Book 3. Chapter 70
The Mahabharata In Sanskrit
Book 3
Chapter 70
1
बृहदश्व उवाच
स नदीः पर्वतांश चैव वनानि च सरांसि च
अचिरेणातिचक्राम खेचरः खे चरन्न इव
2
तथा परयाते तु रथे तदा भाङ्गस्वरिर नृपः
उत्तरीयम अथापश्यद भरष्टं परपुरंजयः
3
ततः स तवरमाणस तु पटे निपतिते तदा
गरहीष्यामीति तं राजा नलम आह महामनाः
4
निगृह्णीष्व महाबुद्धे हयान एतान महाजवान
वार्ष्णेयॊ यावद एतं मे पटम आनयताम इति
5
नलस तं परत्युवाचाथ दूरे भरष्टः पटस तव
यॊजनं समतिक्रान्तॊ न स शक्यस तवया पुनः
6
एवम उक्ते नलेनाथ तदा भाङ्गस्वरिर नृपः
आससाद वने राजन फलवन्तं बिभीतकम
7
तं दृष्ट्वा बाहुकं राजा तवरमाणॊ ऽभयभाषत
ममापि सूत पश्य तवं संख्याने परमं बलम
8
सर्वः सर्वं न जानाति सर्वज्ञॊ नास्ति कश चन
नैकत्र परिनिष्ठास्ति जञानस्य पुरुषे कव चित
9
वृक्षे ऽसमिन यानि पर्णानि फलान्य अपि च बाहुक
पतितानि च यान्य अत्र तत्रैकम अधिकं शतम
एकपत्राधिकं पत्रं फलम एकं च बाहुक
10
पञ्च कॊट्यॊ ऽथ पत्राणां दवयॊर अपि च शाखयॊः
परचिनुह्य अस्य शाखे दवे याश चाप्य अन्याः परशाखिकाः
आभ्यां फलसहस्रे दवे पञ्चॊनं शतम एव च
11
ततॊ रथाद अवप्लुत्य राजानं बाहुकॊ ऽबरवीत
परॊक्षम इव मे राजन कत्थसे शत्रुकर्शन
12
अथ ते गणिते राजन विद्यते न परॊक्षता
परत्यक्षं ते महाराज गणयिष्ये बिभीतकम
13
अहं हि नाभिजानामि भवेद एवं न वेति च
संख्यास्यामि फलान्य अस्य पश्यतस ते नराधिप
मुहूर्तम इव वार्ष्णेयॊ रश्मीन यच्छतु वाजिनाम
14
तम अब्रवीन नृपः सूतं नायं कालॊ विलम्बितुम
बाहुकस तव अब्रवीद एनं परं यत्नं समास्थितः
15
परतीक्षस्व मुहूर्तं तवम अथ वा तवरते भवान
एष याति शिवः पन्था याहि वार्ष्णेयसारथिः
16
अब्रवीद ऋतुपर्णस तं सान्त्वयन कुरुनन्दन
तवम एव यन्ता नान्यॊ ऽसति पृथिव्याम अपि बाहुक
17
तवत्कृते यातुम इच्छामि विदर्भान हयकॊविद
शरणं तवां परपन्नॊ ऽसमि न विघ्नं कर्तुम अर्हसि
18
कामं च ते करिष्यामि यन मां वक्ष्यसि बाहुक
विदर्भान यदि यात्वाद्य सूर्यं दर्शयितासि मे
19
अथाब्रवीद बाहुकस तं संख्यायेमं बिभीतकम
ततॊ विदर्भान यास्यामि कुरुष्वेदं वचॊ मम
20
अकाम इव तं राजा गणयस्वेत्य उवाच ह
सॊ ऽवतीर्य रथात तूर्णं शातयाम आस तं दरुमम
21
ततः स विस्मयाविष्टॊ राजानम इदम अब्रवीत
गणयित्वा यथॊक्तानि तावन्त्य एव फलानि च
22
अत्यद्भुतम इदं राजन दृष्टवान अस्मि ते बलम
शरॊतुम इच्छामि तां विद्यां यथैतज जञायते नृप
23
तम उवाच ततॊ राजा तवरितॊ गमने तदा
विद्ध्य अक्षहृदयज्ञं मां संख्याने च विशारदम
24
बाहुकस तम उवाचाथ देहि विद्याम इमां मम
