Book 3. Chapter 156
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 156
1
[वै]
युधिष्ठिरस तम आसाद्य तपसा दग्धकिल्बिषम
अभ्यवादयत परीतः शिरसा नाम कीर्तयन
2
ततः कृष्णा च भीमश च यमौ चापि यशस्विनौ
शिरॊभिः पराप्य राजर्षिं परिवार्यॊपतस्थिरे
3
तथैव धौम्यॊ धर्मज्ञः पाण्डवानां पुरॊहितः
यथान्यायम उपाक्रान्तस तम ऋषिं संशितव्रतम
4
अन्वजानात स धर्मज्ञॊ मुनिर दिव्येन चक्षुषा
पाण्डॊः पुत्रान कुरुश्रेष्ठान आस्यताम इति चाब्रवीत
5
कुरूणाम ऋषभं पराज्ञं पूजयित्वा महातपाः
सह भरातृभिर आसीनं पर्यपृच्छद अनामयम
6
नानृते कुरुषे भावं कच चिद धर्मे च वर्तसे
मता पित्रॊश च ते वृत्तिः कच चित पार्थ न सीदति
7
कच चित ते गुरवः सर्वे वृद्धा वैद्याश च पूजिताः
कच चिन न कुरुषे भावं पार्थ पापेषु कर्मसु
8
सुकृतं परतिकर्तुं च कच्चिद धातुं च दुष्कृतम
यथान्यायं कुरुश्रेष्ठ जानासि न च कत्थसे
9
यथार्हं मानिताः कच चित तवया नन्दन्ति साधवः
वनेष्व अपि वसन कच चिद धर्मम एवानुवर्तसे
10
कच चिद धौम्यस तवद आचारैर न पार्थ परितप्यते
दानधर्मतपः शौचैर आर्जवेन तितिक्षया
11
पितृपैतामहं वृत्तं कच चित पार्थानुवर्तसे
कच चिद राजर्षियातेन पथा गच्छसि पाण्डव
12
सवे सवे किल कुले जाते पुत्रे नप्तरि वा पुनः
पितरः पितृलॊकस्थाः शॊचन्ति च हसन्ति च
13
किं नव अस्य दुष्कृते ऽसमाभिः संप्राप्तव्यं भविष्यति
किं चास्य सुकृते ऽसमाभिः पराप्तव्यम इति शॊभनम
14
पिता माता तथैवाग्निर गुरुर आत्मा च पञ्चमः
यस्यैते पूजिताः पार्थ तस्य लॊकाव उभौ जितौ
15
अब्भक्षा वायुभक्षाश च पलवमाना विहायसा
जुषन्ते पर्वतश्रेष्ठम ऋषयः पर्व संधिषु
16
कामिनः सह कान्ताभिः परस्परम अनुव्रताः
दृश्यन्ते शैलशृङ्गस्थास तथा किंपुरुषा नृप
17
अरजांसि च वासांसि वसानाः कौशिकानि च
दृश्यन्ते हबवः पार्थ गन्धर्वाप्सरसां गणाः
18
विद्याधरगणाश चैव सरग्विणः परियदर्शनाः
महॊरगगणाश चैव सुपर्णाश चॊरगादयः
19
अस्य चॊपरि शैलस्य शरूयते पर्व संधिषु
भेरी पणवशङ्खानां मृदङ्गानां च निस्वनः
20
इहस्थैर एव तत सर्वं शरॊतव्यं भरतर्षभाः
न कार्या वः कथं चित सयात तत्राभिसरणे मतिः
21
न चाप्य अतः परं शक्यं गन्तुं भरतसत्तमाः
विहारॊ हय अत्र देवानाम अमानुष गतिस तु सा
22
ईषच चपल कर्माणं मनुष्यम इह भारत
दविषन्ति सर्वभूतानि ताषयन्ति च राक्षसाः
23
अभ्यतिक्रम्य शिखरं शैलस्यास्य युधिष्ठिर
गतिः परमसिद्धानां देवर्षीणां परकाशते
24
चापलाद इह गछन्तं पार्थ यानम अतः परम
अयः शूलादिभिर घनन्ति राक्षसाः शत्रुसूदन
25
अप्सरॊभिः परिवृतः समृद्ध्या नरवाहनः
इह वैश्रवणस तात पर्व संधिषु दृश्यते
26
शिखरे तं समासीनम अधिपं सर्वरक्षसाम
परेक्षन्ते सर्वभूतानि भानुमन्तम इवॊदितम
27
देवदानव सिद्धानां तथा वैश्रवणस्य च
