Book 3. Chapter 6
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 6
1
[व]
पाण्डवास तु वने वासम उद्दिश्य भरतर्षभाः
परययुर जाह्नवी कूलात कुरुक्षेत्रं सहानुगाः
2
सरस्वती दृषद्वत्यौ यमुनां च निषेव्य ते
ययुर वनेनैव वनं सततं पश्चिमां दिशम
3
ततः सरस्वती कूले समेषु मरु धन्वसु
काम्यकं नाम ददृशुर वनं मुनिजनप्रियम
4
तत्र ते नयवसन वीरा वने बहुमृगद्विजे
अन्वास्यमाना मुनिभिः सान्त्व्यमानाश च भारत
5
विदुरस तव अपि पाण्डूनां तदा दर्शनलालसः
जगामैक रथेनैव काम्यकं वनम ऋद्धिवत
6
ततॊ यात्वा विदुरः काननं तच; छीघ्रैर अश्वैर वाहिना सयन्दनेन
ददर्शासीनं धर्मराजं विविक्ते; सार्धं दरौपद्या भरातृभिर बराह्मणैश च
7
ततॊ ऽपश्यद विदुरं तूर्णम आराद; अभ्यायान्तं सत्यसंधः स राजा
अथाब्रवीद भरातरं भीमसेनं; किं नु कषत्ता वक्ष्यति नः समेत्य
8
कच चिन नायं वचनात सौबलस्य; समाह्वाता देवनायॊपयाति
कच चित कषुद्रः शकुनिर नायुधानि; जेष्यत्य अस्मान्पुनर एवाक्षवत्याम
9
समाहूतः केन चिद आद्रवेति; नाहं शक्तॊ भीमसेनापयातुम
गाण्डीवे वा संशयिते कथं चिद; राज्यप्राप्तिः संशयिता भवेन नः
10
तत उत्थाय विदुरं पाण्डवेयाः; परत्यगृह्णन नृपते सर्व एव
तैः सत्कृतः स च तान आजमीढॊ; यथॊचितं पाण्डुपुत्रान समेयात
11
समाश्वस्तं विदुरं ते नरर्षभास; ततॊ ऽपृच्छन्न आगमनाय हेतुम
स चापि तेभ्यॊ विस्तरतः शशंस; यथावृत्तॊ धृतराष्ट्रॊ ऽऽमबिकेयः
12
[वि]
अवॊचन मां धृतराष्ट्रॊ ऽनुगुप्तम; अजातशत्रॊ परिगृह्याभिपूज्य
एवंगते समताम अब्भ्युपेत्य; पथ्यं तेषां मम चैव बरवीहि
13
मयाप्य उक्तं यत कषमं कौरवाणां; हितं पथ्यं धृतराष्ट्रस्य चैव
तद वै पथ्यं तन मनॊ नाभ्युपैति; ततश चाहं कषमम अन्यन न मन्ये
14
परं शरेयः पाण्डवेया मयॊक्तं; न मे तच च शरुतवान आम्बिकेयः
यथातुरस्येव हि पथ्यम अन्नं; न रॊचते समास्य तद उच्यमानम
15
न शरेयसे नीयते ऽजातशत्रॊ; सत्री शरॊत्रियस्येव गृहे परदुष्टा
बरुवन न रुच्यै भरतर्षभस्य; पतिः कुमार्या इव षष्टिवर्षः
16
धरुवं विनाशॊ नृप कौरवाणां; न वै शरेयॊ धृतराष्ट्रः परैति
यथा पर्णे पुष्करस्येव सिक्तं; जलं न तिष्ठेत पथ्यम उक्तं तथास्मिन
17
ततः करुद्धॊ धृतराष्ट्रॊ ऽबरवीन मां; यत्र शरद्धा भारत तत्र याहि
नाहं भूयः कामये तवां सहायं; महीम इमां पालयितुं पुरं वा
18
सॊ ऽहं तयक्तॊ धृतराष्ट्रेण राजंस; तवां शासितुम उपयातस तवरावान
तद वै सर्वं यन मयॊक्तं सभायां; तद धार्यतां यत परवक्ष्यामि भूयः
19
कलेशैस तीव्रैर युज्यमानः सपत्नैः; कषमां कुर्वन कालम उपासते यः
