Book 3. Chapter 135

The Mahabharata In Sanskrit


Book 3

Chapter 135

1

[लॊम]

�षा मध�विला राजन समङ�गा संप�रकाशते

�तत कर�दमिलं नाम भरतस�याभिसेचनम

2

अलक�ष�म�या किल संय�क�तॊ वृत�रंहत�वा शचीपतिः

आप�ल�तः सर�वपापेभ�यः समङ�गायां वयम�च�यत

3

�तद विनशनं क�क�षौ मैनाकस�य नरर�षभ

अदितिर यत�र प�त�रार�थं तदन�नम अपचत प�रा

4

�नं पर�वतराजानम आर�ह�य प�र�सर�षभ

अयशस�याम असंशब�द�याम अलक�ष�मीं वयपनॊत�स�यथ

5

�ते कनखला राजन ऋषीणां दयिता नगाः

�षा परकाशते गङ�गा य�धिष�ठिर महानदी

6

सनत�क�मारॊ भगवान अत�र सिद�धिम अगात पराम

आजमीधावगाह�यैनां सर�वपापैः परमॊक�ष�यसे

7

अपां हरदं च प�ण�याख�यं भृग�त�ङ�गं च पर�वतम

तूष�णीं गङ�गां च कौन�तेय सामात�यः सम�पस�पृश

8

आश�रमः सथूलशिरसॊ रमणीयः परकाशते

अत�र मानं च कौन�तेय करॊधं चैव विवर�जय

9

�ष रैभ�याश�रमः शरीमान पाण�डवेय परकाशते

भारद�वाजॊ यत�र कविर यवक�रीतॊ वयनश�यत

10

कथं य�क�तॊ ऽभवद ऋषिर भरद�वाजः परतापवान

किमर�थं च यवक�रीत ऋषिप�त�रॊ वयनश�यत

11

�तत सर�वं यथावृत�तं शरॊत�म इच�छामि लॊमश

कर�मभिर देवकल�पानां कीर�त�यमानैर भृशं रमे

12

भरद�वाजश च रैभ�यश च सखायौ संबभूवत�ः

ताव ऊषत�र इहात�यन�तं परीयमाणौ वनान�तरे

13

रैभ�यस�य त� स�ताव आस�ताम अर�वावस� परावसू

आसीद यवक�रीः प�त�रस त� भरद�वाजस�य भारत

14

रैभ�यॊ विद�वान सहापत�यस तपॊ वी चेतरॊ ऽभवत

तयॊश चाप�य अत�ला परीतिर बाल�यात परभृति भारत

15

यवक�रीः पितरं दृष�ट�वा तपॊ विनम असत�कृतम

दृष�ट�वा च सत�कृतं विप�रै रैभ�यं प�त�रैः सहानघ

16

पर�यतप�यत तेजॊ वी मन�य�नाभिपरिप�ल�तः

तपस तेपे ततॊ घॊरं वेद जञानाय पाण�डव

17

स�समिद�धे महत�य अग�नौ शरीरम उपतापयन

जनयाम आस संतापम इन�द�रस�य स�महातपः

18

तत इन�द�रॊ यवक�रीतम उपगम�य य�धिष�ठिर

अब�रवीत कस�य हेतॊस तवम आस�थितस तप उत�तमम

19

दविजानाम अनधीता वै वेदाः स�रगरार�चित

परतिभान�त�व इति तप�ये ऽहम इदं परमकं तपः

20

सवाध�यायार�थे समारम�भॊ ममायं पाकशासन

तपसा जञात�म इच�छामि सर�वज�ञानानि कौशिक

21

कालेन महता वेदाः शक�या ग�र� म�खाद विभॊ

पराप�त�ं तस�माद अयं यत�नः परमॊ मे समास�थितः