मत्तॊ ऽपि चाश्वहृदयं गृहाण पुरुषर्षभ
25
ऋतुपर्णस ततॊ राजा बाहुकं कार्यगौरवात
हयज्ञानस्य लॊभाच च तथेत्य एवाब्रवीद वचः
26
यथेष्टं तवं गृहाणेदम अक्षाणां हृदयं परम
निक्षेपॊ मे ऽशवहृदयं तवयि तिष्ठतु बाहुक
एवम उक्त्वा ददौ विद्याम ऋतुपर्णॊ नलाय वै
27
तस्याक्षहृदयज्ञस्य शरीरान निःसृतः कलिः
कर्कॊटकविषं तीक्ष्णं मुखात सततम उद्वमन
28
कलेस तस्य तदार्तस्य शापाग्निः स विनिःसृतः
स तेन कर्शितॊ राजा दीर्घकालम अनात्मवान
29
ततॊ विषविमुक्तात्मा सवरूपम अकरॊत कलिः
तं शप्तुम ऐच्छत कुपितॊ निषधाधिपतिर नलः
30
तम उवाच कलिर भीतॊ वेपमानः कृताञ्जलिः
कॊपं संयच्छ नृपते कीर्तिं दास्यामि ते पराम
31
इन्द्रसेनस्य जननी कुपिता माशपत पुरा
यदा तवया परित्यक्ता ततॊ ऽहं भृशपीडितः
32
अवसं तवयि राजेन्द्र सुदुःखम अपराजित
विषेण नागराजस्य दह्यमानॊ दिवानिशम
33
ये च तवां मनुजा लॊके कीर्तयिष्यन्त्य अतन्द्रिताः
मत्प्रसूतं भयं तेषां न कदा चिद भविष्यति
34
एवम उक्तॊ नलॊ राजा नययच्छत कॊपम आत्मनः
ततॊ भीतः कलिः कषिप्रं परविवेश बिभीतकम
कलिस तव अन्येन नादृश्यत कथयन नैषधेन वै
35
ततॊ गतज्वरॊ राजा नैषधः परवीरहा
संप्रनष्टे कलौ राजन संख्यायाथ फलान्य उत
36
मुदा परमया युक्तस तेजसा च परेण ह
रथम आरुह्य तेजस्वी परययौ जवनैर हयैः
बिभीतकश चाप्रशष्टः संवृत्तः कलिसंश्रयात
37
हयॊत्तमान उत्पततॊ दविजान इव पुनः पुनः
नलः संचॊदयाम आस परहृष्टेनान्तरात्मना
38
विदर्भाभिमुखॊ राजा परययौ स महामनाः
नले तु समतिक्रान्ते कलिर अप्य अगमद गृहान
39
ततॊ गतज्वरॊ राजा नलॊ ऽभूत पृथिवीपते
विमुक्तः कलिना राजन रूपमात्रवियॊजितः
1
bṛhadaśva uvāca
sa nadīḥ parvatāṃś caiva vanāni ca sarāṃsi ca
acireṇāticakrāma khecaraḥ khe carann iva
2
tathā prayāte tu rathe tadā bhāṅgasvarir nṛpaḥ
uttarīyam athāpaśyad bhraṣṭaṃ parapuraṃjayaḥ
3
tataḥ sa tvaramāṇas tu paṭe nipatite tadā
grahīṣyāmīti taṃ rājā nalam āha mahāmanāḥ
4
nigṛhṇīṣva mahābuddhe hayān etān mahājavān
vārṣṇeyo yāvad etaṃ me paṭam ānayatām iti
5
nalas taṃ pratyuvācātha dūre bhraṣṭaḥ paṭas tava
yojanaṃ samatikrānto na sa śakyas tvayā punaḥ
6
evam ukte nalenātha tadā bhāṅgasvarir nṛpaḥ
āsasāda vane rājan phalavantaṃ bibhītakam
7
taṃ dṛṣṭvā bāhukaṃ rājā tvaramāṇo 'bhyabhāṣata
mamāpi sūta paśya tvaṃ saṃkhyāne paramaṃ balam
8
sarvaḥ sarvaṃ na jānāti sarvajño nāsti kaś cana
naikatra pariniṣṭhāsti jñānasya puruṣe kva cit
9