सं वर्धयन सतॊकम इवाग्निम आत्मवान; स वै भुङ्क्ते पृथिवीम एक एव
20
यस्याविभक्तं वसु राजन सहायैस; तस्य दुःखे ऽपय अंशभाजः सहायाः
सहायानाम एष संग्रहणे ऽभयुपायः; सहायाप्तौ पृथिवी पराप्तिम आहुः
21
सत्यं शरेष्ठं पाण्डव निष्प्रलापं; तुल्यं चान्नं सह भॊज्यं सहायैः
आत्मा चैषाम अग्रतॊ नातिवर्तेद; एवंवृत्तिर वर्धते भूमिपालः
22
[य]
एवं करिष्यामि यथा बरवीषि; परां बुद्धिम उपगम्याप्रमत्तः
यच चाप्य अन्यद देशकालॊपपन्नं; तद वै वाच्यं तत करिष्यामि कृत्स्नम
1
[v]
pāṇḍavās tu vane vāsam uddiśya bharatarṣabhāḥ
prayayur jāhnavī kūlāt kurukṣetraṃ sahānugāḥ
2
sarasvatī dṛṣadvatyau yamunāṃ ca niṣevya te
yayur vanenaiva vanaṃ satataṃ paścimāṃ diśam
3
tataḥ sarasvatī kūle sameṣu maru dhanvasu
kāmyakaṃ nāma dadṛśur vanaṃ munijanapriyam
4
tatra te nyavasan vīrā vane bahumṛgadvije
anvāsyamānā munibhiḥ sāntvyamānāś ca bhārata
5
viduras tv api pāṇḍūnāṃ tadā darśanalālasaḥ
jagāmaika rathenaiva kāmyakaṃ vanam ṛddhivat
6
tato yātvā viduraḥ kānanaṃ tac; chīghrair aśvair vāhinā syandanena
dadarśāsīnaṃ dharmarājaṃ vivikte; sārdhaṃ draupadyā bhrātṛbhir brāhmaṇaiś ca
7
tato 'paśyad viduraṃ tūrṇam ārād; abhyāyāntaṃ satyasaṃdhaḥ sa rājā
athābravīd bhrātaraṃ bhīmasenaṃ; kiṃ nu kṣattā vakṣyati naḥ sametya
8
kac cin nāyaṃ vacanāt saubalasya; samāhvātā devanāyopayāti
kac cit kṣudraḥ śakunir nāyudhāni; jeṣyaty asmānpunar evākṣavatyām
9
samāhūtaḥ kena cid ādraveti; nāhaṃ śakto bhīmasenāpayātum
gāṇḍīve vā saṃśayite kathaṃ cid; rājyaprāptiḥ saṃśayitā bhaven naḥ
10
tata utthāya viduraṃ pāṇḍaveyāḥ; pratyagṛhṇan nṛpate sarva eva
taiḥ satkṛtaḥ sa ca tān ājamīḍho; yathocitaṃ pāṇḍuputrān sameyāt
11
samāśvastaṃ viduraṃ te nararṣabhās; tato 'pṛcchann āgamanāya hetum
sa cāpi tebhyo vistarataḥ śaśaṃsa; yathāvṛtto dhṛtarāṣṭro 'mbikeyaḥ
12
[vi]
avocan māṃ dhṛtarāṣṭro 'nuguptam; ajātaśatro parigṛhyābhipūjya
evaṃgate samatām abbhyupetya; pathyaṃ teṣāṃ mama caiva bravīhi
13
mayāpy uktaṃ yat kṣamaṃ kauravāṇāṃ; hitaṃ pathyaṃ dhṛtarāṣṭrasya caiva
tad vai pathyaṃ tan mano nābhyupaiti; tataś cāhaṃ kṣamam anyan na manye
14
paraṃ śreyaḥ pāṇḍaveyā mayoktaṃ; na me tac ca śrutavān āmbikeyaḥ
yathāturasyeva hi pathyam annaṃ; na rocate smāsya tad ucyamānam
15
