Book 3. Chapter 119
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 119
1
[ज]
परभास तीर्थं संप्राप्य वृष्णयः पाण्डवास तथा
किम अकुर्वन कथाश चैषां कास तत्रासंस तपॊधन
2
ते हि सर्वे महात्मानः सर्वशास्त्रविशारदाः
वृष्णयः पाण्डवाश चैव सुहृदश च परस्परम
3
[व]
परभास तीर्थं संप्राप्य पुण्यं तीर्थं महॊदधेः
वृष्णयः पाण्डवान वीरान परिवार्यॊपतस्थिर
4
ततॊ गॊक्षीरकुन्देन्दु मृणालरजतप्रभः
वनमाली हली रामॊ बभाषे पुष्करेक्षणम
5
न कृष्ण धर्मश चरितॊ भवाय; जन्तॊर अधर्मश च पराभवाय
युधिष्ठिरॊ यत्र जटी महात्मा; वनाश्रयः कलिश्यति चीरवासः
6
दुर्यॊधनश चापि महीं परशास्ति; न चास्य भूमिर विवरं ददाति
धर्माद अधर्मश चरितॊ गरीयान; इतीव मन्येत नरॊ ऽलपबुद्धिः
7
दुर्यॊधने चापि विवर्धमाने; युधिष्ठिरे चासुख आत्तराज्ये
किं नव अद्य कर्तव्यम इति परजाभिः; शङ्का मिथः संजनिता नराणाम
8
अयं हि धर्मप्रभवॊ नरेन्द्रॊ; धर्मे रतः सत्यधृतिः परदाता
चलेद धि राज्याच च सुखाच च पार्थॊ; धर्माद अपैतश च कथं विवर्धेत
9
कथं नु भीष्मश च कृपश च विप्रॊ; दरॊणश च राजा च कुलस्य वृद्धः
परव्राज्य पार्थान सुखम आप्नुवन्ति; धिक पापबुद्धीन भरत परधानान
10
किंनाम वक्ष्यत्य अवनि परधानः; पितॄन समागम्य परत्र पापः
पुत्रेषु सम्यक चरितं मयेति; पुत्रान अपापान अवरॊप्य राज्यात
11
नासौ धिया संप्रतिपश्यति सम; किंनाम कृत्वाहम अचक्षुर एवम
जातः पृथिव्याम इति पार्थिवेषु; परव्राज्य कौन्तेयम अथापि राज्यात
12
नूनं समृद्धान पितृलॊकभूमौ; चामीकराभान कषितिजान परफुल्लान
विचित्रवीर्यस्य सुतः सपुत्रः; कृत्वा नृशंसं बत पश्यति सम
13
वयूढॊत्तरांसान पृथु लॊहिताक्षान; नेमान सम पृच्छन स शृणॊति नूनम
परस्थापयद यत स वनं हय अशङ्कॊ; युधिष्ठिरं सानुजम आत्तशस्त्रम
14
यॊ ऽयं परेषां पृतनां समृद्धां; निर आयुधॊ दीर्घभुजॊ निहन्यात
शरुत्वैव शब्दं हि वृकॊदरस्य; मुञ्चन्ति सैन्यानि शकृत स मूत्रम
15
स कषुत्पिपासाध्व कृशस तरॊ वी; समेत्य नानायुध बाणपाणिः
वने समरन वासम इमं सुघॊरं; शेषं न कुर्याद इति निश्चितं मे
16
न हय अस्य वीर्येण बलेन कश चित; समः पृथिव्यां भविता नरेषु
शीतॊष्णवातातप कर्शिताङ्गॊ; न शेषम आजाव असुहृत्सु कुर्यात
17
पराच्यां नृपान एकरथेन जित्वा; वृकॊदरः सानुचरान रणेषु
सवस्त्यागमद यॊ ऽति रथस तरॊ वी; सॊ ऽयं वने कलिश्यति चीरवासः
18
यॊ दन्तकूरे वयजयन नृदेवान; समागतान दाक्षिणात्यान मही पान
तं पश्यतेमं सहदेवम अद्य; तपॊ विनं तापस वेषरूपम
19
यः पार्थिवान एकरथेन वीरॊ; दिशं परतीचीं परति युद्धशौण्डः