गिरेः शिखरम उद्यानम इदं भरतसत्तम
28
उपासीनस्य धनदं तुम्बुरॊः पर्व संधिषु
गीतसाम सवनस तात शरूयते गन्धमादने
29
एतद एवंविधं चित्रम इह तात युधिष्ठिर
परेक्षन्ते सर्वभूतानि बहुशः पर्व संधिषु
30
भुञ्जानाः सर्वभॊज्यानि रसवन्ति फलानि च
वसध्वं पाण्डवश्रेष्ठा यावद अर्जुन दर्शनम
31
न तात चपलैर भाव्यम इह पराप्तैः कथं चन
उषित्वेह यथाकामं यथाश्रद्धं विहृत्य च
ततः शस्त्रभृतां शरेष्ठ पृथिवीं पालयिष्यसि
1
[vai]
yudhiṣṭhiras tam āsādya tapasā dagdhakilbiṣam
abhyavādayata prītaḥ śirasā nāma kīrtayan
2
tataḥ kṛṣṇā ca bhīmaś ca yamau cāpi yaśasvinau
śirobhiḥ prāpya rājarṣiṃ parivāryopatasthire
3
tathaiva dhaumyo dharmajñaḥ pāṇḍavānāṃ purohitaḥ
yathānyāyam upākrāntas tam ṛṣiṃ saṃśitavratam
4
anvajānāt sa dharmajño munir divyena cakṣuṣā
pāṇḍoḥ putrān kuruśreṣṭhān āsyatām iti cābravīt
5
kurūṇām ṛṣabhaṃ prājñaṃ pūjayitvā mahātapāḥ
saha bhrātṛbhir āsīnaṃ paryapṛcchad anāmayam
6
nānṛte kuruṣe bhāvaṃ kac cid dharme ca vartase
matā pitroś ca te vṛttiḥ kac cit pārtha na sīdati
7
kac cit te guravaḥ sarve vṛddhā vaidyāś ca pūjitāḥ
kac cin na kuruṣe bhāvaṃ pārtha pāpeṣu karmasu
8
sukṛtaṃ pratikartuṃ ca kaccid dhātuṃ ca duṣkṛtam
yathānyāyaṃ kuruśreṣṭha jānāsi na ca katthase
9
yathārhaṃ mānitāḥ kac cit tvayā nandanti sādhavaḥ
vaneṣv api vasan kac cid dharmam evānuvartase
10
kac cid dhaumyas tvad ācārair na pārtha paritapyate
dānadharmatapaḥ śaucair ārjavena titikṣayā
11
pitṛpaitāmahaṃ vṛttaṃ kac cit pārthānuvartase
kac cid rājarṣiyātena pathā gacchasi pāṇḍava
12
sve sve kila kule jāte putre naptari vā punaḥ
pitaraḥ pitṛlokasthāḥ śocanti ca hasanti ca
13
kiṃ nv asya duṣkṛte 'smābhiḥ saṃprāptavyaṃ bhaviṣyati
kiṃ cāsya sukṛte 'smābhiḥ prāptavyam iti śobhanam
14
pitā mātā tathaivāgnir gurur ātmā ca pañcamaḥ
yasyaite pūjitāḥ pārtha tasya lokāv ubhau jitau
15
abbhakṣā vāyubhakṣāś ca plavamānā vihāyasā
juṣante parvataśreṣṭham ṛṣayaḥ parva saṃdhiṣu
16
kāminaḥ saha kāntābhiḥ parasparam anuvratāḥ
dṛśyante śailaśṛṅgasthās tathā kiṃpuruṣā nṛpa
17
arajāṃsi ca vāsāṃsi vasānāḥ kauśikāni ca
dṛśyante habavaḥ pārtha gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ
18
vidyādharagaṇāś caiva sragviṇaḥ priyadarśanāḥ
mahoragagaṇāś caiva suparṇāś coragādayaḥ
19
asya copari śailasya śrūyate parva saṃdhiṣu
bherī paṇavaśaṅkhānāṃ mṛdaṅgānāṃ ca nisvanaḥ
20
