Book 3. Chapter 298
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 298
1
[वै]
ततस ते यक्षवचनाद उदतिष्ठन्त पाण्डवाः
कषुत्पिपासे च सर्वेषां कषणे तस्मिन वयगच्छताम
2
[य]
रसस्य एकेन पादेन तिष्ठन्तम अपराजितम
पृच्छामि कॊ भवान देवॊ न मे यक्षॊ मतॊ भवान
3
वसूनां वा भवान एकॊ रुद्राणाम अथ वा भवान
अथ वा मरुतां शरेष्ठॊ वर्जी वा तरिदशेश्वरः
4
मम हि भरातर इमे सहस्रशतयॊधिनः
न तं यॊगं परपश्यामि येन सयुर विनिपातिताः
5
सुखं परतिविबुद्धानाम इन्द्रियाण्य उपलक्षये
स भवान सुहृद अस्माकम अथ वा नः पिता भवान
6
[यक्स]
अहं ते जनकस तात धर्मॊ मृदु पराक्रम
तवां दिदृक्षुर अनुप्राप्तॊ विद्धि मां भरतर्षभ
7
यशॊ सत्यं दमः शौचम आर्जवं हरीर अचापलम
दानं तपॊ बरह्मचर्यम इत्य एतास तनवॊ मम
8
अहिंसा समता शान्तिस तपॊ शौचम अमत्सरः
दवाराण्य एतानि मे विद्धि परियॊ हय असि सदा मम
9
दिष्ट्या पञ्चसु रक्तॊ ऽसि दिष्ट्या ते षट्पदी जिता
दवे पूर्वे मध्यमे दवे च दवे चान्ते साम्परायिके
10
धर्मॊ ऽहम अस्मि भद्रं ते जिज्ञासुस तवम इहागतः
आनृशंस्येन तुष्टॊ ऽसमि वरं दास्यामि ते ऽनघ
11
वरं वृणीष्व राजेन्द्र दाता हय अस्मि तवानघ
ये हि मे पुरुषा भक्ता न तेषाम अस्ति दुर्गतिः
12
[य]
अरणी सहितं यस्य मृग आदाय गच्छति
तस्याग्नयॊ न लुप्येरन परथमॊ ऽसतु वरॊ मम
13
[धर्म]
अरणी सहितं तस्य बराह्मणस्य हृतं मया
मृगवेषेण कौन्तेय जिज्ञासार्थं तव परभॊ
14
[वै]
ददानीत्य एव भवगान उत्तरं परत्यपद्यत
अन्यं वरय भद्रं ते वरं तवम अमरॊपम
15
[य]
वर्षाणि दवादशारण्ये तरयॊदशम उपस्थितम
तत्र नॊ नाभिजानीयुर वसतॊ मनुजाः कव चित
16
[वै]
ददानीत्य एव भगवान उत्तरं परत्यपद्यत
भूयॊ चाश्वासयाम आस कौन्तेयं सत्यविक्रमम
17
यद्य अपि सवेन रूपेण चरिष्यथ महीम इमाम
न वॊ विज्ञास्यते कश चित तरिषु लॊकेषु भारत
18
वर्षं तरयॊदशं चेदं मत्प्रसादात कुरूर्वहाः
विराटनगरे गूढा अविज्ञाताश चरिष्यथ
19
यद वः संकल्पितं रूपं मनसा यस्य यादृशम
तादृशं तादृशं सर्वे छन्दतॊ धारयिष्यथ
20
अरिणी सहितं चेदं बराह्मणाय परयच्छत
जिज्ञासार्थं मया हय एतद आहृतं मृगरूपिणा
21
तृतीयं गृह्यतां पुत्र वरम अप्रतिमं महत
तवं हि मत परभवॊ राजन विदुरश च ममांश भाक
22
[य]
देवदेवॊ मया दृष्टॊ भवान साक्षात सनातनः
यं ददासि वरं तुष्टस तं गरहीष्याम्य अहं पितः
23
जयेयं लॊभमॊहौ च करॊधं चाहं सदा विभॊ
दाने तपसि सत्ये च मनॊ मे सततं भवेत
24
[धर्म]
उपपन्नॊ गुणैः सर्वैः सवभावेनासि पाण्डव
भवान धर्मः पुनश चैव यथॊक्तं ते भविष्यति
25
[वै]