सॊ ऽयं वने मूलफलेन जीवञ; जटी चरत्य अद्य मलाचिताङ्गः
20
सत्रे समृद्धे ऽति रथस्य राज्ञॊ; वेदी तलाद उत्पतिता सुता या
सेयं वनेवासम इमं सुदुःखं; कथं सहत्य अद्य सती सुखार्हा
21
तरिवर्गमुख्यस्य समीरणस्य; देवेश्वरस्याप्य अथ वाश्विनॊश च
एषां सुराणां तनयाः कथं नु; वनेचरन्त्य अल्पसुखाः सुखार्हाः
22
जिते हि धर्मस्य सुते सभार्ये; स भरातृके सानुचरे निरस्ते
दुर्यॊधने चापि विवर्धमाने; कथं न सीदत्य अवनिः स शैला
1
[j]
prabhāsa tīrthaṃ saṃprāpya vṛṣṇayaḥ pāṇḍavās tathā
kim akurvan kathāś caiṣāṃ kās tatrāsaṃs tapodhana
2
te hi sarve mahātmānaḥ sarvaśāstraviśāradāḥ
vṛṣṇayaḥ pāṇḍavāś caiva suhṛdaś ca parasparam
3
[v]
prabhāsa tīrthaṃ saṃprāpya puṇyaṃ tīrthaṃ mahodadheḥ
vṛṣṇayaḥ pāṇḍavān vīrān parivāryopatasthira
4
tato gokṣīrakundendu mṛṇālarajataprabhaḥ
vanamālī halī rāmo babhāṣe puṣkarekṣaṇam
5
na kṛṣṇa dharmaś carito bhavāya; jantor adharmaś ca parābhavāya
yudhiṣṭhiro yatra jaṭī mahātmā; vanāśrayaḥ kliśyati cīravāsaḥ
6
duryodhanaś cāpi mahīṃ praśāsti; na cāsya bhūmir vivaraṃ dadāti
dharmād adharmaś carito garīyān; itīva manyeta naro 'lpabuddhiḥ
7
duryodhane cāpi vivardhamāne; yudhiṣṭhire cāsukha āttarājye
kiṃ nv adya kartavyam iti prajābhiḥ; śaṅkā mithaḥ saṃjanitā narāṇām
8
ayaṃ hi dharmaprabhavo narendro; dharme rataḥ satyadhṛtiḥ pradātā
caled dhi rājyāc ca sukhāc ca pārtho; dharmād apaitaś ca kathaṃ vivardhet
9
kathaṃ nu bhīṣmaś ca kṛpaś ca vipro; droṇaś ca rājā ca kulasya vṛddhaḥ
pravrājya pārthān sukham āpnuvanti; dhik pāpabuddhīn bharata pradhānān
10
kiṃnāma vakṣyaty avani pradhānaḥ; pitṝn samāgamya paratra pāpaḥ
putreṣu samyak caritaṃ mayeti; putrān apāpān avaropya rājyāt
11
nāsau dhiyā saṃpratipaśyati sma; kiṃnāma kṛtvāham acakṣur evam
jātaḥ pṛthivyām iti pārthiveṣu; pravrājya kaunteyam athāpi rājyāt
12
nūnaṃ samṛddhān pitṛlokabhūmau; cāmīkarābhān kṣitijān praphullān
vicitravīryasya sutaḥ saputraḥ; kṛtvā nṛśaṃsaṃ bata paśyati sma
13
vyūḍhottarāṃsān pṛthu lohitākṣān; nemān sma pṛcchan sa śṛṇoti nūnam
prasthāpayad yat sa vanaṃ hy aśaṅko; yudhiṣṭhiraṃ sānujam āttaśastram
14
yo 'yaṃ pareṣāṃ pṛtanāṃ samṛddhāṃ; nir āyudho dīrghabhujo nihanyāt