vṛkṣe 'smin yāni parṇāni phalāny api ca bāhuka
patitāni ca yāny atra tatraikam adhikaṃ śatam
ekapatrādhikaṃ patraṃ phalam ekaṃ ca bāhuka
10
pañca koṭyo 'tha patrāṇāṃ dvayor api ca śākhayoḥ
pracinuhy asya śākhe dve yāś cāpy anyāḥ praśākhikāḥ
bhyāṃ phalasahasre dve pañconaṃ śatam eva ca
11
tato rathād avaplutya rājānaṃ bāhuko 'bravīt
parokṣam iva me rājan katthase śatrukarśana
12
atha te gaṇite rājan vidyate na parokṣatā
pratyakṣaṃ te mahārāja gaṇayiṣye bibhītakam
13
ahaṃ hi nābhijānāmi bhaved evaṃ na veti ca
saṃkhyāsyāmi phalāny asya paśyatas te narādhipa
muhūrtam iva vārṣṇeyo raśmīn yacchatu vājinām
14
tam abravīn nṛpaḥ sūtaṃ nāyaṃ kālo vilambitum
bāhukas tv abravīd enaṃ paraṃ yatnaṃ samāsthitaḥ
15
pratīkṣasva muhūrtaṃ tvam atha vā tvarate bhavān
eṣa yāti śivaḥ panthā yāhi vārṣṇeyasārathiḥ
16
abravīd ṛtuparṇas taṃ sāntvayan kurunandana
tvam eva yantā nānyo 'sti pṛthivyām api bāhuka
17
tvatkṛte yātum icchāmi vidarbhān hayakovida
śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'smi na vighnaṃ kartum arhasi
18
kāmaṃ ca te kariṣyāmi yan māṃ vakṣyasi bāhuka
vidarbhān yadi yātvādya sūryaṃ darśayitāsi me
19
athābravīd bāhukas taṃ saṃkhyāyemaṃ bibhītakam
tato vidarbhān yāsyāmi kuruṣvedaṃ vaco mama
20
akāma iva taṃ rājā gaṇayasvety uvāca ha
so 'vatīrya rathāt tūrṇaṃ śātayām āsa taṃ drumam
21
tataḥ sa vismayāviṣṭo rājānam idam abravīt
gaṇayitvā yathoktāni tāvanty eva phalāni ca
22
atyadbhutam idaṃ rājan dṛṣṭavān asmi te balam
śrotum icchāmi tāṃ vidyāṃ yathaitaj jñāyate nṛpa
23
tam uvāca tato rājā tvarito gamane tadā
viddhy akṣahṛdayajñaṃ māṃ saṃkhyāne ca viśāradam
24
bāhukas tam uvācātha dehi vidyām imāṃ mama
matto 'pi cāśvahṛdayaṃ gṛhāṇa puruṣarṣabha
25
tuparṇas tato rājā bāhukaṃ kāryagauravāt
hayajñānasya lobhāc ca tathety evābravīd vacaḥ
26
yatheṣṭaṃ tvaṃ gṛhāṇedam akṣāṇāṃ hṛdayaṃ param
nikṣepo me 'śvahṛdayaṃ tvayi tiṣṭhatu bāhuka
evam uktvā dadau vidyām ṛtuparṇo nalāya vai
27
tasyākṣahṛdayajñasya śarīrān niḥsṛtaḥ kaliḥ
karkoṭakaviṣaṃ tīkṣṇaṃ mukhāt satatam udvaman
28
kales tasya tadārtasya śāpāgniḥ sa viniḥsṛtaḥ
sa tena karśito rājā dīrghakālam anātmavān
29