इत्य उक्त्वान्तर दधे धर्मॊ भगवाँल लॊकभावनः
समेताः पाण्डवाश चैव सुखसुप्ता मनस्विनः
26
अभ्येत्य चाश्रमं वीराः सर्व एव गतक्लमाः
आरणेयं ददुस तस्मै बराह्मणाय तपस्विने
27
इदं समुत्थान समागमं महत; पितुश च पुत्रस्य च कीर्तिवर्धनम
पठन नरः सयाद विजीतेन्द्रियॊ वशी; सपुत्रपौत्रः शतवर्ष भाग भवेत
28
न चाप्य अधर्मे न सुहृद विभेदने; परस्वहारे परदारमर्शने
कदर्य भावे न रमेन मनॊ सदा; नृणां सदाख्यानम इदं विजानताम
1
[vai]
tatas te yakṣavacanād udatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ
kṣutpipāse ca sarveṣāṃ kṣaṇe tasmin vyagacchatām
2
[y]
rasasy ekena pādena tiṣṭhantam aparājitam
pṛcchāmi ko bhavān devo na me yakṣo mato bhavān
3
vasūnāṃ vā bhavān eko rudrāṇām atha vā bhavān
atha vā marutāṃ śreṣṭho varjī vā tridaśeśvaraḥ
4
mama hi bhrātara ime sahasraśatayodhinaḥ
na taṃ yogaṃ prapaśyāmi yena syur vinipātitāḥ
5
sukhaṃ prativibuddhānām indriyāṇy upalakṣaye
sa bhavān suhṛd asmākam atha vā naḥ pitā bhavān
6
[yaksa]
ahaṃ te janakas tāta dharmo mṛdu parākrama
tvāṃ didṛkṣur anuprāpto viddhi māṃ bharatarṣabha
7
yaśo satyaṃ damaḥ śaucam ārjavaṃ hrīr acāpalam
dānaṃ tapo brahmacaryam ity etās tanavo mama
8
ahiṃsā samatā śāntis tapo śaucam amatsaraḥ
dvārāṇy etāni me viddhi priyo hy asi sadā mama
9
diṣṭyā pañcasu rakto 'si diṣṭyā te ṣaṭpadī jitā
dve pūrve madhyame dve ca dve cānte sāmparāyike
10
dharmo 'ham asmi bhadraṃ te jijñāsus tvam ihāgataḥ
ānṛśaṃsyena tuṣṭo 'smi varaṃ dāsyāmi te 'nagha
11
varaṃ vṛṇīva rājendra dātā hy asmi tavānagha
ye hi me puruṣā bhaktā na teṣām asti durgatiḥ
12
[y]
araṇī sahitaṃ yasya mṛga ādāya gacchati
tasyāgnayo na lupyeran prathamo 'stu varo mama
13
[dharma]
araṇī sahitaṃ tasya brāhmaṇasya hṛtaṃ mayā
mṛgaveṣeṇa kaunteya jijñāsārthaṃ tava prabho
14
[vai]
dadānīty eva bhavagān uttaraṃ pratyapadyata
anyaṃ varaya bhadraṃ te varaṃ tvam amaropama
15
[y]
varṣāṇi dvādaśāraṇye trayodaśam upasthitam
tatra no nābhijānīyur vasato manujāḥ kva cit
16
[vai]
dadānīty eva bhagavān uttaraṃ pratyapadyata
bhūyo cāśvāsayām āsa kaunteyaṃ satyavikramam
17
yady api svena rūpeṇa cariṣyatha mahīm imām
na vo vijñāsyate kaś cit triṣu lokeṣu bhārata
18
varṣaṃ trayodaśaṃ cedaṃ matprasādāt kurūrvahāḥ