śrutvaiva śabdaṃ hi vṛkodarasya; muñcanti sainyāni śakṛt sa mūtram
15
sa kṣutpipāsādhva kṛśas taro vī; sametya nānāyudha bāṇapāṇiḥ
vane smaran vāsam imaṃ sughoraṃ; śeṣaṃ na kuryād iti niścitaṃ me
16
na hy asya vīryeṇa balena kaś cit; samaḥ pṛthivyāṃ bhavitā nareṣu
śītoṣṇavātātapa karśitāṅgo; na śeṣam ājāv asuhṛtsu kuryāt
17
prācyāṃ nṛpān ekarathena jitvā; vṛkodaraḥ sānucarān raṇeṣu
svastyāgamad yo 'ti rathas taro vī; so 'yaṃ vane kliśyati cīravāsaḥ
18
yo dantakūre vyajayan nṛdevān; samāgatān dākṣiṇātyān mahī pān
taṃ paśyatemaṃ sahadevam adya; tapo vinaṃ tāpasa veṣarūpam
19
yaḥ pārthivān ekarathena vīro; diśaṃ pratīcīṃ prati yuddhaśauṇḍaḥ
so 'yaṃ vane mūlaphalena jīvañ; jaṭī caraty adya malācitāṅgaḥ
20
satre samṛddhe 'ti rathasya rājño; vedī talād utpatitā sutā yā
seyaṃ vanevāsam imaṃ suduḥkhaṃ; kathaṃ sahaty adya satī sukhārhā
21
trivargamukhyasya samīraṇasya; deveśvarasyāpy atha vāśvinoś ca
eṣāṃ surāṇāṃ tanayāḥ kathaṃ nu; vanecaranty alpasukhāḥ sukhārhāḥ
22
jite hi dharmasya sute sabhārye; sa bhrātṛke sānucare niraste
duryodhane cāpi vivardhamāne; kathaṃ na sīdaty avaniḥ sa śailā
Book 3
Chapter 119
1
[ज]
परभास तीर्थं संप्राप्य वृष्णयः पाण्डवास तथा
किम अकुर्वन कथाश चैषां कास तत्रासंस तपॊधन
2
ते हि सर्वे महात्मानः सर्वशास्त्रविशारदाः
वृष्णयः पाण्डवाश चैव सुहृदश च परस्परम
3
[व]
परभास तीर्थं संप्राप्य पुण्यं तीर्थं महॊदधेः
वृष्णयः पाण्डवान वीरान परिवार्यॊपतस्थिर
4
ततॊ गॊक्षीरकुन्देन्दु मृणालरजतप्रभः
वनमाली हली रामॊ बभाषे पुष्करेक्षणम
5
न कृष्ण धर्मश चरितॊ भवाय; जन्तॊर अधर्मश च पराभवाय
युधिष्ठिरॊ यत्र जटी महात्मा; वनाश्रयः कलिश्यति चीरवासः
6
दुर्यॊधनश चापि महीं परशास्ति; न चास्य भूमिर विवरं ददाति
धर्माद अधर्मश चरितॊ गरीयान; इतीव मन्येत नरॊ ऽलपबुद्धिः
7
दुर्यॊधने चापि विवर्धमाने; युधिष्ठिरे चासुख आत्तराज्ये
किं नव अद्य कर्तव्यम इति परजाभिः; शङ्का मिथः संजनिता नराणाम
8
अयं हि धर्मप्रभवॊ नरेन्द्रॊ; धर्मे रतः सत्यधृतिः परदाता
चलेद धि राज्याच च सुखाच च पार्थॊ; धर्माद अपैतश च कथं विवर्धेत
9
कथं नु भीष्मश च कृपश च विप्रॊ; दरॊणश च राजा च कुलस्य वृद्धः
परव्राज्य पार्थान सुखम आप्नुवन्ति; धिक पापबुद्धीन भरत परधानान
10
किंनाम वक्ष्यत्य अवनि परधानः; पितॄन समागम्य परत्र पापः
