atītya deśaṃ; khyātaṃ pṛthivyāṃ vanam āsasāda
taptaṃ surair yatra tapaḥ purastād; iṣṭaṃ tathā puṇyatamair narendraiḥ
10
sa tatra tām agryadhanurdharasya; vedīṃ dadarśāyatapīnabāhuḥ
cīka putrasya tapo vi saṃghaiḥ; samāvṛtāṃ puṇyakṛd arcanīyām
11
tato vasūnāṃ vasu dhādhipaḥ sa; marudgaṇānāṃ ca tathāśvinoś ca
vaivasvatāditya dhaneśvarāṇām; indrasya viṣṇor savitur vibhor ca
12
bhagasya candrasya divākarasya; pater apāṃ sādhya gaṇasya caiva
dhātuḥ pitṝṇāṃ ca tathā mahātmā; rudrasya rājan sagaṇasya caiva
13
saro vatyāḥ siddhagaṇasya caiva; pūṣṇaś ca ye cāpy amarās tathānye
puṇyāni cāpy āyatanāni teṣāṃ; dadarśa rājā sumanoharāṇi
14
teṣūpavāsān vividhān upoṣya; dattvā ca ratnāni mahādhanāni
tīrtheṣu sarveṣu pariplutāṅgaḥ; punaḥ sa śūrpārakam ājagāma
15
sa tena tīrthena tu sāgarasya; punaḥ prayātaḥ saha sodarīyaiḥ
dvijaiḥ pṛthivyāṃ prathitaṃ mahadbhis; tīrthaṃ prabhāsaṃ sam upājagāma
16
tatrābhiṣiktaḥ pṛthu lohitākṣaḥ; sahānujair devagaṇān pitṝṃś ca
saṃtarpayām āsa tathaiva kṛṣṇā; te cāpi viprāḥ saha lomaśena
17
sa dvādaśāhaṃ jalavāyubhakṣaḥ; kurvan kṣapāhaḥsu tadābhiṣekam
samantato 'gnīn upadīpayitvā; tepe tapo dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ
18
tam ugram āsthāya tapaś carantaṃ; śuśrāva rāmaś ca janārdanaś ca
tau sarvavṛṣṇipravarau sa sainyau; yudhiṣṭhiraṃ jagmatur ājamīḍham
19
te vṛṣṇayaḥ pāṇḍusutān samīkṣya; bhūmau śayānān maladigdha gātrān
anarhatīṃ draupadīṃ cāpi dṛṣṭvā; suduḥkhitāś cukruśur ārtanādam
20
tataḥ sa rāmaṃ ca janārdanaṃ ca; kārṣṇiṃ ca sāmbaṃ ca śineś ca pautram
anyāṃś ca vṛṣṇn upagamya pūjāṃ; cakre yathā dharmam adīnasattvaḥ
21
te cāpi sarvān pratipūjya pārthāṃs; taiḥ satkṛtāḥ pāṇḍusutais tathaiva
yudhiṣṭhiraṃ saṃparivārya rājann; upāviśan devagaṇā yathendram
22
teṣāṃ sa sarvaṃ caritaṃ pareṣāṃ; vane ca vāsaṃ paramapratītaḥ
astrārtham indrasya gataṃ ca pārthaṃ; kṛṣṇe śaśaṃsāmara rājaputram
23
rutvā tu te tasya vacaḥ pratītās; tāṃś cāpi dṛṣṭvā sukṛśān atīva
netrodbhavaṃ saṃmumucur daśārhā; duḥkhārti jaṃ vāri mahānubhāvāḥ
Book 3
Chapter 118
1
[व]
गच्छन स तीर्थानि महानुभावः; पुण्यानि रम्याणि ददर्श राजा
सर्वाणि विप्रैर उपशॊभितानि; कव चित कव चिद भारत सागरस्य
2
स वृत्तवांस तेषु कृताभिषेकः; सहानुजः पार्थिव पुत्रपौत्रः
समुद्रगां पुण्यतमां परशस्तां; जगाम पारिक्षित पाण्डुपुत्रः
3
तत्रापि चाप्लुत्य महानुभावः; संतर्पयाम आस पितॄन सुरांश च
दविजातिमुख्येषु धनं विसृज्य; गॊदावरिं सागरगाम अगच्छत
4
ततॊ वि पाप्मा दरविडेषु राजन; अमुद्रम आसाद्य च लॊकपुण्यम
अगस्त्यतीर्थं च पवित्रपुण्यं; नारी तीर्थान्य अथ वीरॊ ददर्श
5
तत्रार्जुनस्याग्र्य धनुर्धरस्य; निशम्य तत कर्म परैर असह्यम
संपूज्यमानः परमर्षिसंघैः; परां मुदं पाण्डुसुतः स लेभे