22

अमार�ग �ष विप�रर�षे येन तवं यात�म इच�छसि

किं विघातेन ते विप�र गच�छाधीहि ग�रॊर म�खात

23

�वम उक�त�वा गतः शक�रॊ यवक�रीर अपि भारत

भूय �वाकरॊद यत�नं तपस�य अमितविक�रम

24

घॊरेण तपसा राजंस तप�यमानॊ महातपः

संतापयाम आस भृशं देवेन�द�रम इति नः शर�तम

25

तं तथा तप�यमानं त� तपस तीव�रं महाम�निम

उपेत�य बलभिद देवॊ वारयाम आस वै प�नः

26

अशक�यॊ ऽरथः समारब�धॊ नैतद ब�द�धिकृतं तव

परतिभास�यन�ति वै वेदास तव चैव पित�र च ते

27

न चैतद �वं करियते देवराजममेप�सितम

महता नियमेनाहं तप�स�ये घॊरतरं तपः

28

समिद�धे ऽगनाव उपकृत�याङ�गम अङ�गं; हॊष�यामि वा मघवंस तन निबॊध

यद�य �तद �वं न करॊषि कामं; ममेप�सितं देवराजेह सर�वम

29

निश�चयं तम अभिज�ञाय म�नेस तस�य महात�मनः

परतिवारण हेत�वर�थं ब�द�ध�या संचिन�त�य ब�द�धिमान

30

तत इन�द�रॊ ऽकरॊद रूपं बराह�मणस�य तपॊ विनः

अनेकशतवर�षस�य द�र�बलस�य स यक�ष�मणः

31

यवक�रीतस�य यत तीर�थम उचितं शौचकर�मणि

भागीरथ�यां तत�र सेत�ं वाल�काभिश च चारसः

32

यदास�य वदतॊ वाक�यं न सचक�रे दविजॊत�तमः

वाल�काभिस ततः शक�रॊ गङ�गां समभिपूरयन

33

वाल�का म�ष�टिम अनिशं भागीरथ�यां वयसर�जयत

सेत�म अभ�यारभच छक�रॊ यवक�रीतं निदर�शयन

34

तं ददर�श यवक�रीस त� यत�नवन�तं निबन�धने

परहसंश चाब�रवीद वाक�यम इदं स म�निप�ंगवः

35

किम इदं वर�तते बरह�मन किं च ते ह चिकीर�षितम

अतीव हि महान यत�नः करियते ऽयं निरर�थकः

36

बन�धिष�ये सेत�ना गङ�गां स�खः पन�था भविष�यति

कलिश�यते हि जनस तात तरमाणः प�नः प�नः

37

नायं शक�यस तवया बद�ध�ं महान ओघः कथं चन

अशक�याद विनिवर�तस�व शक�यम अर�थं समारभ

38

यथैव भवता चेदं तपॊ वेदार�थम उद�यतम

अशक�यं तद�वद अस�माभिर अयं भारः सम�द�यतः

39

यथा तव निरर�थॊ ऽयम आरम�भस तरिदशेश�वर

तथा यदि ममापीदं मन�यसे पाकशासन

40

करियतां यद भवेच छक�यं मया स�रगणेश�वर

वरांश च मे परयच�छान�यान यैर अन�यान भवितास�म�य अति

41

तस�मै परादाद वरान इन�द�र उक�तवान यान महातपः

परतिभास�यन�ति ते वेदाः पित�रा सह यथेप�सिताः

42

यच चान�यत काङ�क�षसे कामं यवक�रीर गम�यताम इति

स लब�धकामः पितरम उपेत�याथ ततॊ ऽबरवीत

1

[lom]