पुत्रेषु सम्यक चरितं मयेति; पुत्रान अपापान अवरॊप्य राज्यात
11
नासौ धिया संप्रतिपश्यति सम; किंनाम कृत्वाहम अचक्षुर एवम
जातः पृथिव्याम इति पार्थिवेषु; परव्राज्य कौन्तेयम अथापि राज्यात
12
नूनं समृद्धान पितृलॊकभूमौ; चामीकराभान कषितिजान परफुल्लान
विचित्रवीर्यस्य सुतः सपुत्रः; कृत्वा नृशंसं बत पश्यति सम
13
वयूढॊत्तरांसान पृथु लॊहिताक्षान; नेमान सम पृच्छन स शृणॊति नूनम
परस्थापयद यत स वनं हय अशङ्कॊ; युधिष्ठिरं सानुजम आत्तशस्त्रम
14
यॊ ऽयं परेषां पृतनां समृद्धां; निर आयुधॊ दीर्घभुजॊ निहन्यात
शरुत्वैव शब्दं हि वृकॊदरस्य; मुञ्चन्ति सैन्यानि शकृत स मूत्रम
15
स कषुत्पिपासाध्व कृशस तरॊ वी; समेत्य नानायुध बाणपाणिः
वने समरन वासम इमं सुघॊरं; शेषं न कुर्याद इति निश्चितं मे
16
न हय अस्य वीर्येण बलेन कश चित; समः पृथिव्यां भविता नरेषु
शीतॊष्णवातातप कर्शिताङ्गॊ; न शेषम आजाव असुहृत्सु कुर्यात
17
पराच्यां नृपान एकरथेन जित्वा; वृकॊदरः सानुचरान रणेषु
सवस्त्यागमद यॊ ऽति रथस तरॊ वी; सॊ ऽयं वने कलिश्यति चीरवासः
18
यॊ दन्तकूरे वयजयन नृदेवान; समागतान दाक्षिणात्यान मही पान
तं पश्यतेमं सहदेवम अद्य; तपॊ विनं तापस वेषरूपम
19
यः पार्थिवान एकरथेन वीरॊ; दिशं परतीचीं परति युद्धशौण्डः
सॊ ऽयं वने मूलफलेन जीवञ; जटी चरत्य अद्य मलाचिताङ्गः
20
सत्रे समृद्धे ऽति रथस्य राज्ञॊ; वेदी तलाद उत्पतिता सुता या
सेयं वनेवासम इमं सुदुःखं; कथं सहत्य अद्य सती सुखार्हा
21
तरिवर्गमुख्यस्य समीरणस्य; देवेश्वरस्याप्य अथ वाश्विनॊश च
एषां सुराणां तनयाः कथं नु; वनेचरन्त्य अल्पसुखाः सुखार्हाः
22
जिते हि धर्मस्य सुते सभार्ये; स भरातृके सानुचरे निरस्ते
दुर्यॊधने चापि विवर्धमाने; कथं न सीदत्य अवनिः स शैला
1
[j]
prabhāsa tīrthaṃ saṃprāpya vṛṣṇayaḥ pāṇḍavās tathā
kim akurvan kathāś caiṣāṃ kās tatrāsaṃs tapodhana
2
te hi sarve mahātmānaḥ sarvaśāstraviśāradāḥ
vṛṣṇayaḥ pāṇḍavāś caiva suhṛdaś ca parasparam
3
[v]
prabhāsa tīrthaṃ saṃprāpya puṇyaṃ tīrthaṃ mahodadheḥ
vṛṣṇayaḥ pāṇḍavān vīrān parivāryopatasthira
4
tato gokṣīrakundendu mṛṇālarajataprabhaḥ
vanamālī halī rāmo babhāṣe puṣkarekṣaṇam
5
na kṛṣṇa dharmaś carito bhavāya; jantor adharmaś ca parābhavāya
yudhiṣṭhiro yatra jaṭī mahātmā; vanāśrayaḥ kliśyati cīravāsaḥ
6
duryodhanaś cāpi mahīṃ praśāsti; na cāsya bhūmir vivaraṃ dadāti
dharmād adharmaś carito garīyān; itīva manyeta naro 'lpabuddhiḥ
7