tato viṣavimuktātmā svarūpam akarot kaliḥ
taṃ śaptum aicchat kupito niṣadhādhipatir nalaḥ
30
tam uvāca kalir bhīto vepamānaḥ kṛtāñjaliḥ
kopaṃ saṃyaccha nṛpate kīrtiṃ dāsyāmi te parām
31
indrasenasya jananī kupitā māśapat purā
yadā tvayā parityaktā tato 'haṃ bhṛśapīḍitaḥ
32
avasaṃ tvayi rājendra suduḥkham aparājita
viṣeṇa nāgarājasya dahyamāno divāniśam
33
ye ca tvāṃ manujā loke kīrtayiṣyanty atandritāḥ
matprasūtaṃ bhayaṃ teṣāṃ na kadā cid bhaviṣyati
34
evam ukto nalo rājā nyayacchat kopam ātmanaḥ
tato bhītaḥ kaliḥ kṣipraṃ praviveśa bibhītakam
kalis tv anyena nādṛśyat kathayan naiṣadhena vai
35
tato gatajvaro rājā naiṣadhaḥ paravīrahā
saṃpranaṣṭe kalau rājan saṃkhyāyātha phalāny uta
36
mudā paramayā yuktas tejasā ca pareṇa ha
ratham āruhya tejasvī prayayau javanair hayaiḥ
bibhītakaś cāpraśaṣṭaḥ saṃvṛttaḥ kalisaṃśrayāt
37
hayottamān utpatato dvijān iva punaḥ punaḥ
nalaḥ saṃcodayām āsa prahṛṣṭenāntarātmanā
38
vidarbhābhimukho rājā prayayau sa mahāmanāḥ
nale tu samatikrānte kalir apy agamad gṛhān
39
tato gatajvaro rājā nalo 'bhūt pṛthivīpate
vimuktaḥ kalinā rājan rūpamātraviyojitaḥ
Book 3
Chapter 70
1
बृहदश्व उवाच
स नदीः पर्वतांश चैव वनानि च सरांसि च
अचिरेणातिचक्राम खेचरः खे चरन्न इव
2
तथा परयाते तु रथे तदा भाङ्गस्वरिर नृपः
उत्तरीयम अथापश्यद भरष्टं परपुरंजयः
3
ततः स तवरमाणस तु पटे निपतिते तदा
गरहीष्यामीति तं राजा नलम आह महामनाः
4
निगृह्णीष्व महाबुद्धे हयान एतान महाजवान
वार्ष्णेयॊ यावद एतं मे पटम आनयताम इति
5
नलस तं परत्युवाचाथ दूरे भरष्टः पटस तव
यॊजनं समतिक्रान्तॊ न स शक्यस तवया पुनः
6
एवम उक्ते नलेनाथ तदा भाङ्गस्वरिर नृपः
आससाद वने राजन फलवन्तं बिभीतकम
7
तं दृष्ट्वा बाहुकं राजा तवरमाणॊ ऽभयभाषत
ममापि सूत पश्य तवं संख्याने परमं बलम
8
सर्वः सर्वं न जानाति सर्वज्ञॊ नास्ति कश चन
नैकत्र परिनिष्ठास्ति जञानस्य पुरुषे कव चित
9
वृक्षे ऽसमिन यानि पर्णानि फलान्य अपि च बाहुक
पतितानि च यान्य अत्र तत्रैकम अधिकं शतम
एकपत्राधिकं पत्रं फलम एकं च बाहुक
10
पञ्च कॊट्यॊ ऽथ पत्राणां दवयॊर अपि च शाखयॊः
परचिनुह्य अस्य शाखे दवे याश चाप्य अन्याः परशाखिकाः
आभ्यां फलसहस्रे दवे पञ्चॊनं शतम एव च
11
ततॊ रथाद अवप्लुत्य राजानं बाहुकॊ ऽबरवीत
परॊक्षम इव मे राजन कत्थसे शत्रुकर्शन
12
अथ ते गणिते राजन विद्यते न परॊक्षता