ihasthair eva tat sarvaṃ śrotavyaṃ bharatarṣabhāḥ
na kāryā vaḥ kathaṃ cit syāt tatrābhisaraṇe matiḥ
21
na cāpy ataḥ paraṃ śakyaṃ gantuṃ bharatasattamāḥ
vihāro hy atra devānām amānuṣa gatis tu sā
22
īac capala karmāṇaṃ manuṣyam iha bhārata
dviṣanti sarvabhūtāni tāṣayanti ca rākṣasāḥ
23
abhyatikramya śikharaṃ śailasyāsya yudhiṣṭhira
gatiḥ paramasiddhānāṃ devarṣīṇāṃ prakāśate
24
cāpalād iha gachantaṃ pārtha yānam ataḥ param
ayaḥ śūlādibhir ghnanti rākṣasāḥ śatrusūdana
25
apsarobhiḥ parivṛtaḥ samṛddhyā naravāhanaḥ
iha vaiśravaṇas tāta parva saṃdhiṣu dṛśyate
26
ikhare taṃ samāsīnam adhipaṃ sarvarakṣasām
prekṣante sarvabhūtāni bhānumantam ivoditam
27
devadānava siddhānāṃ tathā vaiśravaṇasya ca
gireḥ śikharam udyānam idaṃ bharatasattama
28
upāsīnasya dhanadaṃ tumburoḥ parva saṃdhiṣu
gītasāma svanas tāta śrūyate gandhamādane
29
etad evaṃvidhaṃ citram iha tāta yudhiṣṭhira
prekṣante sarvabhūtāni bahuśaḥ parva saṃdhiṣu
30
bhuñjānāḥ sarvabhojyāni rasavanti phalāni ca
vasadhvaṃ pāṇḍavaśreṣṭhā yāvad arjuna darśanam
31
na tāta capalair bhāvyam iha prāptaiḥ kathaṃ cana
uṣitveha yathākāmaṃ yathāśraddhaṃ vihṛtya ca
tataḥ śastrabhṛtāṃ śreṣṭha pṛthivīṃ pālayiṣyasi
Book 3
Chapter 156
1
[वै]
युधिष्ठिरस तम आसाद्य तपसा दग्धकिल्बिषम
अभ्यवादयत परीतः शिरसा नाम कीर्तयन
2
ततः कृष्णा च भीमश च यमौ चापि यशस्विनौ
शिरॊभिः पराप्य राजर्षिं परिवार्यॊपतस्थिरे
3
तथैव धौम्यॊ धर्मज्ञः पाण्डवानां पुरॊहितः
यथान्यायम उपाक्रान्तस तम ऋषिं संशितव्रतम
4
अन्वजानात स धर्मज्ञॊ मुनिर दिव्येन चक्षुषा
पाण्डॊः पुत्रान कुरुश्रेष्ठान आस्यताम इति चाब्रवीत
5
कुरूणाम ऋषभं पराज्ञं पूजयित्वा महातपाः
सह भरातृभिर आसीनं पर्यपृच्छद अनामयम
6
नानृते कुरुषे भावं कच चिद धर्मे च वर्तसे
मता पित्रॊश च ते वृत्तिः कच चित पार्थ न सीदति
7
कच चित ते गुरवः सर्वे वृद्धा वैद्याश च पूजिताः
कच चिन न कुरुषे भावं पार्थ पापेषु कर्मसु
8
सुकृतं परतिकर्तुं च कच्चिद धातुं च दुष्कृतम
यथान्यायं कुरुश्रेष्ठ जानासि न च कत्थसे
9
यथार्हं मानिताः कच चित तवया नन्दन्ति साधवः
वनेष्व अपि वसन कच चिद धर्मम एवानुवर्तसे
10
कच चिद धौम्यस तवद आचारैर न पार्थ परितप्यते
दानधर्मतपः शौचैर आर्जवेन तितिक्षया
11
पितृपैतामहं वृत्तं कच चित पार्थानुवर्तसे
कच चिद राजर्षियातेन पथा गच्छसि पाण्डव
12
सवे सवे किल कुले जाते पुत्रे नप्तरि वा पुनः
पितरः पितृलॊकस्थाः शॊचन्ति च हसन्ति च
13
किं नव अस्य दुष्कृते ऽसमाभिः संप्राप्तव्यं भविष्यति