6
स तेषु तीर्थेष्व अभिषिक्त गात्रः; कृष्णा सहायः सहितॊ ऽनुजैश च
संपूजयन विक्रमम अर्जुनस्य; रेमे महीपाल पतिः पृथिव्याम
7
ततः सहस्राणि गवां परदाय; तीर्थेषु तेष्व अम्बुधरॊत्तमस्य
हृष्टः सह भरातृभिर अर्जुनस्य; संकीर्तयाम आस गवां परदानम
8
स तानि तीर्थानि च सागरस्य; पुण्यानि चान्यानि बहूनि राजन
करमेण गच्छन परिपूर्णकामः; शूर्पारकं पुण्यतमं ददर्श
9
तत्रॊदधेः कं चिद अतीत्य देशं; खयातं पृथिव्यां वनम आससाद
तप्तं सुरैर यत्र तपः पुरस्ताद; इष्टं तथा पुण्यतमैर नरेन्द्रैः
10
स तत्र ताम अग्र्यधनुर्धरस्य; वेदीं ददर्शायतपीनबाहुः
ऋचीक पुत्रस्य तपॊ वि संघैः; समावृतां पुण्यकृद अर्चनीयाम
11
ततॊ वसूनां वसु धाधिपः स; मरुद्गणानां च तथाश्विनॊश च
वैवस्वतादित्य धनेश्वराणाम; इन्द्रस्य विष्णॊर सवितुर विभॊर च
12
भगस्य चन्द्रस्य दिवाकरस्य; पतेर अपां साध्य गणस्य चैव
धातुः पितॄणां च तथा महात्मा; रुद्रस्य राजन सगणस्य चैव
13
सरॊ वत्याः सिद्धगणस्य चैव; पूष्णश च ये चाप्य अमरास तथान्ये
पुण्यानि चाप्य आयतनानि तेषां; ददर्श राजा सुमनॊहराणि
14
तेषूपवासान विविधान उपॊष्य; दत्त्वा च रत्नानि महाधनानि
तीर्थेषु सर्वेषु परिप्लुताङ्गः; पुनः स शूर्पारकम आजगाम
15
स तेन तीर्थेन तु सागरस्य; पुनः परयातः सह सॊदरीयैः
दविजैः पृथिव्यां परथितं महद्भिस; तीर्थं परभासं सम उपाजगाम
16
तत्राभिषिक्तः पृथु लॊहिताक्षः; सहानुजैर देवगणान पितॄंश च
संतर्पयाम आस तथैव कृष्णा; ते चापि विप्राः सह लॊमशेन
17
स दवादशाहं जलवायुभक्षः; कुर्वन कषपाहःसु तदाभिषेकम
समन्ततॊ ऽगनीन उपदीपयित्वा; तेपे तपॊ धर्मभृतां वरिष्ठः
18
तम उग्रम आस्थाय तपश चरन्तं; शुश्राव रामश च जनार्दनश च
तौ सर्ववृष्णिप्रवरौ स सैन्यौ; युधिष्ठिरं जग्मतुर आजमीढम
19
ते वृष्णयः पाण्डुसुतान समीक्ष्य; भूमौ शयानान मलदिग्ध गात्रान
अनर्हतीं दरौपदीं चापि दृष्ट्वा; सुदुःखिताश चुक्रुशुर आर्तनादम
20
ततः स रामं च जनार्दनं च; कार्ष्णिं च साम्बं च शिनेश च पौत्रम
अन्यांश च वृष्णीन उपगम्य पूजां; चक्रे यथा धर्मम अदीनसत्त्वः
21
ते चापि सर्वान परतिपूज्य पार्थांस; तैः सत्कृताः पाण्डुसुतैस तथैव
युधिष्ठिरं संपरिवार्य राजन्न; उपाविशन देवगणा यथेन्द्रम
22
तेषां स सर्वं चरितं परेषां; वने च वासं परमप्रतीतः
अस्त्रार्थम इन्द्रस्य गतं च पार्थं; कृष्णे शशंसामर राजपुत्रम
23
शरुत्वा तु ते तस्य वचः परतीतास; तांश चापि दृष्ट्वा सुकृशान अतीव
नेत्रॊद्भवं संमुमुचुर दशार्हा; दुःखार्ति जं वारि महानुभावाः
1
[v]
gacchan sa tīrthāni mahānubhāvaḥ; puṇyāni ramyāṇi dadarśa rājā
sarvāṇi viprair upaśobhitāni; kva cit kva cid bhārata sāgarasya
2
sa vṛttavāṃs teṣu kṛtābhiṣekaḥ; sahānujaḥ pārthiva putrapautraḥ
samudragāṃ puṇyatamāṃ praśastāṃ; jagāma pārikṣita pāṇḍuputraḥ
3
tatrāpi cāplutya mahānubhāvaḥ; saṃtarpayām āsa pitṝn surāṃś ca
dvijātimukhyeṣu dhanaṃ visṛjya; godāvariṃ sāgaragām agacchat
4
tato vi pāpmā draviḍeṣu rājan; amudram āsādya ca lokapuṇyam