परत्यक्षं ते महाराज गणयिष्ये बिभीतकम
13
अहं हि नाभिजानामि भवेद एवं न वेति च
संख्यास्यामि फलान्य अस्य पश्यतस ते नराधिप
मुहूर्तम इव वार्ष्णेयॊ रश्मीन यच्छतु वाजिनाम
14
तम अब्रवीन नृपः सूतं नायं कालॊ विलम्बितुम
बाहुकस तव अब्रवीद एनं परं यत्नं समास्थितः
15
परतीक्षस्व मुहूर्तं तवम अथ वा तवरते भवान
एष याति शिवः पन्था याहि वार्ष्णेयसारथिः
16
अब्रवीद ऋतुपर्णस तं सान्त्वयन कुरुनन्दन
तवम एव यन्ता नान्यॊ ऽसति पृथिव्याम अपि बाहुक
17
तवत्कृते यातुम इच्छामि विदर्भान हयकॊविद
शरणं तवां परपन्नॊ ऽसमि न विघ्नं कर्तुम अर्हसि
18
कामं च ते करिष्यामि यन मां वक्ष्यसि बाहुक
विदर्भान यदि यात्वाद्य सूर्यं दर्शयितासि मे
19
अथाब्रवीद बाहुकस तं संख्यायेमं बिभीतकम
ततॊ विदर्भान यास्यामि कुरुष्वेदं वचॊ मम
20
अकाम इव तं राजा गणयस्वेत्य उवाच ह
सॊ ऽवतीर्य रथात तूर्णं शातयाम आस तं दरुमम
21
ततः स विस्मयाविष्टॊ राजानम इदम अब्रवीत
गणयित्वा यथॊक्तानि तावन्त्य एव फलानि च
22
अत्यद्भुतम इदं राजन दृष्टवान अस्मि ते बलम
शरॊतुम इच्छामि तां विद्यां यथैतज जञायते नृप
23
तम उवाच ततॊ राजा तवरितॊ गमने तदा
विद्ध्य अक्षहृदयज्ञं मां संख्याने च विशारदम
24
बाहुकस तम उवाचाथ देहि विद्याम इमां मम
मत्तॊ ऽपि चाश्वहृदयं गृहाण पुरुषर्षभ
25
ऋतुपर्णस ततॊ राजा बाहुकं कार्यगौरवात
हयज्ञानस्य लॊभाच च तथेत्य एवाब्रवीद वचः
26
यथेष्टं तवं गृहाणेदम अक्षाणां हृदयं परम
निक्षेपॊ मे ऽशवहृदयं तवयि तिष्ठतु बाहुक
एवम उक्त्वा ददौ विद्याम ऋतुपर्णॊ नलाय वै
27
तस्याक्षहृदयज्ञस्य शरीरान निःसृतः कलिः
कर्कॊटकविषं तीक्ष्णं मुखात सततम उद्वमन
28
कलेस तस्य तदार्तस्य शापाग्निः स विनिःसृतः
स तेन कर्शितॊ राजा दीर्घकालम अनात्मवान
29
ततॊ विषविमुक्तात्मा सवरूपम अकरॊत कलिः
तं शप्तुम ऐच्छत कुपितॊ निषधाधिपतिर नलः
30
तम उवाच कलिर भीतॊ वेपमानः कृताञ्जलिः
कॊपं संयच्छ नृपते कीर्तिं दास्यामि ते पराम
31
इन्द्रसेनस्य जननी कुपिता माशपत पुरा
यदा तवया परित्यक्ता ततॊ ऽहं भृशपीडितः
32
अवसं तवयि राजेन्द्र सुदुःखम अपराजित
विषेण नागराजस्य दह्यमानॊ दिवानिशम
33
ये च तवां मनुजा लॊके कीर्तयिष्यन्त्य अतन्द्रिताः
मत्प्रसूतं भयं तेषां न कदा चिद भविष्यति
34
एवम उक्तॊ नलॊ राजा नययच्छत कॊपम आत्मनः
ततॊ भीतः कलिः कषिप्रं परविवेश बिभीतकम
कलिस तव अन्येन नादृश्यत कथयन नैषधेन वै
35
ततॊ गतज्वरॊ राजा नैषधः परवीरहा
संप्रनष्टे कलौ राजन संख्यायाथ फलान्य उत
36
मुदा परमया युक्तस तेजसा च परेण ह
रथम आरुह्य तेजस्वी परययौ जवनैर हयैः