duryodhane cāpi vivardhamāne; yudhiṣṭhire cāsukha āttarājye
kiṃ nv adya kartavyam iti prajābhiḥ; śaṅkā mithaḥ saṃjanitā narāṇām
8
ayaṃ hi dharmaprabhavo narendro; dharme rataḥ satyadhṛtiḥ pradātā
caled dhi rājyāc ca sukhāc ca pārtho; dharmād apaitaś ca kathaṃ vivardhet
9
kathaṃ nu bhīṣmaś ca kṛpaś ca vipro; droṇaś ca rājā ca kulasya vṛddhaḥ
pravrājya pārthān sukham āpnuvanti; dhik pāpabuddhīn bharata pradhānān
10
kiṃnāma vakṣyaty avani pradhānaḥ; pitṝn samāgamya paratra pāpaḥ
putreṣu samyak caritaṃ mayeti; putrān apāpān avaropya rājyāt
11
nāsau dhiyā saṃpratipaśyati sma; kiṃnāma kṛtvāham acakṣur evam
jātaḥ pṛthivyām iti pārthiveṣu; pravrājya kaunteyam athāpi rājyāt
12
nūnaṃ samṛddhān pitṛlokabhūmau; cāmīkarābhān kṣitijān praphullān
vicitravīryasya sutaḥ saputraḥ; kṛtvā nṛśaṃsaṃ bata paśyati sma
13
vyūḍhottarāṃsān pṛthu lohitākṣān; nemān sma pṛcchan sa śṛṇoti nūnam
prasthāpayad yat sa vanaṃ hy aśaṅko; yudhiṣṭhiraṃ sānujam āttaśastram
14
yo 'yaṃ pareṣāṃ pṛtanāṃ samṛddhāṃ; nir āyudho dīrghabhujo nihanyāt
śrutvaiva śabdaṃ hi vṛkodarasya; muñcanti sainyāni śakṛt sa mūtram
15
sa kṣutpipāsādhva kṛśas taro vī; sametya nānāyudha bāṇapāṇiḥ
vane smaran vāsam imaṃ sughoraṃ; śeṣaṃ na kuryād iti niścitaṃ me
16
na hy asya vīryeṇa balena kaś cit; samaḥ pṛthivyāṃ bhavitā nareṣu
śītoṣṇavātātapa karśitāṅgo; na śeṣam ājāv asuhṛtsu kuryāt
17
prācyāṃ nṛpān ekarathena jitvā; vṛkodaraḥ sānucarān raṇeṣu
svastyāgamad yo 'ti rathas taro vī; so 'yaṃ vane kliśyati cīravāsaḥ
18
yo dantakūre vyajayan nṛdevān; samāgatān dākṣiṇātyān mahī pān
taṃ paśyatemaṃ sahadevam adya; tapo vinaṃ tāpasa veṣarūpam
19
yaḥ pārthivān ekarathena vīro; diśaṃ pratīcīṃ prati yuddhaśauṇḍaḥ
so 'yaṃ vane mūlaphalena jīvañ; jaṭī caraty adya malācitāṅgaḥ
20
satre samṛddhe 'ti rathasya rājño; vedī talād utpatitā sutā yā
seyaṃ vanevāsam imaṃ suduḥkhaṃ; kathaṃ sahaty adya satī sukhārhā
21
trivargamukhyasya samīraṇasya; deveśvarasyāpy atha vāśvinoś ca
eṣāṃ surāṇāṃ tanayāḥ kathaṃ nu; vanecaranty alpasukhāḥ sukhārhāḥ
22
jite hi dharmasya sute sabhārye; sa bhrātṛke sānucare niraste
duryodhane cāpi vivardhamāne; kathaṃ na sīdaty avaniḥ sa śailā