virāṭanagare gūḍhā avijñātāś cariṣyatha
19
yad vaḥ saṃkalpitaṃ rūpaṃ manasā yasya yādṛśam
tādṛśaṃ tādṛśaṃ sarve chandato dhārayiṣyatha
20
ariṇī sahitaṃ cedaṃ brāhmaṇāya prayacchata
jijñāsārthaṃ mayā hy etad āhṛtaṃ mṛgarūpiṇā
21
tṛtīyaṃ gṛhyatāṃ putra varam apratimaṃ mahat
tvaṃ hi mat prabhavo rājan viduraś ca mamāṃśa bhāk
22
[y]
devadevo mayā dṛṣṭo bhavān sākṣāt sanātanaḥ
yaṃ dadāsi varaṃ tuṣṭas taṃ grahīṣyāmy ahaṃ pitaḥ
23
jayeyaṃ lobhamohau ca krodhaṃ cāhaṃ sadā vibho
dāne tapasi satye ca mano me satataṃ bhavet
24
[dharma]
upapanno guṇaiḥ sarvaiḥ svabhāvenāsi pāṇḍava
bhavān dharmaḥ punaś caiva yathoktaṃ te bhaviṣyati
25
[vai]
ity uktvāntar dadhe dharmo bhagavāṁl lokabhāvanaḥ
sametāḥ pāṇḍavāś caiva sukhasuptā manasvinaḥ
26
abhyetya cāśramaṃ vīrāḥ sarva eva gataklamāḥ
raṇeyaṃ dadus tasmai brāhmaṇāya tapasvine
27
idaṃ samutthāna samāgamaṃ mahat; pituś ca putrasya ca kīrtivardhanam
paṭhan naraḥ syād vijītendriyo vaśī; saputrapautraḥ śatavarṣa bhāg bhavet
28
na cāpy adharme na suhṛd vibhedane; parasvahāre paradāramarśane
kadarya bhāve na ramen mano sadā; nṛṇāṃ sadākhyānam idaṃ vijānatām
Book 3
Chapter 298
1
[वै]
ततस ते यक्षवचनाद उदतिष्ठन्त पाण्डवाः
कषुत्पिपासे च सर्वेषां कषणे तस्मिन वयगच्छताम
2
[य]
रसस्य एकेन पादेन तिष्ठन्तम अपराजितम
पृच्छामि कॊ भवान देवॊ न मे यक्षॊ मतॊ भवान
3
वसूनां वा भवान एकॊ रुद्राणाम अथ वा भवान
अथ वा मरुतां शरेष्ठॊ वर्जी वा तरिदशेश्वरः
4
मम हि भरातर इमे सहस्रशतयॊधिनः
न तं यॊगं परपश्यामि येन सयुर विनिपातिताः
5
सुखं परतिविबुद्धानाम इन्द्रियाण्य उपलक्षये
स भवान सुहृद अस्माकम अथ वा नः पिता भवान
6
[यक्स]
अहं ते जनकस तात धर्मॊ मृदु पराक्रम
तवां दिदृक्षुर अनुप्राप्तॊ विद्धि मां भरतर्षभ
7
यशॊ सत्यं दमः शौचम आर्जवं हरीर अचापलम
दानं तपॊ बरह्मचर्यम इत्य एतास तनवॊ मम
8
अहिंसा समता शान्तिस तपॊ शौचम अमत्सरः
दवाराण्य एतानि मे विद्धि परियॊ हय असि सदा मम
9
दिष्ट्या पञ्चसु रक्तॊ ऽसि दिष्ट्या ते षट्पदी जिता
दवे पूर्वे मध्यमे दवे च दवे चान्ते साम्परायिके
10
धर्मॊ ऽहम अस्मि भद्रं ते जिज्ञासुस तवम इहागतः
आनृशंस्येन तुष्टॊ ऽसमि वरं दास्यामि ते ऽनघ
11
वरं वृणीष्व राजेन्द्र दाता हय अस्मि तवानघ
ये हि मे पुरुषा भक्ता न तेषाम अस्ति दुर्गतिः
12
[य]
अरणी सहितं यस्य मृग आदाय गच्छति