eṣ� madhuvil� r�jan samaṅg� saṃprak�śate

etat kardamilaṃ n�ma bharatasy�bhisecanam

2

alakṣmy� kila saṃyukto vṛtraṃhatv� śacīpatiḥ

�plutaḥ sarvap�pebhyaḥ samaṅg�y�ṃ vyamucyata

3

etad vinaśanaṃ kukṣau main�kasya nararṣabha

aditir yatra putr�rthaṃ tadannam apacat pur�

4

enaṃ parvatar�j�nam �ruhya purusarṣabha

ayaśasy�m asaṃśabdy�m alakṣmīṃ vyapanotsyatha

5

ete kanakhal� r�jan ṛṣīṇ�ṃ dayit� nag�ḥ

eṣ� prak�śate gaṅg� yudhiṣṭhira mah�nadī

6

sanatkum�ro bhagav�n atra siddhim ag�t par�m

�jamīdh�vag�hyain�ṃ sarvap�paiḥ pramokṣyase

7

ap�ṃ hradaṃ ca puṇy�khyaṃ bhṛgutuṅgaṃ ca parvatam

tūṣṇīṃ gaṅg�ṃ ca kaunteya s�m�tyaḥ samupaspṛśa

8

�śramaḥ sthūlaśiraso ramaṇīyaḥ prak�śate

atra m�naṃ ca kaunteya krodhaṃ caiva vivarjaya

9

eṣa raibhy�śramaḥ śrīm�n p�ṇ�aveya prak�śate

bh�radv�jo yatra kavir yavakrīto vyanaśyata

10

kathaṃ yukto 'bhavad ṛṣir bharadv�jaḥ prat�pav�n

kimarthaṃ ca yavakrīta ṛṣiputro vyanaśyata

11

etat sarvaṃ yath�vṛttaṃ śrotum icch�mi lomaśa

karmabhir devakalp�n�ṃ kīrtyam�nair bhṛśaṃ rame

12

bharadv�jaś ca raibhyaś ca sakh�yau saṃbabhūvatuḥ

t�v ūṣatur ih�tyantaṃ prīyam�ṇau van�ntare

13

raibhyasya tu sut�v �st�m arv�vasu par�vasū

�sīd yavakrīḥ putras tu bharadv�jasya bh�rata

14

raibhyo vidv�n sah�patyas tapo vī cetaro 'bhavat

tayoś c�py atul� prītir b�ly�t prabhṛti bh�rata

15

yavakrīḥ pitaraṃ dṛṣṭv� tapo vinam asatkṛtam

dṛṣṭv� ca satkṛtaṃ viprai raibhyaṃ putraiḥ sah�nagha

16

paryatapyata tejo vī manyun�bhipariplutaḥ

tapas tepe tato ghoraṃ veda jñ�n�ya p�ṇ�ava

17

susamiddhe mahaty agnau śarīram upat�payan

janay�m �sa saṃt�pam indrasya sumah�tapaḥ

18

tata indro yavakrītam upagamya yudhiṣṭhira

abravīt kasya hetos tvam �sthitas tapa uttamam

19

dvij�n�m anadhīt� vai ved�ḥ suragar�rcita

pratibh�ntv iti tapye 'ham idaṃ paramakaṃ tapaḥ

20

sv�dhy�y�rthe sam�rambho mam�yaṃ p�kaś�sana

tapas� jñ�tum icch�mi sarvajñ�n�ni kauśika

21

k�lena mahat� ved�ḥ śaky� guru mukh�d vibho

pr�ptuṃ tasm�d ayaṃ yatnaḥ paramo me sam�sthitaḥ

22

am�rga eṣa viprarṣe yena tvaṃ y�tum icchasi

kiṃ vigh�tena te vipra gacch�dhīhi guror mukh�t

23

evam uktv� gataḥ śakro yavakrīr api bh�rata

bhūya ev�karod yatnaṃ tapasy amitavikrama

24

ghoreṇa tapas� r�jaṃs tapyam�no mah�tapaḥ

saṃt�pay�m �sa bhṛśaṃ devendram iti naḥ śrutam

25

taṃ tath� tapyam�naṃ tu tapas tīvraṃ mah�munim

upetya balabhid devo v�ray�m �sa vai punaḥ

26

aśakyo 'rthaḥ sam�rabdho naitad buddhikṛtaṃ tava

pratibh�syanti vai ved�s tava caiva pitur ca te

27

na caitad evaṃ kriyate devar�jamamepsitam

mahat� niyamen�haṃ tapsye ghorataraṃ tapaḥ

28

samiddhe 'gn�v upakṛty�ṅgam aṅgaṃ; hoṣy�mi v� maghavaṃs tan nibodha

yady etad evaṃ na karoṣi k�maṃ; mamepsitaṃ devar�jeha sarvam

29

niścayaṃ tam abhijñ�ya munes tasya mah�tmanaḥ

prativ�raṇa hetvarthaṃ buddhy� saṃcintya buddhim�n

30

tata indro 'karod rūpaṃ br�hmaṇasya tapo vinaḥ

anekaśatavarṣasya durbalasya sa yakṣmaṇaḥ

31

yavakrītasya yat tīrtham ucitaṃ śaucakarmaṇi

bh�gīrathy�ṃ tatra setuṃ v�luk�bhiś ca c�rasaḥ

32

yad�sya vadato v�kyaṃ na sacakre dvijottamaḥ

v�luk�bhis tataḥ śakro gaṅg�ṃ samabhipūrayan

33

v�luk� muṣṭim aniśaṃ bh�gīrathy�ṃ vyasarjayat

setum abhy�rabhac chakro yavakrītaṃ nidarśayan

34

taṃ dadarśa yavakrīs tu yatnavantaṃ nibandhane

prahasaṃś c�bravīd v�kyam idaṃ sa munipuṃgavaḥ

35

kim idaṃ vartate brahman kiṃ ca te ha cikīrṣitam

atīva hi mah�n yatnaḥ kriyate 'yaṃ nirarthakaḥ

36

bandhiṣye setun� gaṅg�ṃ sukhaḥ panth� bhaviṣyati

kliśyate hi janas t�ta taram�ṇaḥ punaḥ punaḥ

37

n�yaṃ śakyas tvay� baddhuṃ mah�n oghaḥ kathaṃ cana

aśaky�d vinivartasva śakyam arthaṃ sam�rabha

38

yathaiva bhavat� cedaṃ tapo ved�rtham udyatam

aśakyaṃ tadvad asm�bhir ayaṃ bh�raḥ samudyataḥ

39

yath� tava nirartho 'yam �rambhas tridaśeśvara

tath� yadi mam�pīdaṃ manyase p�kaś�sana

40

kriyat�ṃ yad bhavec chakyaṃ may� suragaṇeśvara

var�ṃś ca me prayacch�ny�n yair any�n bhavit�smy ati

41

tasmai pr�d�d var�n indra uktav�n y�n mah�tapaḥ

pratibh�syanti te ved�ḥ pitr� saha yathepsit�ḥ

42

yac c�nyat k�ṅkṣase k�maṃ yavakrīr gamyat�m iti

sa labdhak�maḥ pitaram upety�tha tato 'bravīt