किं चास्य सुकृते ऽसमाभिः पराप्तव्यम इति शॊभनम
14
पिता माता तथैवाग्निर गुरुर आत्मा च पञ्चमः
यस्यैते पूजिताः पार्थ तस्य लॊकाव उभौ जितौ
15
अब्भक्षा वायुभक्षाश च पलवमाना विहायसा
जुषन्ते पर्वतश्रेष्ठम ऋषयः पर्व संधिषु
16
कामिनः सह कान्ताभिः परस्परम अनुव्रताः
दृश्यन्ते शैलशृङ्गस्थास तथा किंपुरुषा नृप
17
अरजांसि च वासांसि वसानाः कौशिकानि च
दृश्यन्ते हबवः पार्थ गन्धर्वाप्सरसां गणाः
18
विद्याधरगणाश चैव सरग्विणः परियदर्शनाः
महॊरगगणाश चैव सुपर्णाश चॊरगादयः
19
अस्य चॊपरि शैलस्य शरूयते पर्व संधिषु
भेरी पणवशङ्खानां मृदङ्गानां च निस्वनः
20
इहस्थैर एव तत सर्वं शरॊतव्यं भरतर्षभाः
न कार्या वः कथं चित सयात तत्राभिसरणे मतिः
21
न चाप्य अतः परं शक्यं गन्तुं भरतसत्तमाः
विहारॊ हय अत्र देवानाम अमानुष गतिस तु सा
22
ईषच चपल कर्माणं मनुष्यम इह भारत
दविषन्ति सर्वभूतानि ताषयन्ति च राक्षसाः
23
अभ्यतिक्रम्य शिखरं शैलस्यास्य युधिष्ठिर
गतिः परमसिद्धानां देवर्षीणां परकाशते
24
चापलाद इह गछन्तं पार्थ यानम अतः परम
अयः शूलादिभिर घनन्ति राक्षसाः शत्रुसूदन
25
अप्सरॊभिः परिवृतः समृद्ध्या नरवाहनः
इह वैश्रवणस तात पर्व संधिषु दृश्यते
26
शिखरे तं समासीनम अधिपं सर्वरक्षसाम
परेक्षन्ते सर्वभूतानि भानुमन्तम इवॊदितम
27
देवदानव सिद्धानां तथा वैश्रवणस्य च
गिरेः शिखरम उद्यानम इदं भरतसत्तम
28
उपासीनस्य धनदं तुम्बुरॊः पर्व संधिषु
गीतसाम सवनस तात शरूयते गन्धमादने
29
एतद एवंविधं चित्रम इह तात युधिष्ठिर
परेक्षन्ते सर्वभूतानि बहुशः पर्व संधिषु
30
भुञ्जानाः सर्वभॊज्यानि रसवन्ति फलानि च
वसध्वं पाण्डवश्रेष्ठा यावद अर्जुन दर्शनम
31
न तात चपलैर भाव्यम इह पराप्तैः कथं चन
उषित्वेह यथाकामं यथाश्रद्धं विहृत्य च
ततः शस्त्रभृतां शरेष्ठ पृथिवीं पालयिष्यसि
1
[vai]
yudhiṣṭhiras tam āsādya tapasā dagdhakilbiṣam
abhyavādayata prītaḥ śirasā nāma kīrtayan
2
tataḥ kṛṣṇā ca bhīmaś ca yamau cāpi yaśasvinau
śirobhiḥ prāpya rājarṣiṃ parivāryopatasthire
3
tathaiva dhaumyo dharmajñaḥ pāṇḍavānāṃ purohitaḥ
yathānyāyam upākrāntas tam ṛṣiṃ saṃśitavratam
4
anvajānāt sa dharmajño munir divyena cakṣuṣā
pāṇḍoḥ putrān kuruśreṣṭhān āsyatām iti cābravīt
5
kurūṇām ṛṣabhaṃ prājñaṃ pūjayitvā mahātapāḥ
saha bhrātṛbhir āsīnaṃ paryapṛcchad anāmayam
6
nānṛte kuruṣe bhāvaṃ kac cid dharme ca vartase
matā pitroś ca te vṛttiḥ kac cit pārtha na sīdati
7
kac cit te guravaḥ sarve vṛddhā vaidyāś ca pūjitāḥ
kac cin na kuruṣe bhāvaṃ pārtha pāpeṣu karmasu
8
sukṛtaṃ pratikartuṃ ca kaccid dhātuṃ ca duṣkṛtam
yathānyāyaṃ kuruśreṣṭha jānāsi na ca katthase