बिभीतकश चाप्रशष्टः संवृत्तः कलिसंश्रयात
37
हयॊत्तमान उत्पततॊ दविजान इव पुनः पुनः
नलः संचॊदयाम आस परहृष्टेनान्तरात्मना
38
विदर्भाभिमुखॊ राजा परययौ स महामनाः
नले तु समतिक्रान्ते कलिर अप्य अगमद गृहान
39
ततॊ गतज्वरॊ राजा नलॊ ऽभूत पृथिवीपते
विमुक्तः कलिना राजन रूपमात्रवियॊजितः
1
bṛhadaśva uvāca
sa nadīḥ parvatāṃś caiva vanāni ca sarāṃsi ca
acireṇāticakrāma khecaraḥ khe carann iva
2
tathā prayāte tu rathe tadā bhāṅgasvarir nṛpaḥ
uttarīyam athāpaśyad bhraṣṭaṃ parapuraṃjayaḥ
3
tataḥ sa tvaramāṇas tu paṭe nipatite tadā
grahīṣyāmīti taṃ rājā nalam āha mahāmanāḥ
4
nigṛhṇīṣva mahābuddhe hayān etān mahājavān
vārṣṇeyo yāvad etaṃ me paṭam ānayatām iti
5
nalas taṃ pratyuvācātha dūre bhraṣṭaḥ paṭas tava
yojanaṃ samatikrānto na sa śakyas tvayā punaḥ
6
evam ukte nalenātha tadā bhāṅgasvarir nṛpaḥ
āsasāda vane rājan phalavantaṃ bibhītakam
7
taṃ dṛṣṭvā bāhukaṃ rājā tvaramāṇo 'bhyabhāṣata
mamāpi sūta paśya tvaṃ saṃkhyāne paramaṃ balam
8
sarvaḥ sarvaṃ na jānāti sarvajño nāsti kaś cana
naikatra pariniṣṭhāsti jñānasya puruṣe kva cit
9
vṛkṣe 'smin yāni parṇāni phalāny api ca bāhuka
patitāni ca yāny atra tatraikam adhikaṃ śatam
ekapatrādhikaṃ patraṃ phalam ekaṃ ca bāhuka
10
pañca koṭyo 'tha patrāṇāṃ dvayor api ca śākhayoḥ
pracinuhy asya śākhe dve yāś cāpy anyāḥ praśākhikāḥ
bhyāṃ phalasahasre dve pañconaṃ śatam eva ca
11
tato rathād avaplutya rājānaṃ bāhuko 'bravīt
parokṣam iva me rājan katthase śatrukarśana
12
atha te gaṇite rājan vidyate na parokṣatā
pratyakṣaṃ te mahārāja gaṇayiṣye bibhītakam
13
ahaṃ hi nābhijānāmi bhaved evaṃ na veti ca
saṃkhyāsyāmi phalāny asya paśyatas te narādhipa
muhūrtam iva vārṣṇeyo raśmīn yacchatu vājinām
14
tam abravīn nṛpaḥ sūtaṃ nāyaṃ kālo vilambitum
bāhukas tv abravīd enaṃ paraṃ yatnaṃ samāsthitaḥ
15
pratīkṣasva muhūrtaṃ tvam atha vā tvarate bhavān
eṣa yāti śivaḥ panthā yāhi vārṣṇeyasārathiḥ
16
abravīd ṛtuparṇas taṃ sāntvayan kurunandana
tvam eva yantā nānyo 'sti pṛthivyām api bāhuka
17
tvatkṛte yātum icchāmi vidarbhān hayakovida
śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'smi na vighnaṃ kartum arhasi
18
kāmaṃ ca te kariṣyāmi yan māṃ vakṣyasi bāhuka