na śreyase nīyate 'jātaśatro; strī śrotriyasyeva gṛhe praduṣṭā
bruvan na rucyai bharatarṣabhasya; patiḥ kumāryā iva ṣaṣṭivarṣaḥ
16
dhruvaṃ vināśo nṛpa kauravāṇāṃ; na vai śreyo dhṛtarāṣṭraḥ paraiti
yathā parṇe puṣkarasyeva siktaṃ; jalaṃ na tiṣṭhet pathyam uktaṃ tathāsmin
17
tataḥ kruddho dhṛtarāṣṭro 'bravīn māṃ; yatra śraddhā bhārata tatra yāhi
nāhaṃ bhūyaḥ kāmaye tvāṃ sahāyaṃ; mahīm imāṃ pālayituṃ puraṃ vā
18
so 'haṃ tyakto dhṛtarāṣṭreṇa rājaṃs; tvāṃ śāsitum upayātas tvarāvān
tad vai sarvaṃ yan mayoktaṃ sabhāyāṃ; tad dhāryatāṃ yat pravakṣyāmi bhūyaḥ
19
kleśais tīvrair yujyamānaḥ sapatnaiḥ; kṣamāṃ kurvan kālam upāsate yaḥ
saṃ vardhayan stokam ivāgnim ātmavān; sa vai bhuṅkte pṛthivīm eka eva
20
yasyāvibhaktaṃ vasu rājan sahāyais; tasya duḥkhe 'py aṃśabhājaḥ sahāyāḥ
sahāyānām eṣa saṃgrahaṇe 'bhyupāyaḥ; sahāyāptau pṛthivī prāptim āhuḥ
21
satyaṃ śreṣṭhaṃ pāṇḍava niṣpralāpaṃ; tulyaṃ cānnaṃ saha bhojyaṃ sahāyaiḥ
ātmā caiṣām agrato nātivarted; evaṃvṛttir vardhate bhūmipālaḥ
22
[y]
evaṃ kariṣyāmi yathā bravīṣi; parāṃ buddhim upagamyāpramattaḥ
yac cāpy anyad deśakālopapannaṃ; tad vai vācyaṃ tat kariṣyāmi kṛtsnam
Book 3
Chapter 6
1
[व]
पाण्डवास तु वने वासम उद्दिश्य भरतर्षभाः
परययुर जाह्नवी कूलात कुरुक्षेत्रं सहानुगाः
2
सरस्वती दृषद्वत्यौ यमुनां च निषेव्य ते
ययुर वनेनैव वनं सततं पश्चिमां दिशम
3
ततः सरस्वती कूले समेषु मरु धन्वसु
काम्यकं नाम ददृशुर वनं मुनिजनप्रियम
4
तत्र ते नयवसन वीरा वने बहुमृगद्विजे
अन्वास्यमाना मुनिभिः सान्त्व्यमानाश च भारत
5
विदुरस तव अपि पाण्डूनां तदा दर्शनलालसः
जगामैक रथेनैव काम्यकं वनम ऋद्धिवत
6
ततॊ यात्वा विदुरः काननं तच; छीघ्रैर अश्वैर वाहिना सयन्दनेन
ददर्शासीनं धर्मराजं विविक्ते; सार्धं दरौपद्या भरातृभिर बराह्मणैश च
7
ततॊ ऽपश्यद विदुरं तूर्णम आराद; अभ्यायान्तं सत्यसंधः स राजा
अथाब्रवीद भरातरं भीमसेनं; किं नु कषत्ता वक्ष्यति नः समेत्य
8
कच चिन नायं वचनात सौबलस्य; समाह्वाता देवनायॊपयाति
कच चित कषुद्रः शकुनिर नायुधानि; जेष्यत्य अस्मान्पुनर एवाक्षवत्याम
9
समाहूतः केन चिद आद्रवेति; नाहं शक्तॊ भीमसेनापयातुम
गाण्डीवे वा संशयिते कथं चिद; राज्यप्राप्तिः संशयिता भवेन नः
10
तत उत्थाय विदुरं पाण्डवेयाः; परत्यगृह्णन नृपते सर्व एव
तैः सत्कृतः स च तान आजमीढॊ; यथॊचितं पाण्डुपुत्रान समेयात
11