9
yathārhaṃ mānitāḥ kac cit tvayā nandanti sādhavaḥ
vaneṣv api vasan kac cid dharmam evānuvartase
10
kac cid dhaumyas tvad ācārair na pārtha paritapyate
dānadharmatapaḥ śaucair ārjavena titikṣayā
11
pitṛpaitāmahaṃ vṛttaṃ kac cit pārthānuvartase
kac cid rājarṣiyātena pathā gacchasi pāṇḍava
12
sve sve kila kule jāte putre naptari vā punaḥ
pitaraḥ pitṛlokasthāḥ śocanti ca hasanti ca
13
kiṃ nv asya duṣkṛte 'smābhiḥ saṃprāptavyaṃ bhaviṣyati
kiṃ cāsya sukṛte 'smābhiḥ prāptavyam iti śobhanam
14
pitā mātā tathaivāgnir gurur ātmā ca pañcamaḥ
yasyaite pūjitāḥ pārtha tasya lokāv ubhau jitau
15
abbhakṣā vāyubhakṣāś ca plavamānā vihāyasā
juṣante parvataśreṣṭham ṛṣayaḥ parva saṃdhiṣu
16
kāminaḥ saha kāntābhiḥ parasparam anuvratāḥ
dṛśyante śailaśṛṅgasthās tathā kiṃpuruṣā nṛpa
17
arajāṃsi ca vāsāṃsi vasānāḥ kauśikāni ca
dṛśyante habavaḥ pārtha gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ
18
vidyādharagaṇāś caiva sragviṇaḥ priyadarśanāḥ
mahoragagaṇāś caiva suparṇāś coragādayaḥ
19
asya copari śailasya śrūyate parva saṃdhiṣu
bherī paṇavaśaṅkhānāṃ mṛdaṅgānāṃ ca nisvanaḥ
20
ihasthair eva tat sarvaṃ śrotavyaṃ bharatarṣabhāḥ
na kāryā vaḥ kathaṃ cit syāt tatrābhisaraṇe matiḥ
21
na cāpy ataḥ paraṃ śakyaṃ gantuṃ bharatasattamāḥ
vihāro hy atra devānām amānuṣa gatis tu sā
22
īac capala karmāṇaṃ manuṣyam iha bhārata
dviṣanti sarvabhūtāni tāṣayanti ca rākṣasāḥ
23
abhyatikramya śikharaṃ śailasyāsya yudhiṣṭhira
gatiḥ paramasiddhānāṃ devarṣīṇāṃ prakāśate
24
cāpalād iha gachantaṃ pārtha yānam ataḥ param
ayaḥ śūlādibhir ghnanti rākṣasāḥ śatrusūdana
25
apsarobhiḥ parivṛtaḥ samṛddhyā naravāhanaḥ
iha vaiśravaṇas tāta parva saṃdhiṣu dṛśyate
26
ikhare taṃ samāsīnam adhipaṃ sarvarakṣasām
prekṣante sarvabhūtāni bhānumantam ivoditam
27
devadānava siddhānāṃ tathā vaiśravaṇasya ca
gireḥ śikharam udyānam idaṃ bharatasattama
28
upāsīnasya dhanadaṃ tumburoḥ parva saṃdhiṣu
gītasāma svanas tāta śrūyate gandhamādane
29
etad evaṃvidhaṃ citram iha tāta yudhiṣṭhira
prekṣante sarvabhūtāni bahuśaḥ parva saṃdhiṣu
30
bhuñjānāḥ sarvabhojyāni rasavanti phalāni ca
vasadhvaṃ pāṇḍavaśreṣṭhā yāvad arjuna darśanam
31
na tāta capalair bhāvyam iha prāptaiḥ kathaṃ cana
uṣitveha yathākāmaṃ yathāśraddhaṃ vihṛtya ca
tataḥ śastrabhṛtāṃ śreṣṭha pṛthivīṃ pālayiṣyasi