agastyatīrthaṃ ca pavitrapuṇyaṃ; nārī tīrthāny atha vīro dadarśa
5
tatrārjunasyāgrya dhanurdharasya; niśamya tat karma parair asahyam
saṃpūjyamānaḥ paramarṣisaṃghaiḥ; parāṃ mudaṃ pāṇḍusutaḥ sa lebhe
6
sa teṣu tīrtheṣv abhiṣikta gātraḥ; kṛṣṇā sahāyaḥ sahito 'nujaiś ca
saṃpūjayan vikramam arjunasya; reme mahīpāla patiḥ pṛthivyām
7
tataḥ sahasrāṇi gavāṃ pradāya; tīrtheṣu teṣv ambudharottamasya
hṛṣṭaḥ saha bhrātṛbhir arjunasya; saṃkīrtayām āsa gavāṃ pradānam
8
sa tāni tīrthāni ca sāgarasya; puṇyāni cānyāni bahūni rājan
krameṇa gacchan paripūrṇakāmaḥ; śūrpārakaṃ puṇyatamaṃ dadarśa
9
tatrodadheḥ kaṃ cid atītya deśaṃ; khyātaṃ pṛthivyāṃ vanam āsasāda
taptaṃ surair yatra tapaḥ purastād; iṣṭaṃ tathā puṇyatamair narendraiḥ
10
sa tatra tām agryadhanurdharasya; vedīṃ dadarśāyatapīnabāhuḥ
cīka putrasya tapo vi saṃghaiḥ; samāvṛtāṃ puṇyakṛd arcanīyām
11
tato vasūnāṃ vasu dhādhipaḥ sa; marudgaṇānāṃ ca tathāśvinoś ca
vaivasvatāditya dhaneśvarāṇām; indrasya viṣṇor savitur vibhor ca
12
bhagasya candrasya divākarasya; pater apāṃ sādhya gaṇasya caiva
dhātuḥ pitṝṇāṃ ca tathā mahātmā; rudrasya rājan sagaṇasya caiva
13
saro vatyāḥ siddhagaṇasya caiva; pūṣṇaś ca ye cāpy amarās tathānye
puṇyāni cāpy āyatanāni teṣāṃ; dadarśa rājā sumanoharāṇi
14
teṣūpavāsān vividhān upoṣya; dattvā ca ratnāni mahādhanāni
tīrtheṣu sarveṣu pariplutāṅgaḥ; punaḥ sa śūrpārakam ājagāma
15
sa tena tīrthena tu sāgarasya; punaḥ prayātaḥ saha sodarīyaiḥ
dvijaiḥ pṛthivyāṃ prathitaṃ mahadbhis; tīrthaṃ prabhāsaṃ sam upājagāma
16
tatrābhiṣiktaḥ pṛthu lohitākṣaḥ; sahānujair devagaṇān pitṝṃś ca
saṃtarpayām āsa tathaiva kṛṣṇā; te cāpi viprāḥ saha lomaśena
17
sa dvādaśāhaṃ jalavāyubhakṣaḥ; kurvan kṣapāhaḥsu tadābhiṣekam
samantato 'gnīn upadīpayitvā; tepe tapo dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ
18
tam ugram āsthāya tapaś carantaṃ; śuśrāva rāmaś ca janārdanaś ca
tau sarvavṛṣṇipravarau sa sainyau; yudhiṣṭhiraṃ jagmatur ājamīḍham
19
te vṛṣṇayaḥ pāṇḍusutān samīkṣya; bhūmau śayānān maladigdha gātrān
anarhatīṃ draupadīṃ cāpi dṛṣṭvā; suduḥkhitāś cukruśur ārtanādam
20
tataḥ sa rāmaṃ ca janārdanaṃ ca; kārṣṇiṃ ca sāmbaṃ ca śineś ca pautram
anyāṃś ca vṛṣṇn upagamya pūjāṃ; cakre yathā dharmam adīnasattvaḥ
21
te cāpi sarvān pratipūjya pārthāṃs; taiḥ satkṛtāḥ pāṇḍusutais tathaiva
yudhiṣṭhiraṃ saṃparivārya rājann; upāviśan devagaṇā yathendram
22
teṣāṃ sa sarvaṃ caritaṃ pareṣāṃ; vane ca vāsaṃ paramapratītaḥ
astrārtham indrasya gataṃ ca pārthaṃ; kṛṣṇe śaśaṃsāmara rājaputram
23
rutvā tu te tasya vacaḥ pratītās; tāṃś cāpi dṛṣṭvā sukṛśān atīva
netrodbhavaṃ saṃmumucur daśārhā; duḥkhārti jaṃ vāri mahānubhāvāḥ