तस्याग्नयॊ न लुप्येरन परथमॊ ऽसतु वरॊ मम
13
[धर्म]
अरणी सहितं तस्य बराह्मणस्य हृतं मया
मृगवेषेण कौन्तेय जिज्ञासार्थं तव परभॊ
14
[वै]
ददानीत्य एव भवगान उत्तरं परत्यपद्यत
अन्यं वरय भद्रं ते वरं तवम अमरॊपम
15
[य]
वर्षाणि दवादशारण्ये तरयॊदशम उपस्थितम
तत्र नॊ नाभिजानीयुर वसतॊ मनुजाः कव चित
16
[वै]
ददानीत्य एव भगवान उत्तरं परत्यपद्यत
भूयॊ चाश्वासयाम आस कौन्तेयं सत्यविक्रमम
17
यद्य अपि सवेन रूपेण चरिष्यथ महीम इमाम
न वॊ विज्ञास्यते कश चित तरिषु लॊकेषु भारत
18
वर्षं तरयॊदशं चेदं मत्प्रसादात कुरूर्वहाः
विराटनगरे गूढा अविज्ञाताश चरिष्यथ
19
यद वः संकल्पितं रूपं मनसा यस्य यादृशम
तादृशं तादृशं सर्वे छन्दतॊ धारयिष्यथ
20
अरिणी सहितं चेदं बराह्मणाय परयच्छत
जिज्ञासार्थं मया हय एतद आहृतं मृगरूपिणा
21
तृतीयं गृह्यतां पुत्र वरम अप्रतिमं महत
तवं हि मत परभवॊ राजन विदुरश च ममांश भाक
22
[य]
देवदेवॊ मया दृष्टॊ भवान साक्षात सनातनः
यं ददासि वरं तुष्टस तं गरहीष्याम्य अहं पितः
23
जयेयं लॊभमॊहौ च करॊधं चाहं सदा विभॊ
दाने तपसि सत्ये च मनॊ मे सततं भवेत
24
[धर्म]
उपपन्नॊ गुणैः सर्वैः सवभावेनासि पाण्डव
भवान धर्मः पुनश चैव यथॊक्तं ते भविष्यति
25
[वै]
इत्य उक्त्वान्तर दधे धर्मॊ भगवाँल लॊकभावनः
समेताः पाण्डवाश चैव सुखसुप्ता मनस्विनः
26
अभ्येत्य चाश्रमं वीराः सर्व एव गतक्लमाः
आरणेयं ददुस तस्मै बराह्मणाय तपस्विने
27
इदं समुत्थान समागमं महत; पितुश च पुत्रस्य च कीर्तिवर्धनम
पठन नरः सयाद विजीतेन्द्रियॊ वशी; सपुत्रपौत्रः शतवर्ष भाग भवेत
28
न चाप्य अधर्मे न सुहृद विभेदने; परस्वहारे परदारमर्शने
कदर्य भावे न रमेन मनॊ सदा; नृणां सदाख्यानम इदं विजानताम
1
[vai]
tatas te yakṣavacanād udatiṣṭhanta pāṇḍavāḥ
kṣutpipāse ca sarveṣāṃ kṣaṇe tasmin vyagacchatām
2
[y]
rasasy ekena pādena tiṣṭhantam aparājitam
pṛcchāmi ko bhavān devo na me yakṣo mato bhavān
3
vasūnāṃ vā bhavān eko rudrāṇām atha vā bhavān
atha vā marutāṃ śreṣṭho varjī vā tridaśeśvaraḥ
4
mama hi bhrātara ime sahasraśatayodhinaḥ
na taṃ yogaṃ prapaśyāmi yena syur vinipātitāḥ
5
sukhaṃ prativibuddhānām indriyāṇy upalakṣaye
sa bhavān suhṛd asmākam atha vā naḥ pitā bhavān
6
[yaksa]
ahaṃ te janakas tāta dharmo mṛdu parākrama
tvāṃ didṛkṣur anuprāpto viddhi māṃ bharatarṣabha
7
yaśo satyaṃ damaḥ śaucam ārjavaṃ hrīr acāpalam
dānaṃ tapo brahmacaryam ity etās tanavo mama
8