समाश्वस्तं विदुरं ते नरर्षभास; ततॊ ऽपृच्छन्न आगमनाय हेतुम
स चापि तेभ्यॊ विस्तरतः शशंस; यथावृत्तॊ धृतराष्ट्रॊ ऽऽमबिकेयः
12
[वि]
अवॊचन मां धृतराष्ट्रॊ ऽनुगुप्तम; अजातशत्रॊ परिगृह्याभिपूज्य
एवंगते समताम अब्भ्युपेत्य; पथ्यं तेषां मम चैव बरवीहि
13
मयाप्य उक्तं यत कषमं कौरवाणां; हितं पथ्यं धृतराष्ट्रस्य चैव
तद वै पथ्यं तन मनॊ नाभ्युपैति; ततश चाहं कषमम अन्यन न मन्ये
14
परं शरेयः पाण्डवेया मयॊक्तं; न मे तच च शरुतवान आम्बिकेयः
यथातुरस्येव हि पथ्यम अन्नं; न रॊचते समास्य तद उच्यमानम
15
न शरेयसे नीयते ऽजातशत्रॊ; सत्री शरॊत्रियस्येव गृहे परदुष्टा
बरुवन न रुच्यै भरतर्षभस्य; पतिः कुमार्या इव षष्टिवर्षः
16
धरुवं विनाशॊ नृप कौरवाणां; न वै शरेयॊ धृतराष्ट्रः परैति
यथा पर्णे पुष्करस्येव सिक्तं; जलं न तिष्ठेत पथ्यम उक्तं तथास्मिन
17
ततः करुद्धॊ धृतराष्ट्रॊ ऽबरवीन मां; यत्र शरद्धा भारत तत्र याहि
नाहं भूयः कामये तवां सहायं; महीम इमां पालयितुं पुरं वा
18
सॊ ऽहं तयक्तॊ धृतराष्ट्रेण राजंस; तवां शासितुम उपयातस तवरावान
तद वै सर्वं यन मयॊक्तं सभायां; तद धार्यतां यत परवक्ष्यामि भूयः
19
कलेशैस तीव्रैर युज्यमानः सपत्नैः; कषमां कुर्वन कालम उपासते यः
सं वर्धयन सतॊकम इवाग्निम आत्मवान; स वै भुङ्क्ते पृथिवीम एक एव
20
यस्याविभक्तं वसु राजन सहायैस; तस्य दुःखे ऽपय अंशभाजः सहायाः
सहायानाम एष संग्रहणे ऽभयुपायः; सहायाप्तौ पृथिवी पराप्तिम आहुः
21
सत्यं शरेष्ठं पाण्डव निष्प्रलापं; तुल्यं चान्नं सह भॊज्यं सहायैः
आत्मा चैषाम अग्रतॊ नातिवर्तेद; एवंवृत्तिर वर्धते भूमिपालः
22
[य]
एवं करिष्यामि यथा बरवीषि; परां बुद्धिम उपगम्याप्रमत्तः
यच चाप्य अन्यद देशकालॊपपन्नं; तद वै वाच्यं तत करिष्यामि कृत्स्नम
1
[v]
pāṇḍavās tu vane vāsam uddiśya bharatarṣabhāḥ
prayayur jāhnavī kūlāt kurukṣetraṃ sahānugāḥ
2
sarasvatī dṛṣadvatyau yamunāṃ ca niṣevya te
yayur vanenaiva vanaṃ satataṃ paścimāṃ diśam
3
tataḥ sarasvatī kūle sameṣu maru dhanvasu
kāmyakaṃ nāma dadṛśur vanaṃ munijanapriyam
4
tatra te nyavasan vīrā vane bahumṛgadvije
anvāsyamānā munibhiḥ sāntvyamānāś ca bhārata
5
viduras tv api pāṇḍūnāṃ tadā darśanalālasaḥ
jagāmaika rathenaiva kāmyakaṃ vanam ṛddhivat
6
tato yātvā viduraḥ kānanaṃ tac; chīghrair aśvair vāhinā syandanena
dadarśāsīnaṃ dharmarājaṃ vivikte; sārdhaṃ draupadyā bhrātṛbhir brāhmaṇaiś ca
7
tato 'paśyad viduraṃ tūrṇam ārād; abhyāyāntaṃ satyasaṃdhaḥ sa rājā