vidarbhān yadi yātvādya sūryaṃ darśayitāsi me
19
athābravīd bāhukas taṃ saṃkhyāyemaṃ bibhītakam
tato vidarbhān yāsyāmi kuruṣvedaṃ vaco mama
20
akāma iva taṃ rājā gaṇayasvety uvāca ha
so 'vatīrya rathāt tūrṇaṃ śātayām āsa taṃ drumam
21
tataḥ sa vismayāviṣṭo rājānam idam abravīt
gaṇayitvā yathoktāni tāvanty eva phalāni ca
22
atyadbhutam idaṃ rājan dṛṣṭavān asmi te balam
śrotum icchāmi tāṃ vidyāṃ yathaitaj jñāyate nṛpa
23
tam uvāca tato rājā tvarito gamane tadā
viddhy akṣahṛdayajñaṃ māṃ saṃkhyāne ca viśāradam
24
bāhukas tam uvācātha dehi vidyām imāṃ mama
matto 'pi cāśvahṛdayaṃ gṛhāṇa puruṣarṣabha
25
tuparṇas tato rājā bāhukaṃ kāryagauravāt
hayajñānasya lobhāc ca tathety evābravīd vacaḥ
26
yatheṣṭaṃ tvaṃ gṛhāṇedam akṣāṇāṃ hṛdayaṃ param
nikṣepo me 'śvahṛdayaṃ tvayi tiṣṭhatu bāhuka
evam uktvā dadau vidyām ṛtuparṇo nalāya vai
27
tasyākṣahṛdayajñasya śarīrān niḥsṛtaḥ kaliḥ
karkoṭakaviṣaṃ tīkṣṇaṃ mukhāt satatam udvaman
28
kales tasya tadārtasya śāpāgniḥ sa viniḥsṛtaḥ
sa tena karśito rājā dīrghakālam anātmavān
29
tato viṣavimuktātmā svarūpam akarot kaliḥ
taṃ śaptum aicchat kupito niṣadhādhipatir nalaḥ
30
tam uvāca kalir bhīto vepamānaḥ kṛtāñjaliḥ
kopaṃ saṃyaccha nṛpate kīrtiṃ dāsyāmi te parām
31
indrasenasya jananī kupitā māśapat purā
yadā tvayā parityaktā tato 'haṃ bhṛśapīḍitaḥ
32
avasaṃ tvayi rājendra suduḥkham aparājita
viṣeṇa nāgarājasya dahyamāno divāniśam
33
ye ca tvāṃ manujā loke kīrtayiṣyanty atandritāḥ
matprasūtaṃ bhayaṃ teṣāṃ na kadā cid bhaviṣyati
34
evam ukto nalo rājā nyayacchat kopam ātmanaḥ
tato bhītaḥ kaliḥ kṣipraṃ praviveśa bibhītakam
kalis tv anyena nādṛśyat kathayan naiṣadhena vai
35
tato gatajvaro rājā naiṣadhaḥ paravīrahā
saṃpranaṣṭe kalau rājan saṃkhyāyātha phalāny uta
36
mudā paramayā yuktas tejasā ca pareṇa ha
ratham āruhya tejasvī prayayau javanair hayaiḥ
bibhītakaś cāpraśaṣṭaḥ saṃvṛttaḥ kalisaṃśrayāt
37
hayottamān utpatato dvijān iva punaḥ punaḥ
nalaḥ saṃcodayām āsa prahṛṣṭenāntarātmanā
38
vidarbhābhimukho rājā prayayau sa mahāmanāḥ
nale tu samatikrānte kalir apy agamad gṛhān
39
tato gatajvaro rājā nalo 'bhūt pṛthivīpate
vimuktaḥ kalinā rājan rūpamātraviyojitaḥ