ahiṃsā samatā śāntis tapo śaucam amatsaraḥ
dvārāṇy etāni me viddhi priyo hy asi sadā mama
9
diṣṭyā pañcasu rakto 'si diṣṭyā te ṣaṭpadī jitā
dve pūrve madhyame dve ca dve cānte sāmparāyike
10
dharmo 'ham asmi bhadraṃ te jijñāsus tvam ihāgataḥ
ānṛśaṃsyena tuṣṭo 'smi varaṃ dāsyāmi te 'nagha
11
varaṃ vṛṇīva rājendra dātā hy asmi tavānagha
ye hi me puruṣā bhaktā na teṣām asti durgatiḥ
12
[y]
araṇī sahitaṃ yasya mṛga ādāya gacchati
tasyāgnayo na lupyeran prathamo 'stu varo mama
13
[dharma]
araṇī sahitaṃ tasya brāhmaṇasya hṛtaṃ mayā
mṛgaveṣeṇa kaunteya jijñāsārthaṃ tava prabho
14
[vai]
dadānīty eva bhavagān uttaraṃ pratyapadyata
anyaṃ varaya bhadraṃ te varaṃ tvam amaropama
15
[y]
varṣāṇi dvādaśāraṇye trayodaśam upasthitam
tatra no nābhijānīyur vasato manujāḥ kva cit
16
[vai]
dadānīty eva bhagavān uttaraṃ pratyapadyata
bhūyo cāśvāsayām āsa kaunteyaṃ satyavikramam
17
yady api svena rūpeṇa cariṣyatha mahīm imām
na vo vijñāsyate kaś cit triṣu lokeṣu bhārata
18
varṣaṃ trayodaśaṃ cedaṃ matprasādāt kurūrvahāḥ
virāṭanagare gūḍhā avijñātāś cariṣyatha
19
yad vaḥ saṃkalpitaṃ rūpaṃ manasā yasya yādṛśam
tādṛśaṃ tādṛśaṃ sarve chandato dhārayiṣyatha
20
ariṇī sahitaṃ cedaṃ brāhmaṇāya prayacchata
jijñāsārthaṃ mayā hy etad āhṛtaṃ mṛgarūpiṇā
21
tṛtīyaṃ gṛhyatāṃ putra varam apratimaṃ mahat
tvaṃ hi mat prabhavo rājan viduraś ca mamāṃśa bhāk
22
[y]
devadevo mayā dṛṣṭo bhavān sākṣāt sanātanaḥ
yaṃ dadāsi varaṃ tuṣṭas taṃ grahīṣyāmy ahaṃ pitaḥ
23
jayeyaṃ lobhamohau ca krodhaṃ cāhaṃ sadā vibho
dāne tapasi satye ca mano me satataṃ bhavet
24
[dharma]
upapanno guṇaiḥ sarvaiḥ svabhāvenāsi pāṇḍava
bhavān dharmaḥ punaś caiva yathoktaṃ te bhaviṣyati
25
[vai]
ity uktvāntar dadhe dharmo bhagavāṁl lokabhāvanaḥ
sametāḥ pāṇḍavāś caiva sukhasuptā manasvinaḥ
26
abhyetya cāśramaṃ vīrāḥ sarva eva gataklamāḥ
raṇeyaṃ dadus tasmai brāhmaṇāya tapasvine
27
idaṃ samutthāna samāgamaṃ mahat; pituś ca putrasya ca kīrtivardhanam
paṭhan naraḥ syād vijītendriyo vaśī; saputrapautraḥ śatavarṣa bhāg bhavet
28
na cāpy adharme na suhṛd vibhedane; parasvahāre paradāramarśane
kadarya bhāve na ramen mano sadā; nṛṇāṃ sadākhyānam idaṃ vijānatām