athābravīd bhrātaraṃ bhīmasenaṃ; kiṃ nu kṣattā vakṣyati naḥ sametya
8
kac cin nāyaṃ vacanāt saubalasya; samāhvātā devanāyopayāti
kac cit kṣudraḥ śakunir nāyudhāni; jeṣyaty asmānpunar evākṣavatyām
9
samāhūtaḥ kena cid ādraveti; nāhaṃ śakto bhīmasenāpayātum
gāṇḍīve vā saṃśayite kathaṃ cid; rājyaprāptiḥ saṃśayitā bhaven naḥ
10
tata utthāya viduraṃ pāṇḍaveyāḥ; pratyagṛhṇan nṛpate sarva eva
taiḥ satkṛtaḥ sa ca tān ājamīḍho; yathocitaṃ pāṇḍuputrān sameyāt
11
samāśvastaṃ viduraṃ te nararṣabhās; tato 'pṛcchann āgamanāya hetum
sa cāpi tebhyo vistarataḥ śaśaṃsa; yathāvṛtto dhṛtarāṣṭro 'mbikeyaḥ
12
[vi]
avocan māṃ dhṛtarāṣṭro 'nuguptam; ajātaśatro parigṛhyābhipūjya
evaṃgate samatām abbhyupetya; pathyaṃ teṣāṃ mama caiva bravīhi
13
mayāpy uktaṃ yat kṣamaṃ kauravāṇāṃ; hitaṃ pathyaṃ dhṛtarāṣṭrasya caiva
tad vai pathyaṃ tan mano nābhyupaiti; tataś cāhaṃ kṣamam anyan na manye
14
paraṃ śreyaḥ pāṇḍaveyā mayoktaṃ; na me tac ca śrutavān āmbikeyaḥ
yathāturasyeva hi pathyam annaṃ; na rocate smāsya tad ucyamānam
15
na śreyase nīyate 'jātaśatro; strī śrotriyasyeva gṛhe praduṣṭā
bruvan na rucyai bharatarṣabhasya; patiḥ kumāryā iva ṣaṣṭivarṣaḥ
16
dhruvaṃ vināśo nṛpa kauravāṇāṃ; na vai śreyo dhṛtarāṣṭraḥ paraiti
yathā parṇe puṣkarasyeva siktaṃ; jalaṃ na tiṣṭhet pathyam uktaṃ tathāsmin
17
tataḥ kruddho dhṛtarāṣṭro 'bravīn māṃ; yatra śraddhā bhārata tatra yāhi
nāhaṃ bhūyaḥ kāmaye tvāṃ sahāyaṃ; mahīm imāṃ pālayituṃ puraṃ vā
18
so 'haṃ tyakto dhṛtarāṣṭreṇa rājaṃs; tvāṃ śāsitum upayātas tvarāvān
tad vai sarvaṃ yan mayoktaṃ sabhāyāṃ; tad dhāryatāṃ yat pravakṣyāmi bhūyaḥ
19
kleśais tīvrair yujyamānaḥ sapatnaiḥ; kṣamāṃ kurvan kālam upāsate yaḥ
saṃ vardhayan stokam ivāgnim ātmavān; sa vai bhuṅkte pṛthivīm eka eva
20
yasyāvibhaktaṃ vasu rājan sahāyais; tasya duḥkhe 'py aṃśabhājaḥ sahāyāḥ
sahāyānām eṣa saṃgrahaṇe 'bhyupāyaḥ; sahāyāptau pṛthivī prāptim āhuḥ
21
satyaṃ śreṣṭhaṃ pāṇḍava niṣpralāpaṃ; tulyaṃ cānnaṃ saha bhojyaṃ sahāyaiḥ
ātmā caiṣām agrato nātivarted; evaṃvṛttir vardhate bhūmipālaḥ
22
[y]
evaṃ kariṣyāmi yathā bravīṣi; parāṃ buddhim upagamyāpramattaḥ
yac cāpy anyad deśakālopapannaṃ; tad vai vācyaṃ tat kariṣyāmi kṛtsnam